2)Пайданы қалыптастыру және бөлу жолдар

Ә рбір кә сіпорынның жиынтық кө рсеткіші – пайда тү сімі болып табылады. Пайда дегеніміз –тауар ө ткізуден жә не қ ызмет кө рсетуден алынғ ан ақ шалай кіріс пен оны ө ндіруге жә не сатуғ а жұ мсалғ ан шығ ындардың айырмасы. Былайша айтқ анда, пайда –бұ л ө ндірістің айналымының қ аржылық қ орытындысын білдіретін кә сіпорын қ ызметінің нә тижелі экономикалық кө рсеткіші. Кез келген кә сіпорында жалақ ы ұ жымғ а оның жұ мсағ ан ең бегінің тек бір бө лігінің ғ ана орнын толтыратыны, ал оның басқ а бө лігі – қ осымша ең бек-қ осымша ө нім немесе қ ұ н жағ ынан алғ анда, пайда қ ұ райтыны осыдан келіп шығ ады. Мұ нсыз жалпы тауар ө ндірісінің болуы мү мкін емес. Шынында да, сатқ анда бұ йым тек жұ мсалғ ан шығ ынды ғ ана ө теп, ешқ андай пайда келтірмесе, кә сіпорынғ а бұ йым шығ арудың қ ажеті не?

Шынында да, кә сіпорын қ орлануының мө лшері неге байланысты? Егер белгілі бір кезең де ұ жым қ ажет болып отырғ ан ө нім ө ндіруді арттырып, оның сапасын жақ сартып, ассортиментін кең ейтсе, егер ең бек ө німділігі артып, ө ндіріс шығ ыны азайтылса, пайда мө лшері де ө седі. Демек, бұ л кә сіпорын ө ндіріс тиімділігін арттырды деген сө з.

Пайда баланстық жә не есептеулік болып бө лінеді. Жалпы баланстық пайда мынадан қ ұ ралады:

· тауарлы ө німдерді сатудан тү скен пайда;

· тауарлы ө німнің қ ұ рамына жатпайтын басқ а ө німдерден жә не қ ызмет кө рсетуден жә не қ ызмет кө рсетуден тү скен пайда немесе зиян;

· сатылатыннан тыс операцияларды жоспарлаудан тү скен пайда немесе зияндар. Оғ ан жататындар: айыппұ лдар, сыйлық тар жә не т. б.

Есептеулік пайда – бұ л негізгі ө ндірістік жә не айналмалы нормативтік қ орларды жә не банктерден алғ ан несиелерді шегергендегі бюджетке тү сетін жалпы баланстық пайда.

Пайда жоспары бағ алар мен келісім-шарттар, салыстырмалы жә не қ азіргі қ олданылып жү рген бағ алар негізінде жасалады. Пайда кө лемін анық тау тікелей есептеу немесе талдау ә дістерімен жү ргізіледі. Пайданы тікелей есептеу ә дісімен анық тау - ө німнің ә рбір жеке тү рлерін кө терме бағ амен есептегендегі сатудан тү сетін ақ шалай тү сім жә не оның ө зіндік қ ұ нының арасындағ ы айырмасы болып табылады.

Пайда белгілі бір нысандарды орындайды.

Біріншіден, кә сіпорын қ ызметінің нә тижесіне жетуде экономикалық тиімділікті сипаттайды. Екіншіден, пайда ынталандыру нысанына ие болады. Оның мазмұ ны, ол бір жолғ ы қ аржы нә тижесі жә не кә сіпорынның қ аржы ресурстарының негізгі элементтері болып табылады. Ү шіншіден, пайда бюджеттің тү рлі дең гейін қ алыптастырудың бірден-бір кө зі. Ол бюджетке салық тү рінде тү седі жә не басқ а да табыс тү сімдерімен қ атар қ оғ амдық қ ажеттілікті қ анағ аттандыру ү шін қ аржыландыруғ а пайдаланады.

Нарық тық экономика жағ дайында пайданың маң ызы орасан зор. Оны алуғ а ұ мтылу ө ндірушілерді ө нім ө ткізудің кө лемін арттыруғ а, оғ ан кететін шығ ындарды азайтуғ а бағ ыт кө рсетеді.

Кә сіпорынның пайдасы ә ртү рлі қ ызмет есебінен алынуы мү мкін. Барлық пайданың жиынтық дең гейі – кә сіпорынның жалпы пайдасы. Жалпы пайданың негізгі жиынтық элементтері болатындар:

· ө німді сатудан, қ ызмет атқ арудан, қ ызмет кө рсетуден тү сетін пайда;

· негізгі қ орларды, сол сияқ ты басқ а да кә сіпорынның мү ліктерін сатудан тү сетін пайда;

· ө ткізуден тыс операциялардың қ аржы нә тижелері.

Кә сіпорынның пайдасы екі кө рсеткішке байланысты: ө нім бағ асы жә не оны ө ндіруге кететін шығ ындар. Нарық тағ ы ө нім бағ асы – сұ раныс пен ұ сыныстың ө зара іс-қ имылының нә тижесі. Еркін бә секе жағ дайында нарық тық бағ а қ ұ рылымы заң ының ә серінен ө нім бағ асы не жоғ ары, не тө мен болуы ө ндірушінің немесе сатып алушының қ алауынша болуы мү мкін емес, ол автоматты тү рде тең еседі.

Сонымен қ атар жалпы табыс пен жалпы пайда тү сіктеріде бар.

Жалпы пайда – бұ л кә сіпорын немесе фирманың ө ндірістік жә не коммерциялық қ ызметінің соң ғ ы нә тижесі болып табылатын жалпы табыстан1 жә не ө німнің ө зіндік қ ұ ны саналатын ө імді ө ндіру мен сатудан тү скен барлық шығ ындар, яғ ни ең бекақ ы тө леуден басқ а шығ ындар кө рсеткіші. Жалпы табыс – жалпы пайданың бір бө лігі, яғ ни кә сіпорын немесе фирманың барлық міндетті тө лемдерін тө леп болғ ан кейін қ алатын пайда.

⇐ Предыдущая 123 4 Следующая ⇒