ЧАСТКА ШАСНАЦЦАТАЯ. БОСКІЯ І ДЭМАНІЧНЫЯ НАТУРЫ. Вярхоўны Госпад сказаў: Адвага, ачышчэньне свайго быцьця, дасканаленьне ў духоўным веданьні, дабрачыннасьць, валоданьне пачуцьцямі, зьдзяйсьненьне ахвярапрынашэньняў, вывучэньне Ведаў, аскетызм, прастата, ад

ЧАСТКА ШАСНАЦЦАТАЯ

БОСКІЯ І ДЭМАНІЧНЫЯ НАТУРЫ

ВЕРШЫ 1-3

шрі-бхагаван увача
абхайам саттва-самшуддхір джнана-йога-вйавастхітіх
данам дамаш ча йаджнаш ча свадхйайас тапа арджавам

ахімса сатйам акродхас тйагах шантір апаішунам
дайа бхутешв алолуптвам мардавам хрір ачапалам

теджах кшама дхрітіх шаучам адрохо наті-маніта
бхаванті сампадам даівім абхіджатасйа бхарата

шрі-бхагаван увача - Вярхоўны Госпад сказаў; абхайам - адвага; саттва-самшуддхіх - ачышчэньне свайго быцьця; джнана - у ведах; йога - сувязі; вйавастхітіх - знаходжаньне; данам - дабрачыннасьць; дамах - валоданьне вумом; ча - і; йаджнах - ахвярапрынашэньне; ча - і; свадхйайах - вывучэньне ведычных пісаньняў; тапах - аскетызм; арджавам - прастата; ахімса - нескарыстоўваньне гвалту; сатйам - праўдзівасьць; акродхах - вольнасьць ад гневу; тйагах - адрачэньне ад сьету; шантіх - спакой; апаішунам - нежаданьне шукаць заганы; дайа - міласьць; бхутешу - ува ўсіх жывых істотах; алолуптвам - вольнасьць ад прагнасьці; мардавам - мяккасьць; хріх - сьціпласьць; ачапалам - рашучасьць; теджах - энэргічнасьць; кшама - здольнасьць дараваць; дхрітіх - устойлівасьць; шаучам - чысьціня; адрохах - незласьлівасьць; на - не; аті-маніта - чаканьне ўшанаваньняў; бхаванті - зьяўляюцца; сампадам - якасьці; даівім - боскай прыроды; абхіджатасйа - народжанага; бхарата - о сын Бхараты.

Вярхоўны Госпад сказаў: Адвага, ачышчэньне свайго быцьця, дасканаленьне ў духоўным веданьні, дабрачыннасьць, валоданьне пачуцьцямі, зьдзяйсьненьне ахвярапрынашэньняў, вывучэньне Ведаў, аскетызм, прастата, адмова ад гвалту, праўдзівасьць, негняўлівасьць, самаадрачэньне, спакой, адсутнасьць жаданьня ліхасловіць, спачуваньне да ўсіх жывых істот, адсутнасьць прагнасьці, мяккасьць, сьціпласьць, рашучасьць, мэтанакіраванасьць, здольнасьць дараваць, устойлівасьць, чысьціня, адсутнасьць зайздрасьці і імкненьня да ўшанаваньняў - такія, о сын Бхараты, боскія якасьці праведных людзей, надзеленых боскай прыродай.

КАМЭНТАР: Напачатку пятнаццатай часткі Госпад расказаў Aрджуне пра баньянавае дрэва матэрыяльнага сьвету. Паветраныя карані гэтага дрэва сымбалізуюць дзейнасьць жывых істот, набожную і грэшную. У дзявятай частцы таксама расказвалася пра дэваў (напаўбагоў) і асураў (дэманаў-бязбожнікаў). Паводле Ведаў, дзейнасьць у гуне даброці дапамагае чалавеку атрымаць вызваленьне, і такую дзейнасьць называюць даіві пракріті, боскай па прыродзе. Тыя, хто валодае боскай прыродай, ідуць шляхам, які вядзе да вызваленьня. Зь іншага боку, людзі, якія дзейнічаюць пад уплывам гун жарсьці і невуцтва, пазбаўлены магчымасьці вызваліцца з матэрыяльнага палону. Ім давядзецца заставацца ў матэрыяльным сьвеце, нараджаючыся тут зноў або ў вобразе людзей, або ў вобразе жывёлаў ці яшчэ менш разьвітых істот. У шаснаццатай частцы Госпад расказвае пра боскую і дэманічную прыроду і якасьці тых, хто валодае той ці іншай прыродай. Ён таксама раскажа, да якіх - добрых і дрэнных - наступстваў прыводзіць валоданьне гэтымі якасьцямі.

Асаблівай увагі заслугоўвае ўжытае ў дадзеным вершы слова абхіджатасйа, якое адносіцца да тых, хто ад народзінаў надзелены трансцэндэнтнай, ці боскай, прыродай. Каб зачаць дзіцё, якое валодае боскімі якасьцямі, трэба правесьці ведычны абрад гарбхадхана-самскара. Калі бацькі хочуць, каб у іх нарадзілася дзіцё, надзеленае боскімі якасьцямі, яны павінны праводзіць дзесяць ачышчальных абрадаў, рэкамэндаваных для людзей. Раней у «Бхагавад-гіце» ужо казалася, што полавыя адносіны дзеля зачацьця добрага дзіцяці - гэта Сам Крышна. Полавыя адносіны не ганебныя, калі іх мэта - служэньне Крышне. Людзі, якія практыкуюць сьвядомасьць Крышны, сама меней, не павінны зачынаць дзяцей, як каты і сабакі. Іх абавязак - зрабіць усё патрэбнае для таго, каб, зьявіўшыся на сьвет, іх дзіцё помніла пра Крышну. Такую перавагу павінны мець дзеці, чые бацькі валодаюць сьвядомасьцю Крышны.

Інстытут варнашрама-дхармы, які дзеліць усіх людзей у грамадзтве па родзе іх заняткаў і сацыяльнаму статусу на чатыры касты і чатыры уклады жыцьця, прызначаны для таго, каб падзяліць людзей не па паходжаньні, а ў адпаведнасьці зь іх якасьцямі і ўзроўнем адукацыі. Гэта патрэбна для таго, каб забясьпечыць у грамадзтве спакойі росквіт. Пералічаныя ў дадзеным вершы якасьці названы боскімі; чалавек, які валодае імі, зможа разьвівацца духоўна і ўрэшце пакінуць матэрыяльны сьвет.

У сыстэме варнашрамы санньясі, то бок чалавек, які адрокся ад сьвету, лічыцца галавой, альбо духоўным настаўнікам усіх іншых кастаў і ўкладаў. Брахманы зьяўляюцца духоўнымі настаўнікамі для трох іншых кастаў: кшатрыяў, вайш'яў і шудраў, аднак санньясі, якія стаяць на вышэйшай ступені грамадзкай лесьвіцы, зьяўляюцца духоўнымі настаўнікамі нават для брахманаў. Галоўнай якасьцю, якой павінен валодаць санньясі, зьяўляецца адвага. Паколькі санньясі жыве адзін, без усялякай падтрымкі ці яе гарантыі, ён павінен спадзявацца толькі на міласьць Вярхоўнай Асобы Бога. Калі чалавек думае: «Хто абароніць мяне пасьля таго, як я парву ўсе сувязі зь сям'ёй і грамадзтвам? » - яму ня трэба даваць зарок адрачэньня. Ён павінен быць цьвёрда перакананы ў тым, што Крышна, Вярхоўная Асоба Бога, у вобразе Параматмы заўсёды знаходзіцца ў ягоным сэрцы і што Ён усё бачыць і ведае ўсе нашы намеры. Трэба цьвёрда верыць у тое, што Крышна ў вобразе Параматмы паклапоціцца пра душу, якая аддалася Яму. «Я ніколі не застануся адзін, - павінен думаць санньясі. - Нават у самых непраходных джунглях Крышна заўсёды будзе побач са мной і не пакіне мяне без абароны і заступніцтва». Такую перакананасьць называюць абхайам, адвагай, і яна павінна вызначаць стан вума чалавека, які адрокся ад сьвету.

Апроч гэтага, санньясі павінен заўсёды жыць у чысьціні. Жыцьцё людзей, якія адракліся ад сьвету, рэглямэнтавана мноствам правілаў і прадпісаньняў. Самым важным зь іх зьяўляецца строгая забарона на блізкія адносіны з жанчынамі. Санньясі не мае права нават гаварыць з жанчынай сам-насам. Калі Госпад Чайтанья, які быў ідэальным санньясі, жыў у Пуры, жанчынам зь ліку адданых не дазвалялася нават наблізіцца да Яго, каб выказаць павагу. Ім даводзілася кланяцца Яму на адлегласьці. Зь Яго боку гэта было не праявай жанчынаненавісьніцтва, але строгім выкананьнем катэгарычнай забароны, якая не дазваляе санньясі мець бдізкія зносіны з жанчынамі. Каб весьці чысты лад жыцьця, чалавек павінен трымацца правілаў, якія рэглямэнтуюць жыцьцё таго сацыяльнага ўкладу, да якога ён адносіцца. Санньясі строга забаронена ўступаць у блізкія адносіны з жанчынамі і цешыцца раскошай і багацьцем. Ідэальным санньясі быў Сам Госпад Чайтанья, і зь Яго жыцьцяпісаў мы даведваемся, што Ён быў заўсёды вельмі строгі да Сябе ў тым, што тычылася адносінаў з жанчынамі. Хоць Яго лічаць самым велікадушным увасабленьнем Госпада, які дапускаў да Сябе самых палых, Ён тым ня менш строга пільнаваўся правілаў саньясы ў дачыненьні зносінаў з жанчынамі. У бліжэйшым атачэньні Госпада Чайтаньі быў санньясі на імя Чхота Харідас. Ён быў адным з давераных асоб Госпада і меў магчымасьць непасрэдна мець зносіны зь Ім. І так здарылася, што аднойчы ён з пажадлівасьцю паглядзеў на маладую жанчыну. Гэтага было дастаткова, каб няўмольны Госпад Чайтанья адразу выключыў яго зь ліку Сваіх набліжаных. «Для санньясі - сказаў Госпад Чайтанья, - ці любога, хто хоча выблытацца зь сетак матэрыяльнай прыроды, хто імкнецца дасягнуць духоўнага сьвету і вярнуцца дамоў, да Госпада, глядзець на жанчын ці нейкія матэрыяльныя багацьці з думкай пра асалоду - нават не цешыцца імі, а проста глядзець на іх з пажадлівасьцю - гэта настолькі цяжкая правіна, што яму лепш скончыць жыцьцё самагубствам, чым дапусьціць у сваё сэрца гэтыя грэшныя жаданьні». Такая цана ачышчэньня свайго існаваньня.

Наступнай якасьцю зьяўляецца джнана-йога-вйавастхіті - засяроджанасьць на спазнаньні ісьціны. Санньясі павінен прысьвяціць сваё жыцьцё распаўсюджваньню ведаў сярод сямейных людзей і ўсіх тых, хто забыўся, што сапраўднай мэтай жыцьця зьяўляецца дасягненьне духоўнай дасканаласьці. Санньясі павінен стукацца ў кожныя дзьверы і прасіць міласьціну, але гэта зусім не значыць, што ён жабрак. Адно зь якасьцяў па-сапраўднаму духоўнага чалавека - гэта пакорлівасьць, і толькі таму санньясі стукаецца ў кожныя дзьверы, не столькі для таго, каб папрасіць міласьціну, колькі для таго, каб сустрэцца з гаспадарамі і абудзіць у іх сьвядомасьць Крышны. Такі абавязак санньясі. Той, хто дасягнуў высокага ўзроўня духоўнага разьвіцьця і атрымаў адпаведнае ўказаньне ад свайго духоўнага настаўніка, павінен распаўсюджваць сьвядомасьць Крышны, абапіраючыся на лёгіку і разуменьне філязофіі, а калі чалавек не дасягнуў такога ўзроўня духоўнага разьвіцьця, яму не варта даваць зарок адрачэньня ад сьвету. Калі ж чалавек, які не валодае дастатковым запасам ведаў, усё-такі даў зарок адрачэньня, ён павінен прыкласьці ўсе намаганьні да таго, каб авалодаць ведамі, увесь час слухаючы сапраўднага духоўнага настаўніка. Такім чынам, санньясі, чалавек, які адрокся ад сьвету, павінен мець адважнасьць, саттва-самшуддхі (чысьціню) і займацца г'яна-йогай (спазнаньнем ісьціны).

Наступнай у сьпісе стаіць дабрачыннасьць. Гэта абавязак сямейных людзей. Сямейныя людзі павінны зарабляць на жыцьцё сумленнай працай і палову свайго прыбытку аддаваць на распаўсюджваньне сьвядомасьці Крышны па ўсім сьвеце. Для гэтага трэба ахвяраваць тым арганізацыям, якія займаюцца прапаведніцкай дзейнасьцю, а не аддаваць грошы выпадковым людзям. Ёсьць розныя віды дабрачыннасьці, пра якія будзе расказана ніжэй: дабрачыннасьць можа адносіцца да гунаў даброці, жарсьці і невуцтва. Сьвятыя пісаньні рэкамэндуюць займацца дабрачыннай дзейнасьцю ў гуне даброці, а дабрачыннасьці ў гунах жарсьці і невуцтва трэба пазьбягаць, бо такая дабрачыннасьць - дарэмнае марнаваньне грошай. Аддаваць грошы і сродкі патрэбна толькі на пропаведзь сьвядомасьці Крышны па ўсім сьвеце. Гэта - дабрачыннасьць у гуне даброці.

Што да валоданьня пачуцьцямі (дама), то яно патрэбна прадстаўнікам усіх укладаў грамадзтва і насамперш сямейным людзям. Жывячы з жонкай, сямейны чалавек тым ня менш не павінен без патрэбы займацца сэксам. Яго полавае жыцьцё павінна быць абмежавана і перасьледаваць толькі адну мэту - зачацьце дзяцей. Той, хто не жадае мець дзяцей, не павінен уступаць у полавыя адносіны з жонкай. У сучасным грамадзтве людзі, каб пазьбегнуць адказнасьці, зьвязанай з народзінамі дзіцяці, выкарыстоўваюць супрацьзачаткавыя сродкі і іншыя, яшчэ больш барбарскія, спосабы. Гэта праява дэманічных схільнасьцяў, а ніяк не духоўных. Калі чалавек, нават хатні гаспадар, хоча разьвівацца духоўна, ён павінен абмежаваць полавае жыцьцё і зачынаць дзяцей толькі для таго, каб служыць Крышне. Той, хто здольны зачаць дзіцё, якое разаўе ў сабе сьвядомасьць Крышны, можа мець сотні дзяцей, але той, хто не здольны на гэта, не павінен займацца сэксам, патураючы сваім пачуцьцям.

Выконваць ахвярапрынашэньні таксама абавязаны гаспадары, бо звычайна гэта патрабуе вялікіх выдаткаў. Прадстаўнікі іншых укладаў – брахмачарі, ванапрастхі і санньясі - жывуць на міласьціну, і ў іх няма грошай. Таму выконваць розныя ахвярапрынашэньні - абавязак гаспадароў. Згодна з прадпісаньнямі Ведаў, сямейныя людзі павінны праводзіць агні-хотру, але такія ахвярапрынашэньні вельмі дарагія, таму цяперашнім гаспадарам яны часта не па кішэні. Самым лепшым ахвярапрынашэньнем, рэкамэндаваным для нашага веку, зьяўляецца санкіртана-яг'я. Санкіртана-яг'я, то бок супольнае сьпяваньне Харэ Крышна, Харэ Крышна, Крышна Крышна, Харэ Харэ / Харэ Рама, Харэ Рама, Рама Рама, Харэ Харэ - самае лепшае і самае таннае ахвярапрынашэньне; выконваць яго можа кожны, і кожны атрымае ад гэтага карысьць. Такім чынам, дабрачыннасьць, валоданьне пачуцьцямі і выконваньне ахвярапрынашэньняў прызначаны для сямейных людзей.

Потым ідзе свадхйайа, вывучэньне Ведаў. Веды вывучаюць у пэрыяд брахмачар'і, вучнёўства. Брахмачарі не павінны мець зносінаў з жанчынамі; яны павінны захоўваць цноту і засяроджваць вум на вывучэньні Ведаў, што дапаможа ім знайсьці духоўнае веданьне. Гэта называецца свадхйайа.

Тапас, аскетызм — прадпісваецца тым, хто адышоў ад сямейнага жыцьця. Чалавек не павінен да канца сваіх дзён жыць зь сям'ёй, трэба помніць пра тое, што ёсьць чатыры пэрыяды жыцьця: брахмачар'я, гріхастха, ванапрастха і санньяса. Завяршыўшы пэрыяд сямейнага жыцьця, чалавек павінен выдаліцца ад спраў. Калі працягласьць чалавечага жыцьця складае сто гадоў, то першыя дваццаць пяць гадоў трэба прысьвяціць вывучэньню Ведаў, наступныя дваццаць пяць гадоў правесьці ў сям'і, потым цягам дваццаці пяці гадоў весьці жыцьцё ванапрастхі, выдаліўшыся ад спраў, пасьля чаго прыняць санньясу (адрачыся ад сьвету). Такія правілы, што рэглямэнтуюць духоўнае жыцьцё чалавека ў ведычным грамадзтве. Чалавек, які адышоў ад сямейнага жыцьця, павінен выконваць аскезу, каб утаймаваць цела, вум і язык. У гэтым іста тапасьі. Уся сыстэма варнашрама-дхармы прызначана для тапасьі. Безь яе ніхто ня здольны атрымаць вызваленьне. Тэорыя, якая сьцвярджае, што чалавеку не патрэбна ні ў чым сябе абмяжоўваць, што можна працягваць рабіць усё, што заўгодна, і ўсё будзе добра, не знаходзіць падтрымкі ні ў Ведах, ні ў «Бхагавад-гіце». Падобныя тэорыі прыдумляюць карысталюбныя прапаведнікі, якія жадаюць памножыць колькасьць сваіх пасьлядоўнікаў. Абмежаваньні і правілы адпужваюць людзей. Таму тыя, хто хоча весьці за сабой людзей, на словах прыкрываючыся рэлігіяй, не патрабуюць ад сваіх вучняў выкананьня якіх-небудзь правілаў і не кіруюцца імі самі. Аднак Веды не ўхваляюць гэтага.

Што да такой якасьці брахманаў, як прастата, то яе павінны мець ня толькі прадстаўнікі нейкага аднаго ўкладу, але кожны чалавек, будзь ён брахмачарі, гріхастха, ванапрастха ці санньясі. Чалавек павінен быць простым і прамалінейным.

Прытрымлівацца прынцыпу ахімсы - значыць не замінаць ніводнай жывой істоце ў яе разьвіцьці. Ніхто не павінен думаць, што, паколькі духоўную іскру нельга забіць, нават калі забіць цела, то гэта дае нам права забіваць жывёлаў і цешыцца іх плоцьцю. Цяпер людзі заахвоціліся есьці мяса жывёлаў, нягледзячы на тое, што яны маюць дастаткова зерня, садавіны й малака. У людзей няма ніякай патрэбы забіваць жывёлаў. Гэта датычыцца кожнага. Калі няма іншага выйсьця, то чалавеку дазваляецца забіць жывёлу, але выканаўшы абрад ахвярапрынашэньня. Ва ўсялякім разе, калі ежы ўдосталь, людзі, якія жадаюць дасягнуць духоўнай дасканаласьці, ні ў якім разе не павінны ўчыняць гвалт над жывёламі. Сапраўдная ахімса абавязвае чалавека не перашкаджаць эвалюцыі іншых жывых істот. Жывёлы таксама падымаюцца па эвалюцыйнай лесьвіцы, пераходзячы з аднае формы жывёльнага жыцьця ў другую, і, забіваючы жывёлу, мы замінаем яе разьвіцьцю. Калі жывёла знаходзілася ў сваім целе нейкую колькасьць дзён ці гадоў, але потым была забіта, ёй давядзецца зноў атрымаць тое ж самае цела, каб скончыць належны тэрмін знаходжаньня ў ім і толькі потым перайсьці ў іншую форму жыцьця. Таму мы не павінны замінаць разьвіцьцю жывёлаў толькі дзеля задавальненьня жадункаў уласнага языка. Гэта называецца ахімсай.

Сатйам. Гэта слова значыць, што праўду нельга скажаць дзеля дасягненьня карысьлівых мэтаў. У ведычных пісаньнях часам сустракаюцца цяжкія для разуменьня месцы. У гэтым выпадку іх сэнс павінен вытлумачыць дасьведчаны духоўны настаўнік. Такі шлях зразуменьня Ведаў. Слова шруті значыць «слухаць абазнаных людзей». Мы не павінны інтэрпрэтаваць пісаньні так, як гэта будзе карысна нам. Існуе мноства камэнтароў да «Бхагавад-гіты», якія скажаюць арыгінальны тэкст. Мы павінны тлумачыць людзям сапраўдны сэнс пісаньня, і зрабіць гэта можна, толькі слухаючы сапраўднага духоўнага настаўніка.

Aкродхай называюць уменьне душыць гнеў. Нават калі нешта раздражняе нас, мы павінны стрымліваць сябе, бо, калі чалавек гневаецца, усё яго цела паганіцца. Гнеў і пажадлівасьць зьяўляюцца спараджэньнем гуны жарсьці, таму той, хто ідзе па духоўным шляху, павінен ўмець душыць у сабе гнеў. Слова апаішунам значыць, што чалавек не павінен шукаць заганы ў іншых ці без патрэбы рабіць людзям заўвагі. Вядома, назваць злодзея злодзеем - не значыць шукаць у яго заганы, але, назваўшы злодзеем сумленнага чалавека, мы нанясём яму цяжкую абразу, якая стане перашкодай для нашага духоўнага разьвіцьця. Хрі значыць, што чалавек павінен быць вельмі сьціплым і не рабіць нічога заганнага. Aчапалам, рашучасьць, праяўляецца ў здольнасьці чалавека не засмучацца і не адчайвацца, калі яго спасьцігае няўдача. Нейкія нашы спробы могуць скончыцца паразай, але гэта яшчэ не нагода для таго, каб засмучацца. Нягледзячы на няўдачы, трэба цярпліва і настойліва рухацца па абраным шляху.

Ужытае тут слова теджас адносіцца да кшатрыяў, якія павінны быць фізычна моцнымі для таго, каб умець бараніць слабых. Яны не павінны цалкам адмаўляцца ад гвалту. Там, дзе гвалт дарэчны, да яго варта зьвяртацца. Аднак чалавек, здольны ўтаймаваць свайго ворага, пры пэўных акалічнасьцях можа дараваць людзям нязначныя правіннасьці.

Шаучам - гэта чысьціня. Чыстымі павінны быць ня толькі нашы вум і цела, але і ўчынкі. Гэтае патрабаваньне перадусім адносіцца да людзей, занятых камэрцыяй, якія не павінны браць удзел у махінацыях на чорным рынку. Наті-маніта, адсутнасьць жаданьня пашаны, - якасьць, якой павінны валодаць шудры, працоўныя (прадстаўнікі ніжэйшага саслоўя ў ведычнай сацыяльнай сыстэме). Яны не павінны імкнуцца заняць больш высокае становішча і дамагацца пашаны. Ім трэба здавольвацца сваім месцам у грамадзтве. Абавязак шудраў - ушаноўваць прадстаўнікоў вышэйшых саслоўяў, падтрымліваючы такім чынам у грамадзтве парадак.

Усе гэтыя дваццаць шэсьць якасьцяў зьяўляюцца трансцэндэнтнымі. Іх трэба разьвіваць у сабе ў залежнасьці ад таго, якое месца мы займаем у грамадзтве і якой справай займаемся. Калі ўсе людзі будуць сьвядома разьвіваць у сабе гэтыя якасьці, то, нягледзячы на непазьбежныя матэрыяльныя пакуты, з часам яны змогуць устаць на вышэйшую ступень духоўнага самапазнаньня.

12 3 Следующая ⇒