Экономикалық жүйенің типтері

Стр 1 из 3Следующая ⇒

Жоспары:

I. Кіріспе

II. Негізгі бө лім

1. Экономикалық жү йенің типтері

2. Экономикалық заң дылық тар

III. Қ орытынды

Экономикалық жү йенің типтері

Кү нделікті экономикалық ө мірде адамдар арасындағ ы қ атынастар ә рқ ашанда белгә лә экономикалық жү йе ретінде қ ызмет жасайды. Экономикалық жү йе бұ л экономикалық процестер жиынтығ ы. Ол қ алыптасқ ан мү ліктік қ атынастар мен ұ йымдық тү рлер негізінде қ оғ амда жү зеге асады. Ә лемдік экономикалық ә дебиеттерде экономикалық жү йені топтаудың кең таралғ ан екі фактор негізінде жү ргізіледі:

1. Меншік типтері бойынша

2. Экономиканы ұ йымдастыру типтері бойынша.

Осындай ә дістер негізінде экономикалық жү йені шешуді тө мендегідей типтер арқ ылы бө леді

а)дә стү рлі экономика;

ә ) ә кімшілдік-ә міршілдік экономика;

б) еркін бә секелестік нарық тық экономика;

в) қ азіргі рыноктық экономика.

Енді осы типтерге толығ ырақ тоқ талып ө тсек:

а)дә стү рлі экономика тұ йық талғ ан, оқ шауланғ ан шаруашылық қ а негізделеді. Ұ рпақ тан ұ рпақ қ а беріліп отырғ ан дә стү р мен салт, қ андай тауарды қ алай, кім ү шін ө ндіру арқ ылы анық талады. Экономиканың осы тү рі бұ рынғ ығ а қ арағ анда Азия, Латын Америкасы мен Африка елдерінде қ азір ө те сирек кездеседі.

ә ) еркін бә секенің нарық тық экономикасы ресурстарғ а жеке меншіктік жә не тауар ө ндірушінің еркін бә секелік механизмімен сипатталады. Тұ лғ а ө зінің барлық материалдық жә не рухани мү мкіндіктерін ө з пайдалылығ ы ү шін қ олдануғ а тырысады. Ол кү нделікті ө мірде қ оғ ам ү шін пайда келтіруді ойламайды. Адам тек ө зінің мү ддесін кө здейді, бірақ бұ л жағ дайда кө птеген басқ а кездегідей, ол кө рінбейтін қ олмен мақ сатқ а қ арай бағ ыттайды. Ө зінің ойлағ ан мү ддесін тіпті саналы тү рде кө здегенмен де, ол қ оғ ам мү ддесіне батымды жиі қ ызмет жасайды.

Мұ ндай экономиканы ең идеалды экономика ретінде қ арастырылады. Еркін рыноктық экономиканың негізін қ алаушы А. Смит болды. Ол рыноктық экономикағ а барынша еркіндік беру қ ажет деп есептеді. Алайда еркін нарық тық экономиканың нақ ты қ ызмет атқ аруы кө рсеткеніндей, оның бө лінбес серігі – артық ө ндіру экономикалық дағ дарысының ү немі туындауы болып табылады. Экономикалық дағ дарыстар тарихын зерттеу кө рсеткендей, олар 1825-ші жылдан бастап ү немі ә рбір 8-10 жылда қ айталанып отырды.

б) ә кімшілдік-ә міршілдік экономика . Рыноктық экономикадағ ы еркін бә секе жә не оны терең ірек талдау қ ұ былысы ә кімшілдік-ә міршілдік экономика теориясының пайда болуына ық пал етеді. Ә міршілдік экономика теориясының ұ раны: “Қ азіргі ө ндіргіш кү штермен оның ұ ғ ыну бейнесінде, тіпті табиғ атымен қ арау байқ алады. Ө ндірістегі қ оғ амдық анархия ө ндірісті қ оғ амдық жоспарлы реттеумен алмастырылады”.

Ә кімшілдік-ә міршілдік экономиканың нарық тық экономикағ а қ арағ анда артық тығ ы, ол ашық тү рде жұ мыссыздық ты, ө ндірістің тым қ ұ лдырауын болдырмайды. Ал қ иын шешуші кезең де елдің материалдық, ең бектік жә не ақ ша қ орларын ірі халық шаруашылығ ының міндеттері мен бағ дарламасын жү зеге асыруғ а шоғ ырландырады жә не жұ мылдырады. Сондық танда жоспарлау жү йесін қ оғ амдық меншікке негізделген социалистік елдер ғ ана емес, жеке меншікке негізделген кейбір капиталистік елдерде қ олданады. Айталық, екінші дү ние жү зілік соғ ыс кезең інде бұ л гитлерлік Германияда байқ алды. Экономиканың ауқ ымды салалары орталық жоспарлау жә не соғ ыс ұ йымдарының тікелей бақ ылауында болды. Осы кезең дерде Англия мен АҚ Ш дә л солай жү зеге асты.

в) қ азіргі рыноктық экономика аралас экономика ретінде болуда. Аралас нарық тық экономика дегеніміз не? Американ экономисі Пол Самуэльсон былай деген: “Аралас экономика экономикалық ө мірдің нашарлауын жалпы сауық тырудың нақ тыланғ ан алып жү йесі болып табылады”, ә рі қ арай ол: “Аралас экономика - бұ л нарық пен, команда, дә стү р элементімен болатын экономика” - дейді.

12 3 Следующая ⇒