Хадисші ғалымдардың дәріптеуі

Хадисші ғ алымдардың дә ріптеуі

Мә кки ибн Ибраһ им, Язид ибн Һ арун жә не Абдулла ибн Мубарак сынды мә шһ ү р хадисші ғ алымдардың Ә бу Ханифаны ө з заманының ең білгір ғ алымы деп айтқ ан сө здерін жоғ арыда келтірдік. Бұ ғ ан қ оса Ә бу Ханифаның фиқ һ ілімінде имам, мұ жтаһ ид ғ алым екендігі хақ қ ында ғ алымдар арасында ижма бар [3, 19]. Мысалы, ә йгілі ғ алым Суфиян ә с-Сә ури оны «Жербетінің ең ү лкен фақ иһ ы» деп мақ тағ ан. Абдулла ибн Мубарак болса: «Алла тағ ала мағ ан Ә бу Ханифа мен Суфиян арқ ылы жә рдем бермегенде ө зге адамдардан еш айырмашылығ ым болмас еді» дейді [2, 311].

Надр ибн Шумайл: «Адамдар Ә бу Ханифа оятқ анғ а дейін фиқ һ ілімінде ұ йқ ыда болды» дейді [3, 20].

Ү лкен хадисші ғ алым Яхия ибн Сағ ид ә л-Қ аттан: «Ә бу Ханифаның пікірінен (рай) жақ сы пікір естімедік. Шыны керек, оның кө птеген пә туасымен амал етеміз» дейді [2, 312].

Имам Шафиғ и: «Адамдар фиқ һ ілімінде Ә бу Ханифағ а мұ қ таж» десе, ә йгілі хадисші Ә бу Дауыт: «Алла тағ ала Ә бу Ханифағ а рақ ым етсін. Ол нағ ыз имам еді» деген [3, 21].

Фиқ һ ілімінде Пайғ амбардың (с. а. у. ) хадистерін, сахабалар мен табиғ индердің пә туалары мен кереғ ар кө зқ арастарын (ихтилаф), насих жә не мә нсух аяттар мен хадистерді білместен пә туа беру немесе ижтиһ ад ету ә сте мү мкін еместігі мә лім. Бұ л жайлы Имам Мұ хаммед ибн Хасан: «Қ ұ ран мен сү ннетті, сахабалардың пә туаларын жә не фақ иһ ғ ұ ламалардың ижтиһ адтарын білген кісі ғ ана туындағ ан мә селелерде ижтиһ ад ете алады» дейді [3, 22].

Олай болса, хадисші ғ алымдар Ә бу Ханифаны «ең ү лкен фақ иһ », «имам» ә рі «мұ жтаһ ид ғ алым» сынды жағ ымды сипаттармен дә ріптей отырып, оның хадистерді жоғ ары дә режеде мең герген «хафыз*» екенін де мойындағ ан болып табылады. Себебі, аз ғ ана хадис білетін кісінің имам, мұ жтаһ ид ғ алым болуы ә сте мү мкін емес.

Хадис ілімінде хафыз атаулы

Хафыз ғ алымдар туралы жазылғ ан табақ ат кітаптарында Ә бу Ханифаның есімі тыс қ алмағ ан. Солардың бірі - хафыз ә з-Зә һ ә бидің «Тә зкиратуль-Хуффаз» атты ең бегі. Хафыз ә з-Зә һ ә би аталмыш ең бегінде Ә бу Ханифаны хафыз ғ алымдармен бірге атап ө тіп, оғ ан мақ таулар айтқ ан. Ол кітаптың кіріспесінде былай дейді: «Бұ л ең бек Пайғ амбар (с. а. у. ) ілімін арқ алағ ан ә діл, сондай-ақ, рауилердің сенімді немесе ә лсіз жә не хадистердің сахих немесе ә лсіз қ абыл етілуінде сө здеріне қ ұ лақ асылатын ғ алымдарғ а тоқ талып ө теді».

Сонымен қ атар, ғ алым Мақ диси де Ә бу Ханифаны ө зінің ең бегінде атап ө ткен. Ол ө зінің ең бегін кітабының бас жағ ында былай деп таныстырады: «Бұ л - хадис ілімімен шұ ғ ылданып жү рген ілім адамының білуі тиіс кейбір хафыз сахаба, табиғ ин жә не ә тбағ ут-табиғ индердің ө мірбаяны қ амтылғ ан ық шамды (мұ хтасар) ең бек». Атламыш кітаптың кішігірім ең бек болғ анына қ арамастан Ә бу Ханифаның ө мірбаянына тоқ талып ө туі Имамның танылуы маң ызды хафыздардың бірі екендігін аң ғ артады.

Хафыз шайхуль-Ислам ә с-Салихи ә ш-Шафиғ и «Уқ удуль-Жуман фи Мә нақ ибиль-Имамиль-Ағ зам Ә би Ханифа ә н-Нұ ғ ман» атты ең бегінің 23-ші бө лімінде Ә бу Ханифаның кө п хадис білгендігі жә не хафыз хадисшілердің алды болғ андығ ы жайында тоқ талады. Ол кітабында былай дейді: «Ә бу Ханифа алдың ғ ы қ атарлы хафыз хадисшілерден. Хафыз ә рі сыншы (мунақ қ ид) Ә бу Абдулла ә з-Зә һ ә бидің «ә л-Мумтиғ » жә не «Табақ атуль-Хуффазил-Мухаддисин» атты ең бектерінде оны хафыздардың арасында атап ө туі ө те орынды болғ ан. Ә бу Ханифа хадистерге қ атты кө ң іл бө лмегенде фиқ һ и мә селелерде мұ ншалық ты ү кім шығ ара алмас еді. Кү мә нсіз ол дә лелдерден ү кім шығ арғ ан алғ ашқ ы ғ алым»[7. 319].

Ә л-Ажлуни былай дейді: «Табиғ иннан саналатын Ә бу Ханифа - талассыз мұ жтаһ ид ғ алымдардың имамы. Ғ алымдардың ортақ пікірі бойынша ол ижтиһ ад есігін алғ аш ашқ ан ғ алым. Ә бу Ханифаның фиқ һ ілімін зерттеген кісі оның аса білгір, Қ ұ ран мен сү ннетті ө те жақ сы мең герген ғ алым екендігіне кө з жеткізеді. Себебі дін мә селелері Қ ұ ран мен сү ннеттен алынады. Усул жә не хадис ілімдерінің ғ алымдары Ә бу Ханифаның сахих хадисті қ иястан жоғ ары қ ойғ андығ ына ижма қ ылғ ан. Иә, ол ө зге имамдар сияқ ты кө п хадис риуаят етпеген. Дегенмен, имам, мұ жтаһ ид болудың шарттары ішінде кө п хадис риуаят ету шарты жоқ. Ө йткені, ижтиһ ад ету хадистерді басқ аларғ а жеткізумен емес, сү ннеттерді біліп, оларды мең герумен мү мкін болады. Мысалы, хз. Ә бу Бә кір ә с-Сыддық кү мә нсіз сахабалардың ең ү лкен имамы, ең білгір фақ иһ ы. Соғ ан қ арамастан ол дә режесі ө зінен тө мен ө зге сахабалардан аз хадис риуаят еткен»[6, 27].

Демек, аз хадис риуаят ету аз хадис біледі деген сө з емес. Олай болса, Ә бу Ханифаның басқ а хадисші ғ алымдарғ а қ арағ анда аз хадис риуаят етуі оның кө п хадис білмеуінен деген ү стірт шешім қ абылдау қ ателік болып табылады.

Қ орыта келе, Ханафи мә зһ абының негізін қ алаушы Имам Ағ зам Ә бу Ханифа Қ ұ ран мен хадис ілімін терең мең герген талассыз ү лкен ғ алым. Оның мү жтә һ ид ғ алым екенін оны жақ таушылармен қ атар, оғ ан қ арсы кө зқ араста болғ андар да мойындағ ан ә рі куә лік еткен. Олай болса, оның артына қ алдырғ ан фиқ һ ілім мұ расы Ислам дінінің қ айнаркө зі - Қ ұ ран мен сү ннетке негізделеді деп толық сеніммен айтуғ а негіз бар.

⇐ Предыдущая 1 234 Следующая ⇒