2. «Қазақстандық спортшылар» тақырыбына диалог құрастырыңыз.

Билет №1

1 «Қ азақ стан – егеменді ел» тақ ырыбы бойынша ә ң гімелең із. Менің Отаным – Қ азақ стан. Бұ л ел Еуразияның орталығ ында орналасқ ан. Бұ л - еркін адамдар елі. Қ азақ стан - таң ғ аларық ә демі жер. Мұ нда ұ лы Іле Алатауы, Ертіс. Сырдаоия, Амурдария ө зендері жә не шетсіз дала жатыр. Қ азақ стан - ә р тү рлі халық ө кілдері бейбіт тұ рып жатқ ан ел. Еліміздің ұ лаң - байтақ даласында есепсіз байлық бар, бұ л - сирек кездесетін жануарлар мен ө сімдіктер, пайдалы қ азбалар. Біздің Қ азақ станда Азия мен Еуропаның қ алаларына қ алмайтын Астана, Алматы жә не Павлодар сияқ ты кө рікті қ алалар бар. Қ азақ елінде тұ ратын адамдардың Отаны - Қ азақ стан Республикасы. 1991 жылы 16 желтоқ сан кү ні Қ азақ стан тә уелсіз Республика болып жарияланды. 1991 жылы 1 желтоқ санда Қ азақ станның Елбасы - Президентінің сайлауы болды. Тұ ң ғ ыш Президент болып, Нұ рсұ лтан Ә бішұ лы Назарбаев сайланды. 1992 жылы 4 маусымда Қ. Р рә міздері қ абылданды. 1993 жылы 15 қ арашада ұ лттық тең геміз айналымғ а енді. 1995 жылы 30 тамызда Қ. Р. Ата Заң ы қ абылданды. Мен Қ азақ станды ө те жақ сы кө ремін. 2 Киіз ү й -Сен киіз ү й туралы не блесін? -Киіз ү й қ азақ халқ ының баспанасы. - Киіз ү й неден жасайды? - Киіз ү й шаң ырақ, кереге, есік, уық. -Ол жоғ арғ ы жағ ында немен бү рнейді? -Ол жоғ арғ ы жағ ында киіз бү рнейді. -Киіз қ андай тү рлері болоды? -Киіз ұ зық, туырлық, таулық болады. -Бірінші киіз ү й қ ашан шығ а қ алады? -Ү ш мың жыл кейін шығ а қ алад- Киіз ү й неше қ анатты болады? - Киіз ү й 4, 6, 8, 12 қ анатты болады. -Сен наурыз мейрамында киіз ү йді кө рдің бе? -Иә, мен киіз ү йде ұ лттық тағ амдарын іштім. -Сағ ан киіз ү йлер ұ найды? -Мағ ан киіз ү й ө те ұ найды. 3 Сө йлем. Сө йлем тү рлері. Сө йлем тиянақ ты бір ойды білдіреді. Сө йлемнің белгілі бір интонациясы болады. Бір ғ ана ойды білдіріп, бір ғ ана интонациямен айтылатын сө йлем, жай сө йлем деп аталады. Жай сө йлемАйтылу мақ сатына қ арай: хабарлы, лепті, сұ раулы, бұ йрық ты болып бө лінеді. Мысалы: Кө ктем келді. Қ азақ стан мемлекеті жасасын! Сенің атың кім? Есікті жап!

Билет №2

Ә білхан Қ астеев (1904 —1973 жж. ) — қ азақ тың ә йгілі кескіндемешісі, график-суретші, қ азақ бейнелеу ө нерінің негізін салушылардың бірі. Туып-ө скен жері — Алматы облысына қ арасты Жаркент тө ң ірегі. Топырақ бұ йырғ ан жері — Алматы қ аласы. Қ азақ станның халық суретшісі (1944). Қ азақ стан Суретшілер одағ ы басқ армасының тө рағ асы (1945-1956). Ең бек жолын Тү рксіб темір жол қ ұ рылысында жұ мысшы болып бастады. Мә скеудегі кө ркемсурет студияларында Н. Г. Хлудов пен И. Бродскийден сабақ алды (1929-1936). Халық ө мірінің алуан кө ріністерін шынайы бейнелеген мың нан астам кө ркем туындыларды дү ниеге келтірген. Ә білхан қ олө нерге, одан соң суретшілік ө нерге жастайынан бейім болғ ан. Анасы Айғ анша кілем, алаша, бау-басқ ү р тоқ уғ а, сырмақ сыруғ а, шым ши жасауғ а шебер адам болыпты. Ә білхан осы халық ө неріне бала кезінен кө з қ анық тырып, анасына ою-ө рнектер салуғ а кө мектесіп, сурет ө неріне қ олын ү йретіп ө седі. Оның 1930-1931 жылдары салғ ан " Қ арындастың портреті", " Автопортрет" атты туындылары тұ пнұ сқ ағ а ұ қ састығ ымен жә не кейіпкер болмысын ашуғ а деген талпынысымен ерекшеленеді. Ол бірте-бірте ел ө мірінің алуан салалы тіршілік-тынысына ден қ ойып, тарихи-ә леуметтік ө згерістерге суреткер зердесімен қ арай бастайды. Оның " Мектепте" (1930), " Тү рксіб" (1932), " Жамбылдың портреті" (1937), " Ескі жә не жаң а тұ рмыс" (1937-1941), " Аманкелді сарбаздары" (1970), " Жас Абай" (1945) сияқ ты туындылары дарынды суретшінің ө ткен мен бү гінді шыншылдық пен бедерлеген кө ркем шежіре іспеттес. Ә білхан — туғ ан жердің ә сем табиғ атын, оның дидарындағ ы адам қ олының жасампаз ө згерістерін зор шабытпен бедерлей алғ ан суреткер. Ә білхан Қ астеев суретші ретінде ө зіндік дара қ олтаң басымен ғ ана ерекшеленіп қ оймайды, сонымен бірге, ол — туғ ан жері мен ө скен елін перзенттік махаббатпен жырлай алғ ан біртуар суреткер. 2. Туыстық атаулар бойынша диалог қ ұ растырың ыз. -Сенің отбасында неше адам бар?! - Менің отбасымда тө рт адам бар. - Олар кім?! Олар: ә кем, шешем, апа жә не мен. Сенің ә кең нің аты кім жә не ол неше жаста?! - Менің ә кемнің аты - Александр жә не ол 45 жаста. - Ә кең қ айда жұ мыс істейді?! - Ә кем ә кімшілікте жұ мыс істейді. - Сенің шешең нің аты кім?! - Менің шешемнің аты -Инна. - Шешең не жаста? - Ол 40 жаста. - Шешең жұ мыс істейді ме? - Иә, менің шешем жұ мыс істейді. 2- Кайда жұ мыс істейді? - Менің шешем психолог болып, мектепте жұ мыс істейді. - Сенің апаң ның аты кім? - Менің апамның аты Елена. - Ол қ айда оқ иды? - Лена университетте оқ иды. - Қ ай қ алада? - Новосибирскте. - Ал, Лена неше жаста? - Ол 21 жаста! - тағ ы қ андай туыстық атауларын білесің? - Ә кемнің ә кесі мағ ан ата болады. Ал ағ амның балалары іні, немесе жиен болып келеді. Ағ амның ә йелі –жең ге, апамның кү йеуі –жезде болады. Анамның ә кесі мен шешесі мағ ан нағ ашы ата, нағ ашы ә же болады. - Ү лкен рахмет! 3. Павлодар каласы №39 орта мектебіның директоры Булгакова Елена Ивановнаның 9 ж сынып оқ ушысы Накенова КамиладанӨ тініш, сізді мені мектеп ү йірмесіне қ атысуыла рұ ксат етуің ізді сұ раймын 1 қ ыркү йек 2015ж

Билет №3

Қ азақ тілі- қ азақ халқ ының ана тілі. Қ азақ тілі біздің мемлекеттік тіліміз. Қ азіргі қ азақ тілі ө ркендеген мә дениеттің тілі, ғ ылыми тіл, публицистика, ресми іс қ ағ аздарының тілі болып, стиль жағ ынан жан- жақ ты сараланады. Қ азіргі қ азақ тілі- сө здік жағ ынан мейлінше байығ ан. Грамматикалық қ ұ рлысы барынша дамығ ан, оралымды тіл. Жер шарының бірсыпыра жерінде кө птеген қ азақ тар тұ рады Басқ а шетелдерге тұ ратын қ азақ тар да ө з тілін, ана тілім- деп есептейді. Мен тіл туралы мақ ал-мә телдер білемін. Ө нер алды-қ ызыл тілКө п сө з кө мір, Аз сө з алтын. Тіл –буынсыз, Ой тү псіз. 4) Сө з асылы – мақ ал. 2. Мұ қ ағ али Мақ атаевтың «Ү ш бақ ытым ө лең ін жатқ а айтың ыз «Ү ш бақ ыттым. »Ең бірінші бақ ыттым – халқ ым менің, Соғ ан берем ойымның алтын кенін, Ол бар болса, мен бармын, қ ор болмаймын, Қ ымбаттырақ алтыннан нарқ ым менің, Ал екінші бақ ытым – тілім менің, Жас жү ректі тіліммен тілімдедім. Кей - кейде дү ниеден тү ң ілсем де, Қ асиетті тілімнен тү ң імедім. Бақ ытым бар ү шінші – Отан деген, «Кім мық ты? » десе біреу, - «Отан» дер ем.. Оты сө нген жалғ анда жан барсың ба? Ойланбай – ақ, кел – дағ ы от ал менен. 3 Сө йлем. Сө йлем тү рлері. Сө йлем тиянақ ты бір ойды білдіреді. Сө йлемнің белгілі бір интонациясы болады. Бір ғ ана ойды білдіріп, бір ғ ана интонациямен айтылатын сө йлем, жай сө йлем деп аталады. Айтылу мақ сатына қ арай: хабарлы, лепті, сұ раулы, бұ йрық ты болып бө лінеді. Мысалы: Кө ктем келді. Қ азақ стан мемлекеті жасасын! Сенің атың кім? Есікті жап! Сө йлем мү шелерінің қ атысына қ арай: Атаулы-сө йлем мү шесіне талдабайтын, тек келесі сө йлемдегі ойдың мезгіл, мекенін атап кө рсететін сө йлем. Мысалы: Жаз. Кеш. Тең із жағ асы. Біздер демылып отырмыз. Жалаң - бастауыш пен баяндауыштан тұ ратын сө йлем. Мысалы: Қ онақ тар келді. Жайылма- Тұ рлаусыз мү ше араласқ ан сө йлем. Мысалы: Астана-ә демі қ ала. Жақ ты- Бастауыш бар сө йлем. Мысалы: Бү гін циркке бардық. (Біздер)Жақ сыз- Бастауышы жоқ сө йлем. Мысалы: Ө ленді мә нерліп оқ у керек. Толымды- Айтылуғ а тиісті мү шелері тү гел сө йлем. Мысалы: Қ ай арам шө птің 570-ке жуық тү рын жейді. Толымсыз- Айтылуғ а тиісті кей мү шелері тү сіп қ алғ ан сө йлем. Мысалы: Берингов бұ ғ азы туралы не білесің?

Билет №4

Ахмет Байтұ рсынұ лы (1873-1937)Кө рнекті тілші ғ алым, ә дебиет зертеуші, дарынды аудармашы, ағ артушы жә не оқ у қ ұ лдарының авторы Ахмет Байтұ рсынұ лы қ азіргі Торгай облысындағ ы Сартү бек деген жерде туғ ан.

Ә кесі оны Торғ айдағ ы орыс-қ азақ мектебіне оқ уғ а береді. 1891жылы мектепті бітірген соң, Орынборғ а келеді. Мұ нда мұ ғ алімдердаярлайтын мектепке оқ уғ а тү седі. Оқ уды бітірген соң Ақ тө бе. Қ останай жә не Қ аркаралында балаларғ а сабақ береді. Ә дебиетпен айналасады, ө лең - жырлар жазады. Ол тұ ң ғ ыш рет қ азақ тілінде ә ліппе, басқ а да оқ у қ ұ ралдарын жазды. «Тіл қ ұ рал» деп аталатын оқ улығ ы 1914-1928 жылдар аралығ ында алты-жеті рет басылып шық ты. Ахмет Байтұ рсынұ лы 1913 жылы Орынборда «Қ азақ » газетін шығ арады. 2 Қ азақ стан облыстары мен қ алалары туралы диалог. 1 -Қ азақ станда неше облыс бар? -Қ азақ станда 14 облыс бар- Павлодар облысы қ ай жылы қ ұ рылды? - Павлодар облысы 1938 жылы 15 қ аң тарда қ ұ рылды. 3 Павлодар облысы қ айда орналасқ ан? - Павлодар облысы Қ азақ станның солтү стік-шығ ысында орналасқ ан. 4 -Біз қ ай облыста тұ рамыз? -Біз Павлодар облысында тұ рамыз. 5 – Павлодар облысының табиғ аты қ андай? - Павлодар облысының табиғ аты қ оныржай. 6- Павлодар облысының топырағ ында қ андай атақ ты ақ ын, ә нші, сазгерлер, жазушылар, ғ алымдар, ә ртістер дү ниеге келді? - Бұ хар Жирау, Мә нһ ур Жү сіп Кө пеев, Жаяу Мұ са Байжанов, Жү сіпбек Аймауытов, Естай Беркінбаев, Иса Байзақ ов, Қ аныш Сә тбаев, Сә бит Дө нентаев сияқ ты атақ ты адамдар дү ниеге келді. 7- Қ азақ станның қ андай мә дени орталық тарын білесің? - Абай атындағ ы Қ азақ мемлекеттік академиялық опера жә не балет театрын, М. Ә уезов атындағ ы қ азақ ұ лттық драм-театрын білемін. 8- Еліміздің жас, ә демі, сұ лу қ аласы қ ай қ ала? - Еліміздің жас, ә демі, сұ лу қ аласы Астана қ аласы. 3 Қ ұ ттық тау жазу. « Наурыз мерекесі” қ ұ ттық тау! Қ ұ рметті ұ стазым, Сә уле Лязатовна! Сізді сиын жү ректен Наурыз мерекесі- мен қ ұ ттық таймын! Сізге зор денсаулық, бақ ыттыда ұ зақ ө мір сү ріп, ең бегің іздің жемісін кө руің ізге тілектеспін. Тілек білдіруші оқ ушы Саша.

Билет №5

1 Павлодар қ аласындағ ы мұ ражайлар Бұ қ ар жырау атындағ ы облыстық ә дебиет жә не ө нер музейінің негізі 1990 жылдың 1 ақ панында қ аланып, 1992 жылғ ы 22 наурызда салтанатты тү рде ашылды. Музей экспозициясы 7 (жеті) залда орналасқ ан: халық ауыз ә дебиеті залы, кө не тү ркі жазбалар ескерткіші залы, Бұ қ ар жырау залы, ХХ ғ асыр басындағ ы ә дебиет, ә дебиеттер достастығ ы залы, қ азіргі заман ә дебиеті залы, ө нер залы. Қ азіргі кезде музейде 47 мың нан астам экспонат бар. Оның ішінде 13 071 жуығ ы тү пнү сқ а. Жыл сайын музейді 32 мың келуші тамашаласа, 110 астам бұ қ аралық іс-шара, 260 тақ ырыптық дә ріс, 320 музейге шолу дә рісі мен 100 кө рме ө ткізіледі. Мектеп оқ ушылары мен студенттерге Павлодар ө ң ірінің ақ ын-жазушылары шығ армашылығ ына арналғ ан мектеп бағ дарламасымен сә йкестендірілген 50 астам тақ ырыптық дә рістер жү ргізіледі. Музей қ орына кө птеген бағ алы жә дігерлер жинақ талғ ан. Мә шһ ү р Жү сіп Кө пеев, Жү сіпбек Аймауытов, Иса Байзақ ов, Всеволод Иванов, Антон Сорокин, Қ ошке Кемең геров, Қ адыр Тайшық ов, Дихан Ә білев, Сұ лтанмахмұ т Торайғ ыров, Зейін Шашкин, Қ алижан Бекхожин, Ә лкей Марғ ұ лан, Рамазан Тоқ таров, Аманжол Шә мкенов, Қ алмұ қ ан Исабаев, Мү бә рак Жаманбалинов, Сә бит Дө нентаев т. б. ақ ын-жазушылардың, Жаяу Мұ са, Естай Беркімбаев, Майра Шамсутдинова, Жұ мат Шанин, Қ амар Қ асымов, Шә кен Айманов, Кә укен Кенжетаев, Қ уат Ә бусейітов, Суат Ә бусейітов, Қ али Байжанов т. б. ө нер майталмандарының жеке заттары, жә дігерлері мен қ олжазбалары, ө здері жасағ ан заттары музейдің бағ а жетпес қ ұ нды қ азыналары болып табылады. 2. Ана тілі, сө з ө нері туралы мақ ал-мә телдер. 1. Ана сү ті - бой ө сіреді, Ана тілі - ой ө сіреді. 2. Ананың сү ті - тә тті, Баланың тілі-тә тті. 3. Қ ұ р судан май шық пайды, Қ ұ р сө зден мә н шық пайды. 4. Жақ сының сө зі ақ ыл шақ ырады, Жаманның сө зі ашу шақ ырады. 5. Ер жігіттің екі сө йлегені - ө лгені, Емен ағ аштың иілгені - сынғ аны. 6. Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ 7. Бал тамғ ан тілден, у тамар. 3 Синоним. Антоним. Омоним. Айтыулы ә ртү рлі, бірақ мығ ынасы жақ ын сө здерді синонимдер дейміз. Мысалы: ә демі, сұ лу, кө ркем, ажарлы; оқ ушы, шә кірт; мұ ғ алім, ұ стаз. Қ арама-қ арсы мә ндес сө здерді антоним дейміз. Мысалы: ақ -қ ара, кү н-тү н, ұ зын-қ ысқ а, туды-ө лді, ақ ылды-ақ ымақ, кедш-кетті, жақ сы-жаман. Дыбыстаулы бірдей, бірақ мағ ыналары ә ртү рлі сө здерді омоним дейміз. Мысалы: Жаз айлары: маусым, шілде, тамыз. Сен ағ аң а хат жаз.

Билет №6

1 «Қ ара шаң ырақ » туралы ә ң гімелең із. Қ азақ отбасында кенже ұ л – шаң ырақ иесі. Кенже бала отбасындағ ы ең кіші бала, кіші ұ л. Кенже бала ә ке-шешесімен тұ рады. Кенже баланың ө з отбасы болса да, ата-анасымен бірге тұ рады. Кенже бала – қ ара шаң ырақ иесі. Қ ара шаң ырақ – ү лкен ү й, ә ке-шеше ү йі. қ ара шаң ырақ қ а барлық осы отбасының балалары, туыстары жиналады. Ә ке-шеше қ ара шаң ырақ ты кенже ұ лына береді. Бұ л дә стү рдің мә ні зор. 2 - Ә р елде ұ лттық тағ амдары бар. Мен қ азақ халқ ының ұ лттық тағ амдары жақ сы кө ремін. Сен қ азақ тағ амдарының қ андай тү рлерін білесің? Қ азақ тағ амдарының тү рлері: нан, сү т, ет. Дастарқ анның қ асиетті асы -не? -Дастарқ анның қ асиетті асы- нан, бауырсақ. -Мен ойлаймын, ең қ ұ рметті дә мі шырын- бұ л қ ымыз. Шұ бат, қ ымыз нелердің сү тінен дайындалады? Шубат -тү йе сү тінен, қ ымыз- бие сү тінен дайындалады. Осы сусындар денсаулық қ а ө те пайдалы. Ал сиыр, қ ой сү тінен не жасалады? Сиыр мен қ ой сү тінен айран ұ йытылып кө же жасалады. Ірімшік- қ андай тағ ам? -Ірімшік- сү ттен жасалатын тағ ам, ө те дә мді. Қ ұ рт бұ л не? -Қ ұ рт сү ттен жасалатын, ө те қ ұ нарлы тағ ам. Қ ышқ ып шө л қ андырады. Ал беспармақ неден пісіріледі? -Беспармақ піскен ет жә не жаймадан пісіріледі. Наурыз кө же неден қ ұ рылады? -Наурыз кө же айран, су, тұ з, бидай, ет, мейіз, кү ріштен қ ұ рылады. Ұ ыз- бұ л не? -Ұ ыз жаң а тө лденген малдың ең алғ ашқ ы сү тінен пісірілген сү т тағ ам. Қ азақ ұ лттық тағ амдары туралы не ойлайсын? - Қ азақ ұ лттық тағ амдарының кө не заманнан ұ рпақ тан ұ рпақ қ а жеткізеді. Нан, сү т, ет - бұ л біздің дастарқ анымыздың негізі деп ойлаймын, 3 Оқ шау сө здер – қ ұ рамында тұ рса да, басқ а мү шелермен грамматикалық байланысқ а тү спейді. Тү рлері: қ аратпа сө здер (обращение), қ ыстырма сө здер (вводное слово), одағ ай сө здер (междометие). Қ аратпа сө здер – біреудің назарын ө зіне аудару ү шін қ олданылатын сө здер. Мысалы: Балам, сағ ат неше? Қ ыстырма сө здер – сө йлемдегі ойғ а қ атысты сө йлеушінің тү рлі кө зқ арасын білдіретін сө здер. Мысалы: Сонымен, біріншіденОдағ ай сө здер – сө йлемдегі ойғ а байланысты сө йлеушінің тү рлі кө ң іл-кү йін білдіретін сө здер. Мысалы: пай-пай, қ ап, шіркін.

Билет №7

Тө л сө з бен автор сө зі. Тө л сө з бен тө леу сө здің айырмашылығ ы неде? 1 «Алтын адам» туралы ә ң гімелең із. Алтын адам (5 ғ. ) — Алматы облысы Есік қ аласының солтү стігіндегі Есік ө зенінің сол жақ жағ алауындағ ы темір дә уірінен сақ талғ ан сақ обасынан табылғ ан алтын киімді сақ жауынгерінің мү рдесі. 1969-1970 жылдары археолог К. А. Ақ ышев тапқ ан. Топырақ қ орғ андармен ұ штасып жатқ ан қ орым солт-тен оң т-ке қ арай 3 шаршы км жерді алып жатыр. 40-тан астам обадан тұ ратын қ орымның оң т. шетінде биікт. 6 м, диаметрі 60 м ү йінді тө бе астынан екі қ абір ашылды. Біреуі ертеректе тоналғ ан. Екіншісінен жасы 17-18 шамасындағ ы сақ жауынгерінің мү рдесі ашылды. Қ абір шырша бө ренелерден жасалғ ан, кө лемі 3, 3х1, 9 м, биікт. 1, 5 м, сол жақ бө лігіне қ ойылғ ан сақ жауынгерінің басы батысқ а қ аратылып жатқ ызылғ ан. Қ абірдің оң т. жә не батыс шеттерінде металл, қ ыш, ағ аштан істелінген ыдыстар, зергерлік бұ йымдар қ ойылғ ан. Қ абір ағ аш қ ақ пақ пен жабылып, темір қ ұ рсаулармен бекітілген, еденіне тақ тай тө селген, ал адам қ ойылатын жеріне алтын жапсырмалармен безендірілген тө сеніш салынғ ан. Алтын адам киімі 4 мың ғ а жуық алтын ә шекейлермен безендірілген. Ә шекейлер барыс, бұ лан, таутеке, арқ ар, ат, тү рлі қ ұ с бейнелерін беретін “хайуанат нақ ышында ” жасалғ ан. Бас сү йектің сол жағ ынан жаһ ұ т тастармен ә шекейленген алтын сырғ а табылды. Бас киімі кейінгі қ азақ киімі ү лгілеріне ұ қ сас, биік, шошақ тө белі, ұ зындығ ы 70 см шамасында. Мойнында дө ң гелек жү зік сияқ ты алтын алқ а, іш кө йлегі, кө кірегінің тұ сы, жең і алтын тоғ алармен ө рнектелген, саусағ ында екі алтын жү зік, камзолы қ ұ растырылмалы ауыр белбеумен буылғ ан. Белбеуге аң ғ а ұ қ сас бейнелер, 16 тоғ а жапсырылғ ан, оң жағ ында қ ызыл қ ынапты ұ зын семсер, сол жағ ында алтын пластиналар жапсырылғ ан қ ынғ а салынғ ан темір қ анжар — ақ инақ, шалбар балағ ы да алтын тоғ алармен ә шекейленген. Есік обасынан алынғ ан археол. мә ліметтерге қ арап, бұ л адамның б. з. б. 5-4 ғ асырларда ө мір сү ргені анық талды. Киім ү лгісі, жерлеу рә сімі, А. а-ның Жетісу жерін мекендеген сақ тардың кө рнекті елбасының ұ лы немесе жас кө сем, ә скербасы екенін айқ ын кө рсетеді. Кө не дә уірдегі материалдық мә дениет, ө нер, мифология т. б. салалардан мол дерек беретін Алтын адам сол кездегі сақ тарда мемл. ө ркениет ертеден қ алыптасқ анын дә лелдейді. Алтын адам — Қ азақ станның азаттық символына айналды. Оның тұ лғ асы Алматының бас алаң ына орнатылды, тө бе бө ркіндегі қ анатты тұ лпарлар бейнесі Елтаң бамызғ а енді 2«Ұ лттық аспаптар» туралы диалог қ ұ растырың ыз. Шолпан сен қ азақ тың ұ лттық аспаптар жайлы не білесің?
-Маржан, Ұ лттық аспаптар - ғ асырлар бойы ұ рпақ тан ұ рпақ қ а мирас болып, кө неден келе жатқ ан мә дени мұ ралардың бірі.
-Оларды қ алай жасағ ан?
-Ертеде аспаптарды ағ аштан, тү рлі ө сімдіктерден, малдың терісінен, сү йегінен, мү йізінен, қ ылынан жә не басқ а да тү рлі заттардан жасағ ан.
-Қ азақ тың ұ лттық аспаптары қ андай?
-Домбыра, қ обыз, жетіген, сазсырнай, адырна, дауылпаз,
Домбыра - ең кең тарағ ан екі ішекті, кө п пернелі музыкалық аспабы Аспап ә р тү рлі ү лгіде тұ тас ағ аштан ойылып жасалады. Тоғ ыз, он бір, он тө рт, жиырма тө рт пернесі болады.
-Ол аспапта не орындалады?
Домбыра аспабында халық кү йлерін ғ ана емес, батыс жә не шығ ыс классикалық шығ армаларын, танымал туындыларын орындауғ а болады. 3. Тө л сө з бен автор сө зі. Тө л сө з бен тө леу сө здің айырмашылығ ы неде? Адам ө з сө зінің ішінде басқ а біреудің сө зін ө згертпей сө л кү йінде келтірсе, ондай сө йлемді тө л сө зді сө йлем дейді. Біреудің сө зін автор тарапынан ө згеріске ұ шырап айтылғ ан сө йлемді тө леу сө з дейді. Автор сө зі – Мысалы: Влад айтты: «Мен бү гін театрғ а барамын». (тө л сө з). Влад ө зінің театрғ а баратынын айтты. (Тө леу сө з)

Билет №8

«Жең іске -70 жыл» тақ ырыбы бойынша ә ң гімелең із Ұ лы Отан соғ ысы аяқ талып, Жең істің туы желбірегеніне биыл - 70 жыл! Жең іс кү ні – бұ л сан мың дағ ан ұ рпақ ү шін ортақ мереке. Бұ л мереке – біз ү шін де ұ лы мереке! Ұ лы Отан соғ ысы біздің ә рбірім ү шін ұ мытылмастай ізін қ алдырды. Осы соғ ыста қ аншама адам қ аза тауып, қ аншамасы мү гедек атанды. Қ аншама ана жесір, балалар жетім қ алды. мамыр – бұ л мереке ғ ана емес, бұ л халық тың батырлығ ы. Біздің парызымыз – бұ л кү нді ешқ ашан ұ мытпай есте сақ тау! Биыл Ұ лы Отан соғ ысының жең ісіне 70 жыл толуына орай еліміздің ә рбір жерінде ә ртү рлі іс-шаралар, мерекелік кештер ө ткізілуде. Соғ ыс ардагерлеріне қ ұ рмет кө рсетіліп, қ ошемет жасалуда. Ә рине, олардың орасан зор ең бегін еш уақ ытта ө теу мү мкін емес. Соғ ыс ардагерлеріне тағ зым ете отырып, келешек еліміздің ертең і жақ сы болса екен деп тілеймін. Ә рбір қ азақ баласы ө з Отанын анасындай сү юі қ ажет. Тә уелсіз еліміз ө ркендеп, ө се берсін. Еліміздің кө к аспанында бейбітшіліктің, тә уелсіздіктің, азаттық тың туы ә рқ ашан желбірей берсін! 2 «Наурыз мерекесі» тақ ырыбы бойынша сұ хбат қ ұ растырың ыз. - Сә лем! - Сә лем! - Наурыз мерекесі қ ұ тты болсың! - Рақ мет! - Сен Наурыз туралы не білесің? - Наурыз мерекесінің 22-нде мұ сылман елдерінде Жаң а Жыл мерекесі тойланады. Ол кү ні адамдар таза киімдерін киіп, ү й ү йге қ ыдырып. ә р ү йде дастарқ ан, 7 тү рлі тағ ам тү рлері қ осылғ ан наурыз кө же пісірледі. Ертеде қ азақ тар Наурызды тегіс мейрам етуші еді. Қ азір наурыз қ алай ө ткізуші еді сен білесің бе? - Наурыз кү нің тә уір шаттық пен ө ткізуші еді. Қ азір 22 наурыз мерекесінде барлық адамдар алаң ғ а ойындар, сайыстар ө ткізеді. Ұ лттық тағ амдар, наурыз кө же пісіреді. - Оһ, қ азір мен Наурыз туралы кө п білемін! Рақ мет! - Сау бол. 3) Жалаң жә не жайылма сө йлем Бастауыш пен баяндауыштан ғ ана қ ұ ралғ ан сө йлем жалаң сө йлем деп аталады. Мысалы: Мен оқ ыдым. Тұ рлаулы мү шелерімен бірге тұ рлаусыз мү ше де бар сө йлем жайылма сө йлем деп аталады. Мысалы: Мен кеше қ ызық ты кітап оқ ыдым.

Билет № 9

1 Тіл туралы заң. Тіл заң ы, Тіл туралы заң, тілді мемлекетте қ олдануды реттейді. Тіл заң ы – мемлекеттің негізгі қ олданыс қ ұ ралы. Ә рбір мемлекеттің Конституциясында тілді қ олданудың жалпы бағ ыты кө рсетіліп, оның қ оғ амдағ ы орны мен заң ғ а сә йкес дұ рыс қ олданылуы қ амтамасыз етіледі. Тіл заң ын нақ ты іске асыру ү шін ү кімет пен парламентте арнайы комиссия қ ұ рылады^.20 ғ асырдың 20 – 90-жылдар аралығ ында жарияланғ ан Қ азақ стандағ ы Тіл туралы заң ның қ ұ қ ық тық актілері, қ аулылары, бұ йрық тар “Қ азақ стандағ ы тіл саясаты. Қ ұ жаттар жинағ ы. 1921 – 91 жылдар” атты ең бекте жинақ талып, жү йеленген. Қ азақ тілі – Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік тілі. Қ азақ станда заң жү зінде қ азақ тілінің қ олданылу аясын кең ейту жө нінде жаң а тілдік жағ дай қ алыптастыру саясаты қ олғ а алынғ ан (“Тілдер туралы” Заң ы, Мемлекеттік бағ дарламалар, т. б. ). Қ азіргі таң да Қ азақ станда қ азақ тілін модернизациялау шаралары жү ргізілуде (терминологиямен бірегейлестіру, русизмді ығ ыстыру, т. б 2 Қ Р-ның мемлекеттік мерекелері - Қ азақ станда қ ай кү ндер мерекелі кү н болып белгіленді? - Қ азақ станда тарихи маң ызы бар, елеулі кү ндер мерекелі болып белгіленді. - 30 тамызда қ андай мереке тойланады? -30 тамызда Ата Заң кү ні тойланады. - 25 қ азан қ андай мереке? - 25 қ азан Қ азақ стан Республикасының туғ ан кү ні. - Тә уелсіздік кү ні қ ашан? - 16 желтоқ сан Тә уелсіздік кү ні. - Кө ктемнің алғ аш мерекесі қ алай аталады? - Кө ктемнің алғ аш мерекесі «8 наурыз халық аралық ә йелдер кү ні» - деп аталады. - Кө ктемгі ұ лттық мереке қ алай аталады? - Кө ктемгі ұ лттық мереке «Наурыз мерекесі» деп аталады. - 1 мамыр қ андай мереке? - 1 мамыр Қ азақ стан халық тарының бірлігі кү ні. - Жең іс кү ні қ ашан? - Жең іс 9 мамыр кү ні. - Ұ лы Жең іс кү ніне биыл неше жыл? - Ұ лы Жең іске биыл 63 жыл. - Соғ ыс ардагерлеріне қ андай қ ұ рмет кө рсетіледі? - Біздің елімізде, соғ ыс ардагерлеріне ерекше қ ұ рмет кө рсетіледі 3 Қ ұ рмалас сө йлем қ ұ рмалас сө йлем екі я одан да кө п жай сө йлемнен қ ұ ралып, кү рделі ойды білдіреді. Сабақ тас қ ұ рмалас сө йлемҚ ұ рамындағ ы жай сө йлемнің біреуінің кө біне алғ ашқ ысының баяндауышы тиянақ сыз тұ лғ ада келіп, екіншісіне бағ ына байланысқ ан қ ұ рмаластың тү рін сабақ тас қ ұ рмалас дейміз. Салалас қ ұ рмалас сө йлем — баяндауыштары тиянақ ты тұ лғ ада келіп, бір-бірімен тең дә режеде байланысады. Салалас қ ұ рмалас сө йлемнің жай сө йлемдері ө зара мағ ыналық тұ тастық та болып, интонация (жалғ аулық сыз) жә не жалғ аулық шылаулар арқ ылы байланы

Билет №10

Менің Қ аныш Сә тбаев туралы айтқ ым келеді. Қ аныш Сә тбаев -12 сә уірде 1899 жылы Павлодар облысы, Баянауыл ауданында дү ниеге келген. Ауылдық мектеп, орыс-қ ырғ ыз училище, мұ ғ алімдер семинария, Томскіде технологиялық институтың бітірді. Металлогения негізін салушысы болды. Қ арасақ бай мен Жезказғ андағ ы мыскенің, Екібастұ з кө мірін ашты. 1941 жылдан бастап Сә тбаев қ азақ ғ ылым академиясында президент болып жұ мыс істейді. Сә тпаевтың атындағ ы қ ала бұ рын Никольск деп аталды. Ол 4 мә ртебе Ленин орденімен, 2 дә режелі Отан соғ ысы орденімен кө птеген медальдармен наградталғ ан. Қ аныш Сә тбаев 1964 жылғ ы 31 қ антарда дү ниеден ө тті. Қ аныш Сә тбаев атымен планета, жұ лдыз, Жезқ азғ ан металлургия комбинатын аталды, Павлодарда кө ше, мектеп, мұ ражайлар, Томскіде технологиялық институтына Сә тпаевқ а арналғ ан бұ рыш бар. Қ аныш Сә тпаев Қ азақ стан республикасының тұ ң ғ ыш академигі, геолог, ғ алым, дарынды қ оғ ам қ айраткері болды. 2. Ұ лттық ойындар.. - Қ азақ халқ ының қ андай ұ лттық ойындарын білесің? - Қ ыз қ уу, бә йге, кү рес, кө кпар, аударыспақ, кө рші, алтыбақ ан ойындарын білемін. - Осы ойындардың ішіндегі қ айсысы спорттық ойынғ а жатады? - Осы ойындардың ішінде кү рес, бә йге, кө кпар, аударыспақ спорттық ойынғ а жатады. - Балаларғ а арналғ ан қ андай ойындар бар? - Балаларғ а арналғ ан аударыспақ, кө рші, асық ойындары бар. - Жылдам есептеуді, тез шешім қ абылдауды қ ажет ететін ойын қ алай аталады? - Жылдам есептеу мен тез шешім қ абыдауды қ ажет ететін ойын тоғ ызқ ұ малақ ойыны. - Теледидардан ұ лттық ойындардың атымен жү ргізілетін қ андай бағ дарлама бар? - Теледидардан «Алтын сақ а», «Қ ыз қ уу» ұ лттық ойындарының атымен жү ргізілетін бағ дарлама бар. - Ертеде жастар қ ұ пия кездесу ү шін қ андай ойын ойнағ ан? - Ертеде жастар қ ұ пия кездесу ү шін «Ақ сү йек» ойынын ойнағ ан. - Наурыз мерекесінде қ андай ұ лттық ойындар ө ткізіледі? - Наурыз мерекесінде алтыбақ ан, кү рес, кө кпар т. б. ұ лттық ойындары ө ткізіледі. - Асық ойынының қ андай тү рлерін білесің дер? - Бес асық, ханталапай, хан алшы сияқ ты тү рлерін білемін. - Асық ойыны баланы неге ү йретеді? - Асық ойыны баланы ептілікке, мергендікке ү йретеді. - Ұ лттық ойындардың тә рбиелік мә ні қ андай? Неге ү йретеді? - Ұ лттық ойындардың тә рбиелік мә ні зор. Баланы шапшаң дық қ а, алғ ырлық қ а, мергендікке, кө регендікке, ептілікке ү йретеді. 3 Фонетика деген не? Мына сө здерге фонетикалық талдау жасаң ыз. Фонетика – тілдің дыбыс жү йесін зерттейтін тіл білімнің бір саласы. Фонетика тіл дыбыстарының тү рлері жіктелуі (топтарғ а бө лінуі), сө з ішіндей бір-біріне ық палы, буын екпін, орфография, орфоэпия мә селері қ арастыралды. Тіл дыбасы-тілдің ең кіші бө лшегі (-бақ, -бар, -бас, -бой, -бай)Қ азақ тілі дыбыстар 2 топқ а бө лінеді: дауысты дауыссызДауысты дыбыстар 6 топқ а бө лінеді: жуан ашық еріндіка, о, ұ, ы, у а, ә, о, ө, е, э о, ұ, у, ө жің ішке қ ысан езулікә, е, ө, ү, і, и ы, і, и, у, ұ, ү а, ә, е, ы, і, иДауыссыз дыбыстар 3 тонқ а бө лінеді: қ атан ұ ян ү ндік, қ, п, с, т, щ, ф, х, h, ж, д, в, г, ғ, б, з й, л, у, м, н, ң, рш, ч, ц

Билет №11

Бекхожин Қ алижан (1913-1990). Павлодар қ аласында туғ ан. Қ азақ ақ ыны Алматының Абай атындағ ы педагогикалық институтын бітірген (1938ж. ). Алғ ашқ ы лирикалық шығ армаларында сол заманның ұ лылығ ын, ө з замандастарының жастардың жарқ ын ө мірін жырлады. «Орман қ ызы» поэмасы (1938ж) – халық дарындары туралы. «Партизан Балтабай» (1940ж) поэмасы – Қ азақ стандағ ы Азамат соғ ысында халық ерлігі. «Ақ сақ қ ұ лан» поэмасы. Ол А. Невскийдың, 28 панфиловшы-гвардияшылардың асқ ан ерлігін, отаншылдығ ын суреттеген кө рнекті дастандар жазды. («А. Невский», «Жиырма сегіз»). Бекхожин драматургия саласына да ү лес қ осып, келе жатқ ан жазушы. Оның қ азіргі замандастарымыз туралы «Егер жү рек шын берілсе» ө лең і жазылғ ан. Бекхожин ә дебиет сынына да белсене ат салысып келеді. Ол аударма жұ мысымен де шұ ғ ылданады. Пушкинның, Лермонтовтың, Маяковскийдың, Байронның, Некрасовтың, Ғ ұ ламның т. б. ең бектерін қ азақ тіліне аударды. Ақ ынның шығ армалары орыс, украин, армян, татар, ө збек, қ ырғ ыз, венгер т. б. тілдерге аударылды. Қ. Бекхожин Ең бек Қ ызыл Ту орденімен, медальдармен марапатталады. 2. Қ азақ ә ншілері туралы диалог қ ұ растырың ыз 1. -Сә лем, Дамир. -Сә лем, Дана. 2. -Ертең сен Роза Рымбаеваның концертіне барасың ба? -Ертең концерт болады ма? Мен білмедім. Ал сен билеттерді аласың ба? 3. -Иә, мен алдым. -Алақ ай! Мен жә не менің отбасым Роза Рымбаеваны ө те сү йеміз. 4. -Иә. Роза Рымбаева – бұ л біздің Қ азақ стандық сахнамыздың жұ лдызы. Мен оның ә ндерін ө те жақ сы кө ремін. Осы ә нші – нағ ыз аң ыз. -Ал сен тағ ы қ андай ә ншілерді сү йесің? 5. -Мен Нағ има Ескалиеваны, Мақ пал Жү нү сованы, Батырхан Шү кеновты сү йемін. Олардың дауыстары ә демі. Дү ние жү зі біздің музыкалық дарындарымызды біледі, ө йткені олар біздің ә ншілерімізді жақ сы таниды. -Ал сен қ андай Қ азақ станның музыкалық топтарын білесің? 6. -Мен «Байтерек», «Досмұ қ асан», «Нұ рмұ қ асан», «Music Cola», «Жігіттер» топтарын білемін. Мен олардың кө п ә ндерін білемін. Менің ә жем «Досмұ қ асан» тобының ә ндерін тың дайды. Ал Батырхан Шү кенов қ андай топта ә н салды.? -«А-Студия» тобында ә н салды. 7. -Ә рине. -Сен Роза Рымбаеваның концертіне барасың ба? 8. -Сау бол! Концертте кездескенше! -Сау бол! 3 Тү сініктіме жазың ыз Павлодар каласы №39 орта мектебіның директоры Булгакова Елена Ивановнаның 9 ж сынып оқ ушысы Накенова Камиладан, Тү сініктіне Мен денсаулығ ыма байланысты 22 мамыр кү ні соң ғ ы бабақ қ а қ атыса аламадым 23, 05, 2015

Билет №12

Теледидар – телехабар бағ дарламаларындағ ы бейне мен дыбыстық сү йемелдеудің радио сигналдарын кү шейту мен тү рлендіруге арналғ ан теле, радиоқ абылдағ ыш теледидар тү рлі-тү сті, ақ ала, қ ара кескінді, стационарлы жә не тасымалды болып ажыратылады. Теледидардың негізгі ерекшелігі – бейне мен сү йемелдеуші дыбыс радиосигналдарын бір уақ ытта кү шейту жә не тү рлендіру. Теледидар, ә детте, супергетеродинді сұ лба бойынша қ ұ растырылады. Оның нұ сқ алары сү йемелдеуші дыбыс сигналдарын кү шейту жә не бө лу ә дістері бойынша бө лінеді. 20 ғ асырдың соң ында ертеден қ олданылып келген кинескопты теледидарлардың орнын сұ йық кристалды, плазмалы теледидарлар басты. Сұ йық кристалды теледидарлар кескін айқ ындылығ ының, сапасының жоғ арылығ ы бойынша қ олданыстағ ы теледидарлардың ең озық тү рі болып саналады. Радио (лат. radio — оқ имын, сә уле шығ арамын ← radius — сә уле) – сымсыз байланыстың бір тү рі, сигнал таратушы ретінде ә уе толқ ындары пайдаланады. Радиобайланыстың қ асиеті – ә уе толқ ындар арқ ылы хабарларды аса шалғ айғ а сымсыз ә діспен жеткізу. Хабарлағ ышқ а орнатылғ ан ұ шқ ындық аралық тербемелі контур жіберіп – таратушы антеннамен индуктивті байланыста болады жә не онымен резонанстық кү йге келтіріледі. Сигналды тіркеу тә сілдері ә уе толқ ындары (радиотолқ ындар) арқ ылы жіберген сигналды (хабарды) қ абылдай алады. Радиобайланысты алғ аш ойлап тапқ ан – л А. С. Попов. Радиохабар – радиобайланыстың кө мегімен ә уе толқ ындары арқ ылы берілетін ақ параттық, қ оғ амдық -саяси, кө ркем жә не музыкалық хабарлар, жедел ақ парат, бұ қ аралық ү гіт пен насихат жұ ртшылық ты оқ ыту-ағ арту қ ұ ралдарының бірі. Демек, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының бір тү рі. Радионың негізгі жанрлары: ақ параттық, қ оғ амдық саяси жанрлар, кө ркем публицистикалық жанрлар (радиоочерк, радиофельетон, радиокомпозиция), кө ркем жанрлар (радиоинсценировка, радиопьеса, тағ ы басқ а). Радио сонымен бірге ө з хабарларында барлық жанрда орындалғ ан ә деби жә не музыкалық шығ армалардың трансляциясын да, радиоғ а арнайы дайындалғ ан драмалық жә не опералық спектакльдерді де пайдаланады. 2 «Ұ лттық киім» тақ ырыбына диалог қ ұ растырың ыз -Қ азақ халқ ының киім-кешегінен нені байқ ауғ а болады? -Ұ лттық ерекшеліктерді, мә дени дә стү рлерді, эстетикалық тағ амды байқ ауғ а болады. -Ұ лттық киімдерді неше тү рге бө луге болады? -Ә йелдер мен ертелер киімі, сыртқ ы жә не ішкі киім, бас киім, аяқ киім болып бірнеше тү рге бө лінеді. -Бір киер киімді қ ашан киеді? Олар қ андай матадан тігіледі? -Бір киер киімді той-думан, мерекеде киеді. Олар қ ымбат матадан тігіледі. -Ерлердің қ андай ұ лттық киімдерін білесің? -Ерлердін ұ лттық киімі бө рік, айырқ алпақ, шапан, саптама етік. -Ерлер киімінде Қ азақ станның қ андай символы жиі кездеседі? -Ерлер киімінде қ ыран бү ркіт пен кү ннің кө зі жиі кездеседі. -Ә йелдер киімі несімен ерекшеленеді? -Ә йелдер киімі сә нділігімен, ә семділігімен ерекшеленеді. -Қ адың дық ты бас киімі қ алай аталады? -Қ алындық ты бас киімі сә укеле деп аталады. -Оның биіктігінен нені байқ ауғ а болады? -Сә укеленің биіктінінен қ алың дық тың байлығ ы байқ ауғ а болады. -Қ ай мерекеде ұ лттық киімдер кө рмесін кө руге болады. -Қ ай мерекеде ұ лттық киімдер кө рмесін кө руге болады? -Қ ай мерекеде ұ лттық киімдер кө рмесін кө руге болады? -Наурыз мерекесінде ұ лттық киімдер кө рмесін кө руге болады. -Бү гінгі таң да киімдерден ұ лттық киімдер нышанын байқ ауғ а бола ма? -Ә рине, бү гінгі таң да киімдерден ұ лттық киімдер нышанын байқ ауғ а болады. 3 Қ ұ рмалас сө йлем. Салалас қ ұ рмалас сө йлем., Салалас қ ұ рмалас сө йлем^[1] — баяндауыштары тиянақ ты тұ лғ ада келіп, бір-бірімен тең дә режеде байланысады. Салалас қ ұ рмалас сө йлемнің жай сө йлемдері ө зара мағ ыналық тұ тастық та болып, интонация (жалғ аулық сыз) жә не жалғ аулық шылаулар арқ ылы байланысадыТү рлері: 1себеп-салдар, 2 қ арсылық ты; 3 ың ғ айлас; 4 кезектес 5 талғ аулы; 6 тү сіндірмеліҚ ұ рмалас сө йлем – бірнеше жай сө йлемнен қ ұ ралып, кү рделі ойды білдіретін сө йлем. Мысалы: Кү з тү сті, бірақ кү н ә лі жылы. Жаз шық ты, кү н жылынды. Қ ұ рмалас сө йлем салалас қ ұ рмалас жә не сабақ тас қ ұ рмалас болып екіге бө лінеді.

Билет №13

Қ аныш Сә тбаев-12 сә уірде 1899 жылы Павлодар облысы, Баянауыл ауданында дү ниеге келген. Ауылдық мектеп, орыс-қ ырғ ыз училище, мұ ғ алімдер семинария, Томскіде технологиялық институтың бітірді. Металлогения негізін салушысы болды. Қ арасақ бай мен Жезказғ андағ ы мыскенің, Екібастұ з кө мірін ашты. 1941 жылдан бастап Сә тбаев қ азақ ғ ылым академиясында президент болып жұ мыс істейді. Сә тпаевтың атындағ ы қ ала бұ рын Никольск деп аталды. Ол 4 мә ртебе Ленин орденімен, 2 дә режелі Отан соғ ысы орденімен кө птеген медальдармен наградталғ ан. Қ аныш Сә тбаев 1964 жылғ ы 31 қ антарда дү ниеден ө тті. Қ аныш Сә тбаев атымен планета, жұ лдыз, Жезқ азғ ан металлургия комбинатын аталды, Павлодарда кө ше, мектеп, мұ ражайлар, Томскіде технологиялық институтына Сә тпаевқ а арналғ ан бұ рыш бар. Қ аныш Сә тпаев Қ азақ стан республикасының тұ ң ғ ыш академигі, геолог, ғ алым, дарынды қ оғ ам қ айраткері болды. 2 Мемлекеттік рә міздер» тақ ырыбына диалог қ ұ растырың ыз. «Мемлекеттік рә міздер»тақ ырыбында ә ң гімелең із- Рә міз деген не? Ол нені білдіреді? - Елдің елдігін танытып тұ ратын айрық шы білгілері. Ол бірлікті, достық ты білдіреді. - Рә міздерге не жатады? - Рә міздерге Ту, Елтаң ба, Ә нұ ран жатады. - Қ. Р- сының мемлекеттік рә міздері қ ай жылы қ абылданды? - Қ. Р- сының мемлекеттік рә міздері 1992 жылы 4 маусымда қ абылданды. - Қ. Р- сының жаң а ә нұ ранының авторлары кімдер? - Ә нін Шә мші Қ алдаяқ ов, сө зін Жұ мекен Нә жемеденов, Нұ рсұ лтан Назарбаев жазды. - Ә нұ ран қ алай орындалады? - Ә нұ ранды оң қ олды жү рек тұ сына қ ойып, салтанатты тү рде орындайды. - Елтаң ба ненің белгісі? Оның авторы кім? - Елтаң ба тә уелсіз елдігіміздің белгісі. Авторлары: Шота- Аман Уә лиханов, Жандарбек Мә лібекұ лы. - Елтаң бада не бейнеленген? - Шаң ырақ, уық тар, қ анатты қ ос пырақ, бес жұ лдыз бейнеленген. - Туда не бейнеленген? Оның авторы кім? - Туда кү н сә улесі, бү ркіт, ою, ө рнек бейнеленген. Авторы: Шә кен Ниязбеков. - Тудағ ы сү реттердің мә ні неде? - Алтын кү н- киел шамшырақ ты, қ ыран бостандық ты білдіреді. - Шетелдіктер Қ. Р. мемлекеттік рә міздеріне қ андай бағ а берді? - Шетелдіктер Қ. Р. мемлекеттік рә міздеріне ө те жақ сы бағ а берді. - Рә міздердің рең дік тү стерінің мә ні қ андай? - Рә міздерінің рең дік бейнесі алтын жә не қ ө гілдір тү сті. 3. Сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем. Қ ұ рамындағ ы жай сө йлемдерінің баяндауыштары тиянақ сыз болып, бір-біріне бағ ына байланысқ ан сө йлемдерді сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем дейміз. Ол алтығ а бө лінеді: мезгіл бағ ының қ ы, мақ сат бағ ының қ ы, себеп, шартты, қ арсылық ты, қ имыл-сын бағ ының қ ы.

Билет №14

Шілдехана- жаң а туғ ан нә рістенің қ ұ рметіне жасалатын той. Дастарқ ан жайылып, жастар домбыра тартып, ә н салып, ұ лттық ойындар ойналады. Шілдехана думанды болса, сә би сергек, қ ызық ты ө мір сү реді деген сенім бар. Қ ырқ ынан шығ ару- нә рестенің туғ ан кү ніне қ ырық кү н толғ ан соң, ыдысқ а қ ырық бір қ асық су қ ұ йып, соғ ан шомылдырады. Сә бидің қ арын шашын, тырнағ ын алады. Бесікке салу - Халқ ымызда бесік-қ асиетті, қ ұ тты мү лік, сә бидің алтын ұ ясы болып есептеледі. Бесікті отпен аластап, баланы бө лейді. Бұ л- халқ ымыздың елеулі ү лкен дә стү рі. Бесікке салу жолы жасы ү лкен немесе елдің қ ұ рметті, ө негелі адамына жү ктеледі. Мерекелік дастарқ ан жайылып, бесікке салғ ан адамғ а кә де беріледі. Тұ сау кесу- сә би қ аз тұ ра бастағ анда, тез жү ріп кетсін деп, ала жіп есіп, екі аяғ ын тұ сап, сү рінбей жү ретін адамғ а тұ сауын кестіріп, баланы қ олынан ұ стап, тез-тез жү гіртеді. Оғ ан қ уанысып, шашу шашылып, дастарқ ан жасалып, «тұ саукесер» кә десі беріледі. «Қ азақ тың тұ ң ғ ыш журналистері» туралы диалог қ ұ растырың ызСан есім. Сан есімнің тү рлері Сан есім- заттың ретін, санын, мө лшерін, қ атарын білдіреді. Сұ рақ тар: неше?, қ ашан? Есіптік сан есім-Неше? қ анша? Заттың нақ ты саны. Жұ рнақ тар: Мысалы: Мен он бірдемін. Реттік сан есім-нешінші? Заттың қ атар саны. Мысалы: Ол бесінші сыныпта оқ иды. Жинақ тық Сан есім- нешеу? Заттың жинақ саны. Мысалы: Екеуі ә н салды. Болжалдық сан есім-нешелерде? қ ай шамалы? 1) Тү бір сан есімге+дай, +дағ ан. 2) есіптік сан есімге шақ ты, тарта, таман, жуық, шамалы сө здері тіркеседі. Заттың нақ ты емес. Мысалы Ол екілерде келеді. Топтау сан есім-нешеден? Затты топтау саны. Мысалы: Олар ү ш-ү штен отыр. Бө лшектік сан есім- нешеу? Заттың бө лік саны. Мысалы: Алманың екіден бірін ал

Билет №15

Астана. Астана-Қ азақ станның астанасы жә не Ақ мола облысының орталығ ы. Бұ л жер Сә кен Сейфуллин мен Мағ жан Жумабаевтардың туғ ан мекені. 1832-1961 жылдар аралығ ында қ ала Ақ мола қ аласы болып аталды, кейін Целиноград қ аласы болып ө згертілді. Астанада тоқ ыма, жең іл жә не баспа ө неркә сібі ө те жақ сы дамығ ан. Кө птеген университтер, институттар, коледждер бар. Астана қ азақ станның саяси ө мірінің орталығ ы. Мұ нда Президент, Парламент жә не Ү кімет орналасқ ан. Астана- алып қ ұ рылыстар қ аласы. Қ ысқ а мерзімнің ішінде мұ нда Ү кімет ғ имараттары, орталық кө шелер қ айта жаң аланды. XXI ғ асырда Астана ә лемдегі ең сұ лу, гү лденге астаналардың біріне айналмақ. Астана кү ні 6 шілдеде тойланады. Бейтаныс мә тінмен жұ мыс. «Болашақ мамандық » -Ира сен болашақ та кім боласың?
-Азамат мен ә рі болашақ мамандығ ымды таң дағ ан жоқ пын. Ал, сен кім боласың?
-Мен болашақ та адвокат-заң гер болсам ба деп жү рмін. Қ азіргі таң да заң кө п ө згереді, соның саласынан кө птеген адамдар заң ды кө п біле бермейді.
-Ал ү шін не істеу керек?
-Адвокат болу ү шін біріншіден жақ сы тілді білу керек сондық тан ә дебиет жә не орыс тілін жақ сы мең геру керек, тарих пә нін жақ сы біліп, қ ұ қ ық пен қ оғ ам туралы кө птеген кітаптар оқ у керек, содан кейін жоғ арғ ы білім алып, жә не кө п ең бектену керек.
Ол ү шін мектепті жақ сы бітіріп, жоғ арғ ы білім алып содан кейін адвокат болуғ а да болады Етістік. Шақ категориясы. Етістіктің шақ тарыОсы шақ Нақ осы шақ: Мен жү рмін. Ауспалы осы шақ: Кү нде барамынӨ ткен шақ Жедел ө ткен шақ: Мен бардымБұ рынғ ы ө ткен шақ: Мен барғ анмынАуыспалы ө ткен шақ: Мен баратынмынКелер шақ Болжалды келер шақ: Мен барармынМақ сатты келер шақ: Менбармақ пынАуспалы келер шақ: Мен ертең барамын

Билет №16

Абай – қ азақ тың ұ лы ақ ыны, композитор, философ, қ азақ жазба ә дебиетінің негізін қ алаушы. 1845 ж Семей облысындағ ы Шың ғ ыс тауында, ірі бай шаң ырағ ында дү ниеге келді. Медресе бітірді. Орыс ектебіне ө з еркімен барды. Мектеп жасынан – ақ ө лең шығ ара бастайды. Ә кесі Абайды ауылына қ айтарады. Ол би болады. Абай қ азақ тіліне Пушкиннің, Лермонтовтың, Геенің, Толстойдың, Салтыков – Шедриннің жә не т. б. шығ армаларын аударды. Абайдың шығ армалары халқ ыты ең бекке, жарқ ын ө мір жолындағ ы кү реске шақ ырады. Кө птеген ө лең дері отбасына, ата – ана міндетіне, жас ұ рпақ ты тә рбиелеу мә селелеріне арналады. Абайдың ә йгілі шығ армаларының бірі – Қ ара сө здері. 2 ) -Сен қ андай мамандық тарды білесің? -Мен ғ арышкер, жү ргізуші, сатушы, есепші, аудармашы жә не т. б. мамандық тары білемін. -Сен қ андай мамандық тандадың? -Мен есепші мамандығ ын тандадым. -Неге? -Ө йткені бұ л ө те жақ сы мамандық. Жә не ол мағ ан.... Ал тағ ы сұ ң ғ ақ жалақ ы. -Мен ойлаймын, дә рігер ең жақ сы мамандық. -Неге? -Оны тандағ ам себебім дә рігер болуды мен бала кезімнен армандаушыедім. Қ азақ халқ ының денсаулығ ы нашар адамдарына кө мек кө рсеткіш келеді. Сонан кейін оны емдеді? -Қ андай білім алу керек, ү шін есепші болады? -Ү шін есепші болады, орта білім алу керек. -Қ андай мамандық ең ауыр жә не жауаптылық ты? -Дә рігер-ең ауыр жә не жауаптылық мамандық. 3 Етіс – қ имылдың іс-ә рекеттің орындаушығ а қ имыл иесімен тура істелетін істің қ атысын білдіру ү шін, етістіктен етістік тудыратын жұ рнақ тар арқ ылы жасалатын етістіктің тү рі. Яғ ни, етістіктен етістік тударатын жұ рнақ тардың жү йесі етістер я етіс категориясы деп аталады. Мысалы: Ол жуынды. Ол баласына кітап оқ ытты. Ә ң гіме айтылды. Ол бір-бірімен хат жазысты. Етістер жинақ тарының тү рлеріне қ арай бес тү рге бө лінеді. 1. Негізгі етіс - ө зге етіс формаларына негіз болатын форма. Негізгі етістің арнаулы жалғ аулары болмайды. Оғ ан тү бір я туынды етістерінде кү рделі етістерінде негіздері жатады. Мысалы: Бар, кел, сө йле, қ уан, шө лде, ақ та, қ арайла, боян, ә н сал, тү сінп ал, сұ рап қ ой жә не т. б. 2. Ө здік етістік - қ имылдың, іс-ә рекеттік орындаушысынан, іс иесіне тікелей қ атыстылығ ын білдіріп, ә детте сабақ ты етістіктерден –ін, -ың, -н, жұ рнағ ы жалғ ану арқ ылы жасалатын етістіктің тү рі. Мысалы: таң атқ анша тарандық. (Махамбет). Қ имыл сол іс иесіне бағ ытталғ андығ ын білдіріп тұ р. 3. Ө згелік етіс-қ имылдың іс-ә рекеттің сө йлемдегі іс-иесі тікелей ө зі емес, екінші басқ а субъекет, қ имылды орындаушы арқ ылы істелінетінін білдіріп, мына жұ рнақ тар арқ ылы жасалынып тұ р: - ғ ыз, -гіз, -қ ыз, -кіз: -отыр-ғ ыз, -кір-гіз, т. б. -дыр, - дір, - тыр, -тір, -ыр, -р: сал-дыр, сен-дір, тік-тір, т. б. -т: жаса-т, сө йле-т, т. б. Іс-ә рекетті біреу арқ ылы істеп отыр. 4. Ырық сыз етіс - іс-ә рекеттің атқ арушысы, қ имыл иесі арнайы айтылмай, қ имыл ө здігінен істелгендігі кө рінеді. Мына жұ рнақ тар арқ ылы жасалады: -ыл, - іл, - л, -ын, -ін, -н: айт-ыл-ды, уә де бер-іл-ді, шарт жаса-л-ды, ү й таза-ла-н-ды. 5. Ортақ етіс – қ имыл іс-ә рекеттің иесі орныдаушысы біреу емес, бірнешеу болып, -ыс, -іс, -с жұ рнақ тары арқ ылы негізгі етіс формасынан жасалатын етіс. Мысалы: Айтыс, ә келіс, апарыс, артыс, кө ріс, келіс, қ арас, таныс, кө мек кө рсетіс, іздеу салыс, ат салыс жә не т. б. Омар мен Оспан хат жаз-ыс-ты. Ол бізге ү й сал-ыс-ты. Етіс жұ рнақ тары кейде бірінің ү стіне бірі қ абаттасып та беріледі: сө йле-с-іл-ді, жү р-гіз-іл-ді, айт-ыс-тыр-ды, т. б. - ла+ с формаларының біріккен қ ұ ранды –лас (-лес, -дас, -дес, -тас, -тес) жұ рнағ ы арқ ылы жасалғ ан туынды етістіктер ортақ етіс мағ ынасын білдіреді. Мысалы: ақ ыл-дас, араз-дас, мұ ң -дас, пікір-лес, жә не т. б.

Билет №17

«Живопись, сурет, мү сін жә не сә улет ө нердің биік шың ы, барлық ғ ылымның тү п тамыры жә не живопись тү рлерінің жанрлары руханиылық тың қ айнар кө зі» (Микеланджело)
Кез келген қ оғ амның тарихи дамуы мен ө ркендеуі сол елдің ө нері мен мә дениетіне тікелей байланысты. Оғ ан дү ниежү зілік дең гейге кең інен танымал біртуар туындыларымен ө з Отандарын ә лемге паш еткен Леонардо да Винчи, Микеланджело, Пабло Пикассо, Ә. Қ астеев сынды тағ ы басқ а қ ұ діретті ө нер иелерінің қ ас шеберліктері мен атақ даң қ тары дә лел. Сондық тан да ө з халқ ының ө мір тарихын, салт-дә стү р, ә дет-ғ ұ рпын нақ тырақ зерттеп білу ү шін, оның сан-салалы ө нерін оқ ып ү йренудің маң ызы зор. “Ел болам десең, бегің ді тү зе” деген нақ ыл сө зді Мұ хтар Омарханұ лы Ә уезовтей ғ ұ лама текке айтпаса керек.

Бейнелеу ө нері алуан қ ырлы да алуан тү рлі. Онда жұ мыс істеудің методтары мен техникасы туралы практикалық мағ лұ маттар берместен бұ рын оның тү рлері жә не жанрларымен танысқ ан жө н. ХІХ ғ асырғ а дейін архитектура (сә улет ө нері), скульптура (мү сін ө нері) жә не живопись (кескіндеме) ө нердің басты бір ү ш тү рі болып есептеледі. ХІХ ғ асырдың аяғ ына қ арай ө нердің бір тү рі – графика (сурет, гравюра, литография) қ ызметтік жә не қ осалқ ы тү рден ө нердің жеке жә не мү лдем дербес тү ріне айналды. Соң ғ ы жиырма жылдық та ө нердің дизайн сияқ ты тү рі де ө те айқ ын бейнесін тапты.

2. «Қ азақ стандық спортшылар» тақ ырыбына диалог қ ұ растырың ыз.

- Спорт қ алай пайда болғ ан?

- Спорт ө те ерте заманда пайда болғ ан.

- Қ азіргі спорт туралы не айта аласың?

- Қ азір елімізде спорттың

барлық тү рі дамығ ан.

- Спорттық ойындар ішінде жиі ө ткізілетін ұ лттық ойындар қ айсысы?

- Бә йге, кө кпар, қ азақ ша кү рес, аударыспақ жиі ө ткізілетін ұ лттық ойындар.

- Қ азақ станды ә лемге танытқ ан спортшылар кімдер?

- Серік Қ онақ баев, Жақ сылық Ү шкемпіров, Дә улет Тұ рлыханов, Бекзат Саттарханов,

Бахтияр Артаев.

- Боксшы Серік Қ онақ баев қ ай жылы олимпиада чемпионы болды?

- Боксшы Серік Қ онақ баев 1980 жылы олимпиада чемпионы болды.

- Екі дү ркін балуан чемпион кім?

- Екі дү ркін балуан чемпион Дә улет Тұ рлыханов.

- Сидней олимпиадасының чемпионы жас боксшы кім?

- Сидней олимпиадасының чемпионы жас боксшы Бекзат Саттарханов.

3Берілген қ ұ рмалас сө йлемге синтаксистік талдау жасаң ыз. Арал тең ізі жылдан-жылғ а тартылып барады. (хабарлы, жай сө йлем, жайлана, жақ ты, толымсыз). Арал тең ізі жолғ алса, бү кіл аймақ тың ауа райы нашарлайды. (шарты бағ ың қ ылы салалас қ ұ рмалас сө йлем)

12 3 4 5 Следующая ⇒