Гөлме икән тараклары.

Гө лме икә н тараклары.

Безнең колхозда бар икә н

Чө гендер караклары”, - дигә н такмактан соң гаеплелә рнең ни кылуы һ ә м шуның ө чен алган җ ә за хакында сө йлә нә: “Чө гендер генә урласалар, бер сү з ә йтмә с идең. Камыт Ильясы белә н Гө сел Хисмә те оятсызлыкның чигенә җ итеп, бозау кадә р бозау алып чыкканнар, җ ир битлә р... ” Һ ә м шуннан соң китә бә йнә -бә йнә тегелә рнең нинди җ ә за кичерү лә ре турында. Шаян-шоу барышында элеккеге кушамат яң ага алышынырга да мө мкин:

“... Нинди Гө сел булсын ул, гө сел изге сү з – ай буена ураза тотканнан соң гает алдыннан тә ннә р пакълансын ө чен гө сел коеналар. Моның тә не дә, җ аны да шакшы. Ертык иман, бинамаз! Аракыга алмаштырып, йотынырга бозау урлап йө ри кабә хә т. Ү зе бозау ул, уҗ ым бозавы... ” Шулай итеп, Гө сел Хисмә те, Бозау Хисмә тенә ә верелә.

Кушаматлар аракыга бә йле рә вештә дә туа тора. Ә хә мерне тирә -кү рше урыс һ ә м чуваш авыллары мужикларыннан кимен куймый эчә ргә хирысланар Тилбер ир-егетлә ре. Алар белә н беррә ттә н Пасхасын да Раштуасын да бә йрә м итә торалар. Тилертү кө чен арттыру ө чен тавык тизә генә тикле буталган кө мешкә лә р эчеп, якты дө нья белә н хушлашучылар булуына карамый эчә лә р Тилбер ирлә ре.

Бервакыт шулай запас частьлә р эзлә ргә чыгып китеп, кичен лаякыл исереп кайткан колхоз механигы Шатун Гавазы авыр махмырдан нә рә т барган вакытта чак кына җ ан тә слим кылмый. Ә ле ярый шә ф -кать туташы идарә кү ршесендә генә яши, аны чакыртып кертеп, ашыгыч ярдә м кү рсә теп ө лгерә лә р. Исә н калу ө стенә Шатун Гавазы бик тә яң гырашлы яң а кушаматка да ия була ул вакытта.

Бераз уң айланганнан соң колхоз рә исе: “Я Гаваз, хә ллә р ничек соң? ” – дип сорагач, тегесе хә лсез генә: “Нә би Дә ү ли язганча, яшә ү белә н ү лем арасында, Исхак Габдерә шитович”, - дип җ авап бирә.

- Кара син аны, бу Шатун йотынып кына ятмый, Нә би Дә ү ли китапларын да укырга ө лгерә икә н, -колхоз рә исе исе киткә н кыяфә ттә башын чайкап тора, -ишеттегезме, ә нә акыллы кешелә р нишлилә р, Нә би Дә ү ли китапларын укып яталар.

Шунда берсе: “Аның ү зенә Нә би Дә ү ли кушарга, Шатун искерде ин -де”, - дип тө рттереп куя. Рә ис бу сү злә рдә н кеткелдә п кө леп җ ибә рә: “Вә т ябыштырды бу, ичмаса! Ә -ә -ә, Гаваз, ябыштымы? ” Гавазның җ авап бирергә хә ле булмаса да нә рә ттә гелә р беравыздан: “Ябышты, ябышты! ” –дияргә ашыгалар. Шул кө ннә н башлап, Тилбернекелә р ү зара да: “Хә ллә р ничек? ” –дип хә л белешкә ндә, махмырдан интегү че булса: “Нә би Дә ү ли”, -дип кенә җ авап бирергә гадә тлә нә.

Кө ннә рдә н-бер кө нне колхоз рә исенең ү зенә дә ныклап торып кушамат ябышып кала. Илдә демократия җ иллә ре исә башлагач, халык арасында Кашпировский, Чумак ише экстрасенслар, сихерче, им-томчылар ачыктан-ачык эш йө ртә башлагач, бер генә кө н дә эчми калмаган Айнымас кушаматлы инженер Ришатны “дә валарга алына” рә ис:

- Бу суны махсус телевизор каршында тотып, Чумактан ө шкерттер -дем. Белеп тор Айнымас, -ди Исхак Гайнуллин ө стә л тартмасыннан бер шешә су тартып чыгарып, ярты литрлы кружкага коя да, Чумак шикелле кулларын бутап, Ришатка суза, - кара аны, тагын бер йотынсаң, җ ан тә слим кыласың. Эчеп исә н калсаң да, эш урның ны да, гаилә ң не дә югалтасың, -дип катгый кисә тә.

Ни хикмә т, Айнымас эчү дә н туктап кала. Бу вакыйгадан соң ирлә ре салырга яратучы кайбер хатыннар колхоз рә исеннә н ү злә ренең хә срә т ирлә рен дә дә валавын сораганнар, имеш. Исхак Гайнуллин аларны “дә валаган”мы-юкмы, ә мма аның каравы ү зенә турыдан-туры ә йтмә сә лә р дә, рә исне инде Чумак дип кенә йө ртә башлыйлар. Гомумә н, Елцин демократиясе чорында авылның кү п кенә урындагы кешелә ре яң а кушаматларга ия булып алалар.

Бер генә җ ыелышта да чыгыш ясап, сү з ә йтмичә калмаучан бригадир “Кызу” Рә фисе – Собчакка ә верелә, кыяфә тендә бераз Бурбулиска охшашлык чалымланган прораб Мыштым Рә шите Бурбулиска, авыл советында салым җ ыю белә н шө гыльлә нү че Колхоз Илгизе Чубайска ә йлә неп кала. Хуҗ алык шулай чор сулышы белә н атлап, тыныч кына яшә п ятканда колхоз рә исенең телә генә каршы килеп, ү зенә урынбасар китереп билгелилә р. Хуҗ а гына тү гел, аны башкалар да ө нә п бетерми. Ә мма берни эшлә р хә л юк, район хакиме совхоз директоры вазыйфасын башкарган чагында, ул аның машина йө ртү чесе булып эшлә гә н булган шул.

Инде хә зер район башының элек эшлә гә н совхозына директор иттереп билгелә р алдыннан, тә җ рибә ле Гайнуллин кулы астында бераз чирканчык алдырып маташулары икә н. Нә рә ткә йө рү челә р иң беренче чиратта аның аракы тү гел, сыра да эчми, тә мә ке тартмый торган “дө рес кеше” булуы ө чен ү з итмилә р. Ө стә венә ул ү зенең ә ле кайчан гына шофер булып йө рү ен онытып, хуҗ аларга охшарга тырышыпмы, ү з исемен атасы исеме белә н янә шә кушып, “Варис Харисович” һ ә м “сез” дип эндә шү не талә п итә.

Берә рсе алай-болай исеме белә н генә эндә шсә, ул кү тә релеп бә ре- леп: “Нинди Варис тагын, ә ллә мин сиң а кө тү чеме, Варис Харисович дияргә кирә ген кү пме ә йтергә була?! ”- дип тө зә тергә ашыга. Анысына гына тү зә рлә р иде дә, колхоз белгечлә ре Варис Харисовичка кушамат таба алмый йө дилә р. Урысчалатып, Водило дип тә, борыны дә ү бул- ганга немецча Шнобель дип тә карыйлар, тик тиешле эффектка гына ирешә алмыйлар. Ахыр чиге колхоз рә исе дә тү зми: “Шул борынбайга лаеклы кушамат ябыштырыгыз инде, авторга ү зем литр куям, Валла- һ и”, -дип Варис булмаган чакта нә рә ттә гелә рне ымсындырып ала.

- Кара инде, борынбай бик килешә бит – ябыштырыйк шуны, - диешә лә р берничә се.

- Ю-ук, саллырак кирә к, егетлә р. Зә һ ә рерә к!

Варис Харисовичның җ итә кче кадрлар ә зерлә ү курсларында укып йө ргә н кө ннә ренең берсендә, чираттагы нә рә т вакытында колхоз рә исе кайсысындыр кызарынып-бү ртенеп нык кына орышып ятканда бү лмә гә:

- Ябышты Исхак Габдерә шитович, каты ябышты, -дип авызын ерып, Бурбулис Рә шите очып килеп керә. Ә ле генә кашын-кү зен акайтып, яшеннә р уйнаткан Гайнуллинның йө зе кояштай балкып китә:

Кит инде, булмастыр? Я-ә, ничек кушабыз?!

- Крыльчатка!

Бү лмә дә чебен очкан тавыш та ишетелерлек тынлык урнашып кала. Барысының да йө зендә “берни дә аң лашылмый” дигә нне белдерү че кыяфә т хасыйл була.

- Нинди крыльчатка инде ул тагын, андый сү з бармы? –дип тынлыкны боза рә ис.

- Хә зер сө йлим. Безнең борынбай ө чен андый сү з дә бар икә н шул. Сез кушкач, мин Исхак Габдерә шитович, газ тө зелеше буенча кә газьлә рне калдыру ө чен борын янына тулай торакка кердем. Ү зе кебек ү к ике бозауга бер чилә к кибә к бү леп бирә лмә с ниндидер бә ндә белә н бер бү лмә дә торалар болар. Мин кергә ндә саламда терлеклә р ө чен нинди кирә кле матдә барлыгы турында баш ватып утыралар. Мә йтә м, бә лки клетчатка турында сү з алып барасыздыр. “Ә йе-ә йе, крыльчатка! ”- ди безнең мә хлук.

Колхоз рә исе бү лмә сендә гелә р “Крыльчатка-крыльчатка”, -дип дә ррә ү кө лештелә р. Барыннан да уздырып, рә хә тлә неп рә ис кө лде һ ә м сейфын ачып, прорабка: “Фә кать эштә н соң гына исемне юарга рө хсә т”, -дип, бер литр аракы чыгарып куйды.

- Билгеле, эштә н соң гына, Исхак Габдерә шитович. Мин ә ле шуны да уйлап торам, ул Крыльчатканың колхоз-совхоз җ итә клә ргә берә р тө рле махсус белеме бармы икә н? Бә лки тикшереп карарсыз.

Прорабның киң ә шен тотып, урынбасар курслардан кайткач, Гайнул- лин: “Варис Харисович, сезнең нинди белем ә ле, монда документлар тутырасы бар иде”, -дип дипломын алып килергә кушты. Икенче кө нне дипломда Ә лмә т авыл хуҗ алыгы техникумы дип язылганны кү ргә ч, рә иснең шиге тагын да кө чә йде. “Мин Ә лмә т авыл хуҗ алыгы техникумы барлыгын белми идем. Бә лки Ә тнә неке белә н бутаган- нардыр? ”- дип, Крыльчаткага сынап карады.

- Белмим, мин язмадым, -диюдә н кала сү з ә йтә алмады урынбасар. Гайнуллин ү зенең шиклә рен район хакименә җ иткергә н иде, ә мма анысы: “Ярар, кү п белмә! ”-дип рә иснең кикриген тиз шиң дерде. Озак та ү тмә де Варис Харисовичны ә йбә т кенә бер хуҗ алыкка директор иттереп куйдылар.

- Ленин бабайның: “Һ ә рбер кухарка дә ү лә т белә н идарә итү дә катнашырга тиеш! ”- дигә н шигаре, ниһ аять киң кү лә мдә тормышка аша башлады бугай, -дип җ авап бирә торган булды Исхак Гайнуллин, Крыльчатканың ничек директор булып китү е хакында кызыксы- нучыларга...

2001 нче ел.

⇐ Предыдущая 12