Крыльчатка

ХХ гасыр ахырлары, колхоз-совхозларның таркалган вакытлары. Хуҗ алык җ итә кчелә ре эшне алып бару ө чен терлек чалдыралар, чө нки башкача акча юнә тү ә мә ле юк. Ә мма ягулык-майлау матдә лә ре, запчастьлар сатып алыр ө чен фермаларда бер терлек калдырмый чалып бетерсә ң дә җ итми. Ул ел -ларда Ә лки районының кү пчелек хуҗ алыклары Чистай, Нурлат, Болгар неф- тебазаларына Зү зә й нефть эшкә ртү предприятиесенә ягулык телә нергә мине алып баралар иде. “Ватаным Татарстан” гә җ итенең Чистай тө бә ге буенча ү з хә бә рче буларак, ә леге предприятиелә нең матур эшлә рен матбугатта яктыр -ту хисабына ягулык яздырып алмый кайтканым юк.

Шулай яшь кенә бер хуҗ алык җ итә кчесе белә н Нурлаттан чираттагы уң ыш -лы сә яхә ттә н кайтып барышлый юлдашым тә къдиме буенча Кычытканлыга борылып кердек. Монда кү птә н тү гел генә җ итә кчелеккә куелган яшь ә лкиле хуҗ алыкта башкарылган матур эшлә ре белә н безне таныштыра: “... Кү п кенә иттереп, кырлардан кардаларга салам тарттырып кайтарттым ә ле. Салам гы -на диясе тү гел, терлек организмы ө чен ул да бик кирә кле икә н”, - ди ү зе ке -бек ү к авыл хуҗ алыгы белгечлегенә ия булмаган минем юлдашка. “Ә йе-ә йе”, - дип җ ө плә гә н була минем юлдаш саламда терлеккә кирә кле нинди матдә барлыгын ә йтә алмыйча.

-Клетчатканы ә йтмә кче буласызмы ә ллә? - дип аларның гә плә ренә мин дә кушылам. “... Ә йе, крыльчатка-крыльчатка», - дип беравыздан кычкырыша ике яшь җ итә кче... Менә шуннан минем башта тү бә ндә ге хикә я туды.

Крыльчатка

хикә я

Шә һ ит Алпар

Районда иң зур авыл булганлыктан, Тилберне халык телендә Шанхай дип тә йө ртә лә р иде. Шул ук вакытта “Телбар”, “Телдә р” дип тө рттерү челә р дә табылып торды. Соң гы кушамат тилберлелә рнең телгә ү ткен генә тү гел, вакыты белә н зә һ ә р дә була белү лә ре нә тиҗ ә -сендә тугандыр, мө гаен. Авыл артык зур булганлыктан, анда яшә ү -челә р бер-берсен белеп тә, танып та бетермилә р иде. Ә менә кушамат белә н ә йткә ндә, сү знең кем турында баруын бик тиз тө шенә торган булдылар. Гомумә н, авылда кушамат тагылмаган зат табылса, ул я читтә н килеп урнашкан берә р белгеч, я инде кешелә р арасында санга да сугылмаучы, чыгышсыз бә ндә булыр иде.

Кушаматлар еш кына хуҗ алыкның 2 дистә лә п кеше җ ыелып ү ткә ре -лә торган иртә нге нә рә те барышында да тагылгалады. Монда колхоз рә исе Исхак Гайнуллин ү зе дә аз сә бә пче булмады. Рә ис теленнә н чыккан кушаматка, ни сә ер, берсе дә ү пкә лә ми, алай гынамы, кушамат алучыдан, якын даирә ә шнә лә ре: “Хуҗ а ябыштырган исемне юмыйча ярамый”, -дип ярты литр аракы куйдыралар иде. Агроном Фикрә т алган “Сорняк”, урман саклаучы Шамилгә тагылган “Поши”, “Сельхозхимия” филиалы остасы (мастеры) бер кү зенә ак сарган Гамилгә бирелгә н “Кутузов”лар ө чен ә нә шулай ярты гына тү гел, литр да куярга туры килә.

Хуҗ аның исем тагуга гына тү гел, эт иттереп орышу-сү гү лә ренә дә тү зә лә р иде Тилбер кешелә ре. Чө нки аның, тилберлелә р ә йткә нчә, арты юк, ягъни арба-чана тө бенә салып кайтуларны башка тирә -кү рше авыллардагы рә ислә р - директорлар шикелле участковыйлар чакыртып, тентетү гадә те юк иде. Ә колхоздан салам-печә н, силос, бө ртек ише терлек азыгын печә нлек җ ирлә р аз булганлыктан, алып кайту еш кабатлана һ ә м җ ә заны рә ис ү зе табадыр иде.

Җ ә за тө рлә ре исә, гаепнең кү лә менә карата ә ллә нинди, башка да кереп карамаган рә вешле каты, хә тта кешелексез булыр иде. Куян Шә рифен кө нбагыш мае урлап тотылгач, 3 литрлы банкасы белә н ү к эчертеп бетергә н имеш, дип сө йлилә р, ә нә. Камыт Ильясы белә н Гө сел Хисмә те фермадан бозау чә лдергә ндә капкач, урлаган җ ирлә -реннә н колхоз идарә се ишеге тө бенә шае тезлә рендә шушып ү ткә ннә р. Ә ү злә ре машинада артларыннан ә керен генә баручы рә искә: “Исхак Габдерә шитович, Ходай ө чен кичерә кү р, халыкка гына сиздермә ”, -дип ялваралар икә н. Мә хлү кларның чалбарлары тишелеп, тезлә ре суелып беткә н, ди.

Ә мма халыкка сиздермә гә н кая, рә ис ө чен җ ә заның бө тен мә гънә се дә иртә нге нә рә ттә һ ә м соң ыннан, җ ирле радио аша барган атналык нә тиҗ ә ү ткә рү вакытында маҗ араларны бө тен нечкә леклә ре белә н бә йнә -бә йнә сө йлә п бирү дә. Радио аша атналык эшкә нә тиҗ ә ясауны тө рле такмазалар белә н бизә п сө йлә гә нгә, халык Гайнуллин “вә газе нә ” “Шаян-шоу” атамасы тага. Ә гә р дә чыгыш “Кадерле иптә шлә р! Ә ле мин яшерә к чакларда безнең авылда ягадан килеп урнашкан Вазыйх исемле шагыйрь абзый бар иде. Менә шул Метдел кушаматлы абзый -ның радиожурнал ү ткә ргә ндә ә йткә н бер такмагы хә тердә ”...

Шундый кереш сү здә н соң озак кына пауза ясап, баштан Гайнуллин бө тен авылны сагайтып калдыра. Бу чакларда барысы да эшлә рен кал -дырып, радио тың ларга керешә, хә тта елак балалар да аналарының: “Чукынып кына китмә гә н булдың инде син дә тагын, Исхак ә зинең шаян-шавын да тың ларга бирмисең! - дип чә релдә п җ ибә рү енә, ә ллә нинди кире беткә н елавыгы да шым булып калып, кү злә рен радиога теки, ә аннан ниһ аять рә ис сү зен дә вам итә: Менә шул Метдел Вазихы болай такмаклый иде: “Алмы икә н тараклары ла,

12 Следующая ⇒