Деңгейлік тапсырмалар:

1. Қ азақ стан аумағ ындағ ы мезолит жә не неолит кезең індегі материалдық мә дениеттегі ө згерістер.

2. Андронов мә дениетінің пайда болуы мен таралу аймағ ы.

3. Қ ола дә уірінің материалдық мә дениеті. Діни сенімдер.

4. Темір дә уіріндегі тайпалық одақ тар мен таптық қ оғ амдар мә дениеті.

( скифтер мен сақ тар ө нері ерекшелігі)

5. Қ азақ стан аумағ ындағ ы ортағ асырлық мемлекеттер мен олардың шаруашылық мә дениеті.

Қ азақ станның орта ғ асырлардағ ы ө нері ө зіндік ө рнегімен ерекшеленеді. Бұ л кезең дегі ө нер тә ң іршілдікпен, тү ркілердің қ уатты саясатымен, қ алалардың салынып, сауда мен қ олө нердің дамуымен ү ндесті. Балбал тастар мен қ ұ лыптастар да осы кезең нің туындылары. Зергерлік ө нер, тері илеу, қ ыш қ ұ ю, тоқ ыма ө нері дамыды. Қ азақ халқ ының кө ркемдік ойлау жү йесі мен бейнелеу тілінің байлығ ы ою-ө рнек ө нерінде, белгі, таң ба жү йесінде айқ ын ізін қ алдырғ ан. Адам мен табиғ атты тұ тас бірлікте қ арастыратын қ азақ тың дә стү рлі дү ниетанымы мен ө нері киіз ү йдің қ ұ рылысынан ө з кө рінісін тапқ ан. 18 — 19 ғ -лар мен 20 ғ -дың басында қ азақ халқ ының дә стү рлі ө мір салтын Еуропа жә не орыс ориенталистері ө з туындыларында (Т. Аткинсон, Б. Залесский, А. Горонович, В. Штернберг, Т. Шевченко, П. Кузнецов, Г. Хлудов) қ ызығ ушылық пен бейнеледі. Қ азақ тың дарынды ұ лдарының бірі Ш. Уә лихановтың суреттері 19 ғ -дың 2-жартысындағ ы графикалық туындылардың Қ азақ стандағ ы алғ ашқ ы қ ұ нды ү лгілері болып саналады. 20 ғ -дың басында Қ азақ станда кә сіби кескіндеме, мү сін, графика жанрлары қ алыптаса бастады. Оның негізін қ алаушылар — Ә. Қ астеев, Ә. Ысмайылов, Х. Наурызбаев, т. б. Ұ лттық кә сіби Б. ө. алғ аш еуропалық кө ркемдік дә стү р арнасында дамығ анмен, кейіннен ғ асырлар бойы қ алыптасқ ан ұ лттық дә стү р негізінде ө зіндік стильмен даралана бастады. Айқ ын ұ лттық қ олтаң басымен кө рінген С. Мә мбеев, М. Кенбаев, Қ. Телжанов, С. Айтбаев, Т. Тоғ ысбаев, Ш. Сариев сияқ ты дарынды ө нер шеберлерінің ү лкен шоғ ыры қ алыптасты. Халық ө мірінің барлық қ ырын қ амтығ ан қ азақ Б. ө. — қ азіргі таң да ірі ө нер саласына айналғ ан. 20 ғ -дың соң ы ұ лттық таным, тө л тарих пен мә дениет тарапындағ ы ізденістер қ арқ ынды дамып, қ азақ ө нерінің жетіліп, ұ лттық кө ркем бағ ыттар, тү рлі ағ ымдар, даралық стильдер туғ ан кезең болды. Бұ л бағ ытта Е. Мергенов, Е. Тө лепбай, А. Ақ анаев, А. Сыдыхан, Т. Маданов, А. Есенбаев, А. Есдулетов, т. б. жемісті ең бек етті. Қ азіргі кезең де қ азақ Б. ө. мә дени ескерткіштер, халық тарихының бастаулары, ұ лттық ерекшелік, т. б. қ ұ ндылық тарғ а ден қ ою, тың ізденістерге бару. Қ азақ бейнелеу ө нері — кө ркем кескіндеме, мү сіндеме, графика, сә н жә не қ олданбалы ө нер салаларын қ амтитын, ұ лттық дү ниетанымғ а негізделген кө ркем ө нер. Қ азақ Бейнелеу Ө нерінің бұ қ аралық ең ежелгі тү рі – халық тың қ олө нері болып табылады. Ә дебиет пен музыкағ а қ арағ анда, кә сіби 'Қ азақ бейнелеу ө нерінің қ алыптасу жә не даму жолы ө те кү рделі болды. Оның бастауында этнограф-ғ алым Ш. Уә лиханов тұ рды. Кейінгі зерттеулер Шоқ ан туындыларынан (ә сіресе, графикалық суреттері), “Потанин”, “Тезек тө ре”, т. б. портреттік жұ мыстарынан оның кә сіби суретшілерге тә н шеберлігі байқ алатынын анық тады. Шоқ анның қ ас-қ ағ ым сә тте салғ ан графикалық долбар суреттері қ айта ө рлеу дә уірі ө кілдері (Леонардо Да Винчи, Рафаэль Санти) шығ армаларымен сабақ тасып жатыр (“Ағ а сұ лтан портреті”, “Бақ сы”, “Қ азақ музыканттары”, “Шығ ыс ұ йғ ырларының киімі”, т. б. ). Шоқ ан Қ азақ Бейнелеу Ө нерінің графикалық саласында ғ ана емес, сонымен қ оса, кескіндеме саласында да жоғ ары шеберлікке

жеткен (“Алатау кө рінісі”, “Жатақ ”). Қ азақ станда бейнелеу ө нерінің кә сіпқ ой шеберлерін даярлайтын студия 1920 жылы ұ йымдастырылып, онда Н. Г. Хлудов, Н. Антонов жә не мү сінші А. С. Пономарев сабақ берді.

Кө не дә уірден біздің заманымызғ а дейінгі кезең де қ алыптасқ ан Б. ө. — бай ә лемдік кө ркем мә дениетінің аса арналы саласы. Кө не дә уірден Еуроазия мә дениетінің дә стү рін сақ тап қ алғ ан Қ азақ станның Б. ө -нің ә лемдік мә дениетте ө зіндік орны бар. Қ азақ станның Б. ө -нің қ алыптасуы, даму ү рдісі оның геосаяси жағ дайына, қ азақ халқ ының кө шпелілік мә дениеті мен тарихи кезең дердегі кө ркемдік гү лдену дә уірлерімен тікелей байланысты. Қ азақ станның кө не ө нері бастауын палеолит жә не энеолит дә уірінен алады. Алғ ашқ ы қ ауымдық мә дениетке саздан жасалғ ан ыдыстардағ ы суреттер, т. б. жатады. Қ азақ стандағ ы Б. ө -нің келесі даму кезең і — қ ола дә уірі. Ө зінің мифологиялық мазмұ н-сюжеті, пластикалық ө рнегі жағ ынан ерекше қ уатымен кө рінген кешенді таң балы тастар — Тамғ алы, Бұ ғ ы тас, жоғ ары Ертіс алқ абы, Орталық Қ азақ стан ескерткіштері осыны айғ ақ тайды. Сақ дә уірінен жеткен Б. ө -нің мұ расы да аса бай. Есік қ орғ анынан табылғ ан сақ ө нерінің кешеніндегі (б. з. б. 5 — 4, 4 — 3 ғ -лар) бү гінге дейін сақ талып жеткен “Алтын адам” соның ең бір кө рнекті ү лгісі.

1. Сақ тайпалық одақ тары. Сарматтар.
2. Ү йсін жә не Қ аң лы тайпаларының одағ ы.
3. Ғ ұ н тайпалары.

12 3 Следующая ⇒