61 Кәсіпкерлік құқық қатысушылары-ЖООООК

39 Кә сіпкерлік қ ұ қ ық қ атынастары- ЖОООООК

40 Заң ды тұ лғ алардың ұ ғ ымы тү рлерi мен нысандары - Заң ды тұ лғ алардың тү рлерi мен нысандары

Меншiк, шаруашылық жү ргiзу немесе жедел басқ ару қ ұ қ ығ ындағ ы оқ шау мү лкi бар жә не сол мү лiкпен ө з мiндеттемелерi бойынша жауап беретiн, ө з атынан мү лiктiк жә не мү лiктiк емес жеке қ ұ қ ық тар мен мiндеттерге ие болып, оларды жү зеге асыра алатын, сотта талапкер жә не жауапкер бола алатын ұ йым заң ды тұ лғ а деп танылады. Заң ды тұ лғ аның ө з атауы жазылғ ан мө рi болады.

1. Ө з қ ызметiнiң негiзгi мақ саты ретiнде табысын келтiрудi кө здейтiн (коммерциялық ұ йым) не мұ ндай мақ сат ретiнде пайда келтiре алмайтын жә не алынғ ан таза табысын қ атысушыларына ү лестiрмейтiн (коммерциялық емес ұ йым) ұ йым заң ды тұ лғ а бола алады.

2. Коммерциялық ұ йым болып табылатын заң ды тұ лғ а мемлекеттiк кә сiпорын, шаруашылық серiктестiк, акционерлiк қ оғ ам, ө ндiрiстiк кооператив нысандарында ғ ана қ ұ рылуы мү мкiн.

3. Коммерциялық емес ұ йым болып табылатын заң ды тұ лғ а мекеме, қ оғ амдық бірлестік, акционерлік қ оғ ам, тұ тыну кооперативі, қ ор, діни бірлестік нысанында жә не заң намалық актілерде кө зделген ө зге де нысанда қ ұ рылуы мү мкін.

Коммерциялық емес ұ йым кә сiпкерлiк қ ызметпен ө зiнiң жарғ ылық мақ саттарына сай келуiне қ арай ғ ана айналыса алады.

3-1. Коммерциялық емес ұ йым болып табылатын жә не мемлекеттiк бюджеттiң есебiнен ғ ана ұ сталатын заң ды тұ лғ а тек қ ана мемлекеттiк мекеме нысанында қ ұ рылуы мү мкiн.

41 Жауапкершіліғ ы шеқ теулі серіктестік ЖШС- 1. Бір немесе бірнеше адам қ ұ рғ ан, жарғ ылық капиталы қ ұ рылтай қ ұ жаттарымен белгіленген мө лшерде ү лестерге бө лінген серіктестік жауапкершілігі шектеулі серіктестік деп танылады; жауапкершілігі шектеулі серіктестікке қ атысушылар оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді жә не серіктестіктің қ ызметіне байланысты зияндарғ а ө здерінің қ осқ ан салымдарының қ ұ ны шегінде тә уекел етеді. Бұ л ережеден ерекше жағ дайлар Қ азақ стан Республикасының Азаматтық кодексінде жә не осы Заң да кө зделуі мү мкін.

Егер серіктестіктің қ ұ рылтай қ ұ жаттарында оның белгілі бір мерзімге немесе нақ ты бір мақ сатқ а қ ол жеткізу ү шін қ ұ рылатыны кө зделмесе, жауапкершілігі шектеулі серіктестік белгіленбеген мерзімге қ ұ рылғ ан болып есептеледі.

2. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік заң ды тұ лғ а болып табылады.

3. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік ө зінің міндеттемелері бойынша ө зіне тиесілі барлық мү лікпен жауап береді.

Серіктестік ө з қ атысушыларының міндеттемелері бойынша жауап бермейді.

4. Серіктестіктің жарғ ылық капиталғ а салымдарын толық енгізбеген қ атысушылары оның міндеттемелері бойынша ә рбір қ атысушының салым енгізбеген бө лігінің қ ұ ны шегінде ортақ жауапты болады.

42 Акционерлікқ оғ ам- 1. Ө з қ ызметін жү зеге асыру ү шін қ аражат тарту мақ сатымен акциялар шығ аратын заң ды тұ лғ а акционерлік қ оғ ам (бұ дан ә рі - қ оғ ам) деп танылады

Қ оғ амның ө з акционерлерінің мү лкінен оқ шауланғ ан мү лкі болады жә не олардың міндеттемелері бойынша жауап бермейді.

Азаматтарғ а арналғ ан ү кімет" мемлекеттік корпорациясының міндеттемелерін қ оспағ анда, қ оғ ам ө з міндеттемелері бойынша ө з мү лкі шегінде жауаптылық та болады.

2. Қ оғ амның акционері оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді жә не Қ азақ стан Республикасының заң актілерінде кө зделген жағ дайларды қ оспағ анда, ө зіне тиесілі акциялардың қ ұ ны шегінде қ оғ ам қ ызметіне байланысты залалдарғ а тә уекел етеді.

Азаматтарғ а арналғ ан ү кімет" мемлекеттік корпорациясына қ атысты, оның міндеттемелері бойынша Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі субсидиарлық жауаптылық та болады.

3. Қ азақ стан Республикасының заң дарында кө зделген жағ дайларда акционерлік қ оғ амның ұ йымдық -қ ұ қ ық тық нысанында коммерциялық емес ұ йымдар қ ұ рылуы мү мкін.

4. Қ оғ ам (акционерлік қ оғ амның ұ йымдық -қ ұ қ ық тық нысанында қ ұ рылғ ан коммерциялық емес ұ йымнан басқ асы) облигациялар жә не бағ алы қ ағ аздардың ө зге де тү рлерін шығ аруғ а қ ұ қ ылы.

5. Қ азақ стан Республикасының заң актілерінде қ ызметтің жекелеген тү рлерін жү зеге асыратын ұ йымдар ү шін акционерлік қ оғ амның ұ йымдық -қ ұ қ ық тық нысаны міндетті болып белгіленуі мү мкін.

6. Қ оғ амның фирмалық атауы болады, онда " акционерлік қ оғ ам" ұ йымдық -қ ұ қ ық тық нысанын кө рсету жә не оның атауы қ амтылуғ а тиіс. Қ оғ амның атынан кейін " АҚ " аббревиатурасын пайдалана отырып, қ оғ амның атауын қ ысқ артуғ а жол беріледі.

43 Кә сіпкерлік субъектілерінің қ ұ қ ық тары- 1. Жеке кә сіпкерлік субъектілері:

1) егер Қ азақ стан Республикасының заң дарында ө згеше белгіленбесе, кә сіпкерлік қ ызметтің кез келген тү рлерін жү зеге асыруғ а, тауарлар, жұ мыстар мен кө рсетілетін қ ызметтер нарық тарына қ ол жеткізу еркіндігінің болуына;

2) Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес жалдамалы ең бекті пайдалана отырып, кә сіпкерлікті жү зеге асыруғ а;

3) Қ азақ стан Республикасының заң дарында кө зделген тә ртіппен филиалдар мен ө кілдіктер қ ұ руғ а;

4) осы Кодексте жә не Қ азақ стан Республикасының заң дарында белгіленген жағ дайларды қ оспағ анда, ө ндірілетін тауарларғ а, жұ мыстарғ а, кө рсетілетін қ ызметтерге бағ аны дербес белгілеуге;

5) тауарлардың, жұ мыстар мен кө рсетілетін қ ызметтердің сапасын бақ ылауды дербес жү зеге асыруғ а;

6) ө зінің қ ұ қ ық қ абілетілігі шегінде сыртқ ы экономикалық қ ызметті жү зеге асыруғ а;

7) кә сіпкерлік субъектілерінің бірлестіктерін қ ұ руғ а жә не оларғ а қ атысуғ а;

8) жеке кә сіпкерлік субъектілерінің аккредиттелген бірлестіктері, Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық кә сіпкерлер палатасы арқ ылы сараптамалық кең естердің жұ мысына қ атысуғ а;

9) кә сіпкерлік субъектілерінің қ ұ қ ық тарын бұ зғ ан жә не (немесе) заң ды мү дделерін іске асыруына кедергі келтірген адамдарды жауаптылық қ а тарту мә селелері бойынша қ ұ қ ық қ орғ ау органдарына жә не ө зге де мемлекеттік органдарғ а жү гінуге;

10) ө з қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерін қ орғ ау ү шін сотқ а, тө релікке, Қ азақ стан кә сіпкерлерінің қ ұ қ ық тарын қ орғ ау жө ніндегі уә кілге жә не ө зге де органдарғ а жү гінуге;

11) татуласу рә сімдері арқ ылы дауларды реттеуге;

12) кә сіпкерлікті қ олдау жә не қ орғ ау мә селелері бойынша нормативтік қ ұ қ ық тық актілердің орындалмауына немесе тиісінше орындалмауына ық пал ететін себептер мен жағ дайларды жою туралы ұ сыныстарды кә сіпкерлік жө ніндегі уә кілетті органның қ арауына енгізуге;

13) кә сіпкерліктің ә леуметтік жауапкершілігі шаралары ретінде ә леуметтік, экономикалық жә не экологиялық салалардағ ы жобаларды іске асыруғ а қ атысуғ а;

14) Қ азақ стан Республикасының заң дарымен шектелмеген ө зге де қ ұ қ ық тарды жү зеге асыруғ а қ ұ қ ылы.

2. Мемлекеттік кә сіпорындар Қ азақ стан Республикасының заң дарында белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, осы Кодексте кө зделген қ ұ қ ық тарды жү зеге асырады.

44 Кә сіпкерлік субъектілерінің міндеттері- Кә сіпкерлік субъектілері:

1) Қ азақ стан Республикасының заң намасын, жеке жә не заң ды тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерін сақ тауғ а;

2) Қ азақ стан Республикасы заң намасының талаптарына сә йкес тауарлардың, жұ мыстардың, кө рсетілетін қ ызметтердің қ ауіпсіздігі мен сапасын қ амтамасыз етуге;

3) тауарларды, жұ мыстарды, кө рсетілетін қ ызметтерді тұ тынушыларғ а тауарлар, жұ мыстар, кө рсетілетін қ ызметтер туралы толық жә не анық ақ парат беруге;

4) қ ызметті немесе ә рекеттерді (операцияларды) жү зеге асыруды бастау ү шін " Рұ қ саттар жә не хабарламалар туралы" Қ азақ стан Республикасының Заң ына сә йкес рұ қ сат алуғ а не хабарлама жіберуге;

5) Қ азақ стан Республикасының заң дарында кө зделген жағ дайларда азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілікті міндетті сақ тандыруды жү зеге асыруғ а;

6) табиғ атты сақ тауғ а жә не табиғ ат байлық тарына ұ қ ыпты қ арауғ а;

7) табиғ и жә не энергетикалық ресурстарды пайдаланудың жә не қ ызметті жү зеге асыру процесінде оларды басқ арудың тиімділігін арттыруғ а;

8) осы Кодексте жә не Қ азақ стан Республикасының ө зге де заң дарында

кө зделген ө зге де міндеттерді орындауғ а міндетті.

45 Мемлекеттік бақ ылау- Мемлекеттік бақ ылау жә не қ адағ алау органының тексерiлетiн субъектiлер қ ызметiнiң Қ Р заң намасында белгiленген талаптарғ а сә йкестiгi тұ рғ ысынан тексеру жә не байқ ау жө нiндегi қ ызметi мемлекеттiк бақ ылау болып табылады, оны жү зеге асыру барысында жә не оның нә тижелерi бойынша жедел ден қ оюсыз қ ұ қ ық шектеуші сипаттағ ы шаралар қ олданылуы мү мкiн.

Бақ ылау iшкi жә не сыртқ ы болып бө лiнедi.

Сыртқ ы бақ ылауды жү ргiзу тә ртiбi Қ Р Кә спкерлiк кодекстің 13 т. 137 б. жә не 2-параграфында айқ ындалады.

Сыртқ ы бақ ылау нә тижелерi бойынша Қ Р заң намасын бұ зушылық тар анық талғ ан жағ дайда, мемлекеттiк органдар ө з қ ұ зыретi шегiнде ә кiмшiлiк, тә ртiптiк iс жү ргiзудi қ озғ айды не ө з қ ұ зыретi шегiнде тиiстi талап қ ою арыздарына бастамашылық жасайды жә не (немесе) Қ Р заң дарында кө зделген ө зге де шараларды қ олданады.

Мемлекеттік бақ ылау жә не қ адағ алау саласындағ ы қ атынастар

Мемлекеттік бақ ылау жә не қ адағ алау саласындағ ы қ атынастарды реттеу Қ Р мемлекеттiк бақ ылаудың жә не қ адағ алаудың жалпы қ ұ қ ық тық негiздерiн белгілеу мақ сатында жү зеге асырылады ә рі бақ ылау жә не қ адағ алау қ ызметiн жү зеге асырудың бiрың ғ ай қ ағ идаттарын белгiлеуге, сондай-ақ мемлекеттiк органдардың, ө здерiне қ атысты мемлекеттiк бақ ылау жә не қ адағ алау жү зеге асырылатын жеке жә не заң ды тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерiн қ орғ ауғ а бағ ытталады.

Қ Р мемлекеттік бақ ылаудың жә не қ адағ алаудың жалпы қ ұ қ ық тық негіздерін реттейді жә не бақ ылау мен қ адағ алау қ ызметін жү зеге асырудың бірың ғ ай қ ағ идаттарын белгілеуге, сондай-ақ мемлекеттік органдардың, ө здеріне қ атысты мемлекеттік бақ ылау жә не қ адағ алау жү зеге асырылатын жеке жә не заң ды тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерін қ орғ ауғ а бағ ытталады

46 Мемлекеттік теқ серу- Адамның ө мірі мен денсаулығ ына, қ оршағ ан ортағ а, жеке жә не заң ды тұ лғ алардың, мемлекеттің заң ды мү дделеріне тө нетін тікелей қ атердің алдын алу жә не (немесе) оны жою мақ сатында бақ ылау жә не қ адағ алау органы тексеру тағ айындауғ а негіз болғ ан нақ ты тексерілетін субъектіге қ атысты, тексеру тағ айындауғ а негіз болғ ан нақ ты фактілер мен мә н-жайлар бойынша нақ ты тексерілетін субъектіге (объектіге) қ атысты тағ айындайтын тексеру – жоспардан тыс тексеру болып табылады.

Тексерулер кө лемі бойынша:

1) кешенді;

2) тақ ырыптық болып бө лінеді.

Тексерілетін субъектінің (объектінің ) қ ызметін Қ Р КК 132 б. 2 т. сә йкес Қ Р заң намасында белгіленген талаптарды сақ тау мә селелерінің кешені бойынша тексеру – кешенді тексеру болып табылады. Жоспарлы тексеру - уә кілетті орган тә уекелдерді бағ алау жү йесіне сә йкес жә не адамның ө мірі мен денсаулығ ына, қ оршағ ан ортағ а, жеке жә не заң ды тұ лғ алардың, мемлекеттің заң ды мү дделеріне тө нген қ атерлердің алдын алу мақ сатында алдың ғ ы тексерулерге қ атысты белгіленген уақ ыт аралық тарын ескере отырып бекіткен тексерулердің жоспары негізінде нақ ты тексерілетін субъектіге қ атысты бақ ылау жә не қ адағ алау органы тағ айындайтын тексеру.

• Жоспардан тыс тексеру - бақ ылау жә не қ адағ алау органы адамның ө мірі мен денсаулығ ына, қ оршағ ан ортағ а, жене заң ды тұ лғ алардың, мемлекеттің заң ды мү дделеріне тікелей тө нген қ атерлерді жою мақ сатында нақ ты тексерілетін себъектіге қ атысты тағ айындайтын тексеру.

47 Кә сіпкерлік саладағ ы мемлекеттік бақ ылау- Жалпы қ ұ зырет органдарына, бірінші кезекте, Қ Р Ү кіметі жатады.

Жергілікті ө кілеттік органдар:

1) шағ ын кә сіпкерлікті қ олдау мен дамытудың ө ң ірлік бағ дарламаларын бекітеді;

2) жергілікті атқ арушы органдар басшыларының Қ азақ стан Республикасындағ ы шағ ын кә сіпкерлікті қ олдау мен дамыту мә селелері бойынша есептерін қ арайды.

Қ азақ стан Республикасының жергілікті атқ арушы органдары:

1) жеке кә сіпкерлікті қ олдау мен дамытудың мемлекеттік саясатының іске асырылуын жү зеге асырады;

2) жеке кә сіпкерлікті дамыту ү шін жағ дайлар жасайды;

3) ө ң ірлерде мемлекеттік бағ дарламалардың іске асырылуы мен орындалуын қ амтамасыз етеді жә не ол ү шін жауапты болады;

Кә сіпкерлік қ ызметті мемлекеттік реттеудің маң ызды бағ ыттарының бірі ө німнің, жұ мыстардың жә не қ ызметтердің сапасына бақ ылау жасау болып табылады.

Нарық тық қ атынастар жағ дайында тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ауды қ амтамасыз ету мә селелері маң ызды жә не елеулі мағ ынағ а ие болады. Нормативтік қ ұ қ ық тық актілерде қ азіргі таң да негізге алынатын ұ станымдар айқ ын тұ жырымдалғ ан:

1 Тұ тынушылардың тауарлар кауіпсіздігіне қ ұ қ ығ ы;

2 Тауарлар, жұ мыстар, қ ызметтер туралы дұ рыс ақ парат алу қ ұ қ ығ ы;

3 Сапасы нашар тауарлар мен қ ызметтер келтірген залалды ө теу.

48 Салық ұ ғ ымы жә не тү рлері - Салық дегеніміз мемлекет біржақ ты тә ртіппен заң жү зінде белгілеген, белгілі бір мө лшерде жү ргізетін, қ айтарымсыз жә не ө теусіз сипатта болатын бюджетке тө ленетін міндетті ақ шалай тө лемдер. Салық тү рлері ) корпорациялық табыс салығ ы; 2) жекелей табыс салығ ы; 3) қ осылғ ан қ ұ н салынатын салық; 4) акциздер; 5) жер қ ойнауын пайдаланушылардың салық тары мен арнаулы тө лемдері; 6) ә леуметтік салық; 7) жер салығ ы; 8) кө лік қ ұ ралдары салығ ы; 9) мү лік салығ ы

49 Салық қ ұ қ ығ ынын ұ ғ ымы, пә ні, ә дістері - Салық қ ұ қ ығ ы дегеніміз салық тық қ атынастарды реттейтін заң нормалардың жиынтығ ы.

Қ Р Салық тық қ ұ қ ық дегеніміз жеке жә не заң ды тұ лғ алардан біржақ ты ө ктем, қ айтарылмайтын негізіде, заң жү зінде белгіленген салық тар мен басқ а да міндетті тө лемдерді ақ шалай тү рде бюджетке алу кезінде туындайтын салық тық қ атынастарды реттейтін қ ұ қ ық тық нормалардың жиынтығ ы.

Салық тық қ ұ қ ық тың пә ні - мемлекеттің салық тық қ ызметінің барысында пайда болатын қ оғ амдық қ атынастар. Салық қ атынастар салық ты жә не бюджетке тө ленетін басқ а да міндетті тө лемдерді белгілеу, ең гізу жә не есептеу мен тө леу тә ртібі жө ніндегі билік қ атынастарын, мемлекет пен салық тө леуші арасындағ ы салық міндеттемелерін орындауғ а байланысты қ атынастарды реттейді.

Ә дісі—міндеттеу—Қ Р Конст35 бабының —заң ды тү рде белгіленген салық ты, алымдарды, жә не ө зге де міндетті тө лемдерді тө леу ә ркімнің борышы ә рі міндеті болып табылады.

50 Салық қ ұ қ ығ ынын заң намалары- Қ Р салық Қ Р Конституциясына негізделеді, Қ Р Салық кодексі, Қ Р Бюджет кодексі, Қ Р Қ ылмыстық кодекс, Қ Р ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодексі

51 Салық қ ұ қ ығ ынын қ ағ идалары- Қ Р салық заң намасы салық салу қ ағ идаларына негізделеді. Салық салу қ ағ идаларына салық салудың міндеттілігі, айқ ындылығ ы, ә ділдігі, салық жү йесінің біртұ тастығ ы жә не Қ Р салық заң намасының жариялылығ ы қ ағ идасы жатады. Қ Р салық заң намасының ережелері Қ Р Салық кодексте белгіленген салық салу қ ағ идасына қ айшы келмеуге тиіс. Салық салудың міндеттілігі қ ағ идасы. Салық тө леуші - салық міндеттемесін, салық агенті салық тарды есептеу, ұ стау жә не аудару жө ніндегі міндетті Қ Р салық заң намасына сә йкес толық кө лемде жә не белгіленген мерзімде орындауғ а міндетті. Салық салудың айқ ындылығ ы қ ағ идасы. Қ Р салық тары жә не бюджетке тө ленетін басқ а да міндетті тө лемдері айқ ын болуғ а тиіс. Салық салудың айқ ындылығ ы салық тө леушінің салық міндеттемесі, салық агентінің салық тарды есептеу, ұ стау жә не аудару жө ніндегі міндеті туындауының, орындалуының жә не тоқ татылуының барлық негіздері мен тә ртібінің Қ Р салық заң намасында белгіленуін білдіреді. Салық салудың ә ділдігі қ ағ идасы. Қ Р салық салу жалпығ а бірдей жә не міндетті болып табылады. Жеке-дара сипаттағ ы салық жең ілдіктерін беруге тыйым салынады. Салық жү йесінің біртұ тастығ ы қ ағ идасы. Қ Р салық жү йесі Қ Р бү кіл аумағ ында барлық салық тө леушілерге (салық агенттеріне) қ атысты бірың ғ ай жү йе болып табылады. Қ Р салық заң намасының жариялылығ ы қ ағ идасы

52 Кә сіпкерлік саладағ ы жауаптылық - Дегеніміз—қ ұ қ ық бұ зушылық жасап оны кінә лі деп танылғ ан адамғ а қ олданылатын мемлекеттік мә жбү рлеу шарасы. Жеке кә сіпкерлік туралы заң ды бұ зғ аны ү шін жауапкершіліктің ү ш тү рі қ арастырылғ ан: азаматтық -қ ұ қ ық тық, ә кімшілік-қ ұ қ ық тық жә не қ ылмыстық -қ ұ қ ық тық. Азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілік тө мендегідей белгілердің болуымен сипатталады:

1. Азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілік – бұ л мемлекеттік мә жбү рлеу шараларының бірі;

2. Азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілік ө тем немесе қ алпына келтіру сипатында болады;

3. Азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілік азаматтық қ ұ қ ық тардың немесе міндеттердің бұ зылуына жол берген адамғ а тиімсіз мү ліктік зардаптар жү ктеуден кө рінеді.

Міндеттемелердің бұ зылғ аны ү шін азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапты болу мынадай тү рде болуы мү мкін: залалдардың орнын толтыру; айыпақ ы ө ндіріп алу; кепілақ ыны жоғ алту немесе қ айтарылғ ан кепілақ ы сомасының ү стіне қ осымша кепілақ ы тө леу; қ ылмыстық мақ сатқ а жетуге бағ ытталғ ан мә міле бойынша алынғ ан пайданың барлығ ын мемлекет кірісіне тә ркілеу; кепілдікке салынғ ан мү лікке, сонымен бірге ұ стап қ алу қ ұ қ ына сә йкес ұ сталып тұ рғ ан мү лікке меншік қ ұ қ ын жоғ алту жә не т. б.

53 Қ ұ қ ық тық жауаптылық тын тү рлері- Дегеніміз—қ ұ қ ық бұ зушылық жасап оны кінә лі деп танылғ ан адамғ а қ олданылатын мемлекеттік мә жбү рлеу шарасы. Жеке кә сіпкерлік туралы заң ды бұ зғ аны ү шін жауапкершіліктің ү ш тү рі қ арастырылғ ан: азаматтық -қ ұ қ ық тық, ә кімшілік-қ ұ қ ық тық жә не қ ылмыстық -қ ұ қ ық тық. Азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілік тө мендегідей белгілердің болуымен сипатталады:

1. Азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілік – бұ л мемлекеттік мә жбү рлеу шараларының бірі;

2. Азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілік ө тем немесе қ алпына келтіру сипатында болады;

54 Тә ртіптік жауаптылық - тә ртіптік — заң алдындағ ы жауаптылық ә скери, ең бек, оқ у орнындағ ы тә ртіптер бұ зылғ ан жағ дайда туындайды, бұ лар шара қ олдану, сө гіс жариялау, ескерту жасау тү рлерінде болады

55 Азаматтық қ ұ қ ық тық жауаптылық - Азаматтык-қ ұ қ ық тық жауапкершіліктің туындауы ү шін азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілікке тә н тә ртіпсіздік жасалуы шарт.

Азаматтық қ ұ қ ық бұ зушылық тың элементтеріні жататындар: белгілі бір тұ лғ аның қ ұ қ ық қ а қ айшы келетін ә рекеті; келтірілген (шеккен) зиянның немесе залалдың болуы; қ ұ кық қ а қ айшы ә рекет пен келтірілген зиянның салдары арасындағ ы себепті байланыс; қ ұ қ ық бұ зушының кінә сі. Борышқ орды міндеттемені бұ зғ аны ү шін жауапқ а тарту несие берушінің талабымен жү зеге асырылады.

56 Ә кімшілік жауаптылық тын негіздері- Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ұ ғ ымы

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ә кімшілік жауаптылық тың негізі болып табылады. Мемлекеттік немесе қ оғ амдық тә ртіпке, меншікке, азаматтардың праволары мен бостандық тарына, басқ арудың белгіленген тә ртібіне қ иянат жасайтын сол ү шін заң дармен ә кімшілік жауаптылық кө зделген правоғ а қ арсы, кінә лі ә рекет немесе ә рекетсіздік ә кімшілік право бұ зушылық деп танылады.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық ә кімшілік қ ұ қ ық тық нормаларымен жауаптылық қ аралатын, белгілі ә рекеттерді жасауғ а тыйым салатын (мысалы, жекеленген қ ару туралы Қ азақ стан Республикасының заң ымен тағ айындалғ ан тә ртіпті бұ за отырып қ аруғ а ие болуғ а немесе билетсіз пойызғ а жү руге тағ ы с. с. ), қ орғ алатын қ оғ амдық қ атынастарғ а нұ сқ ау келтіреді. Осы сияқ ты ережелерді бұ зу ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың қ ұ рамын қ ұ райды.

Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың заң ды белгілері:

а) қ ұ қ ық қ а қ арсылық – бұ л қ ұ қ ық нормаларын бұ затын ә рекеттер жасау болып табылады. Бұ л нормалар тек қ ана ә кімшілік қ ұ қ ық тікі емес, сонымен қ атар қ ұ қ ық тың бірнеше басқ а салаларынікі де болуы мү мкін.

Бірақ, белгіленген нормаларды сақ тау ә кімшілік жауаптылық шараларымен қ орғ алады.

б) кінә лілік, яғ ни қ ұ қ ық қ а қ арсылық ә рекетті қ асақ ана немесе абайсызда жасау. Заң бойынша егер қ ұ қ ық қ а қ арсы ә рекет не ә рекетсіздік жасағ ан адам оның сипатын біле тұ ра, ө з қ ылығ ының зиянды зардаптарын болжай тұ ра, мұ ны тілеп істесе немесе бұ л зардаптардың болуына саналы тү рде жол берсе, ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық қ асақ ана жасалғ ан деп танылады.

Кінә – ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тың міндетті белгісі; ол болмаса адамды ә кімшілік жауаптылық қ а тартуғ а негіз жоқ деп табылады.

в) қ оғ амғ а зиянды деп азаматтың, қ оғ амның, мемлекеттің мү дделеріне зиян келтірілетін ә рекет танылады. ә кімшіл жауаптылық институтының шең берінде қ андай ә рекет қ оғ ағ а қ арсы деп табылатыны заң дармен белгіленеді.

57 Қ ылмыстық жауаптылық тын негіздері- — қ ылмыстың жасалуы жә не қ ылмыс қ ұ рамы. Жазасы—айыппұ л немесе бас бостандығ ынан айыру

Қ ылмыс обьектісі—адам ө мірі денсаулығ ы

Қ ылмыс обьективті жағ ы—қ ылмыс жасалғ ан уақ ыыты, орны, заттай дә лелдемелер, қ ұ рал

Қ ылмыс субьектісі—қ ылмыс жасап мойындағ ан ақ ыл есі дұ рыс жасы 16

Қ ылмыс субьективті жағ ы-- міндетті белгісі—кінә /ек» нысаны бар қ асақ ана жә не абайсызда

58 Тұ тынушылардын қ ұ қ ығ ынын қ орғ ау- Қ Р тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы заң ғ а 2-бабына сә йқ ес

1. Қ Р тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы заң ы

2. Қ Р Конституциясына негізделеді жә не

3. Қ Р Азаматтық кодексі,

4. Қ Р ө зге де НҚ А тұ рады.

2. Тұ тынушылардың қ аржылық, ә леуметтік, медициналық, туристік жә не ө зге де кө рсетілетін қ ызметтер саласындағ ы қ ұ қ ық тары, сондай-ақ оларды қ орғ ау мә селелері Қ Р заң дарында белгіленеді.

3. Егер Қ Р ратификациялағ ан халық аралық шартта Қ Р тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы заң да кө зделгеннен ө згеше ережелер белгіленсе, онда халық аралық шарттың ережелері қ олданылады.

1) тауарларды (орындалатын жұ мысты жә не кө рсетілетін қ ызметті) иеленуге еркін шарт жасасуғ а;

2) тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау саласындағ ы сауаттандыруғ а;

3) тауар (жұ мыс, кө рсетілетін қ ызмет) туралы, сондай-ақ сатушы (дайындаушы, орындаушы) туралы ақ парат алуғ а;

4) қ ауіпсіз тауарды (жұ мысты, кө рсетілетін қ ызметті) сатып алуғ а;

5) тауарды (жұ мысты, кө рсетілетін қ ызметті) еркін таң дауғ а;

6) тауардың (жұ мыстың, кө рсетілетін қ ызметтің ) тиісті сапасына;

7) тиісті де, тиісті емес те сападағ ы тауарды айырбастап алуғ а немесе қ айтарып беруге;

8) тауардың (жұ мыстың, кө рсетілетін қ ызметтің ) кемшіліктері салдарынан ө здерінің ө міріне, денсаулығ ына жә не (немесе) мү лкіне келтірілген залалды (зиянды) толық кө лемде ө тетуге;

9) сатушыдан (орындаушыдан, дайындаушыдан) тауарды сатып алу (жұ мысты орындау, қ ызмет кө рсету) фактісін растайтын қ ұ жатты алуғ а;

10) ұ тыс тү рінде берілген (орындалғ ан, кө рсетілген) тауардың (жұ мыстың, кө рсетілетін қ ызметтің ) сапасы бойынша ойындардың бастамашысына (ұ йымдастырушысына) кінә қ оюғ а;

59 Дара кә сіпкерлік ұ ғ ымы жә не тү рлері- Қ Р Кә сіпкерлік Кодексі
30-бап. Дара кә сіпкерлік ұ ғ ымы жә не тү рлері

1. Қ азақ стан Республикасы азаматтарының, оралмандардың таза кіріс алуғ а бағ ытталғ ан, жеке тұ лғ алардың ө здерiнiң меншiгiне негiзделген жә не жеке тұ лғ алар атынан, олардың тә уекел етуімен жә не мү лiктiк жауапкершiлiгiмен жү зеге асырылатын дербес, бастамашыл қ ызметi дара кә сіпкерлік болып табылады.
Ө зге жеке тұ лғ аларғ а дара кә сіпкерлікті жү зеге асыруғ а тыйым салынады.
2. Дара кә сіпкерлік ө зіндік немесе бірлескен кә сіпкерлік тү рінде жү зеге асырылады.

60 Ұ лттық палата- Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық кә сіпкерлер палатасы (бұ дан ә рі – Ұ лттық палата) – Қ азақ стан Республикасының бизнес қ оғ амдастығ ы мен мемлекеттік билік органдары арасында кә сіпкерлік бастаманы іске асыру жә не ө зара тиімді ә ріптестікті дамыту ү шін қ олайлы қ ұ қ ық тық, экономикалық жә не ә леуметтік жағ дайлар жасауды қ амтамасыз ету, сондай-ақ дара кә сіпкерлердің жә не (немесе) заң ды тұ лғ алардың қ ауымдастық (одақ ) нысанындағ ы бірлестіктерінің (бұ дан ә рі – қ ауымдастық (одақ ) қ ызметін ынталандыру жә не қ олдау мақ сатында қ ұ рылғ ан, кә сіпкерлік субъектілері одағ ын білдіретін коммерциялық емес ұ йым;

61 Кә сіпкерлік қ ұ қ ық қ атысушылары-ЖООООК

62 Кә сіпкерлік субъектілерінің санаттары- Кә сіпкерлік субъектілерінің санаттары 24 б. 1. Жұ мыскерлердің жылдық орташа санына жә не жылдық орташа кіріске қ арай кә сіпкерлік субъектілері мынадай санаттарғ а жатқ ызылады: шағ ын кә сіпкерлік субъектілері, оның ішінде микрокә сіпкерлік субъектілері; орта кә сіпкерлік субъектілері;
ірікә сіпкерліксубъектілері. 2. Кә сіпкерлік субъектілерін осы баптың 1-тармағ ында кө рсетілген санаттарғ а жатқ ызу мынадай мақ саттар ү шін пайдаланылады:
мемлекеттік статистика; мемлекеттік қ олдау кө рсету; Қ Р заң намасының ө зге де нормаларын қ олдану. Мемлекеттік статистика мақ саттары ү шін жұ мыскерлердің жылдық орташа санының ө лшем шарты ғ ана пайдаланылады. Мемлекеттік қ олдау кө рсету жә не Қ Р заң намасының ө зге де нормаларын қ олдану мақ саттары ү шін екі ө лшемшарт: жұ мыскерлердің жылдық орташа саны жә не жылдық орташа кіріс пайдаланылады. Кә сіпкерлік субъектілері жұ мыскерлерінің жылдық орташа саны осы субъект филиалдарының, ө кілдіктерінің жә не басқ а да оқ шауланғ ан бө лімшелерінің жұ мыскерлерін, сондай-ақ дара кә сіпкердің ө зін қ оса алғ анда, барлық жұ мыскерлер ескеріле отырып айқ ындалады. Соң ғ ы ү ш жылдағ ы жиынтық жылдық кірістердің немесе Қ Р салық заң намасына сә йкес патент немесе оң айлатылғ ан декларация негізінде арнаулы салық режимін қ олданатын кә сіпкерлік субъектілері кірістерінің ү шке бө лінген сомасы жылдық орташа кіріс деп есептеледі. Жеке кә сіпкерлік субъектілерін мемлекеттік қ олдау бағ дарламаларында ө зге де ө лшемшарттар кө зделуі мү мкін.
3. Заң ды тұ лғ а қ ұ рмағ ан дара кә сіпкерлер жә не жұ мыскерлерінің жылдық орташа саны бір жү з адамнан аспайтын жә не жылдық орташа кірісі республикалық бюджет туралы заң да белгіленген жә не тиісті қ аржы жылының 1 қ аң тарында қ олданыста болатын айлық есептік кө рсеткіштің ү ш жү з мың еселенген мө лшерінен аспайтын, кә сіпкерлікті жү зеге асыратын заң ды тұ лғ алар шағ ын кә сіпкерлік субъектілері болып табылады.
63 Кә сіпкерлік субъектілерінің қ ұ қ ық тары- 1. Жеке кә сіпкерлік субъектілері: 1) егер Қ Р заң дарында ө згеше белгіленбесе, кә сіпкерлік қ ызметтің кез келген тү рлерін жү зеге асыруғ а, тауарлар, жұ мыстар мен кө рсетілетін қ ызметтер нарық тарына қ ол жеткізу еркіндігінің болуына; 2) Қ Р заң дарына сә йкес жалдамалы ең бекті пайдалана отырып, кә сіпкерлікті жү зеге асыруғ а; 3) Қ Р заң дарында кө зделген тә ртіппен филиалдар мен ө кілдіктер қ ұ руғ а; 4) КК жә не Қ Р заң дарында белгіленген жағ дайларды қ оспағ анда, ө ндірілетін тауарларғ а, жұ мыстарғ а, кө рсетілетін қ ызметтерге бағ аны дербес белгілеуге; 5) тауарлардың, жұ мыстар мен кө рсетілетін қ ызметтердің сапасын бақ ылауды дербес жү зеге асыруғ а; 6) ө зінің қ ұ қ ық қ абілетілігі шегінде сыртқ ы экономикалық қ ызметті жү зеге асыруғ а; 7) кә сіпкерлік субъектілерінің бірлестіктерін қ ұ руғ а жә не оларғ а қ атысуғ а; 8) жеке кә сіпкерлік субъектілерінің аккредиттелген бірлестіктері, Қ Р Ұ лттық кә сіпкерлер палатасы арқ ылы сараптамалық кең естердің жұ мысына қ атысуғ а; 9) кә сіпкерлік субъектілерінің қ ұ қ ық тарын бұ зғ ан жә не (немесе) заң ды мү дделерін іске асыруына кедергі келтірген адамдарды жауаптылық қ а тарту мә селелері бойынша қ ұ қ ық қ орғ ау органдарына жә не ө зге де мемлекеттік органдарғ а жү гінуге; 10) ө з қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерін қ орғ ау ү шін сотқ а, тө релікке, Қ азақ стан кә сіпкерлерінің қ ұ қ ық тарын қ орғ ау жө ніндегі уә кілге жә не ө зге де органдарғ а жү гінуге; 11) татуласу рә сімдері арқ ылы дауларды реттеуге; 12) кә сіпкерлікті қ олдау жә не қ орғ ау мә селелері бойынша нормативтік қ ұ қ ық тық актілердің орындалмауына немесе тиісінше орындалмауына ық пал ететін себептер мен жағ дайларды жою туралы ұ сыныстарды кә сіпкерлік жө ніндегі уә кілетті органның қ арауына енгізуге; 13) кә сіпкерліктің ә леуметтік жауапкершілігі шаралары ретінде ә леуметтік, экономикалық жә не экологиялық салалардағ ы жобаларды іске асыруғ а қ атысуғ а; 14) Қ Р заң дарымен шектелмеген ө зге де қ ұ қ ық тарды жү зеге асыруғ а қ ұ қ ылы. 2. Мемлекеттік кә сіпорындар Қ Р заң дарында белгіленген ерекшеліктерді ескере отырып, КК кө зделген қ ұ қ ық тарды жү зеге асырады.

64 Кә сіпкерлік субъектілерінің міндеттері- 1) Қ Р заң намасын, жеке жә не заң ды тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерін сақ тауғ а; 2) Қ Р заң намасының талаптарына сә йкес тауарлардың, жұ мыстардың, кө рсетілетін қ ызметтердің қ ауіпсіздігі мен сапасын қ амтамасыз етуге; 3) тауарларды, жұ мыстарды, кө рсетілетін қ ызметтерді тұ тынушыларғ а тауарлар, жұ мыстар, кө рсетілетін қ ызметтер туралы толық жә не анық ақ парат беруге; 4) қ ызметті немесе ә рекеттерді (операцияларды) жү зеге асыруды бастау ү шін " Рұ қ саттар жә не хабарламалар туралы" Қ Р Заң ына сә йкес рұ қ сат алуғ а не хабарлама жіберуге; 5) Қ Р заң дарында кө зделген жағ дайларда азаматтық -қ ұ қ ық тық жауапкершілікті міндетті сақ тандыруды жү зеге асыруғ а; 6) табиғ атты сақ тауғ а жә не табиғ ат байлық тарына ұ қ ыпты қ арауғ а; 7) табиғ и жә не энергетикалық ресурстарды пайдаланудың жә не қ ызметті жү зеге асыру процесінде оларды басқ арудың тиімділігін арттыруғ а; 8) КК жә не Қ Р ө зге де заң дарында кө зделген ө зге де міндеттерді орындауғ а міндетті.

65 Меншік қ ұ қ ығ ының ұ ғ ымы жә не элементтері- Меншік қ ұ қ ығ ы дегеніміз—субьектінің заң қ ұ жаттары арқ ылы танылатын жә не қ орғ алатын ө зіне тиесілі мү лікті ө з қ алауынша иелену, пайдалану, оғ ан билік ету қ ұ қ ық ығ ы.

Элеменнтері

Иелену қ ұ қ ығ ы—мү лікті іс жү зінде иеленуді жү зеге асыруды заң жү зінде қ амтамасыз ету.

Пайдалану—мү ліктен оның пайдалы табиғ и қ асиетін алудың сондай-ақ одан пайда табудың заң жү зінде қ амтамасыз етілуі

Билік ету—мү ліктің заң жү зіндегі тағ дырын белгілеудің заң мен қ амтамасыз етілуі.

Меншіктің екі нысаны бар---мемлекеттік жә не жеке

Мемлекеттік меншік екіге бө лінеді—коммуналдыық (Ө скемен қ аласының мемтік коммуналдық балабақ шасы) жә не республикалық (бюджет, пайдалы қ азбалар)

Жеке меншік—бө лінетін(ортақ заттар) бө лінбейтін(жеке заттар)

Меншіктің пайда болу –сатып алу, айырбастау, сыйғ а, ө сиет, кө мбе, олжа

Сату—меншік қ ұ қ ығ ының тоқ тау негізі.

66 Меншік қ ұ қ ығ ының нысандары жә не тү рлері- Меншік қ ұ қ ығ ы дегеніміз—субьектінің заң қ ұ жаттары арқ ылы танылатын жә не қ орғ алатын ө зіне тиесілі мү лікті ө з қ алауынша иелену, пайдалану, оғ ан билік ету қ ұ қ ық ығ ы.

Элеменнтері

Иелену қ ұ қ ығ ы—мү лікті іс жү зінде иеленуді жү зеге асыруды заң жү зінде қ амтамасыз ету.

Билік ету—мү ліктің заң жү зіндегі тағ дырын белгілеудің заң мен қ амтамасыз етілуі.

Меншіктің екі нысаны бар---мемлекеттік жә не жеке

Жеке меншік—бө лінетін(ортақ заттар) бө лінбейтін(жеке заттар)

Меншіктің пайда болу –сатып алу, айырбастау, сыйғ а, ө сиет, кө мбе, олжа

Сату—меншік қ ұ қ ығ ының тоқ тау негізі.

67 Меншік қ ұ қ ығ ының пайда болуі негіздері- 235 бап. Меншік қ ұ қ ығ ына ие болу негіздері

1. Егер шартта немесе заң дарда ө згеше кө зделмесе, жаң а затқ а меншiк қ ұ қ ығ ы оны дайындағ ан немесе жасағ ан тұ лғ ағ а тиедi.

Мү лiктi пайдалану нә тижесiнде алынғ ан жемiстерге, ө нiмге, табысқ а меншiк қ ұ қ ығ ы осы Кодекстiң 123-бабына сә йкес алынады.

2. Меншiк иесi бар мү лiкке меншiк қ ұ қ ығ ына басқ а адам сатып алу-сату, айырбастау, сыйғ а тарту немесе осы мү лiктi иелiктен айыру туралы ө зге мә мiленiң негiзiнде ие болуы мү мкiн.

Азамат қ айтыс болғ ан ретте оғ ан тиесiлi мү лiкке меншiк қ ұ қ ығ ы ө сиетке немесе заң ғ а сә йкес мұ рагерлiк бойынша басқ а адамдарғ а кө шедi.

Заң ды тұ лғ а қ айта ұ йымдастырылғ ан ретте оғ ан тиесiлi мү лiкке меншiк қ ұ қ ығ ы қ айта қ ұ рылғ ан заң ды тұ лғ аның қ ұ қ ық ты мирасқ орларына - заң ды тұ лғ аларғ а кө шедi (осы Кодекстiң 46-бабы).

Меншiк иесiнiң мү лкiн меншiк иесiнiң еркiнен тыс басқ а тұ лғ ағ а беруге осы Кодексте кө зделгеннен басқ а реттерде жол берiлмейдi.

3. Осы Кодексте кө зделген реттер мен тә ртiп бойынша тұ лғ а меншiк иесi жоқ мү лiкке, меншiк иесi белгiсiз мү лiкке, не меншiк иесi бас тартқ ан немесе ө зге негiздер бойынша ол меншiк қ ұ қ ығ ын жоғ алтқ ан мү лiкке меншiк қ ұ қ ығ ын алуы мү мкiн.

3-1. Мемлекет Қ азақ стан Республикасының заң дарында кө зделген жағ дайларда жә не тә ртіппен жер учаскесін реквизициялау, мемлекет меншігіне алу, оның ішінде мемлекет мұ қ тажы ү шін мә жбү рлеп алып қ ою кезінде, сондай-ақ жер учаскесін алып қ оюғ а байланысты жылжымайтын мү лікті иеліктен шығ ару кезінде мү лікке меншік қ ұ қ ығ ына ие болады.

4. Тұ тыну (тұ рғ ын ү й, тұ рғ ын ү й-қ ұ рылыс, саяжай, гараж немесе ө зге) кооперативiнiң мү шелерi, жарна жинақ тауғ а қ ұ қ ығ ы бар, пә тер, саяжай, гараж жә не кооператив осы адамдардың пайдалануына берген ө зге де ү й-жай ү шiн ө зiнiң ү лестiк жарнасын толық тө леген басқ а да адамдар аталғ ан мү лiктiң меншiк қ ұ қ ығ ына ие болады.

74 Шарттын тү рлері- консесуалды жә не реалды. Консесуалды шарт—шарт жасасушы жақ тардың келісімге келуі бұ л шарттың жасалғ андығ ын білдіреді жә не сол сә ттен бастан кү шіне енеді(сату, сатып алу, мү лікті жалғ а беру). Реалды шарт—шартты жасасушы мү лікті беру немесе затты беру. Зат берілген сә ттен бастап шарт жасалды деп есептеледі. мысалы несие шарты

68 Меншік қ ұ қ ығ ының тоқ тату негіздері-1. Меншiк қ ұ қ ығ ы меншiк иесi ө з мү лкiн басқ а адамдарғ а берген, меншiк иесi меншiк қ ұ қ ығ ынан бас тартқ ан, мү лiк қ ирағ ан немесе жойылғ ан жә не заң қ ұ жаттарында кө зделген ө зге де реттерде мү лiкке меншiк қ ұ қ ығ ынан айрылғ ан жағ дайда тоқ татылады.

2. Мү лiктi меншiк иесiнен мә жбү рлеп иеліктен шығ аруғ а жол берiлмейдi, бұ ғ ан мына реттер:

1) меншiк иесiнiң мiндеттемелерi бойынша мү лiкке ө ндiрiлiп алынғ ан ақ ы айналымғ а тү скен;

2) Қ азақ стан Республикасының заң намалық актілеріне сә йкес белгiлi бiр адамғ а тиесiлi бола алмайтын мү лiктi ық тиярсыз иелiктен айырғ ан;

3) реквизицияланғ ан;

4) тә ркiлеген;

5) жер учаскесiн алып қ оюғ а байланысты қ озғ алмайтын мү лiктi мә жбү рлеп иеліктен шығ арғ ан;

6) кү тiмсiз ұ сталғ ан тарих жә не мә дениет ескерткіштерін, мә дени қ ұ ндылық тарды алып қ ойғ ан;

7) мемлекет меншігіне алып қ ойғ ан;

8) осы Кодекстің 218-бабына сә йкес ортақ мү лiктi бө лу не одан ү лестi бө лiп шығ ару мү мкiн болмағ ан жағ дайда соттың шешімі бойынша жария саудада мү лікті сатқ ан реттер кірмейді.

69 Мә міле ұ ғ ымы жә не белгілері- Мә міленің белгілері: мә міле жасаушылар кә мелет жасына толғ андар жә не ақ ыл-есі дұ рыс адамдар болуы керек; ә р тарап мә мілені ө з ық тиярымен жасасу қ ажет; мә міленің мазмұ ны заң талаптарына немесе адамгершілікке қ айшы болмау керек; мә міле заң міндеттеген нысанда жасалуы тиіс. Мысалы, рента шартын нотариус куә ландыруғ а тиіс, ал жылжымайтын мү лікті рента бойынша беруді кө здейтін шарт мемл. тіркеуден ө туі қ ажет. Мә міле — азаматтар мен заң ды тұ лғ алардың азаматтық қ ұ қ ық тары мен міндеттерін белгілеуге, ө згертуге немесе тоқ тауғ а бағ ытталғ ан ә рекеттері.

70 Мә міле нысандары жә не тү рлері- нысаны—ауызша жә не жазбаша

Тү рлері-- Мә міленің ақ ылы жә не ақ ысыз, мерзімді жә не мерзімсіз тү рлері болады. Мә мілелер мынадай тү рлерге бө лінеді: бір жақ ты жә не екі немесе коп жақ ты (шарттар); ақ ылы жә не ақ ысыз

нақ ты жә не консенсуалды; казуалды жә не абстрактылы; шартпен жасалғ ан

биржалық. Қ азақ стан Республикасы Азаматтық кодекісінің 147- бабына сай азаматтық қ ұ қ ық тар мен міндеттерді белгілуге, ө згертуге немесе тоқ татуғ а бағ ытталғ ан ә рекеттерімә мілелер деп танылады.

Осы негізде мә міле келесі белгілермен сипатталады:

а) мә міле – бұ л белгілі бір мақ сатқ а жету ү шін жасағ ан ә рекет негізінде пайда болғ ан ерікті сыртқ ы қ ызмет актісі.

ә ) мә міле — субъектінің ө з еркімен жасағ ан актісі.

71 Жарамсіз мә мілелер- Мә міленің нысанына, мазмұ нына жә не қ атысушыларына, сондай-ақ олардың еркін білдіру бостандығ ына қ ойылатын талаптар бұ зылатын жағ дайда мү дделі адамдардың, тиісті мемлекеттік органның не прокуратураның талабы бойынша жарамсыз деп танылады. Аталғ ан талаптардың біреуінің бұ зылатын болса, мә міле жасалғ ан заң дық факт ретінде таныла алмайды жә не заң кү шіне ие болмайды. Заң шығ арушылар мә мілені жарамсыз деп танудың нақ ты негіздерін белгілеуде нақ осы мә н-жайларды басшылық қ а алады. Сонымен, егер мә міле мынандай талаптарды бұ затын болса, мә мле жарамсыз деп танылуы мү мкін: а) оның шарттарының заң дылығ ы туралы, яғ ни оның мазмұ нының заң дылығ ы туралы; б) мә мілеге қ атысушылардың мә мле жасау қ абілеттілігі туралы; в) олардың ерік білдіруінің бостандығ ы жә не барабарлығ ы туралы;
Мә міленің аса маң ызды талабы- оның заң ғ а толық сә йкестігі деп айқ ындалады. Мұ нда заң ның кез келген бұ зылуы жө нінде сө з болып отырғ ан жоқ. Қ ұ қ ық бұ зушылық тың кө п болуы жә не ө зге заң ережелеріне сә йкес мә мілелердің жарамсыздығ ына негіз болады. Алайда, заң да белгілі бір мә млені жасауғ а рұ қ сат ететін норманың болмауы ғ ана оны жарамсыз ете алмайды. Мазмұ ны заң да тыйым салынғ ан қ ағ идаларды бұ заты мә мле жарамсыз деп танылуғ а тиіс. . Заң ды тұ лғ аның жарғ ысын не оның органдарының қ ұ зіретін бұ затын, мә мілені қ асақ ана жасағ ан адам, егер мұ ндай талап пайдакү немддік мақ саттармен немесе жауапкершіліктен жалтару ниетмен жасалатын болса, мә млен жарамсыз деп тануды талап етуге қ ұ қ ығ ы болмайтынын кө здейді. Мә міле жасау кезінде заң ды саналы тү рде бұ зғ ан, одан соң ө зінің осы қ ұ қ ық бұ зушылығ ына сү йеніп, мә млені жарамсыз деп тануды талап ететін жеке жә не заң ды тұ лғ алардың талаптарын қ анағ аттандыруғ а аталғ ан себептер бойынша жол берілмейді. Мә міленің жарамсыздығ ының салдарын айқ ындайтын негізгі ережелер белгіленген. Оғ ан сә йкес, екі жақ ты реституция, яғ ни мә міле жарамсыз деп танылғ ан тараптардың ә рқ айсысы екінші тарапқ а мә міле бойынша алынғ ан бә рін қ айтарып беруге, ал заттай заттай қ айтарып беру мү мкін болмағ ан жағ дайда қ ұ нын ақ шалай ө теуге міндетті.

72 Шарт ұ ғ ымы- Шарт дегеніміз — екі немесе одан кө п адамның азаматтық қ ұ қ ық тар мен міндеттерді белгілеу, ө згерту немесе тоқ тату туралы келісімі. Азаматтық заң ның негізгі бастауларының бірі Азаматтық кодекс айқ ындағ ан шарт еркіндігі болып табылады. Тү рлері. Біржақ ты шарт деп бір жақ та тек қ ұ қ ық, ал екіншісінде тек міндет болатын шартты тү сінеміз. Шарт ақ ылы( атқ арылғ ан жұ мысқ а, істелген қ ызметке ақ ша алады) жә не ақ ысыз (ешнә рсе бермей ұ сынуды міндетіне алғ ан шарт )больш бө лінеді. Консенсуалды шарт дегеніміз ә ржақ тың келісімі бойынша жасалатын шарт. (мысалы, сатып алу-сату, мү лікті жалдау). Нақ ты шарт дегеніміз заттарды тапсыруы сә тінде ғ ана қ ұ қ ық тар мен міндеттер туғ ызатын шарт болып табылады (мысалы, займ шарты, азаматтардың қ атысуымен сақ тау шарты). ЖӘ НЕ ТБ: жария шарт, қ осылу шарты, алдын ала жасалган шарт, аралас шарт

73Шарттын мазмұ ны- қ ұ рылымы—шарт атауы екі жақ тараптың атауы уақ ыты екі жақ тың қ ұ қ ығ ы мен міндеттері мә ні қ олы мекен жайы болуы тиіс

Шарттың мазмұ ны —жасалғ ан шарт жағ дайларының жынтығ ы. Жалпы ереже бойынша, тиісті шарттың мазмұ ны, заң дармен жазылғ ан жағ дайлардан басқ асында, шарт ережелері тараптардьщ ө з қ алауы бойынша белгіленеді. Шарттың ережесі зандарғ а сә йкес қ олданылатын нормамен кө зделген реттерде, егер тараптардың келісімімен ө згеше (диспозитивтік норма) белгіленбесе, тараптар ө здерінің келісімдерімен норманың қ олданылуын жоя алады немесе сол нормада кө зделгеннен ө згеше жағ дайды белгілей алады. Егер шарттың ережесін тараптар немесе диспозитивтік қ алып белгілемеген болса, тиісті жағ дайлар тараптардың қ атынастарында қ олданылатын іскерлік қ ызметтің ө рісіндегі ә деттегі қ ұ қ ық тармен белгіленеді. Азаматгық кодекстің 393-бабыньщ 1-тармағ ына сә йкес, тараптар арасында шарттың барлық елеулі ережелері бойынша тиісті жағ дайларда талап етілетін нысанда келісімге қ ол жеткен кезде шарт жасалды деп есептеледі. Елеулі шарттар болып табылатың дар:

шарттың мә ні туралы ережелер;

заң мен басқ а нормативтік қ ұ жаттарда елеулі ретінде аталғ андар;

осы шарттың тү рі ү шін қ ажетті ережелер;

бір тарапгың мә лімдеуі бойьшша келісімге кол жеткізуге тиісті барлык ережелер (АК-тің 393-бабы).

75 Сатып алу-сату шарты-Азаматтық кодекс (ерекше бө лім)4 бө лім
Міндеттемелердің жекелеген тү рлері. Сатып алу-сату туралы жалпы ережелер

1. Сатып алу-сату шарты бойынша бiр тарап (сатушы) мү лiктi (тауарды) екiншi тараптың (сатып алушының ) меншiгiне, шаруашылық жү ргiзуiне немесе жедел басқ аруына беруге мiндеттенедi, ал сатып алушы бұ л мү лiктi (тауарды) қ абылдауғ а жә не ол ү шiн белгiлi бiр ақ ша сомасын (бағ асын) тө леуге мiндеттенедi.

2. Бағ алы қ ағ аздар мен валюталық қ ұ ндылық тарды сатып алу-сатуғ а, егер заң актiлерiнде оларды сатып алу-сатудың арнаулы ережелерi белгiленбесе, осы параграфта кө зделген ережелер қ олданылады.

2-1. Ислам банкінің банк қ ызметін жү зеге асыруы кезінде оның тауарларды сатып алу-сату ерекшеліктері Қ азақ стан Республикасының банк қ ызметін реттейтін заң намалық актілерінде белгіленеді.

3. Осы Кодексте немесе ө зге де заң актiлерiнде кө зделген жағ дайларда тауарлардың жекелеген тү рлерiн сатып алу-сату ерекшелiктерi заң актiлерiнде жә не ө зге де нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлерде белгiленедi.

4. Осы параграфта кө зделген ережелер, егер бұ л қ ұ қ ық тардың мазмұ нынан немесе сипатынан ө згеше туындамаса, мү лiктiк қ ұ қ ық тарды сатуғ а қ олданылады.

5. Сатып алу-сату шарттарының жекелеген тү рлерiне (бө лшек саудамен сатып алу-сату, тауарлар жеткiзiлiмi, энергиямен жабдық тау, контрактация, кә сiпорынды сату), егер осы Кодекстiң ережелерiнде бұ л тү рлердiң шарттары туралы ө згеше кө зделмесе, осы параграфта кө зделген ережелер қ олданылады.

6. Сот шешімдерін орындау ү шін белгіленген тә ртіппен мү лікті сату кезінде сот орындаушысы сатушы ретінде шығ ады.

76 Тасымалдау шарты-Тасымалдаушы ұ йымның негізгі міндеті – жү ктер мен жолаушыларды. Жү ктi тасымалдау шарты бойынша бiр тарап (тасымалдаушы) ө зiне басқ а тараптың (жү к жө нелтушiнiң ) сенiп тапсырғ ан жү гiн белгiленген мекенге жеткiзуге жә не жү ктi алуғ а уә кiлеттi адамғ а (алушығ а) оны беруге міндеттенеді, ал жү к жө нелтуші жү кті тасымалдағ аны ү шiн шартқ а немесе тарифке сә йкес ақ ы тө леуге мiндеттенедi.
Жү к тасымалдау шарты кө лiктiк қ ұ жатын, коносаменттi, тауар-кө лiк қ ұ жатын немесе жү к тасымалдаудың кө лiк туралы заң актiлерiнде кө зделген ө зге қ ұ жатын толтыру арқ ылы ресiмделедi.
Тасымалдау шарты бойынша жолаушыны баратын мекеніне, жолаушытең деме жү кті тапсырғ ан жағ дайда оны апаратын мекенге жеткізуді сол тең деме жү кті алуғ а қ ұ қ ық берілген адамғ а тапсыруғ а міндеттенеді. Жолаушы мен тең деме жү ктi тасымалдау шарты тиiсiнше жол жү ру билетiмен жә не тең деме жү к тү бiртегiмен ресiмделедi. Жол жү ру билетi мен тең деме жү к тү бiртегiнiң нысаны кө лiк туралы заң актiлерiнде кө зделген тә ртiппен белгiленедi.

77 Заң ды тұ лғ аларды мемлекеттік тіркеуі- Бү гінгі таң да ә ділет органдарының негізгі қ ызметінің бірі – заң ды тұ лғ аларды мемлекеттік жә не филиалдар мен ө кілдіктерді есептік тіркеу болып табылады. Тіркеуші яғ ни ә ділет органдары заң ды тұ лғ аларды мемлекеттік тіркеуді, бизнесті сә йкестендіру нө мірлерінің ұ лттық тізілімін жү ргізуді, мемлекеттік тіркеу жө ніндегі қ ызметке ә дістемелік басшылық жасауды жә не осы Заң талаптарының орындалуын бақ ылайды. Заң ды тұ лғ аны мемлекеттік тіркеу ү шін ә ділет органдарына Қ азақ стан Республикасының Ә ділет министрлігі белгіленген нысан бойынша ө тініш, жеке кә сіпкерлік субъектісіне жатпайтын заң ды тұ лғ аның қ азақ жә не орыс тілдерінде жасалғ ан ү ш дана жарғ ысы (ережесі), уә кілетті органның не қ ұ рылтайшының заң ды тұ лғ а қ ұ ру туралы шешімі, тұ рғ ан жерін растайтын қ ұ жат, тіркеу ү шін бюджетке алым тө легенін растайтын тү біртек жә не ү ш данада ұ сынылатын қ ұ рылтай қ ұ жаттары қ оса беріледі. Акционерлік қ оғ амдардың, олардың филиалдары мен ө кілдіктерінің орта жә не ірі кә сіпкерлік субъектілеріне жататын заң ды тұ лғ алардың, олардың филиалдары мен ө кілдерінің мемлекеттік тіркеу кезінде жарғ ылары, ережелері ұ сынылмайды.

Сонымен қ атар жарғ ылық капиталының мө лшері азайғ анда, атауы немесе шаруашылық серіктестігіндегі қ атысушылардың қ ұ рамы ө згергенде заң ды тұ лғ аларды мемлекеттік қ айта тіркеуден ө ткізеді.

78 Заң ды тұ лғ аны тарату негiздерi- Заң ды тұ лғ а мү лкiнің меншiк иесінің немесе меншiк иесi уә кiлеттiк берген органның, сондай-ақ қ ұ рылтай қ ұ жаттарында осығ ан уә кiлеттiк берiлген органының шешiмi бойынша заң ды тұ лғ а кез келген негiз бойынша таратылуы мү мкiн.

Заң ды тұ лғ а – ерікті жинақ таушы зейнетақ ы қ орын, сақ тандыру (қ айта сақ тандыру) ұ йымын, Сақ тандыру тө лемдеріне кепілдік беру қ орын, арнайы қ аржы компаниясын, мақ та ө ң деу ұ йымын тарату Қ азақ стан Республикасының зейнетақ ымен қ амсыздандыру, сақ тандыру ісі жә не сақ тандыру қ ызметі, Сақ тандыру тө лемдеріне кепілдік беру қ оры, жобалық қ аржыландыру жә не секьюритилендіру, мақ та саласын дамыту туралы заң намасында кө зделген ерекшелiктер ескерiле отырып жү зеге асырылады.

2. Соттың шешiмi бойынша заң ды тұ лғ а:

1) банкрот болғ ан;

2) заң ды тұ лғ аны қ ұ ру кезiнде заң дардың тү зетуге келмейтiн сипатта бұ зылуына жол берiлуiне байланысты оны тiркеу жарамсыз деп танылғ ан;

3) орналасқ ан жері бойынша немесе нақ ты мекенжайы бойынша заң ды тұ лғ а, сондай-ақ заң ды тұ лғ а бір жыл ішінде оларсыз жұ мыс істей алмайтын қ ұ рылтайшылар (қ атысушылар) жә не лауазымды адамдар болмағ ан;

4) қ ызметін заң наманы ө рескел бұ за отырып жү зеге асырғ ан:

заң ды тұ лғ аның жарғ ылық мақ саттарына қ айшы келетін қ ызметті ү немі жү зеге асырғ ан;

қ ызметін тиісті лицензиясыз не заң намалық актілерде тыйым салынғ ан қ ызметті жү зеге асырғ ан;

5) басқ а да заң намалық актілерде кө зделген жағ дайларда таратылуы мү мкін.

3. Осы баптың екiншi тармағ ындағ ы аталғ ан негiздер бойынша заң ды тұ лғ аны тарату туралы талапты заң актiлерiнде осындай талап қ оюғ а қ ұ қ ық берiлген мемлекеттiк орган, ал банкрот болғ ан жағ дайда - несие берушiлер де сотқ а беруi мү мкiн.

Заң ды тұ лғ аны тарату туралы сот шешiмiмен заң ды тұ лғ аны таратуды жү зеге асыру жө нiндегi мiндеттер оның мү лкiн меншiктенушiге, меншiк иесi уә кiлдiк берген органғ а, заң ды тұ лғ аны таратуғ а оның қ ұ рылтай қ ұ жаттарында уә кiлдiк берiлген

Бү гінгі таң да ә ділет органдарының негізгі қ ызметінің бірі – заң ды тұ лғ аларды мемлекеттік жә не филиалдар мен ө кілдіктерді есептік тіркеу болып табылады. Тіркеуші яғ ни ә ділет органдары заң ды тұ лғ аларды мемлекеттік тіркеуді, бизнесті сә йкестендіру нө мірлерінің ұ лттық тізілімін жү ргізуді, мемлекеттік тіркеу жө ніндегі қ ызметке ә дістемелік басшылық жасауды жә не осы Заң талаптарының орындалуын бақ ылайды. Заң ды тұ лғ аны мемлекеттік тіркеу ү шін ә ділет органдарына

79 Кә сіпкерлік қ ызмет ұ ғ ымы жә не белгілері- Кә сіпкерлік адам қ ызметі салаларының бірі болып табылады, ал кә сіпкерлік қ ызмет – бұ л кә сіпкерлікті ұ йымдастыру жә не іс жү зіне асыру бойынша орындалатын ә рекеттер жиынтығ ы. Кә сіпкерліктің ө ркендеуінің алғ ышарты болып тауар-ақ ша қ атынастары, ел жә не аймақ экономикасының орнық ты дамуының экономикалық заң дылық тарын жанама тү рге айналдыратын объективті экономикалық заң дар саналады. Кә сіпкерлік қ ызмет – бұ л шаруашылық қ ызметінің кә сіпкерлік қ ызмет субъектісінің пайда (табыс) табуғ а бағ ытталғ ан ө з бетінше жү ргізетін бастамашылық қ ызметі болып табылатын тү рі. Ө з кезегінде, шаруашылық қ ызмет – ол тауарлар ө ндіру, жұ мыстар орындау, қ ызметтер кө рсету бойынша мемлекеттік билік жә не басқ ару органдары, сонымен қ атар шаруашылық жү ргізуші субъектілер тағ айындалғ ан ережелерге сай жү зеге асырылатын экономикалық қ ызмет тү рлерінің бірі. Экономикалық қ ызмет – бұ л ө ндірісті, сауда-саттық ты, кө лік, қ ызметтер, тұ рмыстық қ ызмет кө рсету жә не т. б. ұ йымдастыруғ а бағ ытталғ ан экономика саласындағ ы кез келген қ ызмет. Экономикалық қ ызмет ө ндірісті, бө луді, айырбастауды жә не тұ тынуды қ осқ андағ ы материалдық жә не рухани игіліктер ү дерісінен кө рініс табады.

80 Сенімхат ұ ғ ымы жә не мерзімі- Сенімхат – бір тұ лғ аның (сенім білдіруші) екінші тұ лғ ағ а (сенім білдірген) ө зінің атынан жазбаша ө кілеттік беруі.

Сенімхат нақ ты бір мә селені (кө бінесе мү ліктік сипаттағ ы) ү шінші бір тұ лғ амен шешу мақ сатында беріледі. Сенімхат кез-келген тө лем тү рлерін, атап айтқ анда жалақ ы, жә рдемақ ы, стипендия, зейнетақ ы, алу ү шін, ақ шалай сондай-ақ заттай корреспонденцияларды алу ү шін, мү лікті ортақ пайдалану, транспорт қ ұ ралдарын имдену, мұ рагерлік қ ұ қ ы туралы куә лік алу ү шін т. б. толып жатқ ан жағ дайларда беріледі.

Сенімхат куә лігін жеке тұ лғ аның ауызша арызы негізінде мекеме басшысы бере алады. Мекеме басшысы сенімхат беруші жә не сенімхат алушы адамдардың жеке басын куә ландыратын қ ұ жаттарын тексеру арқ ылы олардың ақ иқ аттығ ына кө з жеткізуге тиіс.

Ұ йым жетекшісі сенімхат берушіге сенімхат алушының ө з ө кілеттігін сенімхат арқ ылы басқ а бір адамғ а беруге қ ұ қ ы бар екендігін жә не сенімхат беруші жазбаша арыз беру арқ ылы сенімхаттың кү шін жойдыруғ а қ ұ қ ы бар екендігін ескерту қ ажет.

Сенімхаттың мынадай тү рлері болады: негізгі, арнайы жә не бір мезгілді. Шекті мерзімі – 3 жыл. Егер сенімхатта жарамды мерзімі кө рсетілмесе, онда ол берілген кү ннен бастап 1 жыл бойына жарамды болып есептеледі, ал егер сенімхатта берілген кү ні кө рсетілмесе ол жарамсыз деп танылады.

81 Жеке кә сіпкерлікті мемлекеттік қ олдаудың негізгі бағ ыттары- Жеке кә сiпкерлiктi мемлекеттiк қ олдау мынадай негiзгi бағ ыттар бойынша жү зеге асырылады:
1. жеке кә сiпкерлiктi реттеу мә селелерi жө нiндегi заң наманы жетiлдiру;
2. жеке кә сiпкерлiктi қ олдау орталық тарын, бизнес-инкубаторларды, технологиялық парктердi, индустриялық аймақ тарды жә не жеке кә сiпкерлiк инфрақ ұ рылымының басқ а да объектiлерiн қ ұ ру жә не дамыту;
3. бюджет қ аражаты есебiнен жеке кә сiпкерлiк субъектiлерiнiң қ ызметiн оқ у-ә дiснамалық, ғ ылыми-ә дiстемелiк жә не ақ параттық қ амтамасыз ету
4. жеке кә сіпкерлікті қ аржылық қ олдау.

Жеке кә сiпкерлiктi мемлекеттiк қ олдау жә не дамыту:
1. мемлекеттiк органдардың жанынан жеке кә сiпкерлiк проблемаларын зерделеу жә не оны дамыту ұ сыныстарын ә зiрлеу жө нiндегi ғ ылыми-зерттеу институттарын қ ұ ру;
2. орталық мемлекеттiк жә не жергiлiктi атқ арушы органдардың жанындағ ы сарапшылық кең естердiң қ ызметiн ұ йымдастыру;
3. жеке кә сiпкерлiктi қ олдау мен дамытудың қ аржы институттарын қ ұ ру;
4. бизнес-инкубаторлардың жә не индустриялық аймақ тардың қ ызметiн ұ йымдастыру;
5. жер учаскелерiн, ғ имараттарды, ү й-жайларды сату не тұ рғ ын ү й-жайларды Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес тұ рғ ын емес ү й-жайғ а ауыстыру жолымен жү зеге асырылады.
Жеке кә сіпкерлік субъектілерін қ аржылық қ олдау:
1) тауарлардың (жұ мыстардың, кө рсетілетін қ ызметтердің ) кепілдік берілген кө лемін сатып алу;
2) екінші дең гейдегі банктер арқ ылы кредит беруді ұ йымдастыру;
3) экономика салаларында ә леуметтік маң ызы бар жобаларды г 82 Мемлекеттік қ адағ алау- Бақ ылау жә не қ адағ алау:
1) заң дылық;
2) бә рінің заң жә не сот алдындағ ы тең дігі;
3) жеке немесе заң ды тұ лғ аның адалдық презумпциясы;
4) жариялылық;
5) бақ ылаудың жә не қ адағ алаудың жоспарлылығ ы мен жү йелілігі;
6) мемлекеттік органдар лауазымды адамдарының кә сіптік біліктілігі мен қ ұ зыреттілігі;
7) бақ ылау жә не қ адағ алау органдары лауазымды адамдарының ө з лауазымдық міндеттерін орындамағ аны не тиісінше орындамағ аны жә не олардың ө з ө кілеттіктерін асыра пайдаланғ аны ү шін жауаптылығ ы;
8) жазалау алдында қ ұ қ ық бұ зушылық тың алдын алудың басымдығ ы; 9) қ ажеттілік пен жеткіліктілік;
10) мемлекеттік органдар арасындағ ы бақ ылау ө кілеттіктерінің аражігін ажырату;
11) адал тексерілетін субъектілерді кө термелеу, қ ұ қ ық бұ зушыларғ а бақ ылау мен қ адағ алауды шоғ ырландыру;
12) тексерілетін субъектілер мен тұ тынушылардың ө з заң ды қ ұ қ ық тарын дербес қ орғ ауғ а қ абілеттілігін арттыру;
13) мемлекеттік бақ ылау жә не қ адағ алау жү йесінің есептілігі мен ашық тығ ы;
14) тә уелсіздік;
15) объективтілік жә не турашылдық;
16) дә йектілік қ ағ идаттарына негізделеді.
2. Бақ ылаудың жә не қ адағ алаудың мiндетi экономикалық қ ауiпсiздiктi, алдау практикасының алдын алуды, табиғ и жә не энергетикалық ресурстарды ү немдеудi, ұ лттық ө нiмдердiң бә секеге қ абiлеттiлiгiн арттыруды ә рі жеке жә не заң ды тұ лғ алардың конституциялық қ ұ қ ық тарын, бостандық тарын жә не заң ды мү дделерін қ орғ ауды қ оса алғ анда, тексерілетін субъект ө ндiретiн жә не сататын ө нiмдердiң, технологиялық процестердің адамдардың ө мiрi мен денсаулығ ына қ ауiпсiздiгiн, олардың мү лкiн қ орғ ауды, қ оршағ ан ортаның қ ауiпсiздiгiн, Қ азақ стан Республикасының ұ лттық қ ауiпсiздiгiн қ амтамасыз ету болып табылады.

83 Сақ тандыру шарты- Сақ тандыру шарты бойынша бiр тарап (сақ танушы) сақ тандыру сыйлық ақ ысын тө леуге мiндеттенедi, ал екiншi тарап (сақ тандырушы) сақ тандыру жағ дайы басталғ ан кезде сақ танушығ а немесе шартта белгiленген сома (сақ тандыру сомасы) шегiнде ө зiнiң пайдасына шарт жасалғ ан ө зге тұ лғ ағ а (пайда алушығ а) сақ тандыру тө лемiн тө леуге мiндеттенедi. Сақ тандыру сақ тандыру шарты негiзiнде жү зеге асырылады. Сақ тандырушылар мен сақ танушылар арасындағ ы қ атынастар, сондай-ақ олардың сақ тандыру шартын жасау жә не оны орындау процесi кезiнде туындайтын сақ тандырылғ андармен жә не пайда алушылармен қ атынастары реттеледi.
Қ азақ стан мемлекетінің тә уелсіздікке ие болу заң дылығ ы егемен мемлекет пен оның азаматтарының ө міріне тірек болатын қ ұ қ ық тық негізін қ айта қ ұ рып ғ ана емес, тіптен мемлекетті басқ ару, экономика, мә дениет, тә ртіпті сақ тау, елді қ орғ ау т. б. заң дар жү зеге асырылуда. Сонымен қ атар, демократия жә не азаматтардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарына негізделген қ ұ қ ық тық мемлекеттің азаматтардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарына негізделген қ ұ қ ық тық мемлекеттің азаматтардың қ ұ қ ық тық сауаттылығ ының кепілдемесі немесе кепілдігі қ андай да болмасын қ оғ амдық ө мірдің маң ызды жақ тарының бірі заң актілерімен жү зеге асырылатын сақ тандыру болып табылады. Сақ тандырудың тү рлеріне, тә ртібіне, талаптарына сә йкес заң актілерін Қ азақ стан Республикасының Парламенті белгілейді. [ІІ: 1; 90-91бб. ]
Мү лікті сақ тандыру шарты кезінде тараптар:
1) сақ тандыру объектісі;
2) сақ тандыружағ дайы;
3) сақ тандыру сомасы;
4) сақ тандыру тө лемі;
5) сақ тандыру сыйақ ысы;
6) шарттың орындалу мерзімі жө нінде келісімге келуі тиіс.
Жеке сақ тандыру шартын жү ргізген кезде сақ танушы мен сақ тандырушының арасында: сақ тандырылғ ан адам жө нінде, сақ тандыру жағ дайы жө нінде, сақ тандыру сомасы мен сақ тандыру сақ тандырушы сақ танушыны сақ тандыру ұ йымы ұ сынғ ан барлық сақ тандыру жағ дайымен таныстыруы керек.

84 Меншік қ ұ қ ығ ының иелену ұ ғ ымы- Меншік бұ л – қ оғ амдық қ атынас. Қ оғ амдық қ атынас ретіндегі меншіктің мазмұ ны меншік иесінің басқ а тұ лғ алармен материалдық қ ұ ндылық тарды пайдалану, айырбастау, бө лу, ө ндіру процестерінде тү сетін байланыстармен қ атынастарынан туындайды.

Сонымен, меншік – материалдық нысан жә не еріктілік мазмұ н тә н қ оғ амдық қ атынас. Меншік – бұ л мү ліктік қ атынас, жә не де мү ліктік қ атынастар қ атарында бастапқ ы орында. Меншік иесінің еркі ө зіне тиесілі затқ а қ атынасында, оны иелену, пайдалану жә не билік етумен сипатталады.

Иелену – меншік иесінің затқ а шаруашылық билігін білдіреді.

Иелену қ ұ қ ығ ы – мү лікті іс жү зінде иеленуді жү зеге асырудың заң жү зінде қ амтамасыз етілуі болып табылады.

Меншік қ ұ қ ығ ын алудың бастапқ ы негіздеріне Азаматтық Кодекс тұ ң ғ ыш ретиелену мерзімін де енгізді. Бұ л негізді қ олдану жө нінде жоғ арыда иелену меріміне орай айтып кеткен болатынмын (АК-тің 240 б. ). кең ес ү кіметінің азаматтық кодексінде тек талап мерзімі ғ ана болғ ан-ды. Бірақ иелену мерзімі институты мү лдем енбеген еді. Қ азақ стан Республикасы заң ына иелену мерзімі тұ ң ғ ыш рет енгізіліп отыр. Иелену мерзімі деп қ озғ алатын мү лікке азамат немесе заң ды тұ лғ аның адал, ашық жә не ұ дайы иеленген қ ұ қ ығ ын айтамыз. Ал оның мерзімі – 15 жыл, ал қ озғ алмалы 5 жыл. Қ озғ алмайтын немесе басқ а да мү ліктерге меншік қ ұ қ ығ ы бар. мү лікті иелену мерзіміне сә йкес алғ ан тұ лғ ада тіркеу кезінен бастап пайда болады.

Иелену мерзімі бойынша меншік қ ұ қ ығ ын алудың қ ажетті жағ дайы мынадай болады: иелену, яғ ни «тура ө зінің мү лкіндей кө ру», адалдық, ашық, ү здіксіз болуы жә не мерзім.

«Тура ө зінің мү лкіндей кө ру» тең еуі тек мү лікті ұ стау ғ ана емес, оны заң ғ а сә йкес иелену болып табылады1. Мысалы, мемлекеттік меншіктегі жерді пайдалану, оны ө з меншігіне алу дегенді білдірмейді. Бұ л орайда ол оны мейлі ұ зақ уақ ыт пайдалана берсін, бә рібір осы талап сақ талады. Яғ ни мемлекеттік жер пайдалануғ а берілген екен, оны иеленуші ө зіне меншіктемей басқ аның мү лкі деп есептеуі тиіс.

Иелену мерзімнің қ ажетті шарты оны адалдық пен иелену, яғ ни мү лікті иеленуші ө з иелігінің заң дық негізін естен шығ армайды.

Иелену мерзімінің тағ ы бір маң ызды шарты ашық жә не ү здіксіз пайдалану болып табылады. Ашық дегенді иелену ешқ андай бү кпесіз, ә діл жү зеге асыру деп тү сіну керек, сондық тан ол басқ а тұ лғ алар тарапынан не заң дық, на ә лдекімнің қ олдан жасалғ ан кедергілеріне ұ шырамайды. Міне, сол себепті АК-тің 240 б. 4 т-да тұ лғ а да болып, оның иеленуіне орай талап етілуі мү мкін мү ліктер жө ніндегі иелену мерзімінің ө туі тиісті талаптар бойынша талап қ ою мерзімі бітуінен ерте басталмайды делінеді.

85 Меншік қ ұ қ ығ ының пайдалану ұ ғ ымы- Меншік бұ л – қ оғ амдық қ атынас. Қ оғ амдық қ атынас ретіндегі меншіктің мазмұ ны меншік иесінің басқ а тұ лғ алармен материалдық қ ұ ндылық тарды пайдалану, айырбастау, бө лу, ө ндіру процестерінде тү сетін байланыстармен қ атынастарынан туындайды.

Пайдалану – затты ө ндіру немесе қ олдану барысында, одан пайдалы қ асиеттерін алуды білдіреді.

Пайдалану қ ұ қ ығ ы – мү ліктен оның пайдалы табиғ и қ асиеттерін алудың, сондай-ақ одан пайда табудың заң жү зінде қ амтамасыз етілуі. Пайда, кіріс, ө сім, жеміс, тө л алу жә не ө зге нысандарында болуы мү мкін

Заң бастапқ ы негіздерге мү лікті пайдалану нә тижесінде алынғ ан жемістерді, ө німді, табысты жатқ ызады (АК-тің 235 б. 1 т. ). зат кү йінде жеміс дегеніміз ө здігінен ө сіп-ө нген органикалық дү ние, ол затқ а айналып, ө зінен табыс тү сіреді. Жемістер табиғ и болуы мү мкін (ол табиғ ат не адам кү шімен ө ндіріледі), сондай-ақ оны таза табиғ и ө неркә сіп ө німі деп бө леді (бұ йым, ө нім т. б. ) немесе табыстар кө зі болып табылады (мысалы, жалғ а ақ ы тө леу немесе пайыздар жә не т. б. ). Зат табиғ и жемістер мен ө нім жә не табыс тү ріндегі жемістердің ара жігін ашып кө рсетеді. Бұ л АК-тің 193 б-да қ арастырылғ ан: мү лікті пайдалану нә тижесінде алынғ ан тү сімді (жемістер, ө німдер, табыстар), егер заң дарда немесе бұ л мү лікті пайдалану туралы шартта ө згеше кө зделмесе, осы мү лікті заң ды негізде пайдаланушы адамғ а тиесілі болады.

86 Меншік қ ұ қ ығ ының билік ету ұ ғ ымы- Меншік бұ л – қ оғ амдық қ атынас. Қ оғ амдық қ атынас ретіндегі меншіктің мазмұ ны меншік иесінің басқ а тұ лғ алармен материалдық қ ұ ндылық тарды пайдалану, айырбастау, бө лу, ө ндіру процестерінде тү сетін байланыстармен қ атынастарынан туындайды.

Ал билік ету – затқ а қ атынасты оның тағ дырын шешетін актілерді жасауды білдіреді.

Билік ету қ ұ қ ығ ы – мү ліктің заң жү зіндегі тағ дырын белгілеудің заң мен қ амтамасыз етілуі.

Біздің Республикамызда қ алыптасқ ан нысан бойынша жалпы меншік қ ұ қ ығ ы ең алдымен жеке жә не мемлекеттік меншік болып бө лінеді. Ал оларды жеке-жеке қ арастыратын болсақ.

Жеке меншік азаматтардың жә не мемлекеттік емес заң ды тұ лғ алар мен олардың бірлестіктерінің меншігі ретінде кө рініс табады.

Бұ л аталғ ан нысандағ ы меншіктің пайда болу негіздері жоғ арыда кө рсетілгендей тә ртіпте жү зеге асырылады.

Заң қ ұ жаттарына сә йкес, азаматтарғ а немесе заң ды тұ лғ аларғ а тиесілі бола алмайтын жекелеген мү лік тү рлерінен басқ а кез келген мү лік жеке меншікте болуы мү мкін.

Жалпы негізде жеке меншікте болатын мү ліктің саны мен қ ұ ны шектелмейді. Ал мемлекеттік меншік болса ө з алдына республикалық жә не коммуналдық меншік тү рінде кө рінеді.

Республикалық меншік республикалық қ азынадан жә не заң қ ұ жаттарына сә йкес мемлекеттік республикалық заң ды тұ лғ аларғ а бекітіліп берілген мү ліктен тұ рады. Республикалық бюджеттің қ аражаты, алтын валюта қ оры жә не алмаз қ оры, ө зге де мү лік Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік қ азынасын қ ұ райды.

87 Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау ә дістері- Тұ тынушылар қ ұ қ ығ ын қ орғ ау – тұ тынушылардың тиісті сападағ ы, ө мірі мен денсаулығ ына қ ауіпсіз тауарларды (орындалатын жұ мыстарды, кө рсетілетін қ ызметтерді) сатып алу; тауарлар мен олардың дайындаушылары туралы ақ парат алу; тұ тынушыларды ағ арту; олардың мү дделерін мемл. жә не қ оғ амдық тұ рғ ыда қ орғ ау; тұ тынушылардың қ оғ амдық ұ йымдарғ а бірігу қ ұ қ ық тарын жү зеге асырудың мемлекет белгілеген тетігі.

Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тары бұ зылғ ан кездегі, оларғ а
Жоғ арыда атап ө ткенімдей тұ тынушы сапасы шартқ а сә йкес келетін, ә детте
Сонымен, сапасыз тауар сатып алғ ан тұ тынушы, егер ол туралы
тауардың кемшіліктерін тегін тү зеп беруді немесе бұ л
кемшіліктерді тү зетуге тұ тынушы тарапынан не ү шінші тұ лғ адан кеткен шығ ынның
сатып алу бағ асын соғ ан сай кемітуді;
сол тауарды сапалы тауарғ а айырбастап беруді;
келген зиянды ө тей отырып шартты бұ зуды талап етуге қ ұ қ ылы.
Осы аталғ ан қ ұ қ ық тардың қ айсысын пайдаланатындығ ын тұ тынушы ө зі шешеді. Бірақ
Бірінші жағ дай, сатушы комиссия шарты бойынша тұ тынушыларғ а ө ткізу мақ сатында
Екінші жағ дай, жарамдылық мерзімі анық талғ ан тауарларғ а қ атысты тұ тынушы
Енді осы жоғ арыда атап ө тілген қ ұ қ ық тарғ а жеке-жеке талқ ылама беріп
а) Тауардың кемшіліктерін тегін тү зеп беруді талап ету
қ ұ қ ығ ы.
Тұ тынушы бұ л талапты сатушығ а, дайындаушығ а не шарт негізінде
" Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы" Қ азақ ССР заң ына сә йкес тұ тынушы
" Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы" Қ азақ ССР Заң ының 14-бабына сә йкес
ә ) Тауардың кемшіліктерін жө ндеуге тұ тынушы немесе
ү шінші тұ лғ а тарабынан кеткен шығ ынның орнын
толтыруды талап ету қ ұ қ ығ ы.
Тұ тынушы бұ л талапты сатушығ а жә не оның ө кіліне қ оюғ а \.

88 Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тары- Тұ тынушылардың негізгі қ ұ қ ық тарына тоқ талатын болсақ, оларды ресми тү рде ең
тұ тынудың кепілдік берілген дең гейіне;
тауарларды еркін сатып алуғ а, жұ мыстар мен
қ ызметтерді пайдалануғ а;
сапалы ө німге;
ө нім туралы толық та шынайы ақ паратқ а;
қ ауіпсіз ө німге;
сотқ а жә не ө зге де уә кілді мемлекеттік органдарғ а ө тініш
жасауғ а;
тұ тынушылардың қ оғ амдық ұ йымдарына бірігуге;
- келтірілген шығ ынның орнын толтыруғ а қ ұ қ ылы

Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тары:
1. Тұ тынушылардың мыналарғ а:
1) тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ау саласындағ ы ақ паратқ а қ ол жеткізуге;
2) тауарлар (жұ мыстар, қ ызметтер) туралы, сондай-ақ оларды сатушылар (дайындаушылар, орындаушылар) туралы толық, сенімді жә не уақ тылы ақ паратты алуғ а;
3) қ ауіпсіз тауарларды (жұ мыстарды, қ ызметтерді) сатып алуғ а;
4) тауарларды (жұ мыстарды, қ ызметтерді) еркін таң дауғ а;
5) тауарлардың (жұ мыстардың, қ ызметтердің ) тиісті сапасына;
6) тиісті де, тиісті емес сападағ ы да тауарларды алмастыруғ а;
7) тиісті де, тиісті емес сападағ ы да азық -тү лік емес тауарларды қ айтаруғ а;
8) тауардың (жұ мыстардың, қ ызметтердің ) кемшілігінің болуы салдарынан келген залалдың (зиянның ) толық кө лемде ө телуіне;
9) сатушыдан (орындаушыдан, дайындаушыдан) тауарды (жұ мыстарды орындауды, қ ызметтер кө рсетуді) сатып алу фактісін растайтын қ ұ жатты алуғ а;
10) ойындар бастамашысына (ұ йымдастырушысына) ұ тыс тү рінде берілген (орындалғ ан) тауардың (жұ мыстың ) сапасы бойынша талап-арыз ұ сынуғ а;
11) тұ тынушылардың қ оғ амдық бірлестіктерін қ ұ руғ а;
12) осы Заң мен жә не ө зге де заң намамен, сондай-ақ

89 Тұ тынушылардың міндеттері- Тұ тынушылар:
1) сатып алынатын тауарғ а (жұ мысқ а, қ ызметке) тө лем жү ргізуге;
2) оғ ан ақ ша сомасы қ айтарылғ ан кезінде тауарды қ айтаруды жү зеге асыруғ а міндетті.

Заң ғ а сә йкес тұ тынушы — жеке ө зі тұ тыну немесе ө зі жеке меншік шаруашылық та пайдалану мақ сатында тауар сатып алатын жә не жұ мыстар мен қ ызметтерді пайдаланатын азамат.

Аталмыш анық тамадан кө ріп отырғ анымыздай тұ тынушығ а ү ш талап қ ойылады.

Оның біріншісі жеке ө зі тұ тыну жә не пайдалану мақ сатында тауар сатып алу, яғ ни тауар пайда табумен байланысты емес жеке қ ажеттіліктер ү шін алынуы тиіс. Сондық тан «Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы» Заң азаматтар арасындағ ы жеке тұ рмыстық емес қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыруғ а қ атысты қ атынастарды реттемейді. Толығ ырақ айтар болсақ, азаматтардың тауарды, жұ мыс пен қ ызметті кә сіпкерлік қ ызмет ү шін, яғ ни пайда табу мақ сатында жә не негізгі қ ызмет қ ажеттіліктерін не ө з жұ мысшыларының ә леуметтік тұ рмыстық қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру мақ сатында алуы осы Заң мен реттелетін қ атынастар қ атарына жатпайды.

Тұ тынушығ а қ ойылатын екінші талап — ол міндетті тү рде жеке тұ лғ а болуы тиіс. Ал заң намағ а сә йкес, жеке тұ лғ ағ а Қ азақ стан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары, азаматтығ ы жоқ тұ лғ алар жатады, ә рі Азаматтық кодекстің 3-бабының 7-тармағ ына сә йкес, шетелдiк жеке тұ лғ алар, сондай-ақ азаматтығ ы жоқ адамдар азаматтық заң дарда Қ азақ стан Республикасының азаматтары мен заң ды тұ лғ алары ү шiн қ андай қ ұ қ ық тар мен мiндеттер кө зделсе, нақ сондай қ ұ қ ық тарғ а ие болуғ а қ ұ қ ылы жә не сондай мiндеттердi орындауғ а мiндеттi [3]. Ал заң ды тұ лғ алардың тауар алу кезіндегі бұ зылғ ан қ ұ қ ық тары жалпы заң нама нормалары арқ ылы қ орғ алады. Олардың мұ ндай бө лінуін заң ды тұ лғ алардың мү дделері мамандармен (экономистер, заң герлер жә не тағ ы басқ алармен) қ орғ алатындығ ымен, ал тұ тынушығ а ешкім мұ ндай кө мек кө рсетпейтіндігімен тү сіндіруге болады.

Заң бойынша қ ызмет пен тауарды алатын адам ғ ана емес, осы ө німді пайдаланатын адам да, сонымен бірге тауарды алуғ а ниет білдірген адам да тұ тынушы болып есептеледі. Яғ ни, адам сатушыдан тауарды кө рсетуді жә не ол туралы ақ парат беруді ө тінгеннен бастап тұ тынушы болып есептеледі.

90 Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау заң намалары-Тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау туралы заң намасы
1. Қ азақ стан Республикасының тұ тынушылардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ау
туралы заң намасы Қ азақ стан Республикасының Конституциясына негізделеді жә не Қ азақ стан Республикасының Азаматтық кодексінен, осы Заң мен Қ азақ стан Республикасының ө зге де нормативтік қ ұ қ ық тық актілерінен тұ рады.
Осы Заң ережелерінің талаптары Қ азақ стан Республикасының ө зге де заң дарында белгіленген тұ тынушылар қ ұ қ ық тарын қ орғ ауғ а, сондай-ақ бұ рын пайдалануда болғ ан тауарларғ а қ атысты болмайды.
2. Егер Қ азақ стан Республикасы ратификациялағ ан халық аралық шарттарда осы Заң да кө зделгеннен гө рі ө зге де ережелер белгіленсе, онда халық аралық шарт ережелері қ олданылады.

⇐ Предыдущая 1 2 3 4 5 67