4-тапсырма. Мәтіннен таныс емес сөздерді теріп жазыңыз, сөздіктен аудармасын іздеңіз.

⇐ ПредыдущаяСтр 63 из 103Следующая ⇒

4-тапсырма. Мә тіннен таныс емес сө здерді теріп жазың ыз, сө здіктен аудармасын іздең із.

5-тапсырма. Мә тін бойынша бес-алты сұ рақ дайындаң ыз.

Айтылым

6-тапсырма. Кө ршің ізбен ә ң гімелесің із. «Экономика» тақ ырыбы бойынша сұ хбатты жалғ астырың ыз.

- «Экономика» сө зі қ андай мағ ынаны білдіреді?

-..............................................................................

- «Экономика» сө зі қ ай тілден енген?

-.................................................................................

- Еліміздің экономикасын дамыту ү шін не істеу керек?

-........................................................................................................

- Сіз студент ретінде ақ шаң ызды қ алай ү немдейсіз?

-.......................................................................................................................

- Отбасы бюджетін қ алай ұ йымдастыру қ ажет.

-.......................................................................................................................

- Ү й шаруашылығ ында ү немдеуді қ алай ұ йымдастыруғ а болады?

-.......................................................................................................................

7-тапсырма. Диаграмманы толтырың ыз.

Грамматикалық тү сініктеме

Қ азақ тілінде сан-мө лшер негізінен кө птік жалғ ау арқ ылы беріледі. Бұ л кө птік жалғ аудың негізгі грамматикалық мағ ынасы. Мысалы: ауыл-дар, ү й-лер, кітап-тар, адам-дар, бала-лар, т. б. Алайда кө птік жалғ ау ө зінің білдіретін осы негізгі мағ ынасымен бірге басқ а да мағ ыналарды білдіруі мү мкін. Мә селен, 1) сан есімге, ү стеуге жалғ анып, сол сө з білдіретін ұ ғ ымның жалпы мө лшерін, болжамын білдіреді: жасы қ ырық +тарда (бұ л жерде жасы нақ ты қ ырық та деп тұ рғ ан жоқ, шамамен қ ырық та, ертең +дербарып қ алар. Жә не кө птік жалғ ауы жалғ анғ ан қ ырық та, ертең де кө птікті білдірмейді, тек болжам; 2) абстракты зат есімдерге, бір-бірлеп санауғ а келмейтін (ұ сақ ) зат атауларына жалғ анып, оның кө птігін емес, ә р тү рлілігін немесе салмақ, мө лшер, кө лем ө лшемін білдіреді. Мысалы: су+лар, ұ н+дар, қ ант+тар, ой+лар, сә уле+лер, ойын+дар, кү лкі+лер т. б. Мә селен, Ой лар ың ды жинақ таң дар; 3) даралық мә ндегі зат атауларына, жалқ ы есімдерге жалғ анғ анда, олардың ө зінің кө птігін емес, кө пке ортақ екенін жә не онымен бірге топтау ұ ғ ымын білдіреді. Мысалы: ә ке+лер, шеше+лер, Ә сел+дер. Мә селен, Абай+лар келе жатыр (бірнеше Абай емес, Абай жә не оның қ асындағ ылар); 4) заттың ө зінің кө птігін емес, кө пке ортақ тық ты да білдіреді. Мә селен, Ас+тарың ды ішің дер! (астың кө птігін білдіріп тұ рғ ан жоқ, оны ішетін адамның кө птігін білдіреді). Сол сияқ ты кү лкілері жарасқ ан, ауылдарың а қ айтың дар, жұ мыстарың ды тезірек бітірің дер т. б.

Кө птік жалғ ау кейде зат есімнен басқ а сө з таптарына (сын есім, сан есім, етістіктің есімше тү рі т. б. ) жалғ анса, оларғ а заттық мағ ына ү степ, субстан-тивтендіріп тұ рады. Мә селен, Бұ л аудиторияғ а ө ң кей жақ сы+ларжиналыпты.

Сан-мө лшер, яғ ни кө птік мағ ына аналитикалық жолмен де беріледі. Мысалы: кө п, кө птеген, талай, біраз сияқ ты ү стеулер немесе сан есімдер, қ айталама қ ос сө здер зат есімнің алдынан келсе, зат есімге кө птік жалғ ауы жалғ анбай-ақ кө птік ұ ғ ым беріледі. Мә селен, кө п адам (кө п адамдар емес), талай заман (талай замандар емес), жү з елу кітап (жү з елу кітаптар емес). Сол сияқ ты зат: мая-мая шө п (шө птер емес), тау-тау астық (астық -тар емес) т. б.

⇐ Предыдущая 58 59 60 61 626364 65 66 67 Следующая ⇒