Башҡорт халыҡ эпосы «Урал батыр» 3 страница

5-се бү лек
Бер ҡ ыҙ йү гереп килгә н, ти,
Берә ү килде, тигә н, ти;
Һ омай шундуҡ танығ ан:
Ул килгә н Урал булғ ан,
Тик Уралғ а ә йтмә гә н;
Урал, ҡ ыҙ ҙ ы кү рһ ә лә,
Һ омайҙ ыр тип белмә гә н,
Һ омай яҡ ынлағ ан һ уң,
Урал кү ҙ ен һ алғ ан, ти:
Уның усма шә лкемдә й,
Енсегене ҡ апларҙ ай,
Кә йтә н менә н биҙ ә лгә н.
Сә с толомо һ алынғ ан;
Оҙ он керпеге ү тә
Ҡ ара кү ҙ е текә лгә н;
Уйнап торғ ан ҡ ыйғ ас ҡ аш
Кү ҙ ө ҫ тө ндә йылмайғ ан;
Тертә йешкә н ҡ алҡ ыу тү ш
Кү ҙ алдында тулҡ ынғ ан;
Бал ҡ ортондай нә ҙ ек бил.
Борғ оланып уйнағ ан;
Гү йә кү птә нге танышы,
Кө мө штә й саф тауышлы;
Уйнап-кө лө п һ ү ҙ ҡ ушҡ ан,
Ҡ ыҙ ҙ ы кү ргә с, Урал да,
Ни ә йтергә белмә гә н,
Ү ҙ е кү ргә н — Һ омай тип,
Уйына ла килмә гә н.
Был ҡ ыҙ оҙ аҡ тормағ ан,
Уралды ү ҙ артынан
Һ арайына ымлағ ан.
Урал һ арайғ а ингә с,
Иҫ ә н-һ аулыҡ һ орағ ас,
Йә нә ҡ айҙ а булғ анын,
Юлда ниҙ ә р кү ргә нен
Барын теҙ еп һ ө йлә гә с,
Уралғ а кү ҙ ташлағ ан,
Былай тип һ ү ҙ башлағ ан:
«Йә, егетем, тө ҫ -башың
Алыҫ илдә н кү ренә,
Беҙ ҙ ең яҡ ҡ а килеү ҙ ә н
Телә гең барлыҡ беленә,
Һ ү ҙ ең һ ө йлә, тың лайым,
Ҡ улдан килһ ә, йомошоң а
Ярҙ амсың дан булайым».
Урал: «Ү ҙ ем йә п-йә ш булһ ам да,
Биш ил барын белдем мин:
Береһ ендә ү ҙ ем тыуҙ ым,
Икеһ ен йө рө п кү рҙ ем мин,
Ҡ алғ ан тағ ы икә ү һ ен
Кү рергә тип сыҡ тым мин.
Ҡ айҙ а ғ ына барһ аң да,
Кемде генә кү рһ ә ң дә,
Береһ е ү ҙ ен баш, тиә,
Икенсеһ е баш эйә,
Кө слө кө сһ ө ҙ ҙ ө ейә,
Телә гә нсә ҡ ан ҡ оя.
Исеме бар донъяла,
Ү ҙ е кү ҙ гә кү ренмә ҫ;
Берә ү уғ а кә р ҡ ылмаҫ,
Аяғ ы-ҡ улы һ ис уның
Балғ а тотоп йонсомаҫ;
Арыслан менә н һ унарҙ а
Ү ҙ е йә нлек юлламаҫ;
Ү ҙ телә ген табырғ а
Бер ҙ ә юлдаш эҙ лә мә ҫ —
Шундай яуыз Ү лем бар,
Шунан алыр ҡ оном бар;
Ү лемде табып ү лтереп,
Ил ҡ отҡ арыр уйым бар.
Һ унарлағ ан сағ ымда,
Ҡ улғ а тө шкә н бер ҡ оштан,
Һ еҙ ҙ ең илдә Ү лемдә н
Ҡ отолорғ а юл бар, тип,
Ишеткә йнем мин йә штә н».
Һ омай: «Был донъяла ү лмә ҫ кә,
Ҡ ара ергә кермә ҫ кә —
Минең илдә булмағ ан,
Ү ҙ ен берә ү кү рмә гә н
Дейеү батша билә гә н
Йә ншишмә нең һ ыуы бар.
Уны барып алырғ а,
Һ иң ә ярҙ ам бирергә,
Телә ген бар ҡ ылырғ а
Минең һ иң ә шартым бар
Ҡ айҙ а булһ а барырһ ың,
Ү ҙ ең уйлап бағ ырһ ың;
Йылан илен ү ткә н ир,
Уң дан һ улғ а сыҡ ҡ ан ир,
Ү ҙ ең юлын табырһ ың.
Минең илдә булмағ ан,
Ишетеп тә кү рмә гә н,
Бө тә донъя ҡ ош тө ҫ ө н
Ү ҙ ө ҫ тө ндә биҙ ә гә н
Бер ҡ ош эҙ лә п тапһ аң һ ин,
Шуны алып ҡ айтһ аң һ ин,
Минә н ярҙ ам кү рерһ ең
Шишмә нә н һ ыу алырһ ың,
Телә гә нең табырһ ың »
Урал: «Мин алыҫ тан ил йө рө п,
Яман-яҡ шыны кү реп,
Ү лемде табып ү лтереп,
Ҡ отҡ арырғ а кешене,
Тындырырғ а барыны
Уйлап сыҡ ҡ ан батырмын,
Һ иң ә ҡ ошон табайым,
Ү ҙ ең дә н ярҙ ам алайым,
Бү лә гең ә шарт итеп,
Мин дә бер һ ү ҙ ә йтә йем:
Алтын һ алыр йө гө м юҡ,
Ынйы тағ ыр кемем юҡ,
Яҡ шынан бү тә н уйым юҡ;
Ү лемдә н бү тә н берә ү ҙ ә н
Юллай торғ ан дауым юҡ.
Ил телә ген алырғ а,
Илде байман ҡ ылырғ а,
Ү лемгә ҡ аршы барырғ а,
Уны тар-мар итергә;
Серә шеп яу асҡ анда,
Ү лем юлын баҫ ҡ анда,
Ҡ ан илағ ан кешенең
Кү ҙ йә шене һ ө ртө рҙ ә й,
Миң ә юлдаш булырҙ ай,
Яуҙ а ҡ орҙ аш булырҙ ай
Бү лә к бир, тип һ орайым.
Ул бү лә гең ни булыр? —
Ә йтсе, белеп торайым».
Һ омай: «Утҡ а тө шһ ә, янмаҫ тай,
Һ ыуғ а тө шһ ә, батмаҫ тай,
Ел дә ҡ ыуып етмә ҫ тә й,
Тауҙ ан-таштан ө ркмә ҫ тә й,
Ир-егеттә н бү тә нде
Ү ҙ ең ә тиң кү рмә ҫ тә й;
Типһ ә, тау-таш сорғ отоп,
Сапһ а, дингеҙ ярырҙ ай,
Ауырлыҡ та, тарлыҡ та
Һ иң ә юлдаш булырҙ ай,
Кү ктә тыуып, кү ктә ү ҫ еп,
Ерҙ ә тоҡ ом йә ймә гә н,
Ә зрә ҡ ә нең дейеү е
Мең йыл ҡ ыуып тотмағ ан,
Ә сә йемдә н бирелгә н,
Ү ҙ ем һ ө йгә н егеткә
Бирә торғ ан бү лә гем —
Аҡ буҙ толпар бирә йем.
Йө ҙ ө н һ ис тут алмаҫ тай,
Һ ис берә ү кә р ҡ ылмаҫ тай,
Утҡ а ҡ аршы — ут булыр,
Һ ыуғ а ҡ аршы — һ ыу булыр,
Ен-дейеү ҙ ең барыһ ын
Ү лемендә й ҡ урҡ ытыр,
Ҡ уй-һ арыҡ тай ө ркө тө р
Булат ҡ ылыс бирә йем», —
Тигә с, Урал кү нгә н, ти,
Ҡ ыҙ телә ген эҙ лә ргә
Сығ ып китмә к булғ ан, ти.
Урал ҡ унаҡ булғ ан, ти,
Бер нисә кө н торғ ан, ти;
Һ омай ү ҙ ен ә йтмә гә н
Шү лгә н бикле тимә гә н,
Урал тағ ы һ иҙ мә гә н.
Урал торғ ан, ти, таң менә н,
Битен йыуғ ан, ти, һ ыу менә н,
Бер табында ултырып,
Тамаҡ ланғ ан, ти, ҡ ыҙ менә н.
Урал юлғ а сыҡ ҡ ан, ти,
Таяғ ын ат иткә н, ти.
Бик кү п кө ндә р киткә н, ти.
Бара торғ ас, бер саҡ та
Тау уратҡ ан бер яҡ та:
Һ айыҫ ҡ ан да, ҡ оҙ ғ он да
Йә н барлығ ын һ иҙ мә гә н,
Һ ис бер кеше булмағ ан,
Дейеү е дә ул ергә
Килеп аяҡ баҫ мағ ан
Ү ркә с-ү ркә с ҡ аяһ ы,
Башына кү ҙ ең һ алһ аң,
Юғ ары торор болоттан,
Бө тә йә мде ү ҙ ендә
Һ аҡ лар элек-электә н —
Шундай бер тау кү ргә н, ти;
Болот ярып, ү рмә лә п,
Тау башына менгә н, ти.
Тирә -яҡ ҡ а кү ҙ һ алып,
Оҙ аҡ ҡ арап торғ ан, ти:
Алыҫ тан кү ҙ гә салынғ ан,
Йондоҙ ҙ ай булып сағ ылғ ан
Бер яҡ тылыҡ кү ргә н, ти,
Шуғ а тоҫ ҡ ап киткә н, ти.
Барып етеп ҡ араһ а,
Ә йлә ндереп кү ҙ һ алһ а:
Таш урынына кө мө штә н
Сите, тө бө биҙ ә лгә н,
Буйындағ ы сә скә лә
Ҡ аты елгә борсолмай,
Шаҙ раланып ө ҫ тә ре,
Кү ҙ сағ ылыр тө ҫ тә ре,
Ел дә тейеп тулҡ ынмай,
Ҡ ояш нуры тө шкә ндә,
Ем-ем иткә н ынйылай
Бер һ ылыу кү л кү ргә н, ти.
Ошо кү лдең ө ҫ тө ндә
Тирә лә й ҡ ош йыйналғ ан,
Бө тә тө ҫ кә биҙ ә лгә н
Бер һ ылыу ҡ ош йө ҙ гә нен
Урал айыра кү ргә н, ти.
Ҡ ош һ иҙ мә ҫ тә н шул ерҙ ә
Ҡ ош янына барғ ан, ти.
Тө ҫ ө н-башын ҡ арағ ан,
Таяғ ы менә н арбағ ан,
Һ омай ә йткә н ҡ ош был, тип,
Урал шундуҡ уйлағ ан.
Ҡ ош Уралдан шиклә нмә й,
Осорғ а ла уҡ талмай,
Уғ а ҡ арай килгә н, ти;
Урал, йола белмә гә с,
Ҡ ошҡ а туры уҡ талғ ас,
Ҡ ош Уралдан һ иҫ кә нгә н,
Осмаҡ булып ынтылғ ан.
Урал барып тотҡ ан һ уң,
Тотоп ҡ улғ а алғ ан һ уң,
Тағ ы тапты дошман, тип,
Ҡ ош ҡ айғ ырып уйланғ ан.
Урал, ҡ ошто кү тә реп,
Ҡ ырғ а сығ ып барғ анда,
Телә гем булды тигә ндә,
Ҡ ошо телгә килгә н дә:
«Ай, егетем, туҡ та ә ле,
Миң ә ысынын ә йт ә ле:
Дейеү ме һ ин, енме һ ин?
Кешеме һ ин, кем һ уң һ ин? »—
Тигә н һ ү ҙ ҙ е ишеткә с,
Ҡ ош кешелә й һ ө йлә шкә с,
Урал таң ғ а ҡ алғ ан, ти.
Бер аҙ барғ ас бер ерҙ ә,
Шишмә буйы туғ айҙ а,
Ҡ оштоң затын кемлеген
Урал һ орай башлағ ан.
Ҡ ош та бер аҙ уйланып,
Ү ҙ алдына һ ө йлә неп,
Теклә п ҡ арап торғ ан да:
«Кү ҙ ең йомоп, кү рмә й тор,
Ҡ улың алып ҡ анаттан,
Һ ис еремдә н тотмай тор», —
Тигә с, Урал уйланғ ан:
«Был ҡ ош осһ а, артынан
Ҡ арсығ а булып ҡ ыуырһ ың,
Һ ыуғ а сумһ а, артынан
Суртан булып сумырһ ың », —
Тип таяҡ ҡ а ымлағ ан,
Ҡ ош ә йткә нде тың лағ ан.
«Егет, кү ҙ ең ас инде,
Ә йтер һ ү ҙ ең ә йт инде», —
Тигә с, Урал ҡ араһ а:
Ҡ уң ыр һ ылыу, ҡ ыйғ ас ҡ аш,
Эйә к-бите уйылғ ан,
Һ ул битенең уртаһ ы
Кү ҙ ҡ аралай миң лә нгә н;
Йү рмә -йү рмә ишелеп,
Ике яҡ лап-сикә лә п
Тамсы гө лдә й елберә р,
Иң башынан һ алыныр
Оҙ он сә сен матурлап,
Ә смә яһ ап тө шө ргә н;
Оҙ он керпектә ре аша
Ҡ ара кү ҙ ен йылмайтып;
Бит уймағ ын уйнатып,
Кө лә с йө ҙ ө н кө лдө рө п,
Дертлә п торғ ан кү крә ген
Уралғ араҡ ыҡ латып,
Һ ө йлә п киткә н шулай тип:
«Ай, егетем, һ ин былай
Килеп нисек юлыҡ тың?
Бында килеп сығ ырғ а
Ни бә лә гә тарыҡ тың?
Ай, егетем, бел шуны:
Ҡ арап кө лгә н йө ҙ ө м дә,
Ә йтеп торғ ан һ ү ҙ ем дә —
Сер сисеү ул, егетем.
Бығ а саҡ лы мин былай
Һ индә й егет кү рмә нем,
Дейеү килмә ҫ урынғ а
Һ ин килер тип белмә нем,
Һ ыуҙ а балыҡ булырҙ ай,
Кү ктә йондоҙ булырҙ ай
Ҡ улда кө сө м бар ине,
Китер юлым бар ине.
Һ ине кү ргә с, бар уйым, —
Ел таратҡ ан болоттай,
Ҡ аса торғ ан бар юлым, —
Йү гереп бө ткә н һ уҡ маҡ тай,
Кү ҙ алдымдан киттелә р,
Юйылышып бө ттө лә р.
Мин бер саҡ та ҡ ыҙ инем,
Иркә ү ҫ кә н буҙ инем, —
Дейеү мине урланы,
Кейә ү гә биреп зурланы.
Кейә ү ем егет-ир ине,
Бергә оҙ аҡ торманы:
Кө тмә гә ндә юғ алды,
Йө рә гемде ҡ айғ ы алды.
Дейеү ҙ ә рҙ ә н ҡ астым мин;
Илгә ҡ айтһ ам, атама,
Бө тә тыуғ ан илемә
Яу килер, тип ҡ урҡ тым мин.
Дейеү килеп алыр тип,
Тағ ы ҡ айғ ы һ алыр тип,
Һ ис донъяла булмағ ан,
Кеше тө ҫ ө н белмә гә н
Бер ҡ ош булып остом мин;
Һ ис бер кеше тапмаҫ лыҡ,
Килеп аяҡ баҫ маҫ лыҡ
Ошо кү лгә тө штө м мин», —
Тигә н һ ү ҙ ен ишеткә с,
Ҡ ыҙ ҙ ың серен тө шө нгә с,
Урал уйын һ ө йлә гә н,
Тик бер ҡ ыҙ ғ а ҡ ош эҙ лә п
Сыҡ ҡ ан уйын ә йтмә гә н.
«Юлымдан, ахыры, уң маным:
Эҙ лә п килгә н ҡ ошомдо
Был кү лдә лә тапманым», —
Тиеп Урал уйлағ ан.
Тағ ы ары китергә,
Мораҙ ына етергә,
Ҡ ыҙ ғ а ярҙ ам итергә
Телә гә нен һ ө йлә гә н.
«Егет, тың ла, һ ү ҙ емде,
Асыҡ кү рҙ ең йө ҙ ө мдө,
Айһ ылыу тигә н атым бар.
Илде тотҡ ан атам бар,
Кү ктең Айы — ә сә м бар,
Һ ө йгә немә бирерҙ ә й
Һ арысай тигә н атым бар, —
Һ ыу телә һ ә ң, һ ыу табыр,
Яуҙ а юлдашың булыр.
Егет, һ ү ҙ ем тың ласы,
Һ ү ҙ ем ҡ ырын һ алмасы:
Һ ин эҙ лә гә н ул ҡ ошто
Был тирә нә н тапмаҫ һ ың.
Атайым ил гиҙ гә н ул,
Кү к йө ҙ ө ндә осҡ ан ул,
Бө тә ерҙ ә булғ ан ул,
Бар ҡ оштарҙ ы кү ргә н ул.
Атайымдан һ орайыҡ —
Беҙ ҙ ең илгә барайыҡ,
Һ ин телә гә н ул ҡ ошто
Шунда табып алайыҡ;
Мине дейеү ҙ ә н ҡ отҡ арһ аң,
Телә гең ү тә р атайым.
Беҙ ҙ ең илде хуп кү рһ ә ң,
Мине ү ҙ ең ә тиң кү рһ ә ң,
Ә йҙ ә, беҙ гә барайыҡ,
Икә ү бергә булайыҡ,
Бергә ғ ү мер һ ө рә йек» —
«Ай, һ ылыу ҡ ыҙ, һ ылыу ҡ ыҙ,
Бү лә гең де алмайым,
Илең ә мин бармайым,
Ысынлап та ҡ ош булһ аң,
Ҡ ыҙ ғ а юрый ә йлә нһ ә ң,
Һ ине алып ҡ айтайым,
Ү ҙ ем белгә н һ арайғ а
Һ ине илтеп бирә йем.
Унда барғ ас, һ ө йлә рһ ең,
Ү ҙ телә гең ә йтерһ ең:
Телә һ ә ң, ҡ ош булырһ ың,
Телә һ ә ң, ҡ ыҙ булырһ ың;
Һ ине улар хурлаһ а,
Телә гә нең де бирмә һ ә,
Ул саҡ һ ине яҡ лармын,
Ү ҙ илең ә илтермен», —
Урал шулай тигә н, ти,
Ҡ ыҙ ҙ а бығ а кү нгә н, ти,
Яҡ шылығ ын Уралдың
Тел тө бө нә н белгә н, ти.
Ҡ ыҙ ҡ ош тунын кейгә н дә,
Бергә китмә к булғ ан, ти.
Теге таяҡ ҡ а менгә ндә р,
Юлғ а сығ ып киткә ндә р,
Тауҙ ар ашып ү ткә ндә р,
Кү ҙ асып, кү ҙ йомғ ансы
Былар ҡ айтып еткә ндә р.
Ҡ ыҙ ҙ ар ҡ аршы килгә ндә р,
Ҡ ошто бары ҡ осаҡ лап,
«Айһ ылыу! » — тип алғ андар.
Урал быны ишеткә с,
Аптырағ ан, таң ҡ алғ ан,
Айһ ылыу ҡ ош тунын һ алғ ан.
«Ә йҙ ә, егет, керә йек,
Һ инең ҡ айтҡ ан һ арайың,
Минең ҡ айтыр һ арайым,
Икеһ е лә бер икә н», —
Тип Уралғ а ә йткә н, ти.
Урал тағ ы нығ ыраҡ
Хайран булып ҡ алғ ан, ти.
«һ ай, егетем, егетем,
Батыр-алып икә нһ ен,
Мин һ орағ ан ҡ ошомдо
Дейеү ҙ ә н алып килгә нһ ең », —
Тигә с, Урал аптырап
Бө тә серҙ е һ ө йлә гә н.
«Уны алғ ан ул кү лдә
Дейеү -маҙ ар кү рмә нем,
Барғ ан-йө рө гә н юлымда
Һ ис ауырлыҡ тойманым.
Нисек анда икә нен,
Ҡ ош тунында йө рө гә нен,
Ҡ айҙ ан аны белдең һ ин,
Миң ә: «Эҙ лә », тинең һ ин? » —
Тиеп Урал һ орағ ан.
«Дейеү нисек белмә не,
Киткә нең де кү рмә не? » —
Тип, Һ омай Айһ ылыуғ а
Аптыраулы һ ү ҙ ҡ ушҡ ас,
Айһ ылыу шунда һ иҙ гә н, ти,
Апаһ ының яң ылыш
Уйлағ анын белгә н, ти.
Дейеү ҙ ә рҙ ә н ү ҙ енең
Ҡ асып кү лдә ятҡ анын,
Урал барып шул кү лдә н
Уны эҙ лә п тапҡ анын,
Барын теҙ еп һ ө йлә гә н.
Атаһ ының һ арайынан
Уны берә ү белмә гә н,
Һ омай быны ишеткә с,
Уралдан сер тартмағ ан:
Ү ҙ е Һ омай икә нен,
Уралды яҡ шы белгә нен
Барын һ ө йлә п аң латҡ ан,
Һ омай шунда атаһ ын
Бү лмә һ енә саҡ ыртҡ ан.
Самрау килеп ингә н дә,
Айһ ылыуғ а кү решкә н,
Кү ҙ йә ш тү геп ҡ ыҙ ынан
Бө тә хә лен һ орашҡ ан.
Айһ ылыу атаһ ына
Хә лен һ ө йлә п танытҡ ан.
Самрау тың лап торғ ан да,
Серҙ е аң лап белгә н дә,
Уртағ а һ алып ү ҙ уйын
Ҡ алдырмайынса тө йө н:
«Айһ ылыуҙ ың ҡ айтҡ анын,
Дейеү ҙ ә рҙ ә н ҡ асҡ анын,
Берә ү гә лә ә йтмә геҙ,
Хә ҙ ергә сер тотоғ оҙ.
Дейеү белһ ә, яу асыр,
Һ ис уйламаҫ, ил басыр;
Айһ ылыу ҙ а йонсоғ ан,
Кү п ҡ айғ ынан борсолғ ан,
Ә сә һ ен дә һ ағ ынғ ан.
Айғ а барһ ын ҡ унаҡ ҡ а,
Байман тапһ ын аулаҡ та,
Саҡ ырырбыҙ кә рә ктә », —
Тиеп һ ү ҙ ен ә йткә н, ти,
Атаһ ының һ ү ҙ енә
Ҡ ыҙ ҙ ары ла кү нгә н, ти.
Һ арайҙ а ял иткә с тә,
Бер нисә кө н ү ткә с тә,
Атаһ ы менә н апаһ ы
Ә сә һ енә н бирелгә н
Айһ ылыуҙ ың бү лә ге —
Һ ары атын саҡ ыртҡ ан,
Айһ ылыуҙ ы бер тө ндә
Былар айғ а оҙ атҡ ан.
Бер нисә кө н Урал да
Бә ҫ ле ҡ унаҡ булғ ан да,
Берҙ ә н-бер кө н таң менә н
Йоҡ оһ онан торғ ан да,
Һ омайҙ ы саҡ ырып алғ ан, ти,
Ә йтерен ә йтә һ алғ ан, ти:
«Мин ә ле бик йә ш саҡ та,
Атам һ ине атҡ анда,
Барыбыҙ ҙ а һ унар тип,
Һ ине һ ырып алғ анда,
Муйының а ырмау һ алғ анда,
Йә нең алҡ ымғ а килгә ндә,
Ысынлап та белепме,
Йә н асыуҙ ан ҡ урҡ ыпмы,
Һ ин телең ә килгә йнең,
Ҡ отолорғ а Ү лемдә н
Йә ншишмә бар тигә йнең,
Һ инә н шуны ишеткә с,
Ү лемде тапһ аҡ, тоторғ а,
Илдә н башын юйырғ а,
Шишмә нә н һ ыу алырғ а,
Мә ң ге йә шә һ ен донъя, тип,
Илгә һ ыуын бирергә
Тигә н уйғ а килгә йнек,
Икә ү юлғ а сыҡ ҡ айныҡ.
Кү п ер китеп, сер белгә с,
Юлды икә ү бү лгә йнек,
Юл буйында ни барын
Һ орашып та белгә йнек.
Ағ ам китте һ ул яҡ ҡ а,
Мин тайпылып уң яҡ ҡ а,
Айырылып киткә йнек.
Кү п йыл йө рө нө м, ил кү рҙ ем,
Ә йткә н һ ү ҙ ең онотмай,
Һ еҙ ҙ ең илгә боролдом, —
Илең аша уҙ маным,
Бармайым, тип торманым,
Һ арайығ ыҙ алдына
Арыҫ ланымды бә йлә нем,
Һ арайың а ингә ндә,
Уйым һ ө йлә п ү ткә ндә,
Арала һ ү ҙ киткә ндә,
Ү ҙ бауырың эҙ лә ргә
Миң ә йомош ҡ ушҡ анда,
Һ ин бер бү лә к ә йткә йнең.
Мин эҙ лә гә н Ү лемдә н
Һ ин ә йткә йнең телең дә н:
«Ҡ отолорғ а юл табып
Мин бирермен», — тигә йнең,
Аҙ аҡ һ ү ҙ ең ә йт, һ ылыу,
Ни ә йтерһ ен, — кө тә йем,
Мин ишетеп китә йем», —
Тигә н һ ү ҙ ен ишеткә с,
Атаһ ына барғ ан, ти,
Йә шермә йсе бер ниҙ е,
Теҙ еп ә йтеп һ алғ ан, ти.
«Һ ө йһ ә ң, ҡ ыҙ ым, барырһ ың,
Аҡ буҙ атың бирерһ ең;
Яҡ ты донъя йө ҙ ө ндә
Рә хә т торорһ оң, балам,
Уралдай уҡ батырғ а
Ә сә булырһ ың, балам.
Урал батыр хаҡ ына
Шү лгә нде лә сығ ар һ ин,
Бө тә илде саҡ ыр һ ин,
Батыр ирҙ е туйла һ ин,
Һ ис берә ү ҙ ә ҡ алмаһ ын —
Барын йыйып һ ыйла һ ин», —
Тигә н һ ү ҙ ен тың лағ ан.
Атаһ ы уйын аң лағ ан,
Шү лгә нде лә сығ арғ ан,
Бө тә илде йыйнағ ан,
Алҡ ындырып һ ыйлағ ан.
Шү лгә н, Урал — икә ү һ е,
Берен-бере табышҡ ас,
Кө тмә гә ндә осрашҡ ас,
Ике туғ ан шатлығ ын,
Юлда кү ргә н барыһ ын
Урал теҙ еп һ ө йлә гә н.
Шү лгә н тың лап ултырғ ан,
Барын уйлап уҙ ҙ ырғ ан:
«Урал былай дан алһ а,
Атама данлы ҡ айтһ а,
Батыр булып маҡ талыр,
Бар эштә лә ө ҫ булыр,
Минең һ ү ҙ ҙ ә р аҫ ҡ алыр», —
Тип, эсенә н кө нлә шкә н.
Шуғ а кү рә Уралғ а
Бар серен сисмә гә н.
Ә зрә ҡ ә лә булғ анын,
Бында ниң ә килгә нен—
Береһ ен дә ә йтмә гә н.
Ул Уралды ү лтереп,
Ү ҙ е данлы ир булып,
Һ омайҙ ы ла ү ҙ е алып,
Аҡ буҙ атҡ а атланып,
Булат ҡ ылыс ҡ улланып,
Дан алыуҙ ы уйлағ ан.
Шү лгә н асыулы булғ анын,
Һ ә р саҡ һ алҡ ын йө рө гә нен,
Уның шомо барлығ ын
Урал ҙ урғ а ҡ уймағ ан:
«Тик ябыулы ятҡ анғ а,
Уң айһ ыҙ ғ а ҡ алғ анғ а», —
Тиеп кенә уйлағ ан.
Бер саҡ Урал Шү лгә ндең
Ҡ омһ арылып, ҡ аш тө йө п,
Ултырғ анын кү ргә н дә:
«Батыр иргә арыҫ та,
[Донъялағ ы ҡ ырыҫ та, ]
Икә ү бергә менгә шеп,
Бер-берене кү ҙ лә шеп,
Кү лә гә лә й йө рө рҙ ә р,
Баҫ малатып килерҙ ә р,
Алмашлап тап булырҙ ар.
Батыр булғ ан ир-егет
Ең мә ҫ нә мә булырмы?
Батырмын тигә н ир-егет
Яуызғ а юл ҡ уйырмы?
Утҡ а ҡ аршы һ ыу булыр ул,
Яуғ а ҡ аршы тау булыр;
Ү ҙ енә тү гел, барына
Ауырлыҡ та юл булыр;
Батырҙ ан ил тарыҡ маҫ,
Батыр һ ис бер зарыҡ маҫ,
Яҡ шылыҡ тан ялыҡ маҫ,
Яуҙ ан да һ ис талыҡ маҫ.
Кү ккә менер баҫ ҡ ысһ ыҙ,
Ерҙ е аҫ ыр асҡ ысһ ыҙ,
Яҡ шынан эскә не — һ ыу булыр,
Ямандан эскә не — ыу булыр», —
Тигә н Урал Шү лгә нгә,
Һ омай, һ аман ышанмай,
Ысын сергә тө шө нмә й,
Ағ ай-эне икә ү ҙ ең
Ҡ ыланышын кү ҙ ә ткә н.
Алмаш-тилмә ш улар мә н
Һ омай һ ә р саҡ һ ө йлә шкә н.
Бар йолаһ ын уларҙ ың
Һ омай тө псө п һ орашҡ ан.
Уралды Һ омай кү ргә с тә,
Батырлығ ын белгә с тә,
Яҡ шылығ ын һ иҙ гә с тә,
Уғ а кү ң ел бә йлә гә н,
Ул Уралды һ айлағ ан.
Шү лгә н ҡ омһ оу йө рө гә нгә,
Һ аман шиге булғ анғ а,
Ике туғ ан һ ө йлә шеп,
Икә ү -ара серлә шеп
Ултырғ анда, Шү лгә ндең
Һ ытыҡ йө ҙ ө н кү ргә нгә,
Һ омай унан шиклә нгә н.
Урал ятһ а йоҡ ларғ а,
Биш кө н тотош йоҡ лағ ас,
Шү лгә ндә н ҡ ыҙ шиклә нгә с,
Ҡ ыҙ ҙ ар ҡ уйғ ан һ аҡ ларғ а.
Шү лгә н ятҡ ан бер яҡ та,
Айырымланғ ан торлаҡ та.
Шү лгә н уйы сыҡ мағ ан:
Һ омай һ ис юл ҡ уймағ ан.
Шү лгә н: «Һ ин кү п ерҙ ә булғ анһ ың,
Бик кү п нә мә кү ргә нһ ең.
Батыр булып, дан алып,
Инде бында килгә нһ ең,
Самрауҙ ың иленә
Килеп аяҡ баҫ ҡ анһ ың.
Инде нимә уйлайһ ың?
Беҙ ҙ ең телә к ошонда
Икә нен асыҡ белмә йһ ең.
Самрауғ а яу асайыҡ,
Аҡ буҙ атын алайыҡ,
Беребеҙ таяҡ тотайыҡ,
Беребеҙ Аҡ буҙ менә йек,
Бө тә илдә баш булып,
Барыһ ыны мат ҡ урып,
Кө слө батша булайыҡ.
Һ ин таяғ ың бир миң ә, —
Ошо илде ҡ ырайым,
Самрау ҡ оштоң ҡ ыҙ ыны
Ү ҙ емә тартып алайым,
Аҡ буҙ атын менә йем;
Мин бит — туғ ан ағ айың,
Мин дә данлы булайым! »
Урал: «Былар һ ис тә кешегә
Бер яуызлыҡ итмә гә н,
Ү лтереп, ҡ ан ҡ оймағ ан,
Кешегә дошман булмағ ан.
Беҙ икә ү лә п барайыҡ,
Дейеү илен алайыҡ,
Унда тотҡ он булғ андың
Барына юл асайыҡ.
Ҡ ыҙ алырғ а уйлаһ аң,
Аҡ буҙ атын һ айлаһ аң,
Ҡ ыҙ ы һ ө йһ ә, ҡ ыҙ ын ал,
Бү лә к итһ ә, Буҙ ын ал.
Ҡ ыҙ алам, тип яу асып,
Ү лемгә беҙ юл ҡ уйып,
Бер ҙ ә юҡ ҡ а ҡ ан ҡ ойоп,
Яуыз исем таҡ майыҡ,
Ҡ ан ҡ ойоусы даны алып,
Илгә яман ҡ айтмайыҡ.
Ә зрә ҡ ә не ең ә йек,
Шишмә нә н һ ыу алайыҡ,
Ү лгә нгә йә н бирә йек,
Кешелә рҙ е донъяла
Ү лмә ҫ йә ндә р ҡ ылайыҡ », —
Тигә с, Шү лгә н уйланғ ан,
Тө рлө юлдар һ айлағ ан.

⇐ Предыдущая 1 234 5 6 Следующая ⇒