Сәләфия. Сәләфия - сөздіктегі мағынасы «алғашқылар, бұрын келгендер» бодып кедетін «ЗФ» - «сәдәф» түбірінен шыққан сөз. Ад терминде ідім мен ізгідік түрғ

Сә лә фия

Сә лә фия - сө здіктегі мағ ынасы «алғ ашқ ылар, бұ рын келгендер» бодып кедетін «ЗФ» - «сә дә ф» тү бірінен шық қ ан сө з. Ад терминде ідім мен ізгідік тү рғ ысынан мү сыдмандардың кө шбасшыдары санада- тын ардақ ты сахабадар мен табиғ индер жә не ә тбағ у табиғ индерге айтыдады. Сә дә фия сө зіне сахабадар мен табиғ индердің жолын ү станғ ан " фақ иһ тар мен мухаддистер" деп те анық тама бергендер бар. Со- дан кейінгі замандарда шық қ ан ғ адымдарғ а саха- бадар мен табиғ индердің жолын ү станғ андық тан «сә дә фидер» делінген267. Ад ө здеріне сә дә фи атауын беріп жү рген қ азіргі ағ ым XI ғ асырда қ озғ алыс ретінде пайда бода бастады. Негізінде одар Хан- бади мә зһ абын ү станатын адамдар бодатын. Кейін XIV ғ асырда қ айта кү шейіп, Ибн Тә ймия тара- пынан осы кө зқ арас жанданды. Қ азіргі сә лә фи ағ ымы қ анша жерден адғ ашқ ы тодқ ынғ а, яғ ни сә дә ф салихиндердің жодымен жү реміз дегенмен, одар негізінде XVIII ғ асырда арап тү бегінен шық қ ан Мұ хаммед ибн Абдулуаһ һ абтың кө зқ арастарына негізделеді. Қ азіргі уаһ абиліктің де негізі осы кезде қ аданғ ан.

Амалда Ханбади мә зһ абын ү станатын бү л ағ ымның кө зқ арастарын былай қ арастыруғ а бода- ды. Сә дә фия ә һ ді сү ннет мә зһ абтары саналатын Ә шғ ари мен Матуриди мә зһ абтарына фидософиядық тә сілге жү гінеді деген уә жбен қ арсы шығ ады. Сенім мә селедерін сахабадар мен табиғ индер кезең індегідей

тү сіну керектігін алғ а тартады. Сондық тан да ақ идағ а қ атысты мә селелерді Қ ұ ран мен сү ннеттен аламыз жә не осы нә рселерді қ ү аттайтын дә лелдерді де Қ ұ раннан табамыз дейді. Яғ ни, одан басқ а дә лелдерге жү гінуді жаратпайды, тіпті тыйым са-лады. Ибн Тә ймия ақ идалық мә селелерде ақ ылмен келтірілген дә лелдерге жү гінбейтіндігін, тек нассқ а (Қ ү ран мен сү ннет) негізделе отырып келтірілген дә лелге ғ ана қ анағ атганатынын айтады. Сә лә фтардың кө зқ арасы бойынша, ақ ылмен шығ арылғ ан ә дістер кейіннен пайда болғ ан, сахабалар мен табиғ индердің жасамағ ан істері. Ақ идалық мә селелерді тү сіну ү шін ақ ылғ а жү гіну қ ажет деген кө зқ арастың ар жағ ында сә лә ф салихиндер бү л мә селелерді білмеген деген пікір жатыр дейді.

Сә лә фтардың ойынша, ақ ылдың міндеті - иман ету. Насс арқ ылы белгілі болғ ан нә рселерді ақ ылғ а ү йлестіру ә рі қ андай жағ дайда да нассқ а қ айшы келіп қ алмау. Ақ ыл тек куә лік етуші, мойындап, бекітуші, ү кім беруші емес. Нассты қ абыл етпеуге ақ ылдың қ ұ қ ы жоқ. Бү ғ ан қ оса, ақ ыл Қ ұ рандағ ы дә лелдерді баяндап, тү сіндіруші болып есептеледі.

Сә лә фия ағ ымының ең кө п тоқ талғ аны - «Уах-даният» (Алланың бірлігі) мә селесі. Бү л Исламның негізі. Олар ә һ лі сү ннет ғ алымдарының рү қ сат ет-кен кө птеген мә селелеріне «уахданиятқ а» қ айшы деген уә жбен рү қ сат бермейді. Мысалы, олардың ойынша тә уә ссул268 жасау дү рыс емес. Себебі, ол уахданиятқ а қ айшы деп ойлайды. Бү ғ ан қ оса, олар Алланың сипаттары мә селесін де Ә шғ ари мен Ма-

туриди мә зһ абтарынан ө згеше тү сінеді. Қ ұ ранда Ұ лы Жаратушығ а қ атысты аяттарды ешқ андай да жорама/і жасамастан тікелей тү сінеді. Мыса-лы, Аллағ а те/іініп айты/іатын «жақ сы кө ру», «ашу-/іану», «шақ ыру», «сө й/іесу», «бү лттардың кө /іең кесі секі/іді адамдарғ а тү су», «Аршқ а истиуа ету» секілді іс-ә рекеттерді тікелей мағ ынада тү сінеді. Алланың қ олы, жү зі бар, бірақ ол жаратылғ андарғ а еш ү қ самайды деп айтады269.

Сә лә фия ағ ымы ғ алымдардың Алланың сипатта-рына қ атысты айтқ ан тү рлі кө зқ арасын сырт кө зге қ айшылық ты мә селе деп қ арастырады. Ал ө здеріне қ осылмайтындарды бұ лар кә пірге жатқ ызбайды. Бірақ адасқ андардың қ атарына жатқ ызады.

Иә, сә лә филерді қ ысқ аша таныстырдық. Бірақ ө здерін сә лә фиміз деп жү рген қ азіргілерге қ арағ анымызда, жоғ арыда айтылғ аннан да асып тү сіп, шектен шық қ андығ ын байқ ау қ иын емес. Бү гінгі кү нде сә лә фия сү нни мү сылмандардың ішіндегі радикал топтардың жалпы атауы іспетті бо-лып отыр. Ө здерін сә лә фиміз деп атап жү ргендер діннің атын жамылып қ атігездікке, қ ылмысқ а жә не лаң кестік істерге барып, бұ л ә рекеттерін «жиһ ад» сө зімен бү ркемелеуі жан тү ршігерлік жағ дай.

Сә лә филер бү гінгі кү ні де философия мен тасаууыфқ а қ арсы. Олар діни мә тінді тү сіну бары-сында ақ ылдың рө лін қ абылдамау арқ ылы буква-лизмге ү рынады. Ө ктемшілік сипатқ а ие сә лә филер басшының сыртқ ы кө рінісіне қ арап, оғ ан бағ ынады. Ал, дінге қ атысты ә ртү рлі ой-пікір мен жорамал-ды модернизм деп есептегендіктен, қ абыл етпейді.

Ал ө здері діннің тысында деп білген мә селелерді (нә псі қ алаулары) шапшаң қ абылдап, бойларына сің іреді. Сө йте тұ ра олар ө здерін нағ ыз діндар деп санайды. Жаң а сә лә филік тү сініктегілерде басқ алардың алдында ірі кө рінуге деген қ ұ штарлық байқ алады. Ү лкен қ онақ ұ йлер, бірінен бірі ө ткен ә демі кө ліктер, ә ртү рлі ойын-сауық орталық тары секілді нә рселер олардың ө мірінен ажырағ ысыз бо-лып кетті270. Жоғ арыда келтірілген сыни пікірлерді шариғ атқ а сай емес деп жазғ ырмас ү шін біз ө з пікірімізді былай деп қ ысқ аша айтамыз: біз білетін сә лә фтар (алғ ашқ ылар) ақ ыретті кө бірек ойлап ө мір ө ткізгендіктен, тым қ арапайым, кішіпейіл еді ә рі ысыраптан алыс болғ ан.

Ал қ азіргі таң да ө здерін сә лә фиміз дейтін кейбір топтардың қ аруғ а жү гінуі олардың шынайы сә лә фтық тү сініктен шығ ып кеткендігін кө рсетеді. Бү л топтардың бү гінгі таң да қ атаң дық қ а негізделіп жасап жатқ ан террорлық ә рекеттері себепті терро-ризм сунни мү сылмандармен байланыстырыла ба-стады ә рі батыста «Исламофобия» ұ ғ ымының кең тарауына ық пал етуде. Басқ аша айтқ анда, халық бү рын қ аттылық пен террорды шииттерге қ атысты деп тү сінетін болса, бү гінгі кезде Иранның ө зін бейкү нә етіп кө рсетуі мен сә лә фи топтардың теріс ә рекеттері нә тижесінде қ аттылық сипатын сунни мұ сылмандарғ а ауыстыру мақ сат етілгендей. Бұ л жағ дай ә лем мү сылмандарының тө ртте ү шінен аста-мын қ ұ райтын суннилерге жататын мұ сылмандар ү шін қ иындық тудырып отырғ аны жасырын емес.

Сонымен қ атар, бү л тү сініктегі адамдар тә кфир271 мә селесіне жіті қ арамайтындық тан ә сіресе, тасау-уыфтық тү сініктегі мү сылмандарды Ислам шең берінен шығ арып, қ асиетті орындардағ ы қ абірлерді ширк деп есептеп шатақ шығ арды. Ө зімен ө зі ғ ибадатын жасап жү ргендерге бидғ ат жасады деп соқ тығ ып, бидғ атты тілдік мағ ынада тү сініп, жү рген жерлерінде кейіннен пайда болғ ан кез-келген нә рсені бидғ ат деп есептеді. Ә рине, мү ндай ө лшем сопылық жолғ а ден қ ойғ ан мұ сылмандарды тегісімен діннен шығ аруғ а итермелейді. Бұ ғ ан қ оса, ү лттық ә дет-ғ ү рып пен мә дениеттен туындағ ан, ақ иқ атында бидғ ат емес біршама нә рселерді олар бидғ атқ а шығ арып, мұ сылмандардың арасындағ ы бірлік пен ө зара бауырмашылық қ а сызат тү сірді. Тіпті бү лік тудырғ аны белгілі.

Дінді насихаттауда қ аттылық қ а барып, тө зім-сіздік ә рекеттерімен исламды жағ ымсыз, қ атігез етіп кө рсетуде.

Жоғ арыда айтылғ андардан тү сінетініміз, қ азіргі таң дағ ы сә лә филер алғ ашқ ы кезең дегі сә лә фтармен кейбір мә селеде сә йкес келгенімен, буквализмнен аса алмағ андық тан кө птеген мә селеде харижиттік белгілерін байқ атуда.

Уакабилік

Уаһ абилік - араб тү бегінде реакцияшыл тү сінік- пен пайда болғ ан ағ ым. Бұ л ағ ым қ абірлерді зия- рат ету, дү ниеден ө ткен кейбір адамдарды асыра кө термелеу, олардан берекет тілеу ә рі сол арқ ылы Аллағ а жақ ындау секілді шектен шық қ ан ә рекеттерге қ арсылық тан, бү ғ ан қ оса, басқ а да бидғ аттардың кө бейіп, олардың діни жә не дү ниелік істерде басшы- лық қ а алынуына келіспеуден туындағ ан. Бұ л топтың пайда болуы Ибн Тә ймияның кө зқ арастарын қ айта жандандырды деуге болады²⁷².

Уаһ абиліктің тарихын сахабалар кезең іне дейін апаруғ а болады. Бү ғ ан дейін де айтқ анымыздай, хазірет Ә ли (р. анһ у) кө пшілігі Нә жид²⁷³ халқ ынан қ ұ ралғ ан харижилермен соғ ысқ ан. Ал бұ лар бұ гінгі таң дағ ы уаһ абилердің аталары болып табылады. Олардың кө п бө лігі Нә һ рауанда ө лтірілген. Бұ л жағ дай олардың ыза-кегін оятып, хазірет Ә лиге деген дұ шпандығ ын қ оздырды. Хазірет Ә лидің «Ә улиелердің сұ лтаны, ә улиелердің патшасы» де- ген атақ қ а ие болуы жә не сопылық тариқ аттардың кө пшілігінің тізбегі Ә лиге барып тірелетіндіктен, оғ ан деген дұ шпандық тары себепті тарихта Ха- рижилер, ал қ азіргі таң да олардың ізбасарлары болғ ан уаһ абилер ә улиелікті мойындамайды.

Пайғ амбарымыздың заманында шайтан кейбір сахабаларғ а кө рінген жә не ә рдайым Нә жид жақ тан келген бір шал кейпінде болғ ан²⁷⁴. Одан кейінгі кезең дерде бұ л аймақ тан Мусә йлә мә тул-Кә ззә б шық ты. Мусә йлә мә ө зіне ергендермен бірге Ис- лам ә скеріне қ арсы соғ ысады. Алайда хазірет Ә бу Бә кірдің (р. анһ у) халифалық кезең інде Мусә йлә мә хазірет Халид ибн Уә лидтен ойсырай жең іліс та- бады. Демек, жалпы Нә жид халқ ының ә ділетті халифаларғ а деген іштей ызасы бар, сондық тан да олар ә һ лі сү ннә уә л жамағ ағ а қ арсылық білдірген. Олар шынайы мұ сылман болғ анмен бұ рынғ ы

ата/іарының жең ілісін ұ мыта адмады. Бү л ә рекеті шииттердің жағ дайына қ атты ұ қ сайды. Ө здерінің дұ ркіреп тұ рғ ан империясын хазірет Омар тізе бұ ктіргендіктен, ирандық тарда оғ ан деген ыза-кек қ а/іып қ ойғ ан. Соның нә тижесінде Иран ха/іқ ы хазірет Ә лиге деген сұ йіспенші/іікті бетперде етіп, хазірет Омар мен Ә бу Бә кірге кектене бастағ ан. А/і бұ д тұ птеп кедгенде одардың ә һ ді сұ ннә уә д жамағ ағ а деген дұ шпандығ ын ү збеуіне сеп бодды.

Уаһ абиліктің тарихына қ ысқ аша шоду жасағ анда, мына жайттарды аң ғ аруғ а бодады. Уаһ абидіктің негізін қ алаушы Мұ хаммед ибн Абдулуаһ һ аб 1703 жыды Нә жидте дү ниеге кедген. Жастайынан сә лә фидік тұ сінікті зерттеді ә рі соны ө зіне жақ ын тұ тты. Ө зінің қ ауымынан кө рген кейбір ә рекеттердің ширк ә рі бидғ ат екендігін алғ а тарту арқ ыды одар- мен тадас-тартысқ а тү се бастады. Ө з кө зқ арастарын жақ таушыдарды іздестірді. Ақ ыры Мұ хаммед ибн Саудпен танысып, қ арындасын соғ ан кү йеуге беру арқ ыды тонның ішкі бауындай жақ ындық қ ұ рды. Од кезде Мұ хаммед ибн Сауд ә д-Дирғ ия²⁷⁵ деген қ аданың ә міршісі болатын. Од ибн Абдудуаһ һ абтың пікірлерін қ ұ п кө рді жә не оны халық қ а кұ штеп қ абыддата бастады. Бұ л кө зқ арас мемдекеттің, са- яси биліктің (адғ ашқ ы Сауд мемдекеті - 1744) ресми ұ станымы бодды. Бұ л ұ станымды тез арада араб тұ бегіне жаюды мақ сат еткен Сауд мемдекеті аз уақ ыттың ішінде кө птеген жерді басып адып, бү кід Нә жид хадқ ына ұ кімін жұ ргізе бастады. Адайда, осы кезең де бұ д жердің бардығ ы Осман мемдекетінің қ арамағ ында болатын. Дә д осы кез- де Осман мемдекетінің Ресеймен жә не Иранмен

соғ ысы, бір жағ ы, бұ л жердің орталық биліктеп шалғ айда орналасуы, Осман ә улетінің ә лсіреуі Сауд мемлекетінің кү шеюіне оң тайлы жағ дай тудырды Мұ ны пайдаланғ ан Уаһ абилер парсы шығ анаіы тө ң ірегінде билік қ ұ рды. Нә жә фта276 шииттермен болғ ан даудың нә тижесінде кейбір уаһ абилердіц ө лгенін желеу еткен Абдулазиз ибн Сауд 1802 жылдың 13-мамырында Кербелада277 кө шеге шық қ ан мың дағ ан адамды қ ырып салды жә не хазіреі Хусейннің қ абірін қ иратты. 1802 жылдың 18 ақ панында уаһ абилер Тайыфты басып алды. Белгі/іі тү рік тарихшысы Ахмад Жә удә т Паша (1822-1895) уаһ абилердің Тайыфқ а басып кіргендегі жасағ ан істерін былай деп баяндайды:

«Уаһ абилер Тайыфқ а басып кіргенде, алдынап шық қ анның барлығ ын қ иратумен болды. Кітаптарды кө шеге оң ды-солды лақ тырды. Бұ хари мен Мү слимнің «Сахихайны» жә не басқ а да хадистер жинағ ы, тө рт мә зһ абта жазылғ ан фиқ һ кітаптары, ә дебиетке, ө нерге қ атысты мың дағ ан кітап аяқ астында ша шылып жатты. Тіпті арасында Қ ұ ран кітабы да болды... Бұ л біршама уақ ыт жалғ асты. Соғ ыстан тү скен олжаның бестен бірін ә міршілеріне, ал қ алғ ан бө лігін жабайылар ө зара бө лісті»278.

Тайыфты, Мекке мен Мә динаны 1803-1806 жылдары арасында басып алғ ан Ибн Сауд бұ л қ алалардың халқ ына: «... Сендердің діндерің бү гін кемеліне жетті. Исламның шарапатына бө леніп,

Ұ лы Жаратушыны разы еттің дер. Енді ата-баба- ларың ның қ ате сенімдерін ұ мытың дар. Оларды жақ сылық пен еске алудан сақ таның дар. Себебі, аталарың тү гелімен ширк ү стінде қ айтыс болғ ан... хазірет Пайғ амбардың қ абірінің басында оғ ан гағ зым етіп, салауат оқ у біздің мә зһ абымыз бойын- піа дү рыс емес... Сондық тан да ол жерден ө ткен адам салауат оқ ымай ө туі тиіс. Тек «ә с-Сә лә му ала Мухаммә д» деп сә лем беруі керек... »²⁷⁹ деп, ақ ылғ а сыйымсыз сө здер айтты.

Ибн Сауд жоғ арыдағ ы сө здерімен қ оса Мә дина халқ ына мынаны да айтты:

1. Уаһ абилердің сенімдері мен ү станымдарына сай тү рде Аллағ а мойынсұ нып, қ ү лшылық ету;

2. Хазірет Мұ хаммедке уаһ абилердің айтқ анындай еру;

3. Мә динаның іші-сыртындағ ы қ абір атаулыны қ иратып, жерді тегістеу;

4. Мұ хаммед ибн Абдулуаһ һ абты Алладан аян алу арқ ылы мә зһ аб қ ұ рғ ан дін мү жә ддиді²⁸⁰деп білу;

5. Уаһ аби мә зһ абын мойындамағ андарды қ атаң жазалау, тіпті ө лтіру керек;

6. Мемлекетті кү зету қ ұ зіреті уаһ абилерге берілуін қ абыл ету;

7. Діни-саяси қ андай да бір бұ йрық пен тыйымдарғ а бағ ыну281.

Уаһ аби мемлекеті 1811 жылы солтү стікте Ал-лепподан Ү нді мұ хитына дейін, Парсы шығ анағ ы мен Ирактың шекарасынан шығ ыста Қ ызыл тең ізге дейін жайылып, кең ейе тұ сті. Уаһ абиліктің айық пас дертке айналып бара жатқ анын байқ ағ ан Осман мемлекеті жә не оның билеушісі II Махмуд (1808-1839) бұ л мә селені шешуді Мысырдың ә кімі Кава лалы Мехмед Али Пашағ а тапсырады. Ол ә скер жасақ тап, ө зінің ұ лы Тосунды қ олбасшы етеді де 1812-13 жылдар арасында Мә дина, Мекке жә не Тайыфты уаһ абилерден қ ұ тқ арады. Ақ ыры Кавалалының қ олбасшысы Ибраһ им Паша 1818 жылы Абдулазиздің орнына отырғ ан ұ лы Абдуллаһ пен оның балаларын тұ тқ ындап Стамбулғ а жібереді. Сө йтіп олар 1819 жылдың 17-желтоқ санында асы лып ө леді. Уаһ абиліктің алғ ашқ ы кезең і осылай аяқ талады.

Бірақ соғ ыстан қ ашып қ ұ тылғ ан Сауд ә улетінен Тү рки ибн Абдуллаһ Нә жид ө лкесінде жаң адан ә рекетке кіріседі. Сө йтіп Риядты бас қ ала етіп, 1821 жылдан 1891 жылғ а дейінгі аралық та екінші уаһ аби мемлекетін қ ұ ра бастайды. Арада ә улет арасында билікке талас болғ анымен ақ ыр соң ынд. і Сауд ә улетінен Абдулазиз ибн Сауд 1901 жылы уаһ аби мемлекетін тірілтеді. Сонымен қ атар, ү нді ағ ылшын билігінің қ олдауымен Абдулазиз Ибі і Сауд 1916 жылдың 26-желтоқ санында жасалғ ан келісімшарт негізінде Нә жид, Хаса, Катиф, Жубей/і

ө лкелері мен ө зінің қ арамағ ындағ ы аймақ тардың билеушісі деп жария/іанды. Бұ /і ке/іісімшарт бой-ынша ибн Саудтың ата/імыш жер/іерде егемендігі мойында/іумен қ атар, оның би/іігі мұ рагер/іікпен ұ рпақ тан ұ рпақ қ а жа/іғ аса беретін бо/іды. Бұ ғ ан қ оса, тағ айында/іғ ан ә рбір би/іеуші қ андай жағ дай бо/імасын ағ ы/ішын ұ кіметіне қ арсы ке/імеуі, ағ ы/ішын билігіне бағ ынуы секі/іді басқ а да біршама мә селелер бекітілді.

Ағ ылшындардың араласуы, бірінші дү ниежү зілік соғ ыстың кұ йретуі себепті Осман мемлекеті 1918 жылдың соң ына таман Мә динадан ығ ыстырылды. Содан 1921-25 жылдар арасында Хайл, Тайф, Мекке, Мә дина жә не Жидда қ алалары уаһ абилердің қ олына ө тіп, Абдулазиз ибн Сауд 1926 жылдың қ аң тар айында Нә жд пен Хижаз282 аумақ тарының ә міршісі болып сайланды. 1927 жылдың 20 ма-мырында Англия мен Жидда арасында жасалғ ан келісімшарт нә тижесінде ө з тә уелсіздігін жариялады. Ал 1932 жылдың 18 қ ыркү йегінде Абдулазиз ибн Сауд ө зін «Сауд Арабия королі» деп атады. Абду-лазиз ибн Сауд ө мірінің соң ына дейін, яғ ни 1953 жылдың 4-қ арашасына дейін Сауд Арабиясының королі болды. Ол 1912 жылы ә рі саяси, ә рі ә скери ұ йым қ ұ рып, ә лсірей бастағ ан уаһ абилік идеология-сын қ айта жандандыруды қ олғ а алды283.

Жалпы алғ анда, уаһ абиліктің негізін қ алағ ан Мұ хаммед ибн Абдулуаһ һ аб (1792 жылы қ айтыс

болғ ан) Ибн Тә ймияның кө зқ арастары мен пікірлерін оқ ып, соны іс жү зіне асырғ ан. Негізінде уаһ абилер Ибн Тә ймияның пікірлеріне жаң а еш нә рсе қ оспады. Бірақ қ аттылық та тіптен асың қ ырап кетті жә не Ибн Тә ймияның ең бектерінен ол мең земеген басқ а мағ ыналар шығ арып алды. Себебі, бұ л мә селелердің кейбірі Ибн Тә ймияның заманында қ озғ алмағ ан бо-латын. Мысалы, уаһ абилер қ ұ лшылық тың Қ ұ ран мен сұ ннетте баяндалғ андай болуына, Ибн Тә ймияның тү сіндіргеніндей атқ арылуына қ анағ аттанбады. Ұ лттық ә дет-ғ ұ рыптарды толығ ымен ислами ету қ ажеттігін алғ а тартты. Сондық тан да олар темекіге харам деген ү кім береді. Тіпті, қ арапайым қ атардағ ы жай уаһ абилер шылым шеккен адамғ а мү шрік деп қ арайды. Олардың бұ л ә рекеті ұ лкен кү нә жасағ ан адамды кә пірге жатқ ызғ ан харижилерге ұ қ сайды. Уаһ абилер алғ ашында кофені жә не соғ ан ұ қ сас заттардың ө зін харамғ а жатқ ызғ ан. Алайда кейіннен бұ л пікірлерінен қ айтты.

Уаһ абилер ақ ида мен амал мә селесінде ғ ана қ айшылық тудырғ ан жоқ. Олар ө здеріне қ арсы келгеннің барлығ ымен соғ ыса бастады. Бұ л істерін «біз бидғ атпен кұ ресіп жатырмыз», «ә мру бил-мағ руф, нә һ и анил-мункар жасап жатырмыз» деп тү сіндірді. Бұ лар осы ә рекетімен ө здерін тарихтағ ы харижилердің жаң а нұ сқ асы екендігін кө рсетті.

Олардың ең алғ аш қ озғ ағ ан мә селесі - тә ухид болды. Абдулуаһ һ абтың ойынша, тә ухид - жү рекпен, тілмен жә не амалмен болуы керек. Мұ ның бірі кем болса, адам мұ сылман болып саналмайды284. Исламғ а дейінгі кезең де мұ шріктер Алланы жоқ қ а шығ армағ ан һ ә м қ арсы келмеген. Тек Аллағ а табы-

нумен қ атар пайғ амбарларғ а, ә улиелерге, періште-лерге жә не пұ ттар мен ағ аштарғ а сиынғ ан. Ал қ азіргі таң дағ ы адамдар кезіндегі мү шріктерден де ө тіп кеткен. Себебі, мү шріктер пайғ амбарлар мен ізгі адамдардан кө мек тілесе, ал қ азіргі адамдар қ айдағ ы бір пасық тарғ а, зинақ ор, ү рлық шы ә рі бейнамаз пенделерге табынуда. Салиқ алы кісілерге немесе тас пен ағ аш секілді Аллағ а қ арсы келмейтін нә рселерге сыйыну пасық тығ ы анық кө рініп тү рғ ан адамғ а табынуғ а қ арағ анда ә лдеқ айда жең іл285. Уаһ абилердің бү л кө зқ арасы да толығ ымен харижилік санадан шық қ ан. Себебі, олардың амалды иманның бө лшегі санауының астарында намаз оқ ымағ ан адам кә пір деген ү ғ ым жатыр. Кісіні оп-оң ай кә пірге жатқ ызу қ ауіпті нә рсе екендігі белгілі. Уаһ абилер демократияны кө ксеген, демократиямен басқ арғ ан, қ ысқ асы, заманғ а сай ө мір салтын ұ станғ ан адамның бә рін кә пірге жатқ ызады. Ө йткені, мұ ндай адамдар-ды олар тиранғ а286 мойынсұ ндың дар деп айыптады. Қ ысқ асы, олар тү ймедейді тү йедей қ ылып кө ретін тү сінікте болды. Нә тижесінде нақ ақ тан кісі ө лтіруге итермелейтін ү станым пайда болды.

Олардың тағ ы бір басты кө зқ арасының бірі - Алладан басқ а ешкімнің шапағ атын қ абыл етпеуі. Мұ ның ішіне барша пайғ амбарлар жә не пайғ амбарымыз Мұ хаммед (саллаллаһ у алейһ и уә сэллә м) кіреді287. Сонымен қ атар, пайғ амбарғ а тә уә ссул288

жасауды да мойындамағ ан уаһ абилер сопылық ты да ү зілді-кесілді қ абылдамай «Тасаууыф - исламда жоқ бидғ ат» дейді. Олардың ойынша, тариқ ат289 -ө згелерді ө з пайдасына қ олдану қ ұ ралы, ал мү ршид290

- ө зін Жаратушы мен пенденің арасындағ ы дә некер еткен адам. Олар сопылардың мукә шафа291 деп жү ргендерін мү лдем негізсіз етеді. Сопылардың адамдарды ө здеріне тартып, тариқ ат (жол) қ ү руы

- ү й ішінен ү й тігу, яғ ни жаң а дін жасау секілді дү ние292 дейді.

Уаһ абилердің ү лкен имамдарының ішіндегі атақ тылары Ибн Тә ймия мен Ибн Қ айим ә л-Жә узи секілді кісілер Мұ хитдин Араби сынды ү лкеі і ә улиеге кө п сын тақ қ ан жә не ә һ лі сү ннә нің шиит терге қ арсы екендігін кө рсеткен болып, хазірет Ә бу

Ьэкірд, хазірет Ә двден артық квремін ы

Ә лидің (р. анһ у) дә режесін шектен тыс қ атп> | сі Ондаи тұ лғ алардың едден ерек артъжшылыктарын катардағ ы 6, р. стердің катарына ^ткызып, елемеді. Мұ хитдин ибн Араби секідді ұ лк^н ні жатқ ызды293.

Уаһ абилер ұ шін манызды сан. 1дғ ан жа, птардь, ң гағ ы бір. - бидғ атпен курес 0 бвдғ ат маседеснің аукымын тым кеней,,,, ж1б ді И6н Абдудуаһ һ абтың қ аттъ, маң ыз 6еріп> сақ танғ ан нарсес, - мазарлар, кесенедер жэЧе одарды 3 ету ә рекеті. Тіпті мұ ны од ширк деп 6ідді Б маседеде қ аншалыкты дарежеде ра5аиь| 6олғ анын олардың Уйайнадағ ы294 Зайд ибн ад. х^. ^ маза. рын киратқ анынан пайымдауғ а бодады Сод се6епті кейбір ең бекгерде одарды. Қ ұ дшМдьІҚ орындарь1н киратушылар» деп атайды». Уа^^ жақ тас болғ анына карамастан Ахмад Ө миннің быдай дегең, бар: . Уаһ абидерді мұ сыдмдвдардың жақ сы

кө рмеуінің бірден бір себебі мынау уаһ абидер ба сып алғ ан елдерге ө з пікірлерін кү „, тсп қ абылдатгы Аиткан уағ ызымызды жұ рт кө зсіз қ а6ьІлдауы ке-рек деп есептеді. Одар Меккеге 6асып қ і б. ршама мазарларды киратты. \азі Хадң ша аң амыздың (р. анһ а) мазарын, Пай^мба 3 бең Ә бу Бә кірдің туылғ ан ұ йдерін - адғ ашқ ы киратты. Ал Мә динағ а барғ анда, сдшісіні

кабірінің маң ындағ ы сә ндік затгард,, адып тастады

Олардың бұ л ә рекеттері бү кіл мұ сылман жұ ртының реніші мен наразылығ ының тудырды... »²⁹⁶.

Уаһ абилер «Раудату мутаһ һ арағ а»²⁹⁷ перде тағ уды да бидғ атқ а жатқ ызды, бұ рыннан бері тұ рғ ан перделердің жаң артылуына да рұ қ сат бермеді. Сө йтіп, ақ ыры ол перделер ә бден ескіріп, тоз- тозы шық ты. Уаһ абилер бұ л мә селеде тіптен шек- тен шық ты. «Ардақ ты пайғ амбарымыз» деген сө здің ө зін олар ұ натпады. Дағ уаттарын қ аттылық пен, дө рекілікпен жү ргізді. Сондық тан да елдің кө бі олардан аулақ жү ретін болды²⁹⁸.

Уаһ аби ағ ымының қ атты мә н берген мә се- лелерінің келесі бірі - бұ л «Ә мр бил-Мағ руф уә нә һ и анил-Мү нкар». Жақ сылық қ а шақ ырып, жамандық тан тыюды қ ұ дды харижилер секілді тү сінген уаһ абилер ө з кө зқ арастарын насихаттауда жұ ртқ а кү ш кө рсетіп, мә жбұ рлеу ә рекеттеріне бара бастады. Бұ лар бидғ аттың ауқ ымын тым кең ейтіп, ө здеріне қ осылмағ анның бә рін қ ателестіге, адастығ а санады. Міне, осындай сә лә фи-уаһ абилік санадағ ы кейбір топтар ө здеріне қ осылмайтындардың барлы- ғ ын кә пірге жатқ ыза бастады. Ұ сақ болмашы мә селелерді ұ лғ айтып, тү ймедейді тұ йедей етті. Осының кесірінен исламды ұ стануды қ иындатып жіберді. Ү лкен кү нә лардың бірі - кісі ө лтіруге елеусіз қ арағ ан сә лә фи-уаһ абилер шалбардыц балағ ын қ ысқ арту секілді мағ ынасы екіұ шты таласты мә селелерді қ оғ амдағ ы ең ү лкен проблемағ а айнал

дырды. Сү ннет амалғ а жататын сақ ал қ ысқ артуды кісі ө лтіруден де ауыр кү нә ғ а жатқ ызды. Сақ алын қ ысқ артудан қ атты сақ танғ ан кө птеген сә лә филер халық кө п шоғ ыр/іанатын базар/іар мен метро/іарда жары/іғ ыш заттар арқ ы/іы та/іай адамның ө мірін қ июғ а еш шімірікпейді²⁹⁹.

12 3 Следующая ⇒