Тақырыбы: Биологиялық объектілердің микроскопиясының арнайы тәсілдері.

Тақ ырыбы: Биологиялық объектілердің микроскопиясының арнайы тә сілдері.

Мақ саты: Оптикалық микроскопта кескінді алудың физикалық негізін, оның сипаттамаларын оқ ып ү йрену. Электронды оптиканың элементтерін, электронды микроскоптың жұ мыс істеу принципін жә не оның мү мкіндіктерін оқ ып ү йрену. Кө здің оптикалық жү йесі. Берілген тақ ырып бойынша есеп шығ ару ә дістемесін мең геру.

Оқ ытудың міндеттері:

Студент оптикалық жә не электронды микроскоптардағ ы кескінді алудың физикалық негізін, оның мү мкіндіктерін, кө зді оптикалық жү йе ретінде қ арастыруды білуі тиіс.

Студент биологиялық жү йелерді зерттегенде пайдаланатын медициналық қ ұ ралдар жә не аппараттардың негізгі топтарын білуі қ ажет.

Тақ ырыптың негізгі сұ рақ тары:

1. Микроскоптың оптикалық жү йесі, объектінің кескінін салу (ағ ылшын тілінде талқ ылау).

2. Оптикалық микроскоптың ү лкейтуінің формуласы.

3. Максималды жә не пайдалы ү лкейту.

4. Микроскоптың рұ қ сат ету шегі жә не мү мкіндігі

5. Электронды микроскоп, электронды оптиканың элементтері

6. Кө з кө ру мү шесі. Кө здің диоптриялық жү йесі.

Оқ ыту ә дісі - берілген тақ ырыпқ а берілген хабарламаларды талқ ылау, есептер жә не тапсырмалар шығ ару.

Ақ параттық – дидактикалық бө лім

Микроскоптың оптикалық жү йесі фокустық ара қ ашық тығ ы (бірнеше мм) кө п линзалы кү рделі обьективтен жә не фокус арақ ашық тығ ы (бірнеше см) болатын окулярдан тұ рады. Обьектив фокустың алдында орналасқ ан (5) денесінің нақ ты, тө ң керілген жә не ү лкейтілген 5^/ кескінін береді. Аралық кескінні окуляр арқ ылы бақ ылаймыз. Нә тижесінде ү лкейтілген, жалғ ан (5" ) кескіні кө здің қ алыпты аккомодация шартында бақ ыланады (1-сурет).

1-сурет. Микроскоптың оптикалық сызбасы. 1 — жарық кө зі; 2 — линза-корректор; 3 —айна; 4 — конденсор; 5—объект; 6 - объектив; 7—окуляр; 8 –зат қ оятын ү стелше; 5'— объективтен алынғ ан ообъектінің (5) нақ ты, тө ң керілген жә не ү лкейтілген кескіні; 5" - окулярдан алынғ ан объектінің екіншілей ү лкейтілген, жалғ ан кескіні;

А —объективтің сандық апертурасы

Микроскоптың негізгі сипаттамаларының бірі – оның ү лкейту қ абілеті болып табылады.

(1)

Микроскоптың ү лкейтуі сан жағ ынан обьективтің сызық ты ү лкейтуі мен окулярдың бұ рыштық ү лкейтуінің кө бейтіндісіне тең.

Микроскоптың обьективіне сызық ты ү лкейтудің формуласын қ олдана отырып, затпен ара қ ашық тығ ын обьективтің фокустық ара қ ашық тығ ына тең деп айтуғ а болады жә не мұ ны тубустың оптикалық ұ зындығ ы деп атайды.

Бірақ практикада ү лкейтілу шамасы 1500-2000-нан асатын микроскоптар қ олданылмайды, ө йткені микроскопта обьектінің ө те кіші бө ліктерін ажырату қ абілеті шектелген. Бұ л шектелу қ арастырылып отырғ ан обьект қ ұ рылысында ө тетін жарық дифракциясымен тү сіндіріледі. Осығ ан байланысты микроскоптың рұ қ сат ету ұ ғ ымы жә не рұ қ сат етілген мү мкіндігі тү сініктері кіргізіледі.

Ө те жақ сы кө ретін кө з сызық тар мен нү ктелерден тұ ратын, ара қ ашық тығ ы 0, 07 мм-де орналасқ ан ұ сақ қ ұ рылымды ажыратады. Микроскоптың сапасы ү лкейтілуі мен рұ қ сат етілген мү мкіндігімен анық талады. Рұ қ сат етілген мү мкіндігінің шегі деп микроскопта объектінің екі нү ктесінің арасындағ ы аз ара қ ашық тық ты, ал рұ қ сат етілген мү мкіндігі деп микроскопта объектінің ұ сақ бө лшектерінің жеке кескіндерін беру қ абілеттілігін айтады.

Оптикалық микроскоп 0, 25 мк-ғ а дейінгі қ ұ рылымды ажырату мү мкіндігін береді. Рұ қ сат етілген мү мкіндігі рұ қ сат ету шегіне кері шама болып табылады. Теориялық курстан микроскоптың рұ қ сат етілген шегі мына формуламен анық талады:

, мұ ндағ ы жарық тандырушы жарық кө зінің толқ ын ұ зындығ ы, U- объективтің апертуралық бұ рышы, ол микроскоптың объективіне тү сетін шеткі сә улелердің жарық шоқ тарының арасындағ ы бұ рыштың жартысы, ал n- дене мен объектив арасындағ ы орналасқ ан ортаның сыну кө рсеткіші. Егер объектіге ақ жарық тү сірсек, онда оның толқ ын ұ зындығ ы 0, 55 мк-ғ а тең болады жә не оғ ан кө з сезімтал келеді. Сол себептен микроскоптың пайдалы ү лкейтуінің шегі 500 А < G < 1000 А интервалында жатады.

Жетілдірілген микроскопта иммерсиялық объектив қ олданылады. Мұ ндай обьективте бақ ыланатын дене мен обьектив арасындағ ы ортаның сыну кө рсеткіші шынығ а жақ ын (n=1. 45-1. 65) мө лдір сұ йық тық пен толтырылады. Иммерсиялық объективті қ олданудың артық шылығ ы, біріншіден кескіннің жарық тылығ ы артады, екіншіден A=nsіnU мә ні иммерсиялық обьектив ү шін сандық апертура деп аталады жә не ол қ ұ рғ ақ обьектив ү шін (A=sіnU) тең, ү шіншіден практикада U шамасы 70⁰-тан артық болмайды (sin70⁰=0, 95), онда иммерсия ү шін n=1. 5 А=1. 5*0. 94=1. 4. Денеге ақ жарық тү сірсек, онда қ ұ рғ ақ микроскоптың рұ қ сат ету шегі =0, 5, ал иммерсияланғ ан объектив ү шін мк-ге тең. Осы объектілерді ажырату ү шін микроскоптың ү лкейтілуі кө з жә не микроскоптың кө ру шектерінің қ атынасымен анық талады:

Бұ л ү лкейтілу микроскоптың пайдалы ү лкейтілуі деп атайды. Микроскоптың ү лкейтілуін практикада алады, мұ ндағ ы А сандық апертура.

12 3 4 5 Следующая ⇒