І. Кіріспе. ІІ. Негізгі бөлім.. ІІІ. Қорытынды

ЖОСПАР:

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бө лім.

Ø Гельминтоздар, олардың жіктелісі.

Ø Адамда кездесетін маң ызды гельминтоздар аскаридоз, энтеробиоз, описторхоз, тениоз, тениаринхоз, гименолипедоз, дифиллоботриоз.

Ø Гельминтоздарды диагностикалау ә дістері.

Ø Емдеу жә не алдын алу тә сілдері.

ІІІ. Қ орытынды

КІРІСПЕ

Гельминтоздар адамда сорғ ыш, таспа, жұ мыр, т. б. қ ұ рттардың паразиттік тіршілігі салдарынан пайда болады. Гельминтоздардың аталуы ауру туғ ызатын қ ұ рттардың тү ріне қ арай. Олардың тек адамда (аскаридоз, энтеробиоз, т. б. ) немесе адам мен малда қ атар кездесетін гельминтозооноздар (фасциолез, трихинеллез, эхинококкоз) тү рлері белгілі. Гельминттер дегеніміз - адам мен жануарлар денесінде паразиттік ө мір сү ретін қ ұ рттар. Осы қ ұ рттардың шақ ырғ ан аурулары гельминтоздар деп аталады. Гельминттер улы заттар бө лу арқ ылы ә ртү рлі аурулы жағ дайларғ а ұ шыратады: ішегінің қ ызметін бұ зады, зат алмасуын бұ зады, организмде аллергия тудырады, гельминттер кө бейіп кетсе ішек тү йілуі мү мкін /непроходимость/. Гельминттер арасында ішектік ( аскаридоз, трихинеллез, дифиллоботриоз, гименолепидоз, тениоз, энтеробиоз жә не т. б. ) жә не ішектен тыс (фасциолез, описторхоз, клонорхоз жә не т. б. ), личинкалыларды ажыратады.

Гельминтоздар деп адам организмінде паразиттік ө мір сү ретін ішек қ ұ рттарымен (гельминттермен) шақ ырылатын аурулар аталады. Ішек кұ рттарының улары ішек қ ызметін бұ зады, аллергия тудырады, зат алмасуына ә серін тигізеді, қ ұ рттар ө те кө бейіп кетсе, баланың ішегі бітеліп, іші жү рмей қ алады. Гельминтоздардың ішінде балаларда жиі кездесетіні энтеро-биоз жә не аскаридоз.

Гельминтоз ауруын жұ қ тырудың басты себебі — гигиена ережелерін сақ тамау (жуылмағ ан қ ол, жуылмағ ан кө кө ніс пен жеміс-жидектерді тамақ қ а пайдалану, қ айнамағ ан су ішіп, табиғ и су аймақ тарында шомылғ анда су жұ ту). Тікелей адамнан адамғ а берілетін острица мен ергежейлі цепенінің жұ мыртқ алары. Қ алғ ан гельминтоз жұ мыртқ алары адам организміне тү скенше, міндетті тү рде қ оршағ ан ортағ а -су немесе топырақ қ а тү суі қ ажет. 1, 5-3 жастағ ылардың жұ қ тыру ауқ ымы ө те жоғ ары, кейде 80 пайызғ а дейін жетеді. Паразиттердің инвазиялық сатыларында адам ағ засына ену жолдарына байланысты пероральді (аскаридоз, энтеробиоз жә не т. б. ) жә не перкутанды (анкилостомоз, шистосомоз жә не т. б. ) гельминтоздарды ажыратады.

Гельминтоз ауруының алдын алу тамақ ішер алдында қ олды, тамақ қ а пайдаланатын кө кө ністерді, жеміс-жидектерді тиянақ ты жуу, тамақ ты термиялық ө ң деу болып табылады. Сонымен қ атар топырақ пен суды нә жіспен ластамау, қ айнағ ан су ішу, тамақ тарды шыбыннан қ орғ аудың да ролі зор. Гельминтозғ а кү діктенген жағ дайда міндетті тү рде дә рігерге кө ріну керек.

Гельминтоздар адам ағ засының ә ртү рлі мү шелерімен, терісінде тіршілік етіп, қ атты клиникалық симптомдары мен аурудың біліну белгілері білінбей ағ заның жұ мысын қ алыптан шығ арады. Содан ә ртү рлі клиникалық белгілер пайда болады: ішек жұ мысының бұ зылуына, жү йке жү йесінің шалдығ уына, адам ағ засының жалпы қ арсыластығ ы тө мендеуіне, жә не де жұ қ палы соматикалық аурулардың қ абылдағ ыштығ ы жоғ арлайды.

Гельминттердің географиялық таралуы бү кіл жерде, алайда тропикалық елдерде гельминтофаунаның алуан тү рлілігі байқ алады, бұ л жерлерде полиинвазиялар жиі кө рініс болып табылады (адам ағ засында екі немесе одан да кө п гельминттердің бір уақ ытта паразитирленуі).

Инвазионды ү рдістің дамуында бірнеше бірінен соң бірі болатын фазаларды ажыратады, оларғ а белгілі бір симптомдар сипаттамасы тә н болып келеді:

· жедел, немесе ерте инвазия фазасы

· инвазияның латентті (жасырын) фазасы

· инвазияның созылмалы фазасы

Қ азіргі уақ ытта адамдар арасында 250 гельминт тү рлерімен зақ ымдалу тіркелген, олар қ ұ рттардың ү ш типіне жатқ ызылғ ан:

I. Nematoda (нематода) – жұ мыр қ ұ рттар (аскаридоз, трихинеллез, энтеробиоз, трихоцефалез жә не т. б. қ оздырғ ыштары)

II. Trematoda (трематода) – сорғ ыштар (фасциолез, описторхоз, клонорхоз жә не т. б. қ оздырғ ыштары)

III. Cestoda (цестода) – таспа қ ұ рттар (тениаринхоз, тениоз, дифиллоботриоз, гименолепидоз, эхинококкоз жә не т. б. қ оздырғ ыштар

І.

· Аскаридоз – дү ние жү зінде ең кең таралғ ан гельминтоздардың бірі болып табылады, онымен дү ние жү зінде ә р тө ртінші адам зақ ымдалғ ан.

Адам – Ascaris lumbricoides-тың ақ ырғ ы иесі болып табылады. Аскарида ұ рғ ашысы 25-40см-ге дейін, ал еркегі 15-25см-ге дейін жетеді. Жыныстық жетілген ұ рғ ашы аскарида тә улігіне 240мың -ғ а жуық жұ мыртқ а шығ арады. Аскаридозды шақ ырушы ішек қ ұ рты (гельминт)— аскарида, 25-40 см. келетін ақ тү сті жұ мыр қ ұ рт. Олар ащы ішекте ө мір сү реді, жұ мыртқ алары нә жіспен бірге сыртқ ы ортағ а шығ ады. Бала жуылмағ ан жеміс-жидек жегенде, қ олын жумай тамақ жегенде кір қ олдары арқ ылы қ айтадан ішекке ө теді. Ащы ішекте жұ мыртқ алардан личинка ө сіп-ө неді де, қ анғ а ө теді. Қ ан арқ ылы личинка жү рекке, одан ә рі ө кпе альвеолаларына жетеді. Ө кпеден дем алысы кезінде ауа ағ ынымен ауыз куысына шығ ып, одан ә рі қ айталап ауыз куысы ө ң еш — асқ азан — ұ лтабар — ащы ішекке жетеді. Ащы ішекте личинкадан аскарида қ ұ ртына айналып ө сіп-ө неді. Осылай аскариданың ө сіп-ө ну циклы айналып, кайталанып отырады. Бір циклдың ү зақ тығ ы 2 - 2, 5 айғ а созылады.

Патогенез. Аскаридоз кезінде зақ ымдалғ аннан кейін 3-4 сағ ат ө ткен соң дернә сіл, жұ мыртқ а қ абық тарынан босап шығ ып, ішектердің шырышты жә не шырыш асты қ абаттарын тесіп ө тіп ішек кө ктамырларына тү седі. Ары қ арай дернә сіл қ ақ па жә не тө менгі қ уысты веналары арқ ылы жү ректің оң жақ бө ліктеріне жә не ө кпе артериясы арқ ылы альвеолалардың капиллярларына тү седі. Дернә сілдер бронхтар арқ ылы трахеяғ а жә не жұ тқ ыншақ қ а жылжиды. Ауыз қ уысынан сілекеймен бірге олар қ айта жұ тылып, ішекке тү суі мү мкін, ал ащы ішекке тү скен соң 70-75 кү ннен кейін жыныстық жетілген аскарида дамиды. Аскаридалардың дернә сілдерінің миграция сатысы (аэробты саты) 14-15 кү нге созылады.

Клиникасы. Аскариидоздың бірінші фазасы келесі тү рде ө теді:

А) шеткері қ андағ ы эозинофилиямен кө рінетін, ө кпенің тұ рақ ты емес ошақ ты инфильтрациясы;

Б) тыныс алу жолдарының аурулары (пневмония, бронхит, кейде қ ан аралас қ ақ ырық болатын тұ мау тә різді аурулар);

В) терінің зақ ымдануы (есекжем тә різді полиморфты бө ртпе, қ ышыма, қ абыршақ танумен аяқ талуы мү мкін везикулярлы жә не басқ а да бө ртпелер);

Г) бауырдың ұ лғ аюы жә не ауырсынуы;

Д) іштің ауырсынуы;

Е) артериялық қ ысымның тү суімен тахикардия;

Диагностикасы. Аскаридоз диагностикасы анамнез мә ліметтерін дұ рыстап жинастыруғ а, науқ астарды физикалық қ арау кезінде анық талатын мә ліметтерге, нә жісте аскарида жұ мыртқ аларын табуғ а негізделеді. Глистты инвазияғ а кү дік туындағ ан кезде қ ұ рттар жұ мыртқ аларына нә жісті зерттеу 3-5 кү н қ атарынан орындалуы тиіс. Лейкина бойынша тірі аскарида дернә сілдеріне преципитация реакциясын қ олданады, аскаридозды антигенмен (Кротов бойынша), рентгенологиялық зерттеу қ олданылады.

Шеткері қ анда – анемия, лейкопения, ЭТЖ-ның жоғ арылауы жә не эозинофилия анық талады.

Емі. Аскаридозды емдеудің эффективті ә дісі – левамизолды (декарис) қ олдану кезінде болады – бір ретті жә не тә уліктік доза мө лшері ересектер ү шін 150мг, балалар ү шін 5мг/кг; пирантел (комбантрин) 11мг/кг дене массасына деген дозада, мебендазол (вермокс) – 9 жасқ а дейінгі балаларғ а бір ретті доза 2, 5-3мг/кг кү ніне 2 рет, 9 жастан асқ андарғ а кү ніне 2 рет 100 мг-нан тамақ тан кейін, 3 кү н бойы, медамин 10мг/кг дозасында 1-3 кү н тағ айындайды.

· Трихинеллез. Спираль тә різді ішек қ ұ рттары — трихинеллалармен шақ ырылатын гельминтоз тү рі. Жұ ғ у жолдары — ауру малдың еті арқ ылы. Бұ л қ ұ рттардың личинкалары ішектен бү лшық еттерге ө тіп, сол енген жерде спираль тә різді оралып жатады. Сыртында калың қ абық ша (капсула) пайда болып, ұ зақ уақ ыт сақ талады.
Клиника. Личинка енген жерлердегі бұ лшық еттердің қ озғ алғ анда, ұ стап кө ргенде қ атты ауырсынуы байқ алады, баланың беті ісініп, температурасы кө теріледі. Қ анда эозинофилия анық талады.
Емі: вермокс тағ айындалады.

· Энтеробиоз — ұ зындығ ы 4-12 мм келетін, кішкентай жү мыр ақ қ ұ рттармен (острицалармен) шақ ырылатын гельминтоз тү рі. Острицалар тоқ ішекте ө мір сү реді. ұ рғ ашылары тү нге қ арай анус қ атпарларына шығ ып, сол жерде жұ мырткалайды. Осы кезде баланың қ ұ йрығ ы катты қ ышиды да, бала қ олымен қ асығ ан кезде тырнақ тарының астына жұ мырткалары жиналып калады. Бала ертең іне қ олын жумастан тамақ ішкен жағ дайда, жұ мыртқ алар қ айтадан ішке ө тіп, ө зіне-ө зі қ айта жұ қ тырады — аутоинвазия. Қ ұ рттар ішекте ө мір сү рген кезде баланың тә беті тө мендейді, іші ауық -ауық бү ріп ауырады, салмағ ы тө мендейді.

Энтеробиоз – мектепке дейінгі жастағ ы балалар арасында ең жиі кездесетін

гельминтоз болып табылады. Энтеробиоз қ оздырғ ышы – острица, Enterobius

Vermicularis (сө збе сө з аударатын болсақ, «ащы ішекте ө мір сү ретін қ ұ рт»).

Еркектері 2-5мм ұ зындық қ а дейін ө седі, жә не алқ ызыл тү сті болып келеді.

Патогенез. Энтеробиоз кезінде острицалар науқ ас ағ засына жә не ішектің шырышты қ абатына токсико-аллергиялық жә не механикалық ә сер кө рсетеді. Острицалардың ө мір сү руінің нә тижесінде тү зілген ө німдер, тү рлі ферменттер ішектің шырышты қ абатының, тіпті шырыш асты қ абатының ұ лпасын бұ зып тү рлі іздер, жолдар тү зілуі мү мкін, ал бұ л іздерге тек қ ана острицалар ғ ана емес, сонымен қ атар патогенді бактериялар да енуі мү мкін. Қ ыз балаларда острицалар миграция кезінде сыртқ ы жыныс мү шелеріне, зә р шығ арушы жолдарғ а еніп, вульвагинит, уретрит туындатуы мү мкін.

Клиникасы. Энтеробиоз кезіндегі басты симптом перианальді аймақ тағ ы қ ышу сезімі болып табылады. Қ ышу сезімі сыртқ а шығ ып отырғ ан гельминттердің шырышты қ абатты тітіркендіруі нә тижесінде жә не острицалардың ө мір сү руі барысында тү зілген қ алдық ө німдердің аллергиялық ә сері нә тижесінде пайда болады. Қ ышу сезімі кешкі жә не тү нгі уақ ытта пайда болады. Науқ ас қ озғ ыш болады, оның ұ йқ ысы бұ зылады, бастың ауруы пайда болады, ә р тү рлі невротикалық реакциялар дамып, есте сақ тау қ абілеті тө мендейді, ойлау қ абілеті жә не физикалық жұ мысқ а деген қ абілеті тө мендейді.

Диагностикасы. Энтеробиоз диагнозы перианальді қ ыру нә тижесінде гельминтты анық тау ә дісіне немесе жабысқ ақ мө лдір лентаны қ олдану ә дісіне, сонымен қ атар Рабинович (кө з қ алақ шасына жағ ылғ ан жабысқ ақ қ абатпен жабыстыру ізін жасау) ә дісіне негізделіп қ ойылады.

Емі. Энтеробиоз кезінде мебендазол (вермокс )- кү ніне 2 рет 100 мг-нан, балаларғ а 2, 5-3мг-нан бір тә улік ішінде, медамин 10мг/кг дозасында тамақ тан кейін ү ш рет қ абылдау керек, 2 аптадан кейін емдеу курсын жалғ астырады; альбендазол ересектерге – 400мг тә улігіне бір рет, 2-12 жас аралығ ындағ ы балаларғ а 6мг/кг дозасында беріледі.

· Трихоцефалез— власоглав деп аталатын ішек кұ ртымен шақ ырылатын гельминтоз тү рі. Бұ л қ ұ рттардың ү лкендігі 3-5, 5 см, бас жағ ында шашқ а ұ қ сас тү гі болады. Власоглав соқ ыр ішекте ө мір сү реді, сол жерге жұ мыртқ а салады.
Клиникасы соқ ыр ішек ауруының клиникасына ұ қ сас: субфебрильді температура, жү регі айнып қ ұ сады, іші кебеді немесе іш қ ату болады, бала мазасыз, ұ йқ ысы бү зылады.
Емі: нафтамон, вермокс, тік ішекке оттегін жіберу.

ІІ.

· Описторхоз: Қ оздырғ ышы – описторхис, Opisthorchis felineus, шағ ын кө лемді (ұ зындығ ы 4-13мм, кең дігі 1-3, 5мм) трематода, ол жыныстық жетілген сатыларында ө т жолдарында жә не ұ йқ ы безінің ө зектерінде паразиттік ө мір сү реді. Гельминттің ақ ырғ ы иесі болып, адамнан басқ а, ит, мысық, шошқ а, тү лкі жә не т. б. болуы мү мкін. Аралық иесі – моллюск Bithynia inflate, ал қ осымша иесі – тұ қ ы балық тары (ақ қ айран, табан балық, сазан, тұ қ ы балық жә не т. б. ) болып табылады. Описторхистың барлық даму циклы – 4-4, 5ай.

Гельминттің ақ ырғ ы иесі болып, адамнан басқ а, ит, мысық, шошқ а, тү лкі жә не т. б. болуы мү мкін. Аралық иесі – моллюск Bithynia inflate, ал қ осымша иесі – тұ қ ы балық тары (ақ қ айран, табан балық, сазан, тұ қ ы балық жә не т. б. ) болып табылады. Описторхистың барлық даму циклы – 4-4, 5ай. Адам описторхозбен нашар термиялық ө нделген, гельминттің метацеркариялары бар балық етін жеген кезде зақ ымдалады, олар 2 аптадан кейін жыныстық жетілген тү рге айналып, бір айдан кейін жұ мыртқ а сала бастайды. Бір адам ағ засында болатын паразиттер саны бірнеше жү зден бірнеше он мың ғ а дейін ө згерік отырады. Гельминттың ө мір сү ру ұ зақ тығ ы 10-20 жылғ а шейін созылуы мү мкін. Описторхоз – табиғ и-ошақ ты ауру болып саналады. Описторхоз кө бінесе Ертіс, Оба, Кама жә не Волга бассейндерінде таралғ ан.

Патогенез. Описторхоздың патогенезінде механикалық, токсико-аллергиялық, нейрогенді жә не бактериальді факторларды ажыратады.

Клиникасы. Инкубационды кезең і 2-4 апта. Бірінші орында улану кө ріністері (арық тау, шамалы гепатомегалия), сосын орталық жү йке жү йесінің зақ ымдалу кө ріністері (бас ауыру, бас айналу, қ озғ ыштық, тершең дік жә не саливация), дене қ ызуының жоғ арылауы, терідегі аллергиялық бө ртпелер, диспепсиялық ө згерістер (лоқ су, қ ұ су, тә беттің нашарлауы, қ ыжылдау, іш ө ту немесе ү лкен дә реттің тұ рақ сыздығ ы), оң жақ қ абырғ а астындағ ы жә не эпигастральді аймақ тағ ы ауырсынулар, терінің сарғ аюы жатады. Ерте фазадағ ы клиникалық кө рініс жедел аллергоз клиникасын еске тү сіреді, уақ ыт ө те келе – ангиохолецистит жә не гастродуоденопатия кө рінісіне ұ қ сайды. Науқ астарда бауырдың ұ лғ аюы байқ алады.

Диагностикасы. Описторхоз диагнозы зақ ымдалғ ан соң 6 апта уақ ыт ө ткеннен кейін паразит жұ мыртқ аларын ө т қ ұ рамынан жә не нә жістен бө ліп алу арқ ылы қ ойылады. Қ анда лейкоцитоз, айқ ын эозинофилия, шамалы анемия анық талады.

ЕміОписторхоз кезінде празиквантель (бильтрицид)- 25 мг/кг дозасында тә улігіне 3 рет, 2 кү н бойы тағ айындалады.

ІІІ.

· Тениаринхоз – қ оздырғ ышы ауыз – нә жісті механизмі арқ ылы таралатын, кө бінесе асқ азан жолдарының зақ ымдалуымен, токсикалық – аллергиялық реакциялармен жә не диспептикалық бұ зылу белгілерімен сиппаталатын антропанозды биогельминтоз.

Taeniarhynchus saginatus (синон. Сиыр немесе қ арусыз цепень) аш ішекте паразиттік ө мір сү ретін таспа тә різді ірі цепень. Қ ұ рамында ө те кө п мү шелері (проглоттид) бар, оның ә рқ айсысында 150 мың ғ а дейін жұ мыртқ а бар, ұ зындығ ы 7-10 м, басында 4 сорғ ышы болады. Жұ мыртқ алары жұ мыр, жұ қ а жә не мө лдір қ абығ ында 6 қ армағ ы бар, қ оршағ ан ортада тез бұ зылады. Ә р бір жұ мыртқ ада екі контурлы кө лденең сызық ты қ абыршақ пен қ оршалғ ан ұ рық болады. Сиыр цепенінің даму барысында иелері ауысып отырады. Ақ ырғ ы ие адам, аралық ие – ірі қ ара мал жә не де енеке (буйвол), зебу, қ одас. Африкада сиыр цепені личинкаларының сирек жағ дайда қ арақ ұ йрық пен киіктің денесінде паразиттік ө мір сү ргені тіркелген. Бірақ жабайы жануарлар тениаринхозды таратуғ а қ атыспайды.

Эпидпроцесстің сиппатамасы. Тениаринхоз барлық елдерде кездеседі, ә сіресе Африкада, Азия жә не Балқ ан елдерінде кең таралғ ан. АҚ Ш – та ірі қ ара малдың 1% - не дейін сиыр цепенімен залалданғ ан. ТМД елдері ішінде Кавказда, Орта Азияда, оның ішінде Қ азақ станда жиі тіркеледі. Сонымен қ атар республиканың біраз облыстарында (Алматы, Жамбыл, Оң тү стік Қ азақ стан, Қ арағ анды, Павлодар жә не т. б. ) тениаринхозбен сырқ аттану 100 мың тұ рғ ынғ а шақ қ анда 1, 0 – ден асады. Сиыр цепенінің онкосфералары қ оршағ ан орта ә серіне біршама тө зімділік кө рсетеді. Инвазия қ оздырғ ышының жалғ ыз ғ ана кө зі – тениаринхозбен ауыратын адам. Инвазияның берілу механизмі ауыз – нә жістік. Берілу жолы – алиментарлық, залалдану факторы – ірі қ ара малдың финноздық еті. Тениаринхоздың берілуі мынандай схемамен ө теді: инвазия кө зі болатын залалданғ ан адам (ақ ырғ ы ие) → инвазияланғ ан материал тү скен қ оршағ ан орта объектілері → ірі қ ара мал, оның денесінің тіндері инвазияның берілу факторлары болады → қ абылдаушы адам (болашақ ақ ырғ ы ие), цистицеркпен залалданғ ан етті пайдаланса, инвазия қ оздырғ ышының кө зі болады. Сиыр цепенінің айналым циклінің шең бері осылай тұ йық талады. Сиыр цепенімен инвазияланғ ан адамдар 2-4 айдан кейін басқ аларғ а жұ қ тырушы қ абілетіне ие болады жә не ондағ ан жылдар бойы инкосфераларды бө ліп отыруы мү мкін. Тениаринхозды қ абылдаушылық жалпы барлық адамдарғ а тә н. Дегенмен, ересектердің залалдануы, балалармен салыстырғ анда, ә лдеқ айда жоғ ары. Ол тамақ тануғ а, ө ндірістік – кә сіпқ ойлық қ а жә не тұ рмыстық ә рекеттерге, ә дет – ғ ұ рыпқ а, дә стү рге байланысты. Ә йелдер, ерлерге қ арағ анда, кө бірек залалданады. Соң ғ ылардың ішінде бұ л инвазия мал соятын мекеме, тамақ дайындаумен байланысты кә сіпқ ойлық (қ асапшылар, ет комбинаттары, ет базары, ет дү кендерінің жұ мысшылары, аспаздар) топтарда кездеаеді. Ауылдық жерлерде, ә сіресе мал шаруашылығ ы жақ сы дамығ ан аймақ тарда, тениаринхозбен залалданушылық молырақ.

Патогенезі жә не клиникалық кө ріністер. Патогенезі жә не клиникалық кө ріністері мынандай жағ дайлармен анық талады: гельминт сорғ ыштарымен аш ішек шырышты қ абатының механикалық жарақ аттануы; ішектің жұ рмей (жабылып) қ алуы, ішек қ абырғ асының тесілуі, зат алмасуына гельминттің токсикалық ә сері; гельминт тез ө су жә не даму процесі кезінде (жас гельминт тә улігіне 7-10 см ұ зарады) тағ амдарды пә рменді пайдаланатындық тан, адам организміне қ ажетті қ оректік заттардың азаюы, осы себептен биологиялық қ ұ нды компоненттердің жетіспеушілігінің туындауы; инвазия ұ зақ тылығ ының бірнеше жылғ а созылуы.

Диагноз қ ою. Диагнозды сенімді тү рде қ оюғ а дә реттен тыс уақ ытта цепень мү шелерінің ө з бетімен, кө бінесе тү нде, сыртқ а шығ уын анық тау негіз болады. Гельминттің жетілген бунақ тары мен жұ мыртқ аларын табу ү шін зертханалық ә дістермен науқ астын артқ ы тесігі айналасындағ ы қ ыртыстарынан жә не нә жістен алынғ ан нативті жағ ындыларды Като тә сілі бойынша қ алың жағ ындыны, байыту ә дісімен (энторобиоз кезіндегідей) дайындалғ ан препараттарды микроскопта қ арау қ олданылады. Сиыр цепенін шошқ а цепенінен ажырату қ ажет. Ол ү шін екі ә йнекшенің ортасына қ ыстырылғ ан препараттағ ы цепень бунағ ын жарық қ а қ арап анық тайды. Сиыр цепенінің 18-32, ал шошқ а цепенінің 8-12 бү йірлік тармақ тары болады. Сиыр цепенін ішек жолын рентгениен зерттеу арқ ылы да табуғ а болады. Сонымен қ атар серологиялық реакциялар арқ ылы табуғ а болады.

Емдеуі. Празиквантел, фенасал, албендазол, еркек жынысты қ ырық қ ұ лақ тың (папоротник) сығ ындысы, асқ абақ дә ні. Эпидемиологиялық қ адағ алау, эндемияғ а қ арсы жә не алдын алу шаралары. Инвазия қ оздырғ ыштарының кө зі жә не ақ ырғ ы иесі тек қ ана адам болғ андық тан, эпидемияғ а қ арсы жә не медициналық алдын алу шаралары тө мендегідей болады:

-Инвазияланғ андарды белсенді тү рде табу, оларды есепке алу жә не дегельминтизациялау, инвазиядан толық арылғ анғ а дейін емделгендерді диспансерлік бақ ылауғ а алу мақ сатында тұ рғ ындарды (қ ауіпті топтарды) жоспарлы тү рде сақ тандырып, ал қ алғ ан контингенттерді – эпидемиологиялық кө рсеткіші бойынша тексеруден ө ткізу;

-Елді мекендердің, мал шаруашылық фермаларының, қ оғ амдық тамақ мекемелерінің, базар жә не басқ а объектілердің санитарлық жағ дайын ү немі тексеру;

-Тұ рғ ындар арасында санитарлық ағ арту жұ мысын кең ейту;

· Шошқ а немесе қ аруланғ ан цепень (лат. Taenia solium)- тениоз ауруын қ оздырушы паразит. Оның ересек формасы аш ішекте, ал финналары негізінен, бұ лшық еттерде кездеседі. Сол сияқ ты, ол кө зде, мида да кездеседі. Тү пкілікті қ ожайыны адам, ал аралық қ ожайындары адам жә не шошқ а. Ауру адам фекалиясымен бірге жұ мыртқ ағ а толы жетілген буылтық тар сыртқ а шығ арылады. Жұ мыртқ аның ә рі қ арай дамуы ү шін ол шошқ а ішегіне ө туі керек. Ә детте, шошқ алар лас, қ оқ ыс, жерлерде жайылып фекалиялармен бірге паразит жұ мыртқ аларын жа жұ тады.

Қ арында олардан 6 қ армақ шалы онкосфера тү зіледі. Онкосфера қ армақ шалары арқ ылы ішек қ абырғ асын тесіп ө тіп қ ан тамырларғ а енеді де, қ анмен бү кіл денеге таралады, ә сіресе қ аң қ а бұ лшық еттеріне. Бұ л жерде олар цистицерк типтес финнағ а айналады. Финналар бұ лшық еттерде ұ зақ уақ ыт сақ талады. Финналар тү пкілікті қ ожайыны адам ішегінде ересек формағ а айналады. Шала піскен шошқ а етін жегенде адамдар финналарды жұ қ тырады. Механикалық зақ ымдау (ө ожайынның қ оректік затын пайдалану) жә не улы аттармен улау. Тениоз кезінде асқ орытудың бұ зылуы, қ аназдылық, жалпы ә лсіздік байқ алады. Тениоздың тағ ы бір қ ауіптілігі ол адамның тү пкілікті жә не аралық қ ожайын ретінде болуы, яғ ни адамда финналық сатысының дамуы(цистицеркоз).

Тениоз ауруымен ауырғ анда адамдар лоқ сып қ ұ сқ анда тоқ ішектегі жетілген буылтық тар асқ азанғ а, ө ң ешке жә не жұ тқ аншақ қ а ө туі мү мкін. . Олардың кейбіреулерін адам кері жұ тады. Асқ азанда жұ мыртқ алардан онкосфера пайда болып, қ антамыр арқ ылы кө з, ми, бұ лшық ет ұ лпаларында цистицеркке айналуы мү мкін. Бұ л кезде тениоз цистицеркозауруына ұ ласады. Цистицеркоз ө те қ ауіпті ауру, ә сіресе ми цистицеркозы, ол ө луге алып келеді, кө з цистицеркозы адамдарды соқ ыр етеді. Цистицеркозды тек хирургиялық жолмен емдейді.

Жеке алдын алу шаралары:

піспеген, шала піскен шошқ а етін жемеу;

Қ оғ амдық шаралар:

санитариялық - ветеринарлық жұ мыстарды дұ рыс ұ йымдасьыру;

· Дифиллоботриоз. Балық тарда жалпақ қ ұ рттардың (Diphillobotrium latum) лентец плероцеркоидтың балаң қ ұ рттары тудыратын ауру. Бұ л ауру адамдардың, иттердің, мысық тардың, тү лкілердің, т. б. ішектік ауруы болып табылады. Адамдарда паразиттердің ұ зындығ ы 10 метрге дейін жетеді, ал терісі бағ алы аң дарда 1, 5 метрге жетеді. Плероцеркоидтің шоғ ырланатын жерлері денесінде, бауырында, уылды рығ ында жә не бұ лшық еттерінде. Бұ л қ ұ рттың сыртқ ы денесі кө лденең жолақ ты сақ иналар дан тұ рады, ал оның ұ зындығ ы 1 – 1, 5 см, ені 2 – 3 мм, тү сі ақ.

Дифиллоботриозбен зақ ымданғ ан балық тардың сыртқ ы тү рін қ арағ анда, ауруды табуғ а болмайды. Ауруғ а кү дік туғ ан кезде қ ұ рсақ қ уысын жарып қ арайды жә не ішектің, орган дардың, уылдырық тың диаметрі 1, 5 – 4 мм фиброзды капсуламен зақ ымдалуына тексереміз. Бұ лшық еттен қ алың дығ ы 5 мм кө лденең кесінділер кесіп алынады жә не плероцеркоид тардың бар – жоғ ына тексеріледі. Плероцеркоид триэнофорусқ а (адамғ а қ ауіпсіз) диффер - енциальды диагностика жасау ү шін микроскопия жү ргізіледі.

Адам бұ л аурумен дұ рыс пісірілмеген, дұ рыс қ уырылмағ ан, дұ рыс тұ здалмағ ан балық ты тағ амғ а қ олданғ анда зақ ымдалады.

Ветеринарлық – санитарлық бағ а жә не шаралар

Қ атты зақ ымдалғ ан балық тарды утилизациялайды, бір – екі плероцеркоид табылса, посолмен зиянсыздандырады, қ атыра-ды (- 8°С 7 кү н аралығ ында), қ айнату арқ ылы (кем дегенде 30 минут) немесе консерві жасауғ а қ олданады. Қ ауіпті аймақ тардан ауланғ ан балық тарды қ олданысқ а тек залалсыздандырғ аннан кейін ғ ана тамақ тық мақ сатта жә не жануарларғ а азық ретінде жібереді.

· Гименолепидоздар – қ оздырғ ышы ауыз – нә жіс механизмі арқ ылы берілетін, цестодоздар класына жататын антропоноздық жә не зооноздық антропургиялық контагиоздық ішек гельминтозы, кө бінесе ішек – қ арын жолының зақ ымдануы белгілерімен сиппаталанады. Бұ л гельминтоз тү рі қ ортық цепень (карликовый цепень) деп аталатын ішек қ ұ ртымен шакырылады. Қ ұ рттың ү лкендігі, аты айтып тү рғ андай ө те кішкентай 0, 7-3 мм, жұ мыртқ алары да ө те майда болады. Аурудың жұ ғ у жолдары басқ алардағ ыдай, ішек қ ұ рты ащы ішекте ө мір сү реді. Клиникалық белгілері барлық уақ ытта анық білінбейді. Бала мазасыз, басы ауырады, ішіде ауырып, тә беті тө мендейді, жү регі айнып қ ұ суы мү мкін.

Қ оздырғ ыштардың екі тү рі бар:

Hymenolepis nana– ергежейлі цепень, ұ сақ цестода (0, 5-5 см), денесі таспа тә різді, басы 20 -30 тармақ тармен жә не 4 сорғ ышпен жабдық талғ ан, олардың кө мегімен ол ішектің қ абырғ асына жабысады. Стробиллада 200-1000 гермофродиттік проглоттид бунақ тары бар. Ергежйлі цепенді менингиттен ө лгед баланың ішегінен бірінші рет Bilharz (1851) тапқ ан. Ресейде гименолепидоз диагнозын бірінші рет қ ойғ ан В. А. Афанасьев (1890) болды.

Hymenolepis diminuta – егеуқ ұ йрық цепені, кө лемі ірі (10-60 см), оның сколексінде (басында) қ армақ тары жоқ. Егеуқ ұ йрық цепені тудырғ ан бірінші гименолепидозды Бостонда (АҚ Ш) Weinland (1859) сипаттағ ан. ә дебиетте «дименуттық гименолепидоз» деген атау берілген. Егеуқ ұ йрық цепені – егеуқ ұ йрық пен тышқ ан ағ засында тіршілік етеді, личинкасын ұ н кү йесінен, тарақ аннан жә не бү рге ағ засынан табуғ а болады. Екі тү рі де адамның ішегінде паразиттік тіршілік етеді, нә тижесінде ас қ орыту мү шелерінің қ ызметі бұ зылады. Егеуқ ұ йрық цепеніне қ арағ анда ергежейлі цепень жиірек кездеседі.

Эпидемиялық процестің сиппатамасы. Гименолепидоз барлық жерлерде тарағ ан. Барлық климаттық аймақ тарда кездеседі, бірақ аурудың таралуына аскаридоз ә сер етеді, себебі соң ғ ының тіркелген аймақ тарында гименолопедоз табылмайды. Осығ ан қ арамастан, цестоздардың ішіндегі ең кең жә не барлық жерге тарағ аны гименолепидоз, сондық тан бұ л гельминтоз контагиоздық деп есептеледі. Ол лң тү стік аймақ тарда (ә сіресе балалар арасында) жиі тіркеледі.

Жұ мыртқ а бө ліуі. Ергежейлі цепеннің жұ мыртқ а бө луі белгілі мерзімділікпен сиппаталады, оның ү стіне жұ мыртқ аны бө лу мерзімінің ұ зақ тылығ ы инвазияның пә рменділігіне тікелей байланысты. Сонымен қ атар цепеннің жұ мыртқ алары қ оршағ ан ортаның ә ртү рлі ә серіне шыдамсыз, сондық тан тіршілік қ абілетін ұ зақ сақ тай алмайды. Ішектен қ оршағ ан ортағ а шық қ аннан кейін 1, 5-2 сағ ат ішінде бұ зылады. Осығ ан орай оларды қ оршағ ан орта объектілерінен (кө кө ніс, топырақ, тұ рмыс жабдық тары жә не т. б. ) табу сирек кездеседі.

Гименолепидоз қ оздырғ ышының берілу механизмі – нә жіс – ауыз, берілу жолы – жанасу жә не ауыз (пероральды). Шыбындар – гельминт жұ мыртқ аларын механикалық тасушылар. Берілу факторлары – цепеннің жұ мыртқ аларымен ластанғ ан қ олдар, тұ рмыс жабдық тары (ойыншық тар, есік тұ тқ алары жә не т. б. ), тағ амдар. Ергежейлі цепеннің жұ мыртқ алары тырнақ тарда 3-4 жұ ма сақ талады. Температура +60 С болғ анда олар 15 мин. ө мір сү реді. Қ ұ рғ ақ шылық жә не кү н сә улелері жұ мыртқ алаларды ө лтіреді. Эпидемиялық процемтің дамуында ең маң ыздысы адам, гельминтозғ а шалдық қ ан науқ аспен тікелей араласқ анда, жанасқ анда жұ қ тырады. Бұ л жұ қ тыру қ олайсыз тұ рмыстық жағ дайларда, тығ ыз орналасқ анда, жеке бас тазалығ ы сақ талмағ анда жү зеге асады.

Негізгі клиникалық кө ріністері– ретсіз жә не жиі шығ атын қ ан аралас (кө бінесе дизентериямен шатастырады) нә жіс; іштің ауруы, ә лсіздік, аурушандық, асқ азанның қ ыжылдауы жә не ішек – қ арын жолының жұ мысы бұ зылғ анда байқ алатын басқ а да белгілер; аллергиялық негізі бар белгілер (бө ртпе, дене қ ышуы). Инвазияланғ андардың 30 % жә не одан кө бінде ауру белгісіз ө теді.

Диагноз қ ою нә жісте жә не ауруды қ оршағ ан заттардан алынғ ан шаймаларда жұ мыртқ аларды табуғ а негізделген. Ергежейлі цепеннің жұ мыртқ алары циклмен шығ атынын жә не қ оршағ ан ортада тез ө летінін ескеріп, теріс кө рсеткіш болатын жағ дайда, сынақ ты 3 рет қ айталау керек. Табиғ и жағ ындыны зерттеуді флотациялық ә дістермен қ оса пайдалану ұ сынылады. Фенасалмен арандатуды пайдаланып (кешкісін ауру адам 0, 1 – 1, 0 г препаратты, сосын іш жү ргізетін тұ здарды қ абылдайды), таң ертен нә жісті зерттейді.

Ауруларды емдеу жә не ергежейлі цепенмен залалданғ ан барлық адамдарды дегелминтизация жасау бір уақ ыттағ ы емдеу жә не алдын алу шаралары болып табылады. Бұ л мақ матта фенасал жә не празиквантел қ олданылады. Аутосуперинвазияны жә не реинвазияны ескеріп, аталғ ан препараттарды қ айталап (2, 4 жә не 7 кү ндік циклдер, 5-7 кү ннен кейін) тағ айындайды.

Эпидемиялық қ адағ алау, эпидемияғ а қ арсы жә не алдын алу шаралар кө п жағ дайда энтеробиозда қ олданылатын ә дістерге сай келеді. Жеке бас гигиенасын сақ таудың маң ызы аса зор екенін ерекше атауғ а болады. Егеуқ ұ йрық цепені тудыратын гименолепидоздарда аралық иелері (бү ргені, тарақ андарды жә не басқ а да буынаяқ тыларды) жоюғ а бағ ытталғ ан дзинсекция жасау керек. Сонымен қ атар ұ нды, нан тағ амдарын жә не басқ а да тағ амдарды ластанудан сақ тағ ан жө н.

Қ орытынды.

Барлық паразиттік аурулар мен паразитті тасымалдау жағ дайы олардың анық талғ ан жері бойынша денсаулық сақ тау ұ йымдарында тіркелуге, мемлекеттік есепке алуғ а жатады жә не Қ азақ стан Республикасы санитарлық -эпидемиологиялық қ ызметінің мемлекеттік органдары мен ұ йымдары олардың есебін жү ргізеді. Энтеребиоз ауруы мектепке дейінгі жә не мектеп жасындағ ы балаларда жиі кездеседі. Сондық тан мектепке дейінге жә не бастауыш мектеп жасындағ ы балалар ұ жымдарында балаларды контагиозды гельминтоздар мен ішек протооздарына алдын ала тексеру жылына бір рет жоспар бойынша жү ргізілуі тиіс. Медициналық ұ йымдар тиісті аумақ тағ ы мемлекеттік санитарлық -эпидемиологиялық органдарының басқ армаларына анық талғ ан науқ астар мен паразиттік аурулар қ оздырғ ыштарын тасымалдаушылардың нә тижелері жө нінде ақ парат береді. Энтеребиоз ауруы тіркелгені жө нінде ақ парат тү скеннен соң біздің бө лімше тарапынан тиісті санитарлық -эпидемиологиялық шаралар жү ргізіледі. Тиісті аймақ тың дә рігерлік қ ызметкерлеріне ауруды бақ ылауғ а алуғ а, диспансеризация жү ргізуге, емдеуге санитарлық -ұ йғ арымдар беріледі. Энтеребиозғ а бір рет тексерілгенде 15 пайызғ а жә не одан астам инвазияланғ андар анық талғ ан балалар ұ йымдарында барлық балалар сауық тырылады. Емдеу кезінде балар мектепке дейінге жә не жалпы білім беру ұ йымдарына барудан, қ оғ амдық тамақ тану, сауық тыру объектілерінде, мектепке дейінгі жә не жалпы білім беру ұ йымдарына, жү зу бассейіндерінде жұ мыс істейтін адамдарды жұ мыстан босатады. Диспансерлік бақ ылаудың мерзімдері – энтеребиоз кезінде дегельментизациядан 10-14 кү ннен кейін, 1-3 кү н аралығ ында перианальды қ ырынды алумен 2 рет зерттеледі. Бү гінгі кү ні энтнребиоз ауруын болдырмау барысында дә рігерлердің кә сіби білім дең гейін кө теріп отыру балалар мен ересектерге гигиеналық тә рбие беру мен оқ ытуды шарт деп ойлаймын.

Пайдаланылан ә дебиеттер тізімі:

1. Ю. К. Богоявленский. Биология для студентов медицинских ВУЗов. — М: «Медицина», 1985. — С. 448—533.

2. Краткая Медицинская Энциклопедия, издательство «Советская Энциклопедия», издание второе, 1989, Москва

3. Интернет желісі.

12 Следующая ⇒