Бағдарламалық тілдің қысқаша мінездемесі

3.3. Бағдарламалық тілдің қысқаша мінездемесі

Object pascal тілі

Жоба құру негідері

Object Pascal тілі - Delphi ортасындағы негізгі бағдарламалаушы құрал. Delphi-де кез-келген бағдарлама жоба файлынан және бір немесе бірнеше одульдерден тұрады. Object Pascal-дағы бағдарлама жоба мынадай бөлімдерден тұруы мүмкін:

- Бағдарлама тақырыбы;

- Іске қосылатын модульдерді сипаттау бөлімі;

- Белгілерді сипаттау бөлімі;

- Тұрақтыларды сипаттау бөлімі;

- Типтерді сипаттау бөлімі;

- Айнымалыларды сипаттау бөлімі;

- Процедура мен функциялар бөлімі.

Жаңа қосымша құру үшін File/New/Application командасын орындаңдар, ол аңа жоба ашу мүмкіндігін береді. Сол кезде косымшаның негізгі (басты) ормасы Forml және оған сәйкес модуль Unitl құрылады. Форманын ікырыбьш өзгертуге болады. Ол үшін: обьектілер инспекторына өтіп, Properties етіндегі Caption касиетінің тұсындағы сөзді, жаңа тақырыппен өзгерту керек. өптеген мысалдарды орындауда көбінесе бір ғана форманы пайдалануға тура гледі.

Бүл форманы қүру үшін:

- File/New/Application командасын орындап жаңа жобаашыңдар.

- Форманың тақырыбын өзгертіңдер.

Additional бетіндегі BitBtn компонентін таңдап, оны форманың
қажетті жеріне орналастырындар. Обьектгілер инспекторы осы тетік
туралы ақпарат береді. Kind қасиетіне Ок мәнін беріңдер.

Осындай тәсілмен екінші тетікті орналастырыңцар, оның Kind
қасистінде bkClose монін беріңдер.

Standart бетінен Edit компонентой формаға орналастырыңдар және
Text қасиетінің мәнін өшіріңдер.

Формаға Standart бетіидегі Memo компонентін орналастырыңдар,
Lines қасиетінің мәнін өшіріңдер. SerollBars қасиетіне ssBoth
таңдандар.

Мұндағы, BitBtn тетігіндегі Kind қасиеті компонентің сыртқы түрін жене осы тетік диалоггық терезеде асыратын стандартгы функцияларды анықтайды.

Memo компонентінің SerollBars қасиетіне меншіктелген ssBoth мәні редакторда горизонталь жене вертикаль айналдыру жолағының болуын білдіреді.

Lines қасиетінде Memo компонент! экранда пайда болғанда оның алаңьшда бейнеленетін текст жазылады. Осындай мағынаға Edit компонентінің Text қасиеті ие болады.

Әртүрлі қосымшаларды кұруда көбінесе ұқсас формаларды пайдалануға тура келеді. Ол үшін бір форманы шаблон ретінде архивте сақтап коюга болады. Бұл амалды орындау ұпгін:

- Форманы кез - келген атпен файлда еактаңдар.

- Бұл форманы архивке енгізу үшін, формада тұрып тышқаннъщ оң жак тетігіне басу арқылы Add to Repository командасын таңдаңдар. Пайда
болған формадағы Title жолында форманың атын, ал Description жолына
- түсінікгеме сөз жазыңдар. Page тізімінде Forms таңдаңдар. Ал Author
жолына өз фамилияларыңды жазып, Ок тетігіне басьщдар. Енді бұл
форманы тіркеуге алынды деп есептеуге болады. Оны File/New/Other
командасы арқылы орындауға болады [6].

- Форманы Delphi іске қосылғанда стандартты бес формамен бірге нгағару үшін Tools/Repository командасын орындап, Pages тізімінен Forms жольш және Object тізімінен өздерің сақтаған форманы табывдар. Оған тышқанның сол жағымен шерту арқылы оған Main Form жалаушасыи орнатыңдар. Бұл терезені Ок тетігін басу арқылы (барлық өзгертулерді сақтау үшін) жабыңдар.

Қарапайым операторлар

Програмадағы оператор - бұл кандайда бір алгоритмдік іс - әрекетті орындайтын біртұтас бөлінбейтін сөйлем. Бұкіл программа бірінен - соң бірі орналасқан операторлар тізбегінен құрылады. Кез - келген оператор деп іс - әрекетті түсінеміз (салыстыру, меншіктеу, программа бойынша өту (кешу) және т.б.). Сонымен айнымалыларды, тұрақтыларды, белгілерді, типтерді сипаттау блогы және оларды құрайтьш сөйлемдер оператор бола алмайды. Программада операторлар бірінен-бірі нүктелі үтір (;) арқылы ажыратылады. Бұл символ операторлардың соңын білдіреді [7].

Object Pascal тілінің операторларьщ қарапайым және құрылымдық деп екіге бөлуге болады. Қарапайым операторлар деи құрамында баска операторлар жоқ (болмайтын) операторларды айтамыз. Олар:

- меншіктеу операторы;

- процедураны шақыру;

- Goto шартсыз көшу операторы;

- бос оператор.

Goto операторын қолдану үшін белгілерді сипаттау бөлімінде (0 - ден 9999 немесе атау) label сөзінен соң сипатталуы тиіс.

Құрылымды операторлар

Кұрылымды операторлар құрамында бірнеше басқа қарапайым жәнс құрыльшды операторлар болуы мүмкін.

Олар:

- Құрмалас оператор;

- Шартты оператор if;

- Case шартты операторы;

- Repeat циклдік операторы;

- While циклдік операторы;

- For циклдік операторы;

- With жазбалар операторы;

Құрмалас операторлар - деп begin және end сөздерінің арасында орналасқан операторлар тізбегін атайды. Бұл кілтгі сөздер операторлық жақшалар деп аталады. begin a: = 45; b: = a*21; end;[2]

HTML гипермәтіндік тілі

HTML гипертекстік тілін 1989 жылы World Wide Web гипертекстік жүйесін бөлудің өңдеу технологиясының компоненттерінің бірі ретінде Тим Бернер – Ли ұсынғаны белгілі. Гипертексті бөлу негізіне құжаттың әрбір элементі тегтерімен қоршаған элементтердің жиынтығы түрінде көрсетуге болатын құжатты сипаттаудың тегтік моделі жататын болған. Өзінің мәні бойынша тегтер программалау тілдеріндегі «BEGIN / END» жақша ұғымдарына жақын және локальды айнымалылардың HTML аттарының арасындағы амалдардың облысын білдіреді , құжаттағы тексттік э лементтерді түсіндіру ережелерінің амалдарын анықтайды және т. б [17].

HTML тілінің атқаратын қызметі.

Web – парақтары экранда ықшам түрде безендіріліп, көрсетілгенмен, HTML тілі мәтіндерді пішімдеп көрсететін тілге жатпайды. Өйткені әрбір тұтынушы әртүрлі компьютерлерді пайдаланады. Сол себепті жаңа ғана зауыттан шыққан бір компьютердің Windows жүйесінде жұмыс істей алатын броузері бар болса, екінші бір тұтынушы компьютері тек MS DOS жүйесінде жұмыс істейтін ескі броузерді пайдалануы мүмкін. Бұл екеуінің көрсету мүмкіндіктері әртүрлі болғандықтан, бір файл екеуіне 2 түрлі болып көрсетіледі. Ал үшінші компьютердегі Web – парақтың мәтіндері зағиптарға арналған. Брайль қаріптері арқылы берілсе, оның нәтижесі тіпті басқаша болады. Құжаттарды әртүрлі тұтынушының әртүрлі құрылғыларда және әртүрлі броузер программалармен көретіндіктерін ескерсек, HTML тілін мәтіндерді форматтау тәсілдерін жазуға арналған тіл деп атауға болмайды. Ол Интернеттегі мәтін бөліктерінің атқаратын қызметін анықтап, соларды әрбір тұтынушыға бейімдеп жеткізе алатын құжатты функционалды түрде белгілейтін тіл болып табылады [13].

HTML командалары.

HTML тілінің бастапқы мәтінді белгілейтін командалары тег (tag) деп аталынады. Тег символдар тізбегінен тұрады. Барлық тег «кіші» (<) символдарынан басталады да, «үлкен» (>) символымен аяқталады. Осындай қос символ тізбегі бұрыштық жақшалар деп те аталады. Ашылатын бұрыштық жақшадан соң команда аты болып табылатын түйінді сөз – тег орналасады.

HTML тіліндегі әрбір тег бір арнаулы қызмет атқарады. Олардың жазылуында әріптер регисторы ешбір роль атқармайды, бас әріпті де, кіші әріптерді де қатар қолдана беруге рұқсат етілген. Бірақ тег атауларын жай мәтіннен айыру мақсатында оларды бас әріппен жазу қалыптасқан. HTML тілінің бір тегі әдетте құжаттың белгілі бір бөлігіне, мысалы бір абзацқа ғана әсер етеді. Осыған орай екі тег қатар қолданылады. Бірі – ашады, екіншісі – жабады. Ашатын тег белгілі бір әсер ету ісін бастайды, ал жабатын тег сол әсерді аяқтайды. Жабу тегтері қиғаш сызық символымен басталуы тиіс [23].

Кейбір тегтер өз жазылу орнына қарай тек бір ғана әсерін тигізеді. Мұндайда жабу тегі қажет болмай қалады да, ол жазылмайды. Егер тег ретінде HTML тілінде қолданылмайтын түйінді сөз жазылып кетсе, онда оның ешбір әсері болмайды. Броузер арқылы құжат экранда көрсетілген жақта тегтердің өздері бейнеленбей, тек олардың құжат мәтініне тигізетін әсері ғана бөлініп тұр.

Тег атрибуттары.

Көбінесе ашылу тегтерінің тигізетін әсерлерін түрлендіретін олардың атрибуттары болады. Атрибуттар немесе сипаттамалар - тег атауының және бір бірінен бос орын арқылы бөлініп жазылытын қосымша түйінді сөздерден тұрады. Кейбір атрибуттар оның мәнін жазуды талап етеді. Атрибут мәні оның түйінді сөзінен теңдік белгісі (=) арқылы бөлініп жазылады. Атрибут мәні қостырнақшаға алынып жазылуы тиіс, бірақ кейде қостырнақшаны жазбауға да болады.

Түсініктемелер

Программалау тілдерінде түсінік беретін сөздер – комментарийлер жазылатыны сияқты мұнда да программаның орындалуына еш әсер етпей, оны түсінуді жеңілдететін түсініктеме мәтіндер жазып отыруға болады. HTML тілі комментарийлері арнайы символдардан басталады да, түсінік беретін мәтін осыған жалғаса жазылады.

HTML құжаты сол құжаттың негізгі мәтіні мен белгілі тегтер деп табылады. Сондықтан оны құрастыру үшін жай мәтіндік редакторды, Windows ортасындағы блокнотты пайдалана беруге болады.

HTML құжатының кез-келгені <html> тегінен басталып соған сәйкес жабылу </html> тегімен аяқталады.

Осы екеуінің ортасында құжаттың тақырыптың бөлігі мен тұлғасы болып келетін негізгі бөлігі орналасады. Құжатың тақырыптық бөлігі <head> типтерінің ортасында тұруы, жалпы құжат туралы мәлімет береді. Әдетте бұл бөлікті <title> тегтерімен шектелетін құжаттың ресми атауы орналасады. Бұл атау терезе тақырыбында тұратын функцияның аты.

Жазылатын мәтін құжат тұлғaсы деп аталатын <body> </body> тегінің ортасында жазылады. Осы айтылған 4 тег HTML құжатының кез-келгенінде болуы тиіс.

Мысалы: <html> <head> <title> құжат тақырыбы </title>

</head>

<body>

бұл мәтін экранға шығады

</body>

</html>

Құжаттың функционалдық бөліктерін анықтау.

1. HTML тілі құжаттардың ішкі тақырыптарының көлеміне қарай 6 түрлі деңгейін жасай алады. Олар: <h1>…</h1> <h6>…</h6> жалғасады.

2. Жаңа жолдан басталатын абзацтарды белгілеу үшін <p> тегі қолданылады. Бір абзацты жаппай жаңа абзацты бастап кетсек , алдыңғы абзац автоматты түрде жабылады. Сондықтан <p> тегін жаппаса да болады. HTML тілінде азат жолдан басталмайды, тек абзацтар арасында бір бос жол қалдырылып кетеді. Көбінесе абзацтарды анық етіп бөліп тұру үшін көлденең горизонталь сызық қойылады. Көлденең сызық қою <hr> тегімен орналастырылады. Оның жабу тегі болмайды [4]

3. Сөз арасында қойылған бірнеше бос орынның тек біреуі ғана көрініп тұрады. Сол сияқты келесі қатарға көшіретін Enter пернесі де HTML тілінде ешбір әсер етпейді.

Егер абзац жасап бос жол қалдырмай жаңа жолға көшу қажет болса, онда жалғыз қолданатын <br> тегін пайдаланамыз.

Қаріп (шрифт) стилдерін басқару. Логикалық стильдер.

Сырғымалы жолдарды ұйымдастыру

HTML 4.0 нұсқасынан бастап кез-келген құжатты әдемілеп әшекейлеу ісін сол құжаттан бөлек жасау мүмкіндігі пайда болды. Алайда бұл концепция тек байқау сипатына ие болып отыр. Және оны көптеген броузерлер арқылы жасауға болмайды. Сол себепті HTML тілінде тек ғана тегтер бар.

1. Әріптің мөлшерін, түсін және сызылымын таңдап алу үшін <font> тегін пайдаланамыз. Бұл қосарланған тег оның ашылған және жабылған тегтер арасында орналасқан барлық мәтінді түрлендіруге болады. <font> тегінде қолдануға болатын size=…., color=…, face=…, тәрізді, 3 Атрибуттарның ең болмағанда біреуі тұруы тиіс: 1-ші Атрибуттар әріптің мөлшерін тағайындайды. Әріптің алдын-ала берілетін 7 түрлі көлемі бар. Олар :1-7 сандар. Егер сан көрсетілмесе келісім бойынша 3-ке тең деп саналады. color= — әріптің түсін таңдау мүмкіндігін береді. face= – қаріп (шрифт) типін береді. Осы атрибуттың мәні компьютерде орнатылған қаріп атының біріне сәйкес келуі керек.

Мысалы:

<body>

Алдарыңызда

төртінші мөлшермен arial типімен аталған сары түсті әріптер.

</font>

</body>

2. Осы параметрдің барлығын бүкіл құжат үшін бірден беру қажет болады.

⇐ Предыдущая 10 11 12 13 141516 17 18 19 Следующая ⇒