Қазақстанның экономикалық әлеует: өндірістік-өнеркәсіптік және ресурстық құрамдастар

Қ азақ станның қ азіргі заманғ ы индустриялық -аграрлық экономикасы ө ткен ғ асырдың екінші жартысында бұ рынғ ы КСРО-ның шикізаттық жә не азық -тү ліктік қ амтамасыз ету мү ддесінде, сондай-ақ кең естік ә скери-ғ арыштық бағ дарламаларды жү зеге асыру мақ сатында қ ұ рылғ аны белгілі. Аяқ талмағ ан бастапқ ы индустрияландыру нә тижесінде қ азақ стандық экономика қ ұ рылымында ө зара нашар байланысқ ан жә не кө ршілес Ресей ө ң ірлерінде ө ндірістік циклды аяқ тауғ а бағ дарланғ ан аз технологиялық салалар мен ө ндірістер басым болды. Сонымен бірге, ел аумағ ының кө п бө лігі, ә сіресе оның оң тү стік жә не Орталық облыстары индустриалды даму сатысында қ алды.

Қ азақ станның экономикалық саясатының негізгі проблемасы экономиканың шикізаттық бағ ыттылығ ын ең серу болып табылады. Экономика қ ұ рылымындағ ы ө ндіруші салалардың басым болуы бү гінде қ азақ стандық экспорттың шикізаттық мамандануына себепші болып отыр, оның шамамен 80% - ын шикізат материалдары қ ұ райды. Ө ндірістің мұ ндай қ ұ рылымы республиканың сыртқ ы факторларғ а, ә сіресе соң ғ ы жылдары тауар нарық тарындағ ы ә лемдік конъюнктураның тұ рақ сыздығ ына байланысты экономикалық тә уелділігін едә уір кү шейтеді. Бұ дан басқ а, Қ азақ станның ә лемдік нарық қ а энергия-шикізат тобының тауарларын жеткізуге мамандануы оны ә лемдік бағ алардың ауытқ уларына қ атты тә уелді етіп қ ана қ оймайды, сонымен қ атар шикізаттың кө птеген тү рлерін ә зірлеу қ ымбаттай тү сетінін ескере отырып, болашақ та шикізат экспортын кең ейтудің қ иындық тарына алып келуі мү мкін. Қ азақ станның шикізат экономикасы бар ү шінші ә лемнің типтік еліне тез ауысуын болдырмау ү шін республиканың экономикалық саясаты мен экономикалық даму стратегиясын ө ндіруші салаларды дамытудың негізделген шектеулі шең беріне жә не қ азіргі заманғ ы ө ң деу ө ндірістерінің ө суін ынталандыруғ а жедел қ айта бағ дарлау қ ажет екені анық.

Тағ ы бір маң ызды мә селе-жоғ ары шоғ ырлану жә не нә тижесінде ө неркә сіптік ө ндірісті шамадан тыс монополиялау. Қ азіргі уақ ытта ел экономикасында он алты мың ғ а жуық кә сіпорын жұ мыс істейді, олардың 1, 6% - ы (250-ге жуық ірі кә сіпорын) барлық қ азақ стандық ө німнің 77% - дан астамын ө ндіреді. Елдің оннан астам ірі кә сіпорындары, негізінен отын мен шикізатты экспорттаушылар, іс жү зінде экономиканың нақ ты секторында тө лем қ абілетті сұ ранысты қ алыптастырады. Нә тижесінде, елдің экономикалық дамуының тұ рақ тылығ ы осы кә сіпорындардың қ аржылық тұ рақ тылығ ы мен басқ ару саясатына тікелей байланысты. Бұ л проблема жекешелендіру қ орытындылары бойынша республиканың ірі кә сіпорындарының басым бө лігі енді бақ ыланатындығ ымен немесе мү дделері кейде ұ лттық экономиканың қ ажеттіліктеріне сә йкес келмейтін шетелдік компанияларғ а жататындығ ымен кү рделене тү седі. Қ азақ стан таң дап алғ ан сыртқ ы факторғ а сү йенетін экономикалық стратегияның заң дылығ ы кү мә н тудырмайды, алайда ө неркә сіптік ө ндіріске шетелдік инвестициялар елдегі қ ұ рылымдық ө згерістерді жү зеге асыруғ а кө мектесуі ү шін оларды тау-кен ө ндіру ө неркә сібі мен мұ най-газ кешеніне емес, ө неркә сіптің базалық секторларына жә не ішкі нарық қ а бағ дарланғ ан ең бекті кө п қ ажет ететін салаларғ а (ең алдымен, жең іл жә не тамақ ө неркә сібі) бағ ыттау қ ажет.

Тө лемдер экономикалық ө суге кедергі келтіреді. Сонымен қ атар, соң ғ ы жылдары олар ел бюджетінің тапшылығ ы проблемасымен тығ ыз байланысты болды. Мемлекеттік реттеудің қ олданылатын қ атаң қ аржылық тетіктерінің нә тижесінде экономиканы монетизациялау дең гейі 9-12% - ғ а дейін тө мендеді.

Республиканың ө ндірістік ә леуетін дамытуды шектейтін аталғ ан проблемалармен бірге Қ азақ стан экономикасында бірқ атар артық шылық тар бар, оларғ а сү йену салыстырмалы тү рде қ ысқ а мерзімде ел экономикасын нығ айтып қ ана қ оймай, болашақ та нақ ты ұ лттық экономикалық мақ саттарғ а қ ол жеткізуді қ амтамасыз етуге мү мкіндік береді. Мұ ндай артық шылық тарғ а, біріншіден, жаң а ө нім тү рлерін ө ндіруді тез бастауғ а мү мкіндік беретін бос жұ мыс істемейтін ө ндірістік қ уаттардың едә уір ауқ ымы кіруі керек. Екіншіден, салыстырмалы тү рде жоғ ары білікті арзан жұ мыс кү шінің болуы. Ү шіншіден, елдің салыстырмалы тү рде дамығ ан ғ ылыми-техникалық ә леуеті, қ азіргі жә не жаң а технологиялық қ ұ рылыстардың бірқ атар бағ ыттары бойынша, атап айтқ анда, ғ арыш, радиациялық, лазерлік, каталитикалық технологиялар, ұ сақ химия жә не биотехнология саласында ғ ылыми жә не технологиялық негіздердің болуы. Тө ртіншіден, елдің жоғ ары білім жә не мә дени ә леуеті. Кө рсетілген қ олайлы экономикалық жә не ә леуметтік факторлардан басқ а, Қ азақ станғ а да табысты табиғ и-географиялық артық шылық тар - экономикалық қ ызметтің алуан тү рлілігін, тиімді геостратегиялық жағ дайды жә не, сайып келгенде, бай жер жә не табиғ и ресурстарды қ амтамасыз ететін ү лкен аумақ ие.

Мың жылдық тар тоғ ысында біздің еліміз ө ткен ғ асырда талап ете алатын ә лемдік экономикалық жү йеде орынды анық тау мә селесінің ө зектілігі артып келеді. Қ азақ станның перспективалары кө п жағ дайда оның ә лемдік экономикағ а ойдағ ыдай кірігу дә режесіне байланысты. Сонымен бірге, ел алдында міндет тұ р - ә лемдік экономикағ а кез-келген бағ амен кірігу емес, оның экономикалық ә леуетіне сә йкес келетін орын алу. Бұ л міндетті шешу ү шін, ең алдымен, толық қ анды интеграция ү шін Қ азақ станның қ андай ресурстары бар екенін жә не осы ресурстарды іске қ осу жә не мү мкіндігінше қ олда бар экономикалық ә леуетті арттыру ү шін не істеу керектігін білу қ ажет.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 Следующая ⇒