Ғ.Мүсіреповтің ел басына түскен ауыр оқиғаларды

Ғ. Мү сіреповтің ел басына тү скен ауыр оқ иғ аларды

барлық ақ иқ атымен айта алатыны оның " Бү л Шұ ғ ылада болғ ан еді" деген ә ң гіме-очеркінен аньқ кө рінеді. 1930—1933

жылдарда казақ халқ ы ашаршылық тан қ ырылып, тірі қ алғ андары кү н кө рерлік жер іздеп, бет-бетімен босып кеткені мә лім. Мә скеу билеушілерінің Қ азақ станды баскаруғ а жіберген адамы — Ф. Голощекин жергілікті халыктын тү рмыс-салтымен, дә стү рімен, шаруашылык, кә сіп ерекшелігімен санаспай, елді ашаршылық қ а ұ шыратып, тоздырып жіберген кезең нің шындығ ын батыл жазуғ а тә уекел еткен жазушылардың бірі де — Ғ абит Мү сірепов.

Ол 1962 жылы КСРО Жоғ арғ ы Кең есінің депутаты болып сайланды. Ғ. Мү сірепов Азия, Африка елдері достық қ оғ амының мү шесі болды; Жапония, Мысыр, Алжир, Италия елдерін аралады.

Новеллалары мен ә ң гімелері. Жазушы, драмашы публицист Ғ абит Мү сіреповтің кө п кырлы, сан сырлы шығ армаларының бір саласы — новеллалар мен ә ң гімелер. Ә дебиет табалдырығ ын алғ аш атағ аң да, жазушының калам сілтесі мен қ аркынын танытқ ан осы жанрлар болатын. 1928 жылы жазылғ ан " Қ ос шалқ ар" мен алпысыншы жылдар туындысы " Боранды тү нде" атты ә ң гіменің аралығ ында бү л жанрдың талай кө ркем белестері жатыр.

Ә детте, жазушы шығ армасының мә ні мен нә рін айыру ү шін, алдымен, екі нә рсе ескерілетін салт бар. Олар: қ аламгердің алғ ан ә деби тө лімі мен замана алғ а тартқ ан талаптар. Суреткерлік ерекшелікті қ алыптастыруда білім мен ә сердің маң ызы да кү шті. Табиғ атынан дарынды, тіл ө нері сү йегіне біткен, қ азақ тың ауызекі ә дебиетін бір кісідей-ақ ұ қ қ ан адамның орыс ә дебиетіне жетіктігі ү лкен бір асу еді.

Ғ. Мү сіреповтің қ азақ ә дебиетіне ә келген идеялык-кө ркемдік жаң алық тары аз емес. Мұ ның бір қ ыры ана туралы новеллалар еді. Ана тақ ырыбына жазылғ ан сегіз новелланьң ә рқ айсысыньң мазмұ ң дың, оқ иғ аның ө згелігіне қ арамастан, солардың бә ріне ортақ сарын да бар. Осы новеллалардағ ы ана тұ лғ алары — ә дебиетімізге тү ң ғ ыш рет қ осылғ ан кө ркемдік жаң алық тар.

Жазушының туындыларында кездесіп отыратын ерекшеліктің бірі — баяндау мен суреттеу арасына автордьщ тікелей араласып отыратындығ ы.

" Қ азақ солдаты" романы. Ғ. Мү сіреповтің проза жанрындағ ы алғ ашкы кү рделі ең бегі — " Қ азақ солдаты" романы. Шығ арманьщ ә уелгі нү сқ асы " Қ азақ батыры" деген атпен 1945 жылы жарияланды. Кейіннен (1950) жазушы ә деби жұ ртшылық тың сын, тілек пікірлерін ескере отырып, романды толық тырып, " Қ азақ солдаты" деген атпен бастырып шығ арды. Романның оқ иғ алық мазмұ ны нақ тылы адамның, Кең ес Одағ ьң ың батыры Қ айырғ али Смағ ү ловтың ө мір жолына негізделген. Қ айырғ али Смағ ү лов — романның бас кейіпкері Қ айрош Сарталиевтің тү п тү лғ асы. Бірақ романда баяндалатын жағ дайлар Қ айырғ али Смағ ү лов ө мірінің хронологиялық тізбегі емес, жазушы ө мір оқ иғ аларын кө ркемдік типтендіру талаптарына орай екшеп, іріктеген, " таныс бейтаныс" етіп шығ арғ ан. " Қ азақ солдаты" — қ азақ ә дебиетінде кең ес халық тарының фашистік Германия басқ ыншыларына қ арсы ауыр, қ аһ армандық кү ресін суреттеген тү ң ғ ыш та тартымды туынды.

Сө з зергері. Ғ. Мү сірепов шығ армаларынан ана тіліміздің мө лдір тұ нығ ы, саф тазасы табылады. Жазушының ә дебиетімізге, мә дениетімізге қ осқ ан ең ү лкен олжасы — халық тілін еркін игеріп, сұ рыптап, ә деби тілімізді дамытуы, кө ркейтуі. Ақ ындарымыз бен жырауларымыздың ежелден қ алыптастырғ ан ә рі нақ ты, ә рі шешен сө йлеу дә стү рін жалғ астыруы — суреткер стилінің кымбат қ ырының бірі. Тапқ ырлық, тартымдылық, шешендік оның публицисти-калык, сын мақ алаларына ғ ана емес, ә ң гімелері мен роман-дарына да, пьесалары мен аудармаларына да айрық ша ажар қ осады. Ол тіл тазалығ ы мә селесіне арнап бірнеше мақ ала жариялады.

Қ азак ә дебиетінің реалистік сипаттарын жетілдіруге Ғ. Мү сіреповтің қ осқ ан ү лесі мол. Оның сонау отызыншы жылдардың бас кезіндегі ә ң гіме-новеллаларынан бастап, казақ прозасының озық ү лгілері катарына қ осылғ ан " Қ азақ солдаты", " Кездеспей кеткен бір бейне", " Ү лпан" повестеріне деиінгі аралық та сомдағ ан шыншыл адам бейнелері — ү лкен шоғ ыр.

Кездеспей кеткен бір бейне", " Ү лпан" повестерінде жазушы шеберлігінің соны қ ырлары байқ алады. Осы шығ армалардағ ы Еркебұ лан, Ү лпан бейнелері — ә дебиетімізге Қ осылғ ан тың, кө ркем тұ лғ алар. Реалистік ә дебиеттің дә стү рі ә леуметтік, мінездік талдауларды ұ штастырудан, кұ былыстардың себебін, салдарын кабыстырудан кө рінеді делінсе, талаптардың Ғ. Мү сірепов шығ армаларында шеберлікпен орындалғ аны байкалады.

Ғ. Мү сірепов шығ армаларында публицистикалық бедердің орны елеулі. Бұ л қ асиет жазушының саяси, ә деби, мә дениет тақ ырыбына жазғ ан мақ алаларынан ғ ана емес, новелла, ә ң гіме, повестерінен де, кейде романдарынан да аң ғ арылады. Шығ армаларында реалистік, романтикалық, публицистік бояулардың кезектесіп, шебер бірлесіп, ұ ласып келуі, оғ ан юмордың косылуы суреткер стилінің ө згеге ұ қ самайтын дара нақ ышын қ ү райды.

Жазушының бакыты мен мә ртебесі — халыктың оғ ан деген сү йіспеншілігі мен сенімінде, шығ армаларының жер жү зілік даң кқ а ие болуында.

⇐ Предыдущая 12