Стратегиялық жоспарлаудың ҚР-да пайда болуы

Стратегиялық жоспарлау – кө птеген мемлекеттер, ірі жә не орта компаниялар соң ғ ы кездері кең інен қ олданып жү рген арнаулы білім (қ ызмет) саласы. Ол басқ аруда ертеден қ олданылып келеді, бірақ жиі жә не кең кө лемде қ олданылуы екінші дү ниежү зілік соғ ыс кезінен басталды жә не тек ә скери ғ ана емес, сонымен қ атар азаматтық қ ызмет пен бизнес сферасында да кең інен қ олданылғ андық тан қ азіргі кезде жеке ғ ылым саласы ретінде қ алыптасты.

Стратегиялық жоспарлаудың мә ні айқ ындалғ ан, шекті қ ор кө лемі бойынша дамудың магистральді бағ ытын, қ азіргі экономиканың қ олайлы тұ старын дұ рыс пайдалану жә не жағ ымсыз жақ тарының ә серін бейтараптандыру арқ ылы болашақ қ а нақ ты қ ойылғ ан мақ сатқ а қ ол жеткізетін іс-ә рекеттерді анық тауда.

Қ азақ стан Республикасының стратегиялық жоспарлау жә не реформалау жө ніндегі Агенттігі ә зірлеген «Министрліктер мен ведомстволарғ а арналғ ан жылдық стратегиялық жоспарларды дайындау жө нінде ә дістемелік ұ сыныстарына» (1997 жылдың мамыр айы) сә йкес стратегиялық жоспарлар тө мендегі бө лімдерден тұ рады:

1. саланың ағ ымдағ ы қ ал-кү йіне бағ а беру;

2. жоспарлы кезең дегі министрлік жұ мысының мақ сатын анық тау;

3. басың қ ылар;

4. SWOT – мақ саттарғ а қ ол жеткізу мү мкіндіктерін талдау;

5. Мақ саттарғ а қ ол жеткізу стратегиясы;

6. Стратегияларды жү зеге асыру кезең дері, немесе аралық мақ саттар;

Жоспардың бірінші бө лімінде бастама кезең ге жә не саланың реформалануына бағ а беріледі. Бастапқ ы жә й-кү йді ә лемдік стандарттармен, ТМД елдерінің, дамығ ан жә не дамушы елдердің кө рсеткіштерімен салыстыру қ ажет. Сонымен қ атар, ағ ымдағ ы жә й-кү йді бағ алау саланың (министрліктің ) алдында тұ рғ ан бірінші кезектегі мә селелерді де қ амтуы шарт.

Министрліктердің алғ а қ ойғ ан мақ саты барынша аз болуы тиіс жә не де ү штен аспағ аны жө н. Мақ саттардың сандық ө лшемде болғ аны дұ рыс. Сандық индикаторларды қ алыптастыру мү мкін болмағ ан жағ дайда олар сапалық болуы тиіс. Бұ ндай жағ дайда мақ сат нақ ты, айқ ын бақ ылауғ а, тексеруге мү мкіндік беретіндей болуы шарт. Мақ саттар жалпымемлекеттік стратегиялық жоспарғ а, оның басың қ ылары мен қ орларына, Ү кіметтің реформа жө ніндегі бағ дарламасы мен индикативті жоспарына сә йкес белгіленеді.

Жоспардың ү шінші бө лімінде министрліктің іс-ә рекеттерінің басың қ ы бағ ыттары анық талынады. Басың қ ылардың саны ү ш-бес, жекелеген ведомстволар ү шін жеті болуы керек. Басың қ ылар неғ ұ рлым аз болса, стратегиялық жоспарды орындауда қ олда бар қ орлар мен мү мкіндіктер соғ ұ рлым шашылмайды.

SWOT – талдау – жоспардың тө ртінші бө лімін қ ұ райды.

SWOT – ағ ылшын ә ріптерінің аббревиатурасы. Қ азақ тілінде кү шті (ұ тымды) жә не ә лсіз жақ тар, мү мкіндіктер мен қ атерлер мағ ынасын береді. Ол сыртқ ы жә не ішкі жағ дайларды жү йелеу негізінде алғ а қ ойғ ан мақ саттарғ а жету стратегиясын жасау ү шін қ олданылады.

Кү шті (ұ тымды) жақ тарғ а тө мендешілер жатқ ызылуы мү мкін:

· салада реформалардың жеткілікті жү ргізілуі жә не олардың нә тижесі;

· ө зін-ө зі қ амтамасыз ету мү мкіндігі, сыртқ ы ортағ а тә уелділігінің тө менділігі;

· шығ ындар мен бағ алардағ ы артық шылық тар (бұ л мү мкіндіктерде де аталуы мү мкін);

· сә йкес (барабар) қ ұ қ ық тық жә не нормативтік қ амтамасыз етілгендігі;

· барабар информациялық қ амтамасыз етілгендігі;

· прогрессивтік (перспективалық ) технологиялар;

· кү шті (ұ тымды) менеджмент;

· жоғ ары профессионалды министрлік аппараты жә не оның жақ сы ұ йымдастырылуы;

· ғ ылыми қ амтамасыз етілуі жә не жақ сы интеллектуалдық қ орлар;

· жеткілікті қ орлар (жер, су, қ аржылық жә не т. б. )

· жақ сы ә леуметтік қ ызметтер (салалық, ведомстволық жә не т. б. )

Бастапқ ы кезең нің ә лсіз жақ тары тө мендегілерді қ амтиды:

· нақ ты стратегиялар мен жоспарлардың болмауы;

· іс-ә рекеттердің бірімен-бірі байланыссыз жан-жақ қ а бағ ытталуы;

· нашар реформалануы немесе реформалардың дұ рыс нә тиже бермеуі;

· Министрлік апаратының нашар ұ йымдастырылуы;

· нашар қ ұ қ ық тық кең естік;

· ақ паратпен нашар қ амтамасыз етілуі;

· нашар технологиялар;

· экологиялық мә селелердің болмауы;

· іс-ә рекеттердің ө зара байланысының нашарлығ ы;

· кө лік жолдары мен коммуникациялардың болмауы, т. б.

Егер кү шті (ұ тымды) жә не ә лсіз жақ тарды талдауда саланың ішкі факторлары қ аралатын болса, онда мү мкіндіктер мен қ атерлерді бағ алауда сыртқ ы факторлар зерттеледі. Мү мкіндіктер сыртқ ы нарық тарда кездеспейтін, кездессе де айқ ын кө рінбейтін белгілі бір факторлар тү рінде болса, онда қ ауіп-қ атерлер сыртқ ы нарық тың қ атерлі бә секелестік (осы сала ү шін қ ауіпті басқ а да жағ дайлар) тү рінде сипатталуы мү мкін. мысал ретінде мү мкіндіктер мен қ ауіп-қ атерлердің қ атарына тө мендегілерді жатқ ызуғ а болады (бұ л тізім тү гел ә рі міндетті бола алмайды).

Мү мкіндіктер:

· табиғ и байлық тардың болуы (жер, су, пайдалы қ азбалар жә не т. б. )

· жаң а сыртқ ы нарық тарды жаулап алуғ а жағ дай жасайтын ө ндірістерді ұ йымдастыру мү мкіншілігінің болуы;

· жаң а технологияларды игеру;

· халық аралық кө лік байланыстары мен коммуникациялардың болуы;

· басқ а ұ йымдармен, компаниялармен кө лбеу интеграция жү ргізу;

· бә секелестердің сыртқ ы нарық тардағ ы ә лсіздігі;

· бағ а мен шығ ындарды тө мендетудегі ірі мү мкіндіктер;

· мемлекет тарапынан қ олдау жә не т. б.

Қ ауіп-қ атерлер:

· кү шті бә секелестер тарапынан қ ысымның болуы;

· қ орлардың жеткіліксіздігі (мү лдем болмауы);

· сыртқ ы нарық тарғ а шығ уғ а мү мкіндіктердің болмауы;

· ішкі нарық ты жоғ алтып алу қ аупі, т. б.

Барлық мү мкін жұ п комбинациялар талданады, олардың ішінен тек стратегияны ә зірлеуге ескерілетіндері зерттеледі. Мү мкіндіктер мен қ ауіп-қ атерлердің диалектикасын естен шығ армау кекер. ө йткені, пайдаланылмағ ан мү мкіндік, оны бә секелестер дұ рыс пайдаланғ ан жағ дайда, керісінше, қ ауіп-қ атер болып шығ уы мү мкін.

Жоспардың келесі бө лімінде алғ а қ ойғ ан мақ саттарғ а жету стратегиясы анық талынады. Ә лемдік тә жірибе сә тті де, сә тсіз де стратегиялар

қ арағ анда орындалуы мү мкін емес тә різді стратегиялардың нә тижелі жү зеге асқ андары бар, керісінше, керемет стратегиялар ұ йымдаспағ андық тан, іс-ә рекеттердің байланыссыз жү ргізілгендігінен, басшылардың жігерсіздігінен іске аспай қ алғ андығ ын айтуғ а болады. Дегенмен, ғ ылыми жә не практикалық тә жірибелерді зерттеп тұ жырымдау бірнеше эталондық стратегияны бө ліп шығ аруғ а мү мкіндік береді:

а) қ ұ нарлы ө су стратегиясы - ө ндірілетін ө нім тү рлерін, салалық ерекшеліктерді ө згеріссіз қ алдыра отырып, жалпы кө рсеткіштердің ө суіне қ ол жеткізу;

б) диверсификациялық ө су стратегиясы – қ ызмет жү ргізу шең берін ө згерту, ө ндірісті жаң а ө нім тү рлерін шығ аруғ а бағ дарлау;

в) интеграциялық ө су стратегиясы – жаң а қ ұ рылымдарды қ осу жә не осы қ ызмет шең беріндегі кү шті ұ йымдармен интеграция жү ргізу арқ ылы ө су;

г) шығ ындарды қ ысқ арту стратегиясы.

Жоспарланғ ан стратегия аралас болуы да мү мкін, яғ ни нақ ты жағ дайғ а байланысты жоғ арыда аталғ ан стратегиялардың элементтерінен қ ұ рылуы мү мкін;

Жоспардың соң ғ ы бө лімінде кө зделген мақ саттарды жү зеге асыру кезең дері мен аралық мақ саттар кө рсетіледі. Аралық мақ саттар қ ысқ а мерзімдік стратегияларғ а тә н болғ андық тан, ақ ырғ ы мақ саттармен бірдей бола бермейді. Стратегиялардың орындалуын кезең дерге бө лу ішкі жә не сыртқ ы бақ ылау ү шін қ ажет. Стратегияны жү зеге асыру кезінде оқ тын-оқ тын оның орындалуын бақ ылап, бағ алап отыру керек.

Қ азіргі замаң ғ ы тү сінікте жә не мемлекеттік басқ ару, реттеу істерінде жә не кә сіпорындар, ұ жымдар дең гейіндегі қ олданылуда «стратегия» бө лшектеніп нақ тыланғ ан, жанжақ ты жә не кешенді, іске асырылуы мақ сатқ а жетуді қ амтамасыз ететін жоспар болып саналады. Ел президенті Н. Ә. Назарбаев ө зінің «Қ азақ станның егеменді мемлекет ретінде қ алыптасуы мен дамуының стратегиясы» ең бегінде «Нарық тық экономикасы дамығ ан мемлекеттер тә жірибесін басшылық қ а ала отырып, бізге белгілі бір кезең ішінде Қ азақ стан экономикасының дамуына ү кімет тарапынан тұ рақ ты талдау мен бақ ылау жасау мақ сатында индикативті сипаттағ ы қ ысқ а-орта-ұ зақ мерзімді жоспар-болжамдар практикасын енгізу қ ажет» - десе, «Қ азақ стан 2030: гү лдену, қ ауіпсіздік жә не барлық қ азақ стандық тардың тұ рмыс жағ дайларын жақ сарту» ү ндеуінде «Біздерге кешіктірмей мемлекетіміздің ұ зақ болашағ ына арналғ ан даму стратегиясын жасауды бастауымыз жә не бес, оң жылдық даму жоспарларын ә зірлеуіміз керек» - деген болатын.

⇐ Предыдущая 123 4 5 Следующая ⇒