І. Кіріспе

Стр 1 из 5Следующая ⇒

Қ. А. Ясауи атындағ ы халық аралық қ азақ -тү рік университеті

Медицина факультеті

«Жедел медициналық жә рдем» кафедрасы

СӨ Ж

Тақ ырып: Травматологиядағ ы шұ ғ ыл жағ дайлар.

Бассү йек-мидың жабық жарақ аты.

Қ абылдағ ан: Кадырова Ш. А.

Орындағ ан: Жураханов Ж.

Тобы: ЖДП-510

Жоспар:

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бө лім

1) Бассү йек-мидың жабық жарақ атының тү рлері

2) Патогенезі

3) Клиникасы

4) Диагностикасы

5) Алғ ашқ ы кө мек

ІII. Қ орытынды

IV. Пайдаланғ ан ә дебиеттер

І. Кіріспе

Жарақ аттар — бұ л адам ұ лпалары мен органдарының зақ ымдануы, сыртқ ы себептердің — аяқ -қ олдың сынуы мен буынның шығ уынан, жұ мсақ ұ лпаның жаралануы мен дененің сыдырылуынан, органдардың зақ ымдануынан жә не кө птеген басқ а жә йттардың ә серінен ұ лпалары мен органдары тұ тастығ ы мен қ ызметінің бұ зылуы. Ә сер механикалық, техникалық, химиялық, спецификалық (рентген сә улесі, радиоактивті сә улелер, электр тоғ ы), психикалық (қ орқ ыныш) болуы мү мкін. Балалар жарақ атының кө пшілігі механикалық ә серлерден болады, сің ірдің созылуы, буынның шығ уы, аяқ -қ олдың шығ уы). Тұ тас дененің (ұ лпаның, мү шенің ) болмашы сызат тү суінен бастап толық езіліп-жаншылуы мен бө лшектеліп қ алуына дейінгі қ андай да болсын бұ зылуы зақ ымдану деп аталады. Зақ ымдану дененің анатомиялық тұ тастығ ын бұ збай-ақ, жү мыс істеуін нашарлатуы мү мкін. Бұ ғ ан жү йкенің ұ зақ уақ ыт қ ысылып, кейіннен оның сал, қ ояншық ауруларына ұ ласуы мысал бола алады.

Кү нделікті тіршілікте кейбір зақ ымдану тү рлері ө те сирек кездеседі, ал басқ а бір тү рлері халық тың бірдей топтары арасында белгілі бір жағ дайларда жиі аң ғ арылып тұ рады. Ең бек жә не тұ рмыс жағ дайлары ұ қ сас адамдарда біртектес жарақ аттардың қ айталанып отыруы медицина тілінде жарақ аттану (травматизм) деп аталады.

Жарақ аттану мынадай тү рлерге бө лінеді:

1. Ө ндірісте (ө неркә сіпте, ауыл шаруашылығ ында) жарақ аттану;

2. Кө лікте (автомобиль, темір жол, су кө лігі, ә уе кө лігі) жарақ аттану;

3. Кө шеде жарақ аттану (адамдардың кө шеде қ ұ лап қ алуынан, қ ұ лағ ан заттардың соғ уынан, т. б. зақ ымдану);

4. Тұ рмыстық жарақ аттану (тұ рмыста кездейсоқ себептерден зақ ымдану: баспалдақ тан қ ұ лау, тү рмыстағ ы қ олданылатын заттардан зақ ым алу, т. б. немесе тө белес, кісі ө лтірушілік, ө зін-ө зі ө лтірушілік жә не т. б. кезінде қ асақ ана жасалатын зақ ымдар);

5. Ә скери қ ызметшілердің соғ ыс кезіндегі жә не бейбіт кездегі жарақ аттары болып табылатын ә скери жарақ аттану;

6. Спортпен айналысқ ан кездегі спорт жарақ аттары.
Жарақ аттанудың ә рбір тү рінің ө з ерекшеліктері болады, олар оқ иғ алардың мә н-жайларына ғ ана емес, келтірілген зақ ымдардың сипатына да байланысты. Мә селен, ө ндірісте жарақ аттанғ анда — жаралану, кө шеде — сынық, спортта соғ ып алу мен сің ірдің созылуы сияқ ты тү рлері кө бірек орын алады.

Сот-медицина тә жірибесінде оқ иғ алардың мә н-жайы, ә сіресе, тергеу басталғ ан кезде кө бінесе беймә лім болып қ алады. Сондық тан қ алай зақ ымданғ андығ ын жә не зақ ымдардың сипаты мен ерекшеліктері бойынша олардың жасалғ ан мерзімдерін анық таудың зор маң ызы бар.

Сот-медицина травматологиясының негізгі міндеттерінің бірі — зақ ымдардың сипаты негізінде жарақ ат салынғ андағ ы қ ұ ралды анық тау. Ә сіресе ә р тү рлі доғ ал заттармен немесе қ ұ лау салдарынан соғ ылып жарақ аттанғ ан жағ дайларда зақ ымдалудың себебі мен қ алай болғ анын анық тау ө те қ иынғ а. Сондық тан соқ қ ының кү ші мен шапшаң дық мө лшерін қ олдана отырып, дененің эксперименталдық зақ ымдануын зерттеу мен алынғ ан зақ ымдардың морфологиясын кейіннен зерттеудің маң ызы зор. Эксперименталдық зақ ымдану Морфологиясын кү нделікті ө мірде кездесетін ұ қ сас зақ ымдармен салыстыру сот травматологиясы мә селелерін шешуге кө мектеседі.

Мә селен, сот медицинасының мамандары мө лшерленген динамикалық жә не статикалық кү ш тү сіру жағ дайында бас сү йегі мен омыртқ алардың зақ ымдануын модельдеу жө нінен кешенді тү рде кө п жү мыс жү ргізді. Бұ л жұ мысқ а олармен бірге травматологтар, анатомдар, физиологтар, спорт жә не авиация медицинасының мамандары, инженерлер мен математиктер қ атысты. Денені автомашина басып кеткенде немесе соғ ып кеткен кезде автомобиль кабинасы ішінде, сондай-ақ жазық жерге қ ұ лағ ан жағ дайда баспен соғ ылғ ан кезде алынатын жарақ ат сияқ ты бас сү йегі мен омыртқ алар зақ ымдануының бірқ атар модельдері жасалды. Бү л ә дістемелер соғ ылысу шапшаң дығ ына, соқ қ ылардың кү шіне, пайда болатын салмақ қ а, бастың жә не соғ ылысатын беттерінің серпімділік қ асиеттеріне (қ алпына келу коэффициенті) қ арап, қ озғ алып келе жатқ ан дененің басы мен омыртқ асының зақ ымдануьш туғ ызады.

Эксперименттер жұ мысқ а қ атысушылар қ ұ растырғ ан арнаулы стенд-қ ұ рылғ ылардың кө мегімен биоманекендерде(ө ліктерде) жү ргізіледі. Зерттеудің морфологиялық ә дістерімен қ оса, эксперименттерде антропометриялық жә не рентгенологиялық ә дістер, киноғ а шапшаң тү сіру, тензометрия, пайда болатын салмақ ты анық тау қ олданылды.

Зерттеушілер ә сер ететін кү штердің нақ ты ауқ ымы мен пайда болатын зақ ымдардың (сызаттардың, жаралардың, сынық тардың, атап айтқ анда, бас сү йек шытынауының шоғ ырлануы мен бағ ыттарының жә не т. б. ) ерекшеліктері арасындағ ы белгілі бір заң дылық тарды анық тайды. Ашылғ ан заң дылық тар аң ғ арылғ ан зақ ымданулар бойынша, соның ішінде бас сү йек сынық тарының ерекшеліктері бойынша жарақ ат механизмі мен ә сер ететін кү штердің ауқ ымын іс жү зінде анық тауғ а мү мкіндік береді.

Эксперименттер барысында бас сү йегінің, омыртқ аның динамикалық жә не статикалық кү шіне тө зімділік шектерін анық тайды. Мысалы, бастың маң дай-ең бек маң ының жалпақ та қ атты сыртына соғ ылғ ан соқ қ ылар 370 килограмнан астам соқ қ ы кү ші жағ дайында бас сү йегін сындырып жібереді, ал желке жақ тан нақ сондай соқ қ ы жасалғ ан кезде мү ндай сынық тар 540 килограмнан асатын кү ш ә серінен пайда болады екен.

Бас алғ а қ арай барынша — 90—115° ең кейіп, салмағ ы 90— 140 кг болғ ан жағ дайда Св — Т4 дең гейінде дене омыртқ аларының сығ ылып зақ ымданғ аны жә не қ ылқ анаралық сің ірдің ү зіліп кеткені байқ алды. Омыртқ аның бұ л арадағ ы зақ ымдануының кү шеюі бастың салмағ ы мен ең кею бұ рышы артқ ан жағ дайда ө се тү скен.

Біздің зерттеулеріміз жаң а ғ ылым — жекелеген ұ лпалар мен мү шелердің ә р тү рлі динамикалық жә не статикалық кү ш тү суіне тө зімділік данасын зерттейтін материалдардың биологиялық қ арсылығ ы ғ ылыммен тығ ыз байланысты. Сонымен бірге бұ л зерттеулер жарақ аттардан қ орғ ану қ ұ ралдарын (бекітілетін қ айыстар, қ орғ аныш шлемдерін, жұ мсақ астарлар жә не т. б. ) жасауғ а да кө п кө мектеседі. Сот-медицина травматологиясындағ ы модель жасаудың сот медицинасы ү шін де, бірқ атар клиникалық пә ндер: травматология, нейрохирургия, авиация мен спорт медицинасы ү шін де зор маң ызы бар екенін атап кө рсеткен жө н.

Механикалық жарақ аттар салдарынан жырылу, қ анталау, жаралану, шығ ып кету, сыну, мү шелердің ү зілуі, жаншылу жә не дененің бө лшектелуі пайда болуы мү мкін.

Шырышты қ абық тар эпидермисі немесе эпителийі тү тастығ ының бұ зылуы, кейде терінің бү ртікті қ абатының зақ ымдануы жырылу деп аталады. Жырылу бү кіл теріге терең деп енбей, бетін ғ ана зақ ымдайды. Жырылғ ан жағ дайда эпидермистің толық сыдырылып тү спей, терінің тиісті қ абатымен байланысты жалбырап, кө птеген жерінің жарылуы жиі кездеседі. Ұ зынша жің ішке жырылғ ан жері тырналу деп аталады. Жырылудан сақ тану кезінде қ алың киім киюдің зор мө ні бар, ө йткені жарақ ат аз тү седі.

Кө птеген реттерде жырылғ ан жерден қ ан шық пайды, тек бү ртікті қ абат зақ ымданғ ан жағ дайда ғ ана жырылғ ан жердің бетінде кішкене қ ан тамшылары пайда болады. Бірнеше сағ аттан қ ейін жырылғ ан жердің беткі жағ ы кеуіп, қ оң ыр қ абық жабады да, ол тері бетінен біршама шығ ып тү рады. Осы қ абық тың астынан зақ ымдалмағ ан тері жағ ынан эпителий ө се бастайды да, соның ө суіне қ арай қ абық біртіндеп тү се береді, бұ л орайда оның бө лініп тү суі шет жағ ынан басталады. Жырылғ ан жерді эпителий толық жапқ ан кезде қ абық тү тел тү сіп, оның орнында қ ызғ ылтым-кө кшіл тү сті сызат қ алады. Бірсыпыра уақ ыт ө ткен соң бү л сызат та жойылып кетеді.

Жырылудың жазылу мерзімі зақ ым келтірілген уақ ытты анық тауғ а мү мкіндік береді. Жырылғ ан жердің жазылу кезін тө рт кезең ге бө луге болады: 1. Жырылғ ан жердің терең дігі зақ ымдалмағ ан тері дең гейінен тө мен жатқ ан жағ дайда жырылғ ан кезден қ абық пайда болғ анғ а дейінгі кезең. Бұ л кезең зақ ымданғ аннан кейін шамамен 12 сағ атқ а созылады. 2. Кеуіп ү лгірген жырық бейнебір тез біте бастағ андай болып, жан-жағ ындағ ы тері дең гейімен тең еседі де, сонан соң одан кө теріліп тұ рады. Бү л кезең жарақ ат алынғ ан кезден бастап 12 сағ аттан 24 сағ атқ а дейін, кейде 48 сағ атқ а дейін созылады. 3. Эпителийдің ө су сатысы 4—5 кү нде басталып, 7—12 кү нге қ арай қ абық тың тү суімен аяқ талады. 4. Соң ғ ы саты тү скен қ абық орнында қ алатын тыртық тың біртіндеп жойылуымен сипатталады; ол жарақ ат алынғ аннан кейінгі 7—15 кү нде аяқ талады.

Келтірілген цифрлар жырық тардың жазылу мерзімінің едә уір ауытқ ып отыратындығ ын, мұ ның ө зі жас шамасына, организмнің жай-кү йіне, жырылудың жойылуына, ауқ ымына жә не т. т. байланысты екенін кө рсетеді.

Жырылудың сот-медициналық маң ызы ө те зор. Біріншіден, ол ә рқ ашанда қ ай жерге кү ш салу керек екенін кө рсетеді жә не кейде зорлық жасаудың бірден-бір сыртқ ы белгісі болып табылады. Сондық тан жапсарлас жатқ ан ү лпаларды мү қ ият зерттеу керек, олардан гематома, тіпті сү йектің сынуы мен ішкі мү шелердің ү зілуі де табылуы мү мкін. Екіншіден, жырық жазылуының жоғ арыда сипатталғ ан ерекшеліктері оның мерзімін анық тауғ а мү мкіндік береді. Ү шіншіден, жырылу пішініне қ арап, зақ ымдайтын заттың қ асиеттері мен соқ қ ының бағ ытын айтуғ а болады. Мысалы, адам тырнақ тарының жыруы ә детте жарты ай сияқ ты ойық болады, ұ зын жолақ ты жырылу сү йреткен кезде пайда болады, ал пойыз басып кеткенде кең тілік тү рінде ауқ ымды жырық қ алады. Алайда зақ ымдайтын бір заттың ө зі пішіні мен ауқ ымы ә р тү рлі жырық салуы мү мкін. Демек, жырық тың белгілі бір затпен салынғ аны туралы қ орытындыны жырылу мө лшері мен пішіні зақ ымдайтын заттың ерекшеліктерін бейнелейтін реттерде ғ ана жасауғ а болады. Сондай-ақ сызат тү сірген заттың бө лшектерін (ағ аш жаң қ аларын, темір жолда жарақ ат алғ анда тас кө мірдің немесе тастың ү гіндісін, т. б. ) табудың зор маң ызы бар. Тө ртіншіден, жырылудың шоғ ырлануы оқ иғ а сипатын анық тағ ан кезде маң ызды. Мысалы, мойындағ ы жарты ай сияқ ты жырық тар мойынды қ олмен буындырғ анын дә лелдейді, ал жыныс мү шелері маң айына жә не санның ішкі жағ ына тү скен сызаттар зорлауғ а ә рекет жасалғ анын кө рсете алады жә не т. т.

Қ анталау соқ қ ы тиген немесе қ атты қ ысқ ан жерде тамырлардың жарылуы салдарынан кейіннен шел клетчаткасына немесе терең ірек жатқ ан ұ лпаларғ а қ ан қ ұ йылуынан пайда болады. Қ ұ йылғ ан қ ан тері шгінен кө рініп, оны кө гілдір қ ызыл немесе кө к тү ске бояйды (" кө герген жер" ). Қ анталау кейде терінің дақ тануына ұ ласады.

Қ анталағ ан жерде кө п кешікпей оның айналасындағ ы ұ лпалар оксигемоглобиннен оттегін алып, қ алпына келтірілген гемоглобин тү зейді, сө йтіп ол қ анталағ ан жерге қ оң ыр рең береді. Содан соң ү йығ ан қ анның элементтері ыдырайды. Бұ л орайда гемоглобин ыдырай бастайды да, ол белокқ а (глобин) жә не қ ұ рамында темір бар бояулы затқ а (гемотин) бө лінеді. Молекуладан темір гемотині бө лініп шық қ ан кезде билирубин яғ ни тү сі сарғ ыш ө т пигменттерінің бірі тү зіледі. Билирубин тотық қ ан кезде биливердин, яғ ни ө ттің жасыл тү сті екінші бір пигменті тү зіледі.

Гемоглобин молекуласы басқ а жолмен де ыдырауы мү мкін. Мысалы, торлы-эндотелийлі жү йеде гемоглобин вердогемоглобинге (жасыл тү сті) айналады, ол оң ай тотық танып, темірін жоғ алтады, сө йтіп, биливердин тү зеді. Соң ғ ысы қ алпына келе отырып, билирубин береді.

Демек, қ анталағ ан жердің тү сі жасыл болуы биливердиннің, ал сарысы — билирубиннің тү зілуіне байланысты. Билирубиннің тотық тануы мен оның биливердинге кө шуі, сол сияқ ты билирубин тү зілуіне сә йкес биливердиннің қ алпына келуі біртіндеп болатындығ ына байланысты қ анталағ ан жер ө ң ірінің екі, тіпті ү ш тү сті болуы да мү мкін. Мә селен, қ анталағ ан жердің ортасы кейде кө кшіл-жасыл, ал айналасы сарғ ыш болады.

Қ анталаудың сот-медициналық маң ызы мынада: ол неге баса назар аударуды, зорлық тың сипатын жә не жарақ ат алынғ ан мерзімді кө рсетеді.

Қ анталағ ан жер соқ қ ы жасалғ ан жерді ү немі кө рсете бермейді, кейде қ анның зақ ымданғ ан жерден алысырақ ағ ып барып ү йығ ан жері қ анталап кетуі мү мкін. Мысалы, бас жарылғ ан кезде қ ан кө з шарасының клетчаткасына жиналып, тө менгі жә не жоғ арғ ы қ абақ ты кө гертеді (" кө зілдірік" ). Кең сірікпен қ ас маң айына соқ қ ы тиген жағ дайда кө з қ абағ ы қ анталайды, бұ л қ анның клетчатка арқ ылы тө мен қ арай ағ уына байланысты.

Қ анталағ ан жердің пішіні зақ ымдайтын нә рсенің пішініне, мө селен, таяқ пен, арқ анмен зақ ымдағ ан кезде тү зу жә не тұ зақ тә різді қ анталағ андық сияқ ты ү немі сә йкес келе бермейді. Ә детте, қ анталағ ан жердің ауқ ымы мен пішіні де жарақ ат салынғ ан нә рсенің ерекшеліктерін кө рсетпейді.

Кейде қ анталаудың пішіні мен шоғ ырлануы зорлық сипатын кө рсетуі мү мкін. Мысалы, иық тағ ы бір дең гейде орналасқ ан, бірбірінен белгілі бір қ ашық тық та кө рінетін бірнеше дө ң гелек қ анталағ ан жер иық ты саусақ тармен сығ ымдағ андық тан пайда болады.

Қ анталау мерзімі олардың тү сі бойынша анық талады. Жақ ында қ анталағ ан жердің бастапқ ыда кө бінесе кө кшіл қ ызғ ылт болатын тү сі 4—10 кү ннен кейін жойылып кетеді; ал жасыл немесе сары тү с қ осылғ ан қ ою қ ызыл тү с 3—8 кү нде айқ ын кө рінеді де, 8—12 кү нде таралады. Аралас тү стер (қ ою қ ызыл жә не жасыл-сары) 5—9 кү нде кө рініп, 12—16 кү нде жойылады. Бү л мерзімдер кө бінесе тұ рмыстық жарақ ат жағ дайында болатын шағ ын қ анталауғ а қ атысты. Қ атты қ анталағ ан жер мен гематомалардың қ айтуына кейде апталар, тіпті айлар керек болады.

Қ анталау адамның тірі кезінде зақ ымданғ анының басты кө рсеткіші болып табылады. Алайда оның адам ө лгеннен кейін бірсыпыра уақ ыт бойы да тү зілуі мү мкін екенін ескеру керек. Мү ндай қ анталауды адамның тірі кезіндегіден айыру оң ай емес. Кө пшілік жағ дайда адамның тірі кезінде болғ ан қ анталау ұ лпаны қ атпарлатып жібереді жә не онда ұ йығ ан қ ан болады, ал ө лгеннен кейін қ анталағ ан жағ дайда жарақ аттанғ ан ұ лпағ а ұ йымағ ан сұ йық қ анның сің уі ерекше кө зге тү седі. Адамның тірі кезінде қ анталағ анын маң айындағ ыұ лпағ а жарақ ат ісігінің, лимфа жолдарында жә не шеткі лимфа тү йіндерінде эритроциттердің болуы да дә лелдейді.

Тері мен шырышты қ абық тың тү гел бұ зылып зақ ымдануы жарақ ат деп. аталады. Бұ л орайда кө бінесе жапсарлас ұ лпалар да жараланады. Егер жарақ ат. дененің қ айсыбір қ уысына ө тіп кетсе, ол ө тпе жарақ ат деп аталады.

Егер жарақ ат тесігі дененің бү кіл зақ ымданғ ан бө лігін кө ктей ө тіп кетіп, шық қ ан саң ылауы болса, тесіп ө ткен жарақ ат пайда болады. Кө бінесе оқ жарақ аты, кейде шанышқ ан жә не шаншып-кескен жарақ аттар да кө ктейтесіп ө ткенжарақ ат болып табылады. Жарақ аттағ ан жолы едә уір ү лкен болғ анымен, шық қ ан саң ылауы жоқ жарақ аттар тұ йық жарақ ат деп аталады.

Жарақ аттарды негізгі сот-медициналық топтау оларды зақ ымдаушы фактордың сипаты бойынша бө лу болып табылады. Жарақ аттардың ү ш тобы бар, олардың ө здері де зақ ымдаушы нә рсенің ерекшеліктеріне жә не жарақ ат салу ә дісіне қ арай бірнеше тү рлерге бө лінеді.

Бірінші топ — қ атты доғ ал заттармен салынғ ан жарақ аттар; тү рлері — а) соғ ылғ ан; ә ) жырымдалғ ан; б) соғ ылып-жырымдалғ ан жарақ аттар.

Екінші топ — ө ткір заттармен салынғ ан жарақ аттар; тү рлері — а) кесілген; ә ) шаншылғ ан; б) кесіпшаншылғ ан; в) шабылғ ан; г) аралап кесілген жарақ аттар.

Ү шінші топ — атылатын қ арумен салынғ ан жарақ аттар (оқ жарақ аты); тү рлері — а) оқ; ә ) бытыра; б) жарық шақ жарақ аттары.

Бұ лайша топтау жарақ атқ а сот-медицина диагнозын қ ойғ ан кезде айқ ындаушы рө л атқ арады. Тә жірибе жү мыстарында кейде мылжаланғ ан, паршаланғ ан жарақ ат деген жә не басқ а да диагноздар қ ойылады. Мә селен, мылжаланғ ан жарақ ат доғ ал заттармен де, атылатын қ арумен де салынуы мү мкін. Паршаланғ ан жаракат доғ ал, ө ткір затпен немесе атылатын қ арумен салынуы ық тимал. Сондық тан бү л терминдерді диагнозды тұ жырымдағ ан кезде негізгі термин етіп қ олдануғ а болмайды, оларды қ осымша терминдер тү рінде: мысалы, жырымдалып паршаланғ ан жарақ ат, соғ ылып мылжаланғ ан жарақ ат, т. т. деп пайдалану керек.

Жарақ аттардың сот медицинасындағ ы маң ызы зор. Олар зақ ымданудың басқ а тү рлерінің бә ріне қ арағ анда зақ ымдайтын қ арудың сипаты жә не зақ ым келтіру механизмі жө нінде жоғ ары дә режеде ақ парат бере алады.

Зерттеудің алуан тү рлі қ осымша ә дістерін қ олдана отырып, жарақ атты дү рыс зерттеу зақ ым келтіруші заттың гашінін, мө лшері мен басқ а да ерекшеліктерін, ә сіресе, оның дененің зақ ымдалғ ан бө лігіне тікелей тиген жерін дә лірек анық тауғ а мү мкіндік береді. Жарақ аттың пшгіні мен кө леміне оның шеттерінің алшақ тауы нә тижесінде ү ң ірейіп тү руы едә уір дә режеде ә сер етеді, ал оның ү ң іреюі жараның ү зындығ ы мен созылмалы талшық тарының негізгі шоғ ыры ө туінің теріге бағ ытталуы, бү лшық ет жиырылуы мен тіпті дененің зақ ымданғ ан бө лігінің зерттеу кезіндегі жағ дайы арасындағ ы арақ атынасқ а байланысты.

Тергеу тә жірибесі ү шін жарақ атты зерттеу ө те маң ызды мә селені — зақ ымдау механизмі туралы мә селені шешуге мү мкіндік береді, ө йткені бір заттың ө зімен сипаты жө нінен ә р тү рлі зақ ым келтіруте болады. Мысалы, ү шкір ауыр пы-шақ пен оның қ ай бө лігімен жә не қ андай ә діспен зақ ым келтірілетініне байланысты жарақ аттардың кесілгенін де, шаншып-кесілгенін де, шабылғ анын да, соғ ылғ анын да анық тауғ а болады.

Жарақ аттардың ерекшеліктерін зерттеу сарапшының зақ ымдайтын зат қ озғ алысының бағ ытын, жарақ ат салғ ан кезде осы затпен жасалғ ан соқ қ ылардың немесе қ имылдардың ең аз санын анық тауына мү мкіндік береді. Жарақ аттардың шоғ ырлануы, олардың саны, терең дігі, жарақ аттандыратын зат қ озғ алысының бағ ыты зақ ымдарды марқ ұ мның ө з қ олымен салу мү мкін екендігі туралы мә селені шешуге кө мектеседі.

Жарақ аттың тұ рақ ты белгісі — қ ан ағ у. Қ анның жарақ ат тө ң ірегіндегі тері бетіне жә не жарақ аттанғ ан адамның киім-кешегіне ағ у бағ ыты оның жарақ аттанғ ан кезде қ андай жағ дайда болғ анын: отырғ анын, тұ рғ анын, жатқ анын, т. б. анық тау туралы мә селені шешуте мү мкіндік береді.

Сот-медицина тә жірибесінде жарақ аттың салыну уақ ытын немесе мерзімін анық тауғ а тура келеді. Бұ л олардың жазылу дә режесін зерттеу негізінде жасалады. Жаралардың жазылу процесін негізгі ү ш кезең ге бө луге болады.

Біріншікезең де жарақ атта некроз (шіру) жә не қ абыну бағ ытындағ ы ө згерістер байқ алады. Алайда некроздың морфологиялық белгілерін жарақ аттанғ аннан кейін бірсыпыра уақ ыт ө ткеннен кейін аң ғ аруғ а болады. Оны бұ лшық ет ұ лпасынан шамамен 6 сағ аттан соң, ал тері мен шел клетчаткасынан 12—15 сағ аттан кейін микроскоп арқ ылы кө руге болады. Жарақ аттағ ы некрозғ а ұ шырағ ан ұ лпалар кө лемі жарақ ат жиектеріндегі қ ан айналысының бү зылуы есебінен ә детте алғ ашқ ы ү ш тә улікте кө бейеді.

Қ абынудың алғ ашқ ы кө ріністері жарақ аттың ісінуі мен жарақ ат жиегіндегі ұ лпалардың лейкоциттік іркілуі немесе сің уі болып табылады. 1—2 сағ аттан кейін-ақ қ ан тамырларында полиморфиялық -ядролық лейкоциттердің жарақ ат жиегінде қ ата бастағ аны байқ алады. Содан соң лейкоциттік іркілуді арши тү сіп, тә улік соң ына қ арай ол айқ ын кө ріне бастайды. Некроздың іркілген бө лігі айналасында лейкоциттік жиек пайда болады.

Жарақ ат бітуінің екіншікезең і жарақ ат алынғ аннан кейінгі 2—3 тә улікте жаң адан дә некер ұ лпалар қ ұ рылуы жә не бет жағ ындағ ы эпителийдің ұ лғ аюы тү рінде біту процесінің дамуымен сипатталады. Жетілу ұ лпаларының қ алыптасуы, негізінен алғ анда, май клетчаткасында ө теді. Екінші кезең жарақ ат бетін эпителийдің жабуымен аяқ талады. Жарақ аттың жабылу мерзімі ә р тү рлі. Ол жарақ аттың сипатымен, оның кө лемімен, жарақ ат инфекциясының болу-болмауымен, организмнің жалпы жағ дайымен анық талады.

Жарақ ат бітуінің ү шінші кезең інде тыртық пайда болады. Сипап қ арағ анда біршама жұ мсақ тиетін жаң а тыртық тардың тү сі қ ызғ ылт кө кшіл кө рінеді. Уақ ыт ө те келе, ол бозарып, қ атая тү седі. Микроскоппен зерттегенде тыртық ұ лпасында ұ сақ тамырлар жү йесінің бірте-бірте жойылып, талшық ты дә некер ұ лпасының кө бейе тү скенін байқ ауғ а болады. 4—5 аптада, ал кө бінесе 3—6 айдан кейін тыртық ұ лпасында жұ мсақ тадшық тар пайда болып, олардың саны уақ ыт ө ткен сайын кө бейе береді. Бастапқ ыда тыртық та жан болмайды, бірақ кейіннен тыртық ұ лпасында жү йке (нерв) талшық тарының ө суіне байланысты, оғ ан жан бітеді. 6 ай мерзімге дейінгі тыртық тарда дә некер ұ лпа ван Гизан бойынша айналасындағ ы тері тү сіне қ арағ анда ақ шылтым тү ске боялады. Тыртық тар қ ұ рылымында шамамен бір жыл ішінде елеулі ө згерістер байқ алуы мү мкін. 8—12 айдан кейін тыртық қ ұ рылымы онша ө згере қ оймайды, сондық тан оның қ ашан болғ анын айту қ иынғ а тү седі. Сонымен жарақ ат алынғ аннан кейін сараптама неғ ұ рлым ертерек жү ргізілсе, зақ ымдану мерзімі соғ ұ рлым дә лірек айқ ындалуы мү мкін.

Сү йектің сынуы тері жарылғ ан жағ дайда ашық, ал сынғ ан сү йек бетіндегі тері бү тін қ алғ анда жабық болады. Сондай-ақ сынық тар тік жә не жанама сынық тар болып бө лінеді. Егер соқ қ ы жасалғ ан немесе жарақ ат салғ ан зат қ ысымы тү скен жердегі сү йек сынса, ол тік сынық, ал кү ш тү скен маң айдан қ иыстау жерден сынса, ол жанама сынық деп аталады.

Сү йектер онша иілгіш болмағ андық тан, бірінші кезекте олар сү йек ұ лпасы созылғ ан жерде зақ ымданады. Қ ысымды кү ш шоғ ырланғ ан жерде сынық кейініректе пайда болады, ал бұ л жерде сү йек ү лгіасының жаншылу белгілері айқ ын аң ғ арылады.

Сү йектердің сыну белгісі бойынша жарақ аттың тү рі мен механизмін, зақ ым келтірген заттың сипатын, оның ә сер еткен кү ші мен бағ ытын анық тауғ а болады.

Сот-медицина тұ рғ ысынан алғ анда бас сү йек жарылуының мә ні зор. Олар: шытынау, жіктерінің сө гілуі, жаншылғ ан, атап айтқ анда, сатыланғ ан жарық, тесікті, жарық шақ ты жә не сақ ина тә різді жарық болып бө лінеді.

Шытынау ә детте сү йекті жарып ө теді жә не бас сү йектің тү тас табақ шаларының бір-екеуін ғ ана қ амтуы мү мкін. Шытынаудың пайда болу механизмі ү немі бірдей бола бермейді. Ол доғ ал заттың тиюі немесе ө ткір қ ұ ралдың кіруі салдарынан сү йектің шытынауы нә тижесінде жасалады. Бұ л орайда шытынау бағ ыты ә детте жарақ ат салғ ан кезде ә рекет еткен кү штің бағ ытымен сә йкес келеді. Соқ қ ы неғ ұ рлым қ атты жасалса, олардың бағ ыттары соғ ұ рлым сә йкес болады. Дегенмен де бас сү йектің жекелеген бө ліктерінің мық тылығ ы бірдей болмайтындық тан, щытынау барлық уақ ытта тү зу бола бермейді. Шытынау кө бінесе тарамдалып кетеді, бұ л орайда соқ қ ы тиген жақ қ а қ арай тік бұ рыш жасайды.

Бас сү йегінің жаншылып, қ ысылуы салдарынан, ал кейде соқ қ ы тиген жағ дайда сү йектің жарылуы себепті шытынау орын алуы мү мкін. Бұ лайша шытынау да жасалғ ан соқ қ ы бағ ытында болады, бірақ оның бірқ атар ерекшеліктері бар. Оның сырт кө рінісінің ө зі ара тісі сияқ ты ирек-ирек болады. Оның орта тұ сы ү ң ірейіп тұ рады да, ол шет жақ тарында жің ішкере береді. Кейде сыртқ ы кү ш ә сер еткен жерден сә л қ иыстау жатқ ан сү йектің де шытынауы байқ алады. Мысалы, соқ қ ы тас тө беден тиген кезде желке сү йек қ абығ ының кө лденең інен шытынап кетуі мү мкін.

Бас сү йек жіктерінің сө гілуі шытынауғ а ұ қ сас жә не онымен ү штасуы ө те жиі кездеседі.

Шағ ын аумақ ты доғ ал немесе ү шкір затпен онша қ атты соқ пағ ан жағ дайда бас сү йек жанышталып жарылуы мү мкін, бү л орайда сү йек сынық тары бас сү йекке кіріп кетеді, бірақ бір-бірімен жә не айналасындағ ы зақ ымданбағ ан сү йектермен ажырап кетпейді. Кейбір жағ дайда сү йек сынық тары сатыланып орналасады. Оны сатыланып жарылу деп атайды.

Тесікті сынық тар кө лденең кесің дісі 9—16 шаршы см-ден аспайтын затпен қ атты соқ қ анда пайда болады. Кейде мұ ндай сынық тар, ә сіресе, бас сү йегінің сыртқ ы бетінде соқ қ ы жасалғ ан доғ ал зат бетінің немесе ү шкір қ ұ рал мен қ арудың кө лденең кесіндісінің пішіні мен кө леміне сә йкес болады. Бас сү йек атылатын қ арумен жараланғ ан жағ дайда тесікті сынық тар да кө бінесе оқ тың пішіні мен кө лемін едә уір дә л кө рсетеді.

Бас сү йектің жарық шаң танып жарылуьі қ атты соғ ылғ ан соқ қ ының салдарынан болады. Ол ө детте салмақ ты доғ ал заттармен ұ рғ анда, кө лік бө ліктері соқ қ анда, биіктіктен қ ұ лағ анда, сондай-ақ басты ауыр заттар, мысалы, автомобиль доң ғ алағ ы басқ анда орын алады. Бастан шағ ын доғ ал немесе ө ткір затпен ә лденеше рет соқ қ анда да бас сү йегінің жарық шақ танып жарылуы мү мкін, бірақ мү ндай жағ дайлар-да бастың жү мсақ тысында сол заттармен соқ қ ан кездегі соқ қ ыларғ а тә н жарақ ат кө п болады.

Дененің басқ а сү йектері мен қ ол-аяқ тың сыну жағ дайлары " Биіктіктен қ ұ лау" жә не " Кө лік жарақ аттары" деген тақ ырыптарда баяндалады.

Сот-медицина тә жірибесінде буынның шық пасы мен сің ірдің созылуы сынық қ а қ арағ анда сирегірек кездеседі. Ө лікке сараптама жасағ анда олар ә детте басқ а жарақ аттармен бірге ұ шырасады. Шық паның тікелей буынғ а жасалғ ан ә сер нә тижесінде болуы сирек, ол кө бінесе буындар байланыстырып тұ ратын сү йекке кү ш тү суі салдарынан пайда болады. Кү штің кө бінесе тұ тқ а принципі бойынша ө сер ететіні мә лім. Буын шық пасының қ ұ лағ ан кезде немесе кө лік жарақ атында неліктен жиірек кездесетіні осыдан-ақ тү сінікті.

Сің ірдің созылуы немесе, дә лірек айтқ анда, жыртылуы мен ү зілуі жеке кү йінде немесе буынның шық пасымен бірге кездеседі. Олардың пайда болуы буын шық пасына ұ қ сас.

Ішкі мү шелердің зақ ымдануы дене терісінің немесе соның астындағ ы ұ лпалардың жаралануымен — кіріп кеткен жарақ аттармен байланысты болуы мү мкін. Мү ндай жағ дайларда ішкі мү шелердің зақ ымдануы біртұ тас жарақ ат жолының бір бө лігі болып табылады жә не доғ ал, ө ткір заттардың немесе атылатын қ арудың ә серіне тә н барлық белгілері болады.

Егер жаралайтын заттың ерекшеліктері, дененің зақ ымдалатын бө лігінің анатомиялық қ ұ рылымы немесе киім-кешек пен басқ а да нә рселердің амортизациялағ ыш ә рекеті нә тижесінде тері аман қ алса, ішкі мү шелердің жабық зақ ымдануы мү мкін. Оларғ а: қ ан қ ұ йылу, мү шелердің жырылып, ү зіліп кетуі жә не жаншылуы жатады.

Ішкі мү шелердің қ абығ ы мен элементтеріне к, ан қ ұ йылуы дербес зақ ымдану ретінде немесе кө бінесе ү зілумен жә не жаншылумен бірге кездеседі.

Ішкі мү шелердің ү зілуі ә лдебір ауыр затпен ұ рғ анда немесе қ ысқ анда тікелей кү ш тү скен жерде орын алады. Ол ө детте кө лік жарақ атында, ауыр заттар қ ұ лап, басып қ алғ ан кезде байқ алады. Алайда ішкі мү шелердің біршама шағ ын заттар, мысалы, таяқ тигенде, тіпті жұ дырық пен ұ рып, аяқ пен тепкенде де ү зіліп кетуі мү мкін.

Ішкі мү шелердің ү зілуіне сү йек сынуының себеп болуы сирек кездеспейді. Мә селен, қ абырғ аның сынуы себепті ө кпенің жаралануы, жамбас сү йектердің сынық тарынан қ уық тың тесілуі жиі байқ алады. Дене қ атты қ озғ алғ ан жағ дайда да ішкі мү шелерге зақ ым келуі мү мкін. Бү л кө лік жарақ аты жә не биіктіктен қ ұ лау кезінде болады.

Паренхималы мү шелерінің: бауырдың, талақ тың, бү йректің, ө кпенің жыртылып кетуі мейлінше жиі кездеседі. Қ уыс мү шелер: асқ азан, ішек, қ уық, ө сіресе олар толып тұ рмаса, сирек жарылады.

Кейде іс-тә жірибелік сараптама жұ мысында ішкі мү шелердің жаралану салдарынан жарылуын ө здігінен жарылу дейтіннен ажырату қ ажет болады. Соң ғ ысы патологиялық ө згерістер негізінде пайда болады, олардың кө птеген жағ дайларда макроскопиялық жә не микроскопиялық зерттеу арқ ылы аң ғ арылуы мү мкін. Кө бінесе жү рек пен ірі қ ан тамырла-рының ө здігінен жарылып кетуі кездеседі.

Тікелей кө п кү ш тү скен жағ дайда, негізінен, жаншылғ ан кезде бү кіл мү ше немесе оның бір белігі қ ү рылымының толық бү зылып зақ ымдануы орын алады. Мұ ндай зақ ымдану мылжалану деп аталады. Ә детте бү л кө ліктің доң ғ алағ ы басып кеткенде, қ ү лағ ан нә рсе басып қ алғ анда орын алады. Бә рінен де паренхималы мү шелер (бауыр, ө кпе, талақ, бү йрек) оң ай мылжаланады.

Дене бө ліктерінің езілуі жә не бө лініп қ алуы да сот медицинасы жиі кездестіретін қ ұ былыстар. Ө те кө п салмақ пен қ ысқ аін жағ дайда езілу деп аталатын зақ ымдану пайда болады. Дененің жекелеген мү шелерінің, тіпті бү кіл дененің езілуі кө лік жарақ аты кезінде, денені ауыр заттар басып қ алғ ан кезде, сондай-ақ станоктардың қ озғ алмалы тетіктері тигенде байқ алады. Езілу жұ мсақ ұ лпалар мен мү шелердің едә уір дә режеде мылжалануымен, сү йектердің ұ сақ жарық шақ тарғ а айналып бө лшектенуімен кө зге тү седі.

Онша қ алың емес жә не қ ыры бар қ атты да доғ ал зат, мысалы, рельспен жү ретін кө ліктің доң ғ алағ ы, аударылғ ан автомашина қ орабының қ ыры қ атты басқ ан жағ дайда дене мү шесінің бө лініп немесе дененің бө лшектеліп қ алуы да кездеседі. Олар толық немесе жартылай бө лініп қ алуы мү мкін. Соң ғ ы жағ дайда дене мү шелері бір-бірімен сің ірлер, терінің мылжаланғ ан кесінділері, қ ан тамырлары арқ ылы жалғ асып қ алады.

Дене мү шелері езілу салдарынан ғ ана емее, сонымен қ атар созылу нә тижесінде, мысалы, дене мү шесі станоктардың, машиналардың айналып тұ рғ ан тетіктеріне тү суі жағ дайында да бө лініп қ алуы мү мкін. Адамның аяғ ы немесе денесі темір арқ анның соқ қ ылап тұ рғ ан ілмегіне немесе зә кір шынжырына ілініп қ алғ ан жағ дайда да қ ол-аяқ тың ү зіліп кетуі мү мкін.

Қ ылмыскер ө зінің қ ылмысын жасыру мақ сатымен ө лікті қ асақ ана бө лшектеп тастауы мү мкін. Дененің жарылыстар кезінде бө лшектеліп қ алуы да жиі кездеседі.

Тері жарақ атының сипаты, оның жиектерінің ерекшеліктері, жарақ аттың беті жә не сү йектердің зақ ымдануы дененің немен жө не қ алай бө лшектелгенін анық тауғ а мү мкіндік береді.

МЕХАНИКАЛЫҚ ЖАРАҚ АТТАРДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Жарақ ат салынғ ан заттың тү ріне қ арай, механикалық жарақ аттардың бә рін мынадай топтарғ а бө луге болады:

1) доғ ал заттармен салынғ ан жарақ аттар;

2) ө ткір қ арулармен салынғ ан жарақ аттар;

3) атылатын қ арулармен салынғ ан жа-рақ аттар.

Анық тамасы

Бассү йек-ми жабық жарақ аты − бассү йек пен мидың, бастағ ы жұ мсақ тіндердің бү тіндігі бұ зылмай жə не/немесе бассү йектің апоневрозы созылмай болғ ан зақ ымдануы;

Ашық БМЖ – бастың жұ мсақ тіні жə не бассү йектің апоневроз (шандыр) дулығ асының бү тіндігі бұ зылуы жатады, ол сынық аймағ ына сə йкес келеді. Ми жарақ атының ө тпелі зақ ымдануына бассү йектердің сынуы жə не мидың қ атты қ абығ ының зақ ымдануы жатады.

Бассү йек-мидың жабық жарақ атының тү рлері

1. Мидың шайқ алуы

2. Мидың жарақ аттық ісіну

3. Мидың диффузиялық жарақ аты

4. Мидың ошақ талғ ан жарақ аты

5. Эпидуральдық қ анқ ұ йылулар

6. Жарақ аттық субдуральды қ анқ ұ йылулар

7. Жарақ аттық субарахноидальды қ анқ ұ йылулар

8. Бассү йекішілік жарақ ат ұ зақ коматозды жағ даймен

9. Басқ а бассү йекішілік жарақ аттар

10. Анық талмағ ан бассү йекішілік жарақ ат

Жіктемесі

БМЖ патофизиологиясы бойынша:

1. Ілкі зақ ымдануғ а бассү йекке, ми қ абатына, ми тіндеріне, ми қ антамырларына, ликворлық жү йеге жарақ аттаушы кү штің ə сер етуі жатады.

2. Салдарлық зақ ымдану мидың тура ə сер етуімен байланысты емес, бірақ мидың біріншілік зақ ымдануы кө бінесе екінші типті ми тінінің ишемиялық ө згерістеріне байланысты. (Бассү йекішілік жə не жү йелік).

Бассү йек ішілік − цереброваскулярлық ө згерістер, ликворлық айналымның бұ зылуы, мидың ісінуі, бассү йекішілік қ ысымның ө згерістері, дислокациялық синдром.

Жү йелік − артериялық гипотензия, гипоксия, гипер жə не гипокапния, гипо жə не гипернатриемия, кө мірсу алмасуының бұ зылуы, ТІШҚ Ұ - синдромы.

БМЖ науқ ас жағ дайының ауырлығ ы − жарақ аттанушы ақ ыл-есінің тежелу дең гейіне қ арай, неврологиялық симтомдардың айқ ындылығ ына, басқ а ағ залардың зақ ымдануы болуы немесе болмауына қ арай бағ аланады. Команы Глазго шкаласы бойынша бағ алау ə дісі кең тарағ ан. Жарақ аттанушының жағ дайын 12-24 сағ. кейін 3 параметр бойынша науқ аспен алғ ашқ ы кездесуде бағ алайды: кө здерін ашуы, сыртқ ы тітіркендірулерге реакциясы, сұ рақ қ а жауап беруі, қ озғ алу реакциясы.

БМЖ-да ақ ыл-ес ауытқ уын анық тау, оның тежелу дə режесіне дұ рыс бағ а беру арқ ылы жү ргізіледі жə не келесі дең гейлер бойынша бағ а беріледі:

- анық;

- аздағ ан есең гіреу;

- ауыр есең гіреу;

- сопор;

- орташа кома;

- терең кома;

- шектен шық қ ан ауыр кома.

Жең іл ЖБМЖ мидың жең іл дə режеліе шайқ алуы жə не мидың жең іл дə режелі соғ ылуы.

Орташа ЖБМЖ − мидың орташа дə режелі соғ ылуы.
Ауыр ЖБМЖ − ми жаншылуының барлық тү рі жə не мидың ауыр дə режелі соғ ылуы.

12 3 4 5 Следующая ⇒