1.5 Зерттеу мақсаты мен міндеттері

1. 4 Сепкіш аппараттар классификациясы жә не сусымалы емес шө п тұ қ ымдарын себетін сепкіш аппарат қ ондырғ ыларының жобаланғ ан қ ұ растырылымдары

Қ олданыстағ ы сепкіш аппараттардың қ ұ растырылымдарын жетілдіру жә не жаң а ү лгісін жасау ү шін белгілі сепкіш аппарат тү рлерін шолу арқ ылы талдау жасалынуы тиіс. Суретте 1. 8 сепкіш аппараттар классификациясы кө рсетілген. Сепкіш аппараттар мө лшерлеу тә сіліне қ арай жекеше, топтық жә не орталық тандырылғ ан тү рлеріне бө лінсе, мө лшерлейтін қ ондырғ ы тү рлеріне қ арай пневматикалық, механикалық жә не пневмомеханикалық деп бө лінеді. Механикалық сепкіш аппараттарды ө з кезегінде технологиялық ү рдіс бойынша кезең дік себетін жә не ү здіксіз себетін деп ажыратамыз. Кезең дік себетін механикалық сепкіш аппараттарды жұ мысшы мү шелеріне қ арай катушкалы, ішкі қ абырғ алы, кө белекті, қ асық ү лгілі жә не бұ рандалы деп бө леміз. Ү здіксіз себетін механикалық сепкіш аппараттарды тұ қ ым материалына ә сер ету сипатына қ арай ық тиярсыз шығ арылатын жә не еркін ағ ып шығ атын деп екіге бө леміз. Жұ мысшы мү шелеріне қ арай олар дискілі-штифтті, дискілі, штифтті жә не таспалы деп топтастырамыз.

Сурет 1. 8. Сепкіш аппараттар классификациясы

Сепкіш аппарат қ ұ растырылымдарының ішінде кең қ олданыс тапқ ан, тиімді ерекшеліктері бар катушкалы сепкіш аппараттар: басқ аларына қ арағ анда қ ұ растырылымының қ арапайымдылығ ы жә не себу мө лшерінің реттелу ың ғ айлығ ы, себу біркелкілігінің жоғ арғ ы кө рсеткіші, салыстырмалы ә мбебаптығ ы.

Катушкалы сепкіш аппараттар қ ұ растырылым ерекшеліктері мен қ ызметтік мү мкіндіктерін қ арап кө рейік.

Науалы-катушкалы сепкіш аппараттар отандық жә не шет елдік сепкіштердің кө бінде қ ондырылғ ан. Катушкалы сепкіш аппараттарды зерттеумен алғ аш Ю. А. Вейс, К. М. Дебу, В. И. Иванов, Д. В. Куликов, М. Х. Пигулевский, В. М. Строганов айналысқ ан еді [8, 9, 10, 11].

Тұ қ ым себу біркелкілігін кө теру мақ саты мен зақ ымдалуын тө мендету ү шін А. В. Ликкей басшылығ ымен сепкіш аппарат қ ұ растырылымы жасалғ ан болатын (сурет 1. 9)[12]. Сепкіш аппарат корпус 1, науалы катушкалы сепкіш аппарат 2, муфта 3 жә не білікке 7 қ амыт 8 арқ ылы бекітілген дө ң есі 5 мен шұ ң ғ ымасы бар клапаннан 4 тұ рады. Дө ң естер 5 аралығ ы 3... 4 тұ қ ым ұ зындығ ымен тең.

Сурет 1. 9. А. В. Ликкей сепкіш аппарат қ ұ растырылымының сызбасы:

1 – корпус; 2 – катушка; 3 – муфта; 4 – клапан; 5 – дө ң ес; 6 – шұ ң ғ ымалар; 7 – білік; 8 – қ амыт

Катушкалы сепкіш аппарат жұ мыс ү рдісі кезінде катушка 2 ө з науаларымен корпустың 1 жоғ арғ ы бө лігінен тұ қ ымды алып, тұ қ ымө ткізгішке бағ ыттайды. Осылайша муфта 3 катушканың жұ мыс аймағ ын шектейді жә не қ осымша себуді де іске қ осады. Клапан 4 бетінде дө ң естердің 5 арқ асында тұ қ ым қ абатының тө менгі бө лігі біркелкі тоқ талып, клапанның 4 жұ мысшы бетінде біркелкі тығ ыздық тағ ы тұ қ ымның жылжымайтын қ абаты пайда болады. Клапан 4 жұ мысшы бетіндегі жылжымайтын тұ қ ым қ абаты белсенді қ абатқ а ә сер етіп, біркелкі тоқ тату арқ ылы оның жылдамдығ ын тү сіреді жә не тұ қ ымды біркелкі себумен қ амтамасыз ететін тығ ыздық пен реттейді.

Аталмыш сепкіш аппараттың кемшілігі - себу мө лшерлемесі мен қ ұ растырылым кү рделілігі.

Келесі суретте 1. 10 И. И. Зайцев басшылығ ының ұ жымымен жасалғ ан сепкіш аппарат кө рсетілген. Аталмыш қ ондырғ ы корпустан 1, муфта жә не резеткісімен 3 катушкадан 2 тұ рады [13]. Соң ғ ысы корпустың сыртқ ы қ абырғ асы мен ө тпелі ойық тары 5 бар ө темдік тө семдер 6 арасында орналасқ ан жә не тірек 8 бастиегімен байланыс жасау ү шін шеткі аймақ тары мен бұ рандалы сызық ты аймақ тар 7 бойынша орындалғ ан. Айналымнан тө семді ойық тардың біреуіне қ оятын белгілеуші 9 ұ стайды. Резеткінің 3 тозуы кезінде сепкіш аппарат жұ мысы ү рдісінде ойық тан 6 белгілеушіні алып тастау арқ ылы тө семдердің орнық сыздануы болады. Бұ л жағ дайдан кейін тө сем 4 берік орнатылғ анғ а дейін бұ рылып жә не тағ ы да белгіленеді [13].

Сурет 1. 10. И. И. Зайцев сепкіш аппарат қ ұ растырылымының сызбасы:

1 – корпус; 2 – катушка; 3 – резеткі; 4 – тө сем; 5, 6 – ойық тар; 7 – аймақ тар; 8 – тірек; 9 – белгілеуші

Бұ л сепкіш аппараттың кемшілігі жұ мыс барысында тұ қ ым жү ріп тұ рғ ан мө лшерде беріледі, ал бұ л ө з кезегінде себу алаң ында аудан бойынша себу біркелкілігін тө мендетеді.

Барлық зерттеушілердің ойлары бір пікірге келеді, яғ ни катушкалы сепкіш аппараттарда тұ қ ым жү ріп тұ ратын ағ ымда беріледі жә не қ атарда орналасуы біркелкі емес.

Механикалық сепкіш аппараттарғ а катушкалы сепкіштерден басқ а ішкі қ абырғ алы, қ асық ү лгілі, кө белекті, бунақ, фрикциондық, ортадан тепкіш, тербелмелі, щеткалы жә не тағ ы басқ а тү рлері жатады.

Ішкі қ абырғ алы сепкіш аппарат (сурет 1. 11, а) ішкі беті қ абырғ а 3 тү рінде орындалғ ан айналмалы дө ң гелекпен 2 жабдық талғ ан. Дө ң гелек айналу кезінде корпусқ а 1 тү сетін тұ қ ым қ абырғ алармен алынады, бірнеше дең гейге кө теріліп, корпустың ашық бө лігі жағ ына апарып, тұ қ ымө ткізгішке бағ ыттайды.

а б в

Сурет 1. 11. Ішкі қ абырғ алы жә не ұ ялы-дискілі сепкіш аппараттар

Катушкалы сепкіш аппаратқ а қ арағ анда жұ мыс ү рдісі ө згеше, тұ қ ым ағ ынын тұ қ ымө ткізгішке біршама біркелкі бере алу арқ ылы, қ атарда біркелкі орналастыра алады.

Вертикалды немесе ең кіш білікті айналу ө сі бар ұ яшық ты-дискілі сепкіш аппарат (сурет 1. 11, б) цилиндрлік бункердің тү біне орнатылғ ан дискіден 1, шағ ылдырғ ыш 2 жә не итергіштен 3 тұ рады. Дискінің цилиндрлік бетіне себілетін тұ қ ым ө лшемдеріне келетін ұ ялар, ені, терең дік жә не қ алың дық орнатылғ ан. Диск сепкіштің тірек-жетек дө ң гелегінің кө мегімен айналысқ а келтіріледі. Диск айналу кезінде тұ қ ым бункерден ұ яшық тарғ а тү сіп, дискпен тү реннің терезесіне қ арай қ озғ алады. Ұ яшық тарғ а тұ қ ым бір-бірден тү су ү шін, шағ ылдырғ ыш артық тұ қ ымдарды тазалайды. Ұ яшық тарды сенімді босату ү шін серпімді итергіш 3 қ ызмет етеді.

Ұ яшық ты-дискілі сепкіш аппараттың горизонталды ө спен айналатын тү рі (сурет 1. 11, в) цилиндрлік бетінде бірнеше қ атар ұ яшық тары бар дискпен қ ұ рылғ ан. Ұ яшық тар қ атар бойы терең ірек жің ішке сақ иналы жырашық пен кесілген. Диск корпустың сақ иналы бунағ ында орналасқ ан, жоғ ары жә не тө менгі жағ ында тұ қ ым ө тетін терезе орнатылғ ан. Диск ү стінде бункер, тө менгі жағ ында тү рен орнатылғ ан. Бункерде кедір-бұ дыр аунақ ша 2, тү ренде итергіштер 3, сақ иналы жырашық тарғ а кіретін ұ йық тарқ ондырылғ ан.

Ортадан тепкіш сепкіш аппарат (сурет 1. 12, а) мө лшерлеуіштен 17, конустық ротор 23, жабдық талғ ан қ алақ шалар 22 жә не тұ қ ымө ткізгіш қ абылдағ ыштары 19 орналасқ ан дө ң гелек бойынша айырғ ыш бастиектен 25 тұ рады. Бункерден 18 тұ қ ым мө лшерлеуіш арқ ылы ротор 23 тү біне беріледі жә не айналысқ а келтіріледі. Ортадан тепкіш кү штің ә серімен тұ қ ым конустың ішкі бетімен жоғ арғ ы жиекке тасымалдап, тұ қ ымө ткізгіштің қ абылдағ ыштарына лақ тырылады. Ә рі сонда қ алақ шалармен 22 жасалынатын ауа ағ ыны айдалынады. Ал бұ л сепкіш аппарат тү рінің кемшілігіне сепкіш қ озғ алысы кезінде жылдамдығ ына тә уелді себу мө лшерінің ө згерісі мен себу ү рдісіндегі ұ сақ талуы жатады.

а б

Сурет 1. 12. Ортадан тепкіш (а) жә не тербелмелі(б) сепкіш аппараттар

Механикалық жетегі бар тербелмелі сепкіш аппарат (сурет 1. 12, б) бункерге 26 иілгіш аспалармен 27 қ осылғ ан астаулармен 30 жабдық талғ ан. Астау тү бінде сыртқ а шығ аратын саң ылаулары бар, жапқ ыштарды 28 қ озғ ау арқ ылы немесе ә р тү рлі ө лшемдегі ауысымды қ аптамалар қ ондыру арқ ылы ө лшемдері ө згертіледі. Астау тербелмелі қ озғ алысқ а эксцентрлік механизм 31 арқ ылы келтіріледі. Осылайша тұ қ ым астаудың қ арқ ынды тербелісі есебінен қ аптамалар бетімен сырғ анақ қ озғ алыс жасайды, саң ылаудан ө тіп ү здіксіз ағ ынмен тұ қ ымө ткізгішке 29 тү седі. Тербелмелі қ ондырғ ының кемшілігіне жатады: тұ қ ымның ү лкен мә німен салыстырғ анда қ алың дығ ы жің ішке сусымалы тұ қ ым ағ ынын мө лшерлеу мү мкіндіксіздігі; барлық қ оректендірушілер жинақ талғ ан ағ ын жасайды, тіпті бір тұ қ ымө ткізгішке бағ ытталғ ан болса да, ал материалды беру ү шін қ осымша қ ондырғ ы қ ою керек[1].

Вакуумда жұ мыс жасайтын пневматикалық сепкіш аппарат (сурет 1. 13) корпустан 4, саң ылаулары 9 бар диск 2, вакуумдық камера 1, қ опсытқ ы 3, сө ндіргіш 7, бункер 6 жә не дуалдық камерасынан 5 тұ рады. Дуалдық жә не вакуумдық камералары дискінің қ арсы жағ ына орнатылғ ан. Вакуумдық камера тағ а тә різді ү лгіде жасалғ ан жә не дискімен жанасады. Дискінің тө менгі бө лігі вакуумдық камераның шегінде жатады. Тұ қ ым бункерден дуалдық камерағ а 5 тү седі, вакуум ә серінен сепкіш диск саң ылауларына жаншылады да олармен қ озғ алысқ а келтіріледі. Сө ндіргіш тістері арасынан ө тіп, ө ң ештік ү лгідегі ені арқ ылы саң ылау артық тұ қ ымдардан тазартылады.

Сурет 1. 13. Пневматикалық сепкіш аппарат

Бұ л сепкіш аппарат тү рінің негізгі кемшілігі агрегаттың аз ілгерілмелі жылдамдығ ы мен тұ қ ым себу біркелкілігінің тө мен дең гейі болып саналады[14, 15].

Кө птеген мал азық тық дақ ылдарының арасында нашар сусымалы ағ ындылық пен сипатталатын ерекше топты қ ылтық сыз арпабас, бозот тү рлері, еркекшө п секілді тағ ы да басқ а шө п тұ қ ымдары қ ұ райды.

Елімізде сусымалы емес шө п тұ қ ымдарын себуге арналғ ан арнайы сепкіштер ө ндірісте жоқ екені белгілі. Қ айта жабдық талғ ан СЗ-3, 6 жә не СЗП-3, 6 астық сепкіштері, астық -шө п дақ ылдарын себетін СЗТ-3, 6 жә не СЗУ-3, 6, шалғ ынды шө п себуге арналғ ан СЛТ- 3, 6, Сапфир 7 жә не тағ ы да басқ а сә йкес сериялы сепкіштер нұ сқ алары қ олданылып жү р. Бірақ, аталғ ан сепкіштердің бірде-біреуі Қ азақ станның табиғ и-климаттық талаптарына бейімделмеген.

Сепкіш аппараттардың ә рбір типі ү шін жалпы массасынан тұ қ ымдарды таң дап, кө рсетілген параметрлермен мө лшерленген ағ ын қ алыптастыру арқ ылы кө птеген сепкіш қ ондырғ ылары ә зірленді.

Сусымалы емес шө п тұ қ ымдарын себуге арналғ ан сепкіш аппараттардың мү мкіндігіне қ арай бірнеше тү рлері жобаланды. Ендеше, кейбір сепкіш аппараттардың қ ұ рылысы мен функционалдық мү мкіндіктеріне тоқ талайық.

Т. М. Мусаев жобалағ ан [16], итеріп шығ арушы кү ш ә рекетінен жұ мыс жасайтын, роторлы сепкіш аппарат ротор білігінен 1, жетек жұ лдызшадан 2, ротордан 3, резең келенген қ алақ шалардан 4, тұ қ ым араластыруғ а жә не оны роторғ а беруге арналғ ан қ алақ шалардан 5, тұ қ ымдық саң ылау жапқ ышынан (ысырмадан) 6 тұ рады (сурет 1. 14).

Сепкіш аппарат іске қ осылғ ан бойда шө п тұ қ ымдары бір уақ ытта араласып, бункер шетінен роторғ а қ арай қ озғ алады, бұ л ө з кезегінде тұ қ ымдық саң ылау арқ ылы шө п тұ қ ымдарын итермелейді.

Сурет 1. 14. Итеріп шығ арушы кү ш ә рекетінен жұ мыс жасайтын роторлы сепкіш аппарат

Қ арастырылып отырғ ан роторлы сепкіш аппараттың кемшілігі – кереуік (прутняк) тұ қ ымын себу кезінде дә лелденген жұ мыс кезең ділігі, циклдік бірың ғ айлық сипатының болмауы.

Сусымалы емес немесе суси қ оймайтын шө п тұ қ ымдарына арналғ ан сепкіш аппараттардың (сурет 1. 15) тағ ы бір тү рі Ауыл шаруашылығ ын механикаландыру Бү кілодақ тық ғ ылыми-зерттеу институтының қ ызметкерлерімен ұ сынылғ ан [17].

Бұ л аппараттың қ ұ рылысы: терезесі бар бункер 1, бункер ішіне винттік айналдырғ ыштары 4 мен катушканың 7 тура астына жайғ астырылғ ан қ алақ шалы айдағ ыштардан 5 тұ ратын білік орнатылғ ан. Білікке 3 айдағ ыштың 5 екі жағ ынан, винттік айналдырғ ыш радиусынан ү лкенірек кү шейткіш-серіппелер 10 кері ө рмемен қ ондырылғ ан. Білік 3 пен катушка білігі 6 бір-бірімен шынжырлы беріліс арқ ылы байланысқ ан. Бункер тү бі 1 бірдей қ ашық тық та кү шейткіш-серіппе 10 орамдарын ө ткізеді, яғ ни олардың арасында қ исық тық радиусы бойынша алшақ тық бар. Айдағ ыштың ә рбір қ алақ ша 5 радиусы бункер тү бінің сыртқ ы радиусынан ү лкенірек, бірақ катушка білігі 6 мен білік 3 арасындағ ы ось аралық қ ашық тық айырымынан кіші, катушка 7 тістерінің шұ ң ғ ыма радиусы (R< С – r). Айдағ ыштың ә рбір қ алақ шасы 5 арқ асында себу кезінде саң ылау мен катушка 7 шұ ң қ ыры сә йкес келіп, себудің сапалы жұ мысын кө рсетеді.

Қ ұ рылғ ы келесідей жұ мыс істейді. Сусымалы емес шө п тұ қ ымдары бункерге 1 толтырылады, қ ұ рылғ ы жетегі іске қ осылғ аннан кейін винттік айналдырғ ыштары 4 тұ қ ымдық материалды бункер қ абырғ асымен жылжыта бастаса, ал кү шейткіш-серіппелер 10 оны айдағ ыш 5 бағ ытына қ арай тасымалдайды. Айналдырғ ыштар мен айдағ ыштың ө зара ә рекеттесуі бункердің сә йкес бө лігіне тұ қ ымның толассыз ә рекеті арқ ылы алдын ала себудің мү мкіншілігін кө рсетеді.

Сурет 1. 15. Шө лейтті жерлерде ө сетін сусымалы емес азық тық ө сімдік тұ қ ымдарын себуге арналғ ан сепкіш аппарат

Айдағ ыш 5қ алақ шалары арқ ылы тұ қ ымдық материалды сепкіш катушкағ а 7 береді, осылайша айдағ ыш пен катушканың ө зара ә рекеттесуі жырық 9 арқ ылы біркелкі себумен қ амтамасыз етеді.

М. А. Арсланов1. 16 - суретте кө рсетілген қ ондырғ ыны пайдалана отырып, сусымалылық қ асиеті жоғ арырақ қ ылтанақ сыз еркекшө п (кострец безостый) жә не суси қ оймайтын қ ұ мдақ кереуік (прутняк песчаный) шө п тұ қ ымдарын себу арқ ылы тиянақ ты зерттеу жасады[18].

Сурет 1. 16. Шө лейтті жерлерде ө сетін азық тық ө сімдік тұ қ ымдарын себуге арналғ ан сепкіш аппарат:

1 - бункер; 2 - айдағ ыш білігі; 3 – кү шейткіш-шиыршық; 4 – айдағ ыш; 5 – сепкіш катушканың жетегіндегі жұ лдызша; 6 – катушка; 7 – катушка білігі.

Қ ондырғ ы сепкіш катушка мен айдағ ыш ә рекетінің аймағ ына беру кезінде тұ қ ым ағ ынын жылдамдату ү шін қ ұ ралдармен жабдық талғ ан СО-4, 2 сепкішінің тұ қ ым жә шігінен тұ рады (сурет 1. 16). Суси қ оймайтын жә не сусымалы емес шө п тұ қ ымдарын себуге жасалғ ан экспериментальдық зерттеу нә тижесінің қ орытындысында, бункердегі тұ қ ым қ абатының қ алың дығ ына қ арамастан, себудің ө згеру коэффициент интервалы 2, 46…136, 88 % аралығ ында кө рсетілген. Осылайша, бункердегі тұ қ ым қ абатының қ алың дығ ын кеміткенде, интервал ө сіп отырды.

Ставрополь мемлекеттік аграрлық университетінің қ ызметкерлері жасағ ан сусымалы емес азық тық ө сімдік тұ қ ымдарын себуге арналғ ан қ ұ рылғ ы жақ сы нә тижелер кө рсетті [19, 20, 21, 22]. Жетілдірілген сепкіш қ ұ рылғ ы сусымалы емес азық тық ө сімдік тұ қ ымдарын кең қ атарлы ә діспен себу ү рдісін зерттеуге арналғ ан. Аталмыш қ ұ рылғ ы мыналардан тұ рады: бункер 1, айдағ ыштар 3 мен шиыршық тары 4 бар білік 2, білікке 5 орнатылғ ан сепкіш катушка 6, тістегеріштер 7 жә не 8, қ ұ рылғ ы жетегі ү шін жұ лдызша 9. Ортадағ ы сепкіш аппаратқ а тұ қ ым екі шиыршық пен тасымалданса, шетіндегілердің ә р қ айсысына бір шиыршық тан келеді. Тұ қ ым себу ү ш сепкіш аппарат арқ ылы жү зеге асады, оның екеуі бункер жағ ында орналасса, біреуі ортасында (сурет 1. 17).

Сурет 1. 17. Сусымалы емес азық тық ө сімдік тұ қ ымдарының себу ү рдісін зерттеуге арналғ ан экспериментальдық сепкіш қ ұ рылғ ы: 1 – бункер, 2 – шиыршық тар жетегінің білігі; 3 – айдағ ыштар; 4 – шиыршық тар; 5 – катушка жетегінің білігі; 6 – сепкіш катушкалар; 7, 8 – тістегеріштер; 9 – қ ұ рылғ ы жетегі ү шін жұ лдызша.

Қ ұ мдақ кереуік тұ қ ымын себудегі зерттеу нә тижесі бойынша бункердегі тұ қ ым қ абатының қ алың дығ ы ө су кезінде себудің жалпы тұ рақ сыздығ ы агротехникалық шарттарды қ анағ аттандырмайтын мә нін кө рсетті.

Самар мемлекеттік ауыл шаруашылығ ы академиясының қ ызметкерлерімен дайындалғ ан сусымалы емес шө п тұ қ ымын себуге арналғ ан сепкіш тұ қ ымды механикалық мө лшерлеу арқ ылы оны сошниктерге пневматикалық жылжумен себеді. Қ ұ рылғ ы негізі болып СУПН-6 сепкішінің себетін секциялары алынса, оғ ан СЗТ-3, 6 шө п сепкішінің жарты шең бер тә різді сошниктері қ оса орнатылғ ан (сурет 1. 18).

Сусымалы емес шө п тұ қ ымдарын себу штифті сепкіш аппараттың белсенді қ алыптастырушы қ ұ рылғ ысының щеткалы тү рімен орындалды. Себу ү рдісінің соң ында экспериментальдық сепкіште тұ қ ым аралығ ын ө згерту интервалы мынаны қ ұ рады: ν =87% (шығ ыстық ешкібұ ршақ, тұ қ ым суланғ ан); ν = 68% (шығ ыстық ешкібұ ршақ, тұ қ ымы қ ұ рғ ақ ), ал сериялық сепкіштермен себу кезінде бұ л кө рсеткіш жоғ арыда аталғ ан ө сімдіктер бойынша орташа 112% қ ұ рады [23].

Сурет 1. 18. Сусымалы емес шө п тұ қ ымдарына арналғ ан сепкіш жұ мысының технологиялық ү деріс бойынша схемасы: 1 – бункер, 2 – араластырғ ыш; 3 – ағ ынды қ алыптастырушысы бар сепкіш аппарат; 4 – ү лестіргіш бастиек; 5 – тұ қ ым ө ткізгіш; 6 – сошник; 7 – тірек-жетек дө ң гелегі; 8 – желдеткіш(эксгаустер); 9 – эжектор; 10 – рессивер-рама; 11 – тың айтқ ыш таратқ ыш аппарат.

СЗТ-3, 6 сепкішінің себу жү йесі ешкібұ ршақ тың (козлятник)ылғ алды тұ қ ымын нормадан тыс ү лкен ауытқ умен себеді, яғ ни сә йкес шө п тұ қ ымын себуге қ ойылғ ан агротехникалық талаптарды арттырып жіберді. СЗТ-3, 6 сепкішінің катушкалы аппараттары 15 кг/га мө лшермен себу кезінде ылғ алданғ ан тұ қ ымды мө лшерлеу мен себу ү рдісін дұ рыс орындай алмайды.

Қ алмақ мемлекеттік университетінің қ ызметкерлері СУПН-8 сериялы сепкішін қ айта жабдық тап, сусымалы емес азық тық шө п тұ қ ымдарын себуге арналғ ан сепкіш аппараттың сызбасын ұ сынды. Сепкіш аппараттың қ ұ рылысы келесідей: ортасында білік 1 ө тетін конустық бункер 7, білікке трапециялық жиектеме тә різді араластырғ ыш 2 пісіріліп қ осылғ ан. Біліктің тө менгі жағ ында серіппелі шнекті 3 тіреу ү шін дө ң ес бар, қ адамын реттеуіш гайкасы арқ ылы ө згерте аламыз (сурет 1. 19) [24].

Сепкіш аппарат келесідей жұ мыс істейді: сепкіш агрегат қ озғ алысы кезінде жетек дө ң гелегінен ортадағ ы білікке 1 шынжырлы беріліс мен жұ лдызша жү йесі арқ ылы айналу беріледі. Білікке пісірілген араластырғ ыш 2 айналу арқ ылы тұ қ ым жинағ ын бұ за отырып, оның конус тә різді бункердің тө менгі жағ ында шө гіп қ алмауы ү шін тұ рақ ты араластырып тұ рады, осылайша серіппелі шнек шө п тұ қ ымдарын тұ қ ым ө ткізгішке итереді. Бірақ авторлар осы сепкіш аппарат жұ мысын тексеру қ орытындыларын баяндамады.

Сурет 1. 19. Сепкіш аппараттың сызбасы: 1 – ортадағ ы білік; 2 – араластырғ ыш; 3 – серіппелі шнек; 4 – реттеуіш гайка; 5 – конусты беріліс; 6 – білік тірегі; 7 – конус тә різді бункер; 8 – желдеткіштің (эксгаустер) шынжырлы берілісі; 9 – жетек дө ң гелектері.

Жалпы, сепкіш аппараттар келесі негізгі агротехникалық талаптарды қ анағ аттандыруы тиіс: тұ рақ ты себумен қ амтамасыз ету, тұ қ ымды сошниктерге біркелкі беру, яғ ни тұ қ ымның қ андай тү рі болмасын, алаң қ атарының 1 м жеріне жә шіктің толу дең гейіне, жердің бедеріне, сепкіш ең кіштігіне, агрегаттың қ озғ алыс жылдамдығ ының ө згеруіне қ арамастан біркелкі себу.

Ә дебиеттерді шолу қ олданыстағ ы мына сепкіш аппараттардың қ ойылғ ан талаптарғ а толық жауап бермейтінін кө рсетті. Сондық тан сусымалы емес шө п тұ қ ымдарын себу ү рдісін зерттеп, білу арқ ылы қ арастырылғ ан мына сепкіш аппараттарды ө ң деп жетілдіру керек.

1. 5 Зерттеу мақ саты мен міндеттері

Сепкіш аппаратқ а қ ойылатын негізгі талап – егістік алқ абында біркелкі себу мақ саты мен себілетін себу ағ ынының біркелкілігі. Ғ ылыми ә дебиеттерге шолу қ азіргі қ олданыстағ ы сепкіш аппараттардың ө зіндік кемшіліктері мен тиімсіздіктерін айқ ындап берді: себу мө лшері біркелкі емес, ө нім сапасының кө рсеткіштері тө мен, ө німділігі жеткіліксіз, сусымалы емес шө п тұ қ ымдарын себуге жарамсыздығ ы, энергия шығ ындарының кө п мө лшері жә не т. б.

Осы тиімсіздіктерді реттеу ү шін ғ ылыми-техникалық шешімдерге орындалғ ан талдауларғ а, теориялық жә не экспериментальдық зерттеу нә тижелеріне қ арап, ұ сынылып отырғ ан сепкіш аппараттың конструктивтік параметрлерін негіздеу арқ ылы ө нім сапасы мен кө лемін арттырудағ ы маң ыздылығ ын кө рсеткім келеді.

Зерттеу мақ сатым - ауыл шаруашылық дақ ылдарының ө нім сапасы мен ө німділігін арттыруғ а мү мкіндік беретін сусымалы емес шө п тұ қ ымдарын себетін сепкіш аппараттың конструктивтік параметрлерін негіздеу.

Зерттеу нысаны – сусымалы емес шө п тұ қ ымдары мен астық дақ ылдарын себу технологиялық ү рдісі.

Зерттеу тақ ырыбы – сепкіш аппараттың қ ұ растырылымдық жә не технологиялық параметрлерінің себу ү рдісінің сапалы жә не сандық кө рсеткіштеріне ә сер ету заң дылығ ы.

Тә жірибелік маң ыздылығ ы ауыл шаруашылығ ы ө ндірісіне сусымалы емес шө п тұ қ ымдарын себетін бұ рандалы сепкіш аппаратпен жабдық талғ ан себу машиналарын қ олданысқ а енгізу арқ ылы мал азық тық шө п ө ндірісінің ө німділігін кө бейтуде жатыр.

Сусымалы емес шө п тұ қ ымдарын себу технологиялық ү рдісін механикаландырудағ ы тиімсіздіктерді шешу мақ сатында келесідей міндеттер қ оямын:

- Сепкіш аппарат негіздемесіне сә йкес ғ ылыми-техникалық ә дебиеттерге шолу жасау;

- Сепкіш аппараттың конструктивтік сызбасын жобалау жә не параметрлерінің негізгі функциональды тә уелділіктерін теориялық анық тау;

- Сепкіш аппаратты ә р тү рлі тұ қ ым дақ ылдарын себу арқ ылы тә жірибелік зерттеу;

- Сепкіш аппараттың конструктивтік параметрлерін негіздеу;

- Ұ сынылып отырғ ан сепкіш аппараттың сусымалы емес шө п тұ қ ымдарын себудегі технико-экономикалық тиімділігін анық тау жә не кө рсету.

⇐ Предыдущая 1 23