1.8 Балалықшақтағыпсихикалық бұзылыстардың зерттелуіне дизонтогенді тәсіл

1. 8 Балалық шақ тағ ыпсихикалық бұ зылыстардың зерттелуіне дизонтогенді тә сіл

1. 8. 1. Психикалық дизонтогенез туралы тү сінік.

Балалық шақ тағ ы психикалық бұ зылыстардың зерттелу ерекшеліктері мен осы аймақ та шешілетін спецификалық тапсырмалар туралы айтылғ ан кезде патопсихологтың басты назарында негізгі психикалық бұ зылыстардың психологиялық квалификациясы, қ ұ рылымы мен ауырлық дә режесі болады. В. В. Лебединский айтқ андай, зерттеудің бұ л бө ліміндебала патопсихологының қ ызметі мен ү лкендер патопсихологының міндеттері бірдей деуге болады. Алайда балалық шақ та психикалық бұ зылыстардың патопсихологиялық бағ алануы толық қ анды болып есептелмейді, егер де ол ауру баланың даму барысындағ ы артқ а қ алуды есептемегенде. Басқ аша айтқ анда, бала психикасының бұ зылыстарының зерттеулеріне ауру процестері мен оның салдарларынан пайда болғ ан психикалық дизонтогенез позициясымен қ арағ ан дұ рыс.

«Дизонтогенез» тү сінігі, дә лірек айтқ анда «дизонтогения» тү сінігі психиатрияның жаң а саласы бала психиатриясының сұ ранысы бойынша клиницистер (Швальбе, 1927) кө мегімен қ олданысқ а ең гізілген. Бала психиатрлары балалық шақ пен ересек шақ тағ ы психикалық аурулардың сә йкестендірілу қ ателігін айтқ ан кезден бастап аурудың жасерекшелігін, ауру жағ дайындағ ы аномальды симптомдарғ а назар аударды. Дизонтогенез (дизонтогения) туралы айтқ ан кезде онтогенездің тү рлі бұ зылыс формаларын ойлайды, мысалы босанғ аннан кейінгі, ерте кезең гі, организмнің морфологиялық жү йесі жетілмеген кезең дегі даму уақ ытымен шектелген /8/.

Босанғ аннан кейінгі дизонтогенездің негізгі компоненттерінің бірі болып, психикалық дизонтогенез қ арастырылады, оны В. В. Ковалев бас миы функциясы мен қ ұ рылымы жетілу барысында балалық жә не жасө спірімдік шақ та пайда болғ ан психикалық даму бұ зылысы деп анық тама береді

Психикалық дизонтогенез патогенді биологиялық факторлармен(генетикалық, экзоген-органикалық жә не т. б) жә не ұ зақ уақ ыт ә рекет етуші жағ ымсыз микроә леуметтік-психологиялық қ оғ амдық арақ атынастарменшартталуы мү мкін. Қ олайсыз жағ дайларда дизонтогенез биологиялық жә нне ә леуметтік һ -қ оғ амдық факторлардың ө зара ә рекеттесінің нә тижесінде пайда болады.

Қ алыпты жағ дайда клиницистер психикалық дизонтогенеездің екі негізгі типін кө рсетеді: ретардация жә не асинхрония. В. В. Ковалев қ осымша дизонтогенездің ү шінші типін шығ арады, ол шартты тү рде рессивті деп аталғ ан.

Ретардация ұ ғ ымының астарында психикалық дамудың тежелуін немесе тоқ тауын тү сінеді. Ретардация жалпы (тотальды)жә не жеке (парциальды)болуы мү мкін. Бірінші жағ дайда толық психикалық немесе тұ лғ алық дамудың тежелуі мен тоқ тауын айтады. Соң ғ ысында жеке психикалық функциялар дамуының, психика компоненттерінің, тұ лғ аның жеке қ асиеттерінің (немесе психоматорика, сө йлеу, регуляцияның произвольды формалары жә не т. с. с. ).

Асинхрония- бұ рмаланғ ан, диспропорционалды, дисгармониялық ақ ыл-ой дамуы ретінде анық талады. Ол кейбір психикалық функциялар мен тұ лғ алық қ асиеттердің дамуы мен басқ а да функциялар мен қ асиеттердің жетілуіне, темптің елеулі ауытқ уы жалпы психиканың жә не тұ лғ аның дисгармоникалық қ ұ рылымына негізі болып табылады. /8/.

В. В. Ковалевтің оқ шауланғ ан психикалық дисантогенезінің ү шінші тү рі нейропсихикалық реакцияның бұ рынғ ы онтогенетикалық нысандарын босату жә не бекіту механизмдерімен байланысты. Бұ л тү рдің мә ні нейропсихикалық реакцияның жетілмеген нысандарына уақ ытша қ айтару болып табылады.

Дизентагенетикалық тә сіл психикалық бұ зылыстарды зерттеу ә дістеріне ерекше талаптар қ ояды. Кө п жағ дайларда сынақ тардан психикалық дамудың сандық масштабтау дең гейі ауытқ у негізінен теріс бағ а береді жә не болжаумен психо-педагогикалық ә серлер тұ рғ ысынан ішкі бү лінбеген даму қ орына ақ ау қ атынасы қ ұ рылымына байланысты, сондық тан жеткіліксіз ақ параттық кө рсетпейді. Осығ ан байланысты бала патопсихологиясының нақ ты міндетіне байланысты баланың психикалық дамуының бұ зылуының сапалық сипатын анық тау арнайы тапсырма болып есептеледі

Бұ л проблеманы шешуде патопсихология басқ а екі білім саласымен тығ ыз байланыста жұ мыстанады. Олар: балалар психиатриясы жә не арнайы психология. Жоғ арыда айтылғ андай, 20-шы жылдардан бастап балалар психиатриясында, балалық шақ тағ ы ақ ыл-ой ауруларын талдаудың онтогенетикалық тә сілін дамыту пайда болды. Психиатрлар дизонтогенез тұ жырымдамасын енгізіп, этиологиялық факторларды жә не патогенетикалық механизмдерді, дисантогенездің негізгі клиникалық тү рлерін анық тады. (Швальбе, Г. Е. Сухарева, В. В. Ковалев жә не т. б. ).

Арнайы психологияда (дефектологияның, арнайы педагогиканың ажырамас бө лігі жә не теориялық негізінде) ерекше бұ зылғ ан балалардың психикалық дамуының даму модельдерін зерттеуге кө п кө ң іл бө лінеді. Тұ рақ ты психофизикалық кемістігі бар балалардың психикалық дамуының даму заң дылық тарын зерттеуге ү лкен ү лес қ осқ ан Выготский, ә деттен тыс баланың дамуы барлық балалардың психикалық дамуына тә н бірдей негізгі заң дарғ а бағ ынатындығ ын негіздеген. Л. С. Выготский баланың қ алыпты дамуының кү рделі қ ұ рылымы туралы идеяны ұ сынды. Осы идеяғ а сә йкес, қ алыпты емес балалардағ ы психикалық дамудың бұ зылуы жү йелі сипатта болады, яғ ни ақ ыл-ой немесе физикалық ақ аулардың бар болуы ауытқ улардың тұ тас қ атарына ә келеді, нә тижесінде атипикалық дамудың кү рделі тұ тас бейнесі пайда болады. Ақ аулық тың кешенді қ ұ рылымында Выготский аномалды ә леуметтік даму процесінде жанама тү рде пайда болғ ан негізгі (биологиялық ) ақ аулар мен қ айталама ақ ауды белгіледі.

Л. С. Выготский психиканың қ алыпты дамуының қ ұ рылымдық жә не динамикалық зерттеуін, психикалық дисонтогенездің патопсихологиялық механизмдерін талдау қ ажеттілігін бірінші негіздеген адамболды. Ол қ алыптан тыс баланың психологиялық зерттеуі дисантогенездің жеке симптомдарын оның синдромдарын зерттеуге жә не одан кейін дисантогенездің тү ріне ө туі керек деп санайды. Мұ ндай тә сіл тек даму диагностикасы мен даму бұ зылуларын дифференциалды тү зетуге мү мкіндік береді.

12 Следующая ⇒