1.2 Коммуникация протоколы және желілік бағдарламалау

Интернет картасы. Интернет дегеніміз ғ аламдағ ы миллиардтағ ан компьютерлік қ ондырғ ыларғ а қ ызмет кө рсетуге арналғ ан, ө зарабайланыстырылғ анкомпьютерлержү йелерінің жинағ ыЖергіліктіжелі (ағ ылш. Local Area Network, LAN) — салыстырмалы тү рде шектеулі кең істіктің (мысалы ғ имараттың ) шегінде компьютерлер, басып шығ арғ ыштар мен басқ а да қ ұ рылғ ылар тобын біріктіретін коммуникациялық желі. Жергілікті желі бір біріне қ осылғ ан қ ұ рылғ ылардың ө зара ә рекеттесуіне мү мкіндік береді.

Желі – мә ліметтерді компьютерлер арасында жеткізу қ ұ ралдарымен біріктірілген компьютерлердің жиынтығ ы. Есептеу желісі – бір-бірімен байланысқ ан желі элементтері арасында мә ліметтер жеткізуге арналғ ан программалық жә не аппараттық қ ұ рауыштардың кү рделі жү йесі. Аппараттық жабдық тар ішінде ә ртү рлі типті жә не класты компьютерлермен қ атынастық жабдық тарды атауғ а болады. Программалық қ ұ рауыш операциялық жү йе мен желілік қ олданбалардан тұ рады. Желінің тиімді жұ мыс істеуі ү шін ОЖ-дің арнайы тү рлері – желілік ОЖ қ олданылады. Желілік ОЖ – есептеу желісін бір орталық тан басқ аруғ а арналғ ан программалар кешені (Windows NT, Novell NetWare, т. б. ). Желілік қ олданбалар – желілік ОЖ-нің мү мкіндіктерін кең ейтетін қ олданбалы программалық кешендер (пошталық программалар, желілік мә ліметтер қ орлары, т. с. с. ). Желіге қ осылатын барлық қ ұ рылғ ыларды ү ш функционалдық топқ а бө леді, олар:

- жұ мыс станциялары;

- желі серверлері;

- қ атынастық тораптар.

Жұ мысстанциясы (ЖС) (workstation) – желігеқ осылғ андербескомпьютержә неоларқ ылыпайдаланушыө зжұ мысынатқ арадыжә нежелінің ресурстарынақ атынаудыжү зегеасырады. Ол ө зіндік операциялық жү йемен жабдық талғ ан (MS DOS, Windows жә не т. б. ) жә не пайдаланушығ а қ олданбалы есептерді шығ аруда барлық қ ажет қ ұ ралдармен қ амтамассыз етілген. Жұ мыс станцияларының ү ш типін ерекшелеуге болады, олар – жергілікті дискілі жұ мыс станциясы, дискісіз жұ мыс станциясы, қ ашық тағ ы жұ мыс станциясы. Жергілікті дискілі жұ мыс станциясында ОЖ осы дискіден, ал дискісіз жұ мыс станциясында ОЖ файлдық серверден жү ктеледі. Қ ашық тағ ы жұ мыс станциясы – желіге телеқ атынастық байланыс арнасы (мысалы, телефон желісі) арқ ылы қ осылғ ан станция.

Сервер (server)– желігеқ осылғ анжә неоның пайдаланушыларынабелгіліқ ызметкө рсетудіқ амтамассызететінкомпьютер. Серверлержелініпайдаланушылардың қ ажеттілігінентуындайтынмә ліметтердісақ тауды, мә ліметтерқ орынасұ раныстардыө ң деуді, жойылғ антапсырмалардыө ң деуді, тапсырмалардыбасыпшығ арудыжә небасқ адаіс-ә рекеттердіжү зегеасырады. Сервер – желі ресурстарының қ айнар кө зі. Атқ аратын функцияларына байланысты серверлердің келесі типтерін анық тайды.

Ерекшекө ң ілдісервертиптерінің ішіндегі – файлдық серверге (file server) (кө бінесефайл-сервератауық олданылады) аударуқ ажет. Файл-сервер - желідегі пайдаланушылардың мә ліметтерін сақ тайды жә не осы мә ліметтерге қ атынауды қ амтамассыз етеді. Бұ л - ү лкен сыйымдылық ты оперативтік жады, қ атты дискісі жә не магниттік таспадағ ы қ осалқ ы жинағ ыштары (стример) бар компьютер. Файл-сервер ө зінде орналасқ ан мә ліметтерге желі пайдаланушыларының бір мезгілді қ атынауын қ амтамассыз ететін ерекше операциялық жү йенің басқ аруымен жұ мыс істейді. Файл-сервер келесі функцияларды орындайды: мә ліметтерді сақ тау, мә ліметтерді архивтеу, ә ртү рлі пайдаланушыларменорындалатын мә ліметтер ө згертулерін ү йлестіру, мә ліметтерді жіберу. Кө птеген есептер ү шін бір файл-серверді қ олдану қ ажетсіз болып табылады, онда желіге бірнеше серверлерді қ осу мү мкін. Файл -сервер ретінде мини – ЭЕМ қ олданылуы мү мкін.

Мә ліметтерқ орысервері (database server) – мә ліметтерқ орыфайлдарынсақ тау, ө ң деужә небасқ аруфункцияларынжү зегеасыратынкомпьютер. Мә ліметтерқ орысервері

- мә ліметтер қ орын сақ тау, олардың тұ тастығ ын, толық тығ ын, ө зектілігін қ олдау;

- мә ліметтер қ орына сұ раныстарды қ абылдау жә не ө ң деу, ө ң деу нә тижелерін жұ мыс станциясына қ айтару;

- мә ліметтер қ орына авторланғ ан қ атынауды қ амтамассыз ету, пайдаланушыларды есепке алу жә не сү йемелдеу жү йесін қ олдау, пайдаланушылардың қ атынас қ ұ ру мү мкіндіктерін шектеу;

- ү лестірілген мә ліметтер қ орын қ олдау, басқ а жерлерде орналасқ ан мә ліметтер қ оры серверлерімен ә рекеттесу

функцияларын атқ арады.

Қ олданбалыпрограммаларсервері (application server) – пайдаланушылардың қ олданбалыпрограммаларынорындауғ ақ олданылатынкомпьютер.

Қ атынастық сервер (communications server) – жергіліктіжеліпайдаланушыларының ө зтізбектікенгізу/шығ арупорттарынаайқ ынқ атынасмү мкіндігінберетінқ ұ рылғ ынемесекомпьютер.

Қ атынаусервері (access server) – тапсырмалардық ашық танө ң деудіорындауғ абө лінгенкомпьютер. Қ ашық тағ ыжұ мысстанциясынанынталандырылғ анпрограммаларосысервердеорындалады. Қ ашық тағ ы жұ мыс станциясынан пайдаланушының пернетақ тадан енгізілген командалары қ абылданады, оғ ан орындалғ ан тапсырма нә тижелері қ айтарылады.

Факс-сервер (fax server) – жергіліктіжелінің пайдаланушыларыү шінфаксимильдікхабарлардық абылдаужә нетаратудыорындайтынқ ұ рылғ ынемесекомпьютер.

Мә ліметтердірезервтікө шірмелеусервері (back up server)- файл-сервержә нежұ мысстанцияларындаорналасқ анмә ліметтердің кө шірмелерінқ ұ ру, сақ таужә неқ айтақ алпынакелтіруміндеттеріншешетінқ ұ рылғ ынемесекомпьютер. Мұ ндайсерверретіндежелідегіфайлдық серверлердің біріболуымү мкін. Желінің қ атынастық жабдық тарына (тораптарына) келесіқ ұ рылғ ыларжатады:

- қ айталауыш;

- коммутаторлар (кө пірлер);

- маршруттауыштар;

- кө мейлер (шлюздер).

Желінің ұ зындығ ы, станцияларарақ ашық тық тарыең алдыменберуортасының (коаксиальдыкабельдің, есуліқ осө ткізгіштің, т. б. ) физикалық мінездемелеріменанық талады. Мә ліметтерді кез келген ортада жіберуде сигналдың бә сең суі пайда болады, бұ л арақ ашық тық тарды шектеуге ә келеді. Осы шектеулерді жең іп, желіні кең ейту ү шін арнайы қ ұ рылғ ылар – қ айталауыштар, коммутаторлар мен кө пірлер орнатылады. Мұ ндай кең ейту қ ұ рылғ ылары енбеген желі бө ліктері желі сегменттері деп аталады.

Қ айталауыш (repeater) – келген сигналды кү шейткіш жә не қ айта ө ндіретін қ ұ рылғ ы. Барлық қ айталаушпен байланыстырылғ ан сегменттерде ә рбір уақ ыт мезетінде тек екі станция арасында мә ліметтер алмасуы жү зеге асырылады.

Коммутатор (switch) немесекө пір (bridge) – бірнешесегменттердібіріктіругеарналғ анқ ұ рылғ ы. Бұ л жағ дайда ә ртү рлі сегменттердің ә рбір станция жұ птары ү шін біруақ ытта бірнеше мә ліметтер алмасу ү рдістерін қ олдайды.

Маршруттауыш (router) – бірнемесеә ртү рлітиптіжелілердібірмә ліметтералмасухаттамаларыбойыншабіріктіретінқ ұ рылғ ы. Маршруттауыш берілу адресін талдап жане мә ліметтерді тиімді таң далғ ан маршрутпен бағ ыттайды.

Кө мей (gateway) (шлюз) — ә ртү рлімә ліметтералмасухаттамаларынқ олданатынә ртү рліжеліобъектілеріарасындамә ліметтералмасынұ йымдастыруғ амү мкіндікберетінқ ұ рылғ ы.

Қ азіргіуақ ыттағ ыесептеужелілерінеқ ойылатыннегізгіталаптар. Есептеу желілері кез келген желі пайдаланушысы ү шін желінің кез келген ресурсына қ атынауды қ амтамассыз ету мақ сатында қ ұ рылады. Желінің ө мір сү руінің аумақ ты мінездемесі ретінде ресурсқ а қ атынау сапасы желінің алдына қ ойылғ ан міндеттерге байланысты ә ртү рлі кө рсеткіштермен сипатталуы мү мкін. Мұ ндай кө рсеткіштердің негізгілері:

- ө німділік;

- сенімділік;

- басқ арылымдық;

- кең ейтілімдік;

- айқ ындық;

- жинақ талымдық.

Есептеу желілерінің жіктелулері. Есептеу желілерін бірнеше белгілер бойынша жіктеуге болады. Аумақ тық белгілеріне байланысты есептеу желілерінің тү рлері:

- жергілікті желілер (LAN – Local Area Network);

- ауқ ымдыжелілер (WAN – Wide Area Network).

Желінің масштабынабайланыстытү рлері:

- жұ мыстоптарының жергіліктіжелілері (бірОЖбасқ аруыменжұ мыістейтінкомпьютерлердің кішігірімсанынбіріктіреді);

- бө лімдердің жергіліктіжелілері (бірбө лімнің компьютерлерінбіріктіреді);

- кампустардың жергіліктіжелілері (бірнешекішіжелілердібіріктіреді);

- бірлескен (корпоративті) желілер (бірмекеменемесекорпорациякө леміндегікомпьютерлерменжелілердібіріктіреді ).

OSI эталондық моделі. Желілікпрограммалық жабдық тардық ұ рудыреттеумақ сатындажә некезкелгенесептеужү йелерінің ә рекеттесумү мкіндіктерінқ амтамассызетуү шінСтандарттаудың Халық аралық Ұ йымы (International Standart Organisation — ISO) ашық жү йелерә рекеттестігіэталондық моделін (Open System Interconnection -OSI) қ ұ рды. Бұ лесептеужелілеріжұ мысының жетідең гейлілогикалық ү лгісі, олдең гейлер:

1) физикалық дең гей;

2) арналық дең гей;

3) желілікдең гей;

4) кө ліктікдең гей;

5) сеанстық дең гей;

6) кө рсетімдікдең гей;

7) қ олданбалыдең гей.

Бұ лардың алғ ашқ ыү шеуі (физикалық, арналық, желілік) мә ліметтержеткізуменбағ дарлауғ а, кө ліктікдең гейалғ ашқ ыү шеуіменжоғ арғ ыдең гейлерарасындағ ыбайланыстыжасақ тауғ а, соң ғ ыү ш (сеанстық, кө рсетімдік, қ олданбалы) дең гейлерпайдаланушық олданбаларынақ ызметкө рсетугенегізделген. ә рбірдең гейсалыстырмалытә уелсіз, ә рбірдең гейжелілікқ ұ рылғ ылардың қ атаң анық талғ анә рекеттесуфункцияларынсипаттайды. Барлық дең гейлериерархиялық қ ұ рылымқ ұ рады, мұ ндақ андайдабірдең гейдежасалғ ансұ ранысорындалуғ аодантө мендең гейгеберіледі. Сұ раныстыө ң деунә тижелеріжоғ арғ ыдең гейгеқ айтарылады. Дең гейлердің программалық жә неаппараттық ә рекеттесуінсипаттауү шінинтерфейстержә нехаттамаларқ олданылады. Екікө ршілесдең гейлерарасындағ ыә рекеттесудіжә неолардың арасындағ ыберілетінмә ліметтердің пішімінсипаттауү шінинтерфейс (мысалы, Х. 25) депаталатынережелерменкелісімдерорнатылады. Бірдең гейдегіобъектілердің ә рекеттесуінің, соныменқ атарбірдең гейдегіобъектілерарасындаберілетінхабарламалардың кө рсетімпішімдерінбекітетінережелержиынтығ ыхаттамалардепаталады.

Ауқ ымдыесептеужелілері – бір-біріненалысорналасқ анжергіліктіжелілерменжекекомпьютерлердібайланыстыратынесептеужелісі. Ауқ ымдыесептеужелілеріү шқ ұ рауыштантұ рады: желінің тү йініретіндеқ арастырылатынжергіліктіесептеужелілері; жергіліктіесептеужелілерінбайланыстыратынарналар; байланысарналарынабайланысқ ұ руғ амү мкіндікберетінжабдық тарменпрограммалар. Ең ә йгіліауқ ымдыесептеужелісі – Internet.

Internet – тү рліхаттамаларменжұ мысістейтін, ә ртү рліесептеумашиналарынбайланыстыратын, мә ліметтердітасығ ыштардың (телефонсымдары, оптикалық талшық, радиомодемдер, т. б. ) барлық тү рлеріментасымалдайтынкомпьютерлікжелілердің бірлестігі. Оның ө зінің атауы “желіарасында” мағ ынасынбілдіреді. Желілердібіріктіруү лкенмү мкіндіктергеиеболады. Ө зкомпьютеріненкезкелген Internet абонентібасқ ақ алағ амә ліметтердіжібереалады, Вашингтондағ ыКонгрескітапханасының каталогынкө реалады, Нью–Йорктағ ыМетрополитенмузейінің соң ғ ыкө рмесінің суреттеріментанысаалады, IEEE конференциясынажә неә ртү рлімемлекеттердің желіабоненттеріменойындарғ ақ атысаалады. Internet – тің асамаң ыздыерекшелігі - оның ә ртү рліжелілердібіріктіреотыраешқ андайиерархиянық ұ рмайтыны, желігеқ осылғ анбарлық компьютерлертең қ ұ қ ық ты.

Internet-тің негізінжоғ арыжылдамдық тыкең арналыжелілерқ ұ райды, тә уелсізжелілеркең арналыжелілерге NAP (Network Access Point) желілікқ атынаунү ктелеріарқ ылық осылады. Тә уелсізжелілердербесжү йелертү ріндеқ арастырылады, себебіолардың ө зіндікә кімшілікбасқ аруыжә немаршруттаухаттамаларыбар. Дербесжү йелерретіндеіріұ лттық желілерболады, мысалы – европалық EUNet, Россияуниверситеттерінің RUNet желілері. Кейбірдербесжү йелер Internet желісінеқ атынауқ ызметінкө рсетугемамандандырылғ анкомпанияларқ ұ рады, олардыпровайдерлердепатайды (мысалы, АҚ Ш-та UUNET, Россияда Relcom). Internet-теалмасурежімдері, хаттамаларыжә неадресациялау. Internet жү йесінеқ осылуә ртү рліә дістерменжү зегеасады, ондайә дістер:

- электрондық пошта (E-mail);

- телеконференция (UseNet);

- қ ашық тан қ атынас қ ұ ру (TelNet);

- файлдарды іздеу жә не жеткізу (FTP);

- мә тіндік файлдарды меню жү йесі кө мегімен іздеу жә не жеткізу (Gopher);

- қ ұ жаттарды гипемә тіндік сілтемелердің кө мегімен іздеу жә не жеткізу немесе бү кіл ә лемдік ө рмек (WWW – World Wide Web).

Аумақ тыжелілердеақ параталмасудың екірежімібар – on-line жә не off-line. On-line – желіге қ осылып тұ рып бірігіп жұ мыс істеу режімі, диалогтық режім. Off-line – желіге қ осылмай жұ мыс атқ ару режімі, электрондық пошта арқ ылы жө нелтетін мә ліметтерді даярлау. On-line режімі – телефонмен сө йлесуге ұ қ сас, off-line режімі – поштамен хат алмасуғ а ұ қ сас.

Internet жү йесіндеқ олданылатыннегізгіхаттамалар – TCP/IP (Trans-mission Control Protocol/Internet Protocol) хаттамаларжиынтығ ы. IP – желілік дең гей, TCP – кө ліктік дең гей хаттамалары. Арналық жә не физикалық дең гейде мә ліметтер жеткізу орталарының бар кө птеген стандарттарын қ олдайды, мысалы ЖЕЖ ү шін – Ethernet жә не FDDI немесе ауқ ымды желілер ү шін – X. 25 жә не ISDN. Қ олданбалы дең гейдегі маң ызды хаттамалар – қ ашық тан басқ ару хаттамасы telnet, файлдарды жеткізу хаттамасы FTP, гипермә тінді жеткізу хаттамасы HTTP, электрондық пошта хаттамалары SMTP, POP, IMAP, MIME, желілік қ ұ рылғ ыларды басқ ару хаттамасы SNMP.

Internet жү йесінеқ осылғ анә рбіркомпьютерө зінің ерекше IP-адресінеиеболады. IP-адрес – ұ зындығ ы 32 бит, ә рқ айсысы 8 биттік 4 бө ліктен тұ ратын желілік адрес. Ол екі бө ліктен – желі адресі жә не осы желідегі хост адресінен тұ рады. Хост (host - қ ожайын) – желіге тікелей қ осылғ ан, ө зіндік адресі бар компьютер. Сандық IP-адрестерді адамдар қ олдануғ а ың ғ айсыз болғ андық тан, IP-адрестерге символдық аттарды сә йкес қ оятын механизм қ олданылады, оны домендік аттар жү йесі (DNS – domain name system) деп атайды. Мұ ндай жү йеде пайдаланушы адресі екі бө ліктен тұ рады:

< пайдаланушы идентификаторы> @< домен аты>

Пайдаланушыидентификаторыжә недоменатыө заранү ктеменажыратылғ анбірнешебө ліктердентұ руымү мкін. Домен атында негізгісі тү пкі домен, ә ры қ арай бірінші, екінші, ү шінші дең гейлі домендер орналасады. Тү пкі доменді InterNic таратады, бірінші дең гей ә р мемлекет, келесі дең гей мекемелер типі ү шін, т. с. с. тағ айындалады, мысалы: kz –Казақ стан, ru – Россия, su – постсовет мемлекеттері ү шін, ca –Канада, uk – Ұ лыбритания, us – АҚ Ш, ua – Украина, de – Германия мемлекеттері ү шін анық талғ ан ішкі домендер. Мекемелерге сә йкестікті анық тайтын ішкі домендер ү ш символдан тұ рады, мысалы: com – коммерциялық мекемелер, edu – білім беру жә не ғ ылыми мекемелер, gov – мемлекеттік мекемелер, mil — ә скери мекемелер, net – желілік мекемелер, org – басқ а мекемелер ү шін. Екінші дең гейдегі ішкі домен қ ала, аймақ аттарын белгілейді.

⇐ Предыдущая 123 4 5 Следующая ⇒