9. Анаксимандр. 11. Анаксимен

9. Анаксимандр

10. Анаксимандр (шамамен б. д. д. 610-546 ж. ж. ) – ежелгі гректің материалист – философы, стихиялы диалектик, Фалестің бас шә кірті. Грекиядағ ы «Табиғ ат туралы» атты тұ ң ғ ыш ғ ылыми шығ арманың авторы, бірақ бұ л шығ арма бізге жеткен жоқ. Анаксимандр дү ниенің негізі, бастамасы ретінде – «архе» («негіз») ұ ғ ымын енгізді, дү ниенің негізі - апейрон (шексіз нә рсе) деп есептеген. Апейронның ыстық пен суық тың қ арама-қ арсылығ ы туады; олардың кү ресі космосты дү ниеге ә келеді; ыстық -от ретінде кө рініс тапса, суық аспан мен жерге айналады. Анаксимандр материаның сақ талу жә не айналу заң ын тұ ң ғ ыш рет тұ жырымдады. Анаксимандрдың космологиялық теориясы бойынша жазық цилиндр формасындағ ы Жер Ғ аламның ортасында тұ р. Жер тө ң ірегінде аспанның ү ш сақ инасы: кү н, ай жә не аспан денелері – жұ лдыздар айналып жү реді. Тарихта тұ ң ғ ыш рет эволюция идеясын ұ сынды: адам – балық тан пайда болғ ан.

11. Анаксимен

12. Анаксимен (шамамен б. д. д 588-525 ж. ж. ) – ежелгі грек материалист – философы, стихиялы- диалектик, Анаксимандрдың шә кірті. Оның ілімінше, барлық нә рсенің бастамасы материадан – ауадан пайда болғ ан, қ айтадан ауағ а айналады. Ауа шексіз, мә ң гі, қ озғ алыстағ ы зат. Қ оюланғ аннан кейін – бұ лтқ а, суғ а, жер мен тастарғ а, сейіліп – отқ а айналады. Мұ нда санның сапағ а ауысу идеясы кө рініс тапқ ан. Ауа бә рін қ амтиды: ол ә рі жан, ә рі ғ аламның сансыз заттардың ө мір сү ретін ортасы. Анаксимен жұ лдыздар – от, бірақ оның жылуын сезінбейміз, ө йткені олар ө те қ ашық та орналасқ ан, кү н қ атты жанып тұ рғ ан алып аспан денесі деп ү йретті.

13. Материализм мен диалектика идеаларын ә рі қ арай дамытқ ан Гераклит (шамамен б. д. д 544-483 ж. ж. )- ежелгі грек философ-материалисі, диалектик. Кіші Азиядағ ы Эфесте туғ ан. Гераклиттің бізге тек ү зінділері ғ ана жеткен «Табиғ ат туралы» шығ армасы сол заманның ө зінде атақ ты ең бектердің бірі болғ ан. Гераклиттің пайымдауынша дү ниенің негізі - от, ол ә рдайым ө згеруде ә рі қ озғ алыста. Барлық ә лем, жекелеген заттар, тіпті адам жаны да оттан жаралғ ан. «Космос баршағ а ортақ, оны ешқ андай Қ ұ дайда, адамда, жасамағ ан, ол қ ашаннан болғ ан, қ азір де бар, бұ дан былайда мә ң гі жанып тұ ратын от, тұ танып жә не ө леусіреп сө ніп бара жатқ ан оттың ө лшемі» Зат атаулының бә рі қ ажеттілікке орай оттан пайда болады, оны Гераклит «логос» деп атайды. Ә лемдік процесс ұ дайы қ айталанып отырады; «ұ лы маусым» біткен соң заттардың бә рі қ айтадан отқ а айналады. Табиғ ат тіршілігі-толассыз қ озғ алыс процесі, барлық нә рселер, олардың қ асиет-кү йлері ө здерінің қ арама-қ арсы жағ ына ойысады: суық -ыстық қ а, ыстық -суық қ а айналады. Бә рі ө згере отырып жаң арады. Соғ ан орай Гераклиттің атақ ты тұ жырымдамасы қ алыптасады: «Бір ө зенге екі қ айтара тү се алмайсың ». Гераклит дү ниені танып-білуге болатындығ ына кә міл сенеді, сондық тан адам баласының ақ ыл-ой қ абілетіне бө гет жоқ деп есептеді. Сонымен бірге ол ақ иқ атты танудың, оғ ан жетудің қ иындығ ын тү сініп, табиғ ат жасырынуды ұ натады деді, данышпан болу ү шін кө зі ашық, кө кірегі ояу болу-жеткіліксіз. табиғ аттың сырын ұ ғ у ү шін адамның ұ лы қ асиеті болып табылатын ерекше ойлау қ абілеті болуы керек.

⇐ Предыдущая 1 234 Следующая ⇒