4.3 Адам эволюциясы

Рамапитек Австралопитек Питекантроп

Адам эволюциясын антропология ғ ылымы зерттейді. Антропология Х1Х ғ асырдың екінші жартысында Дарвиннің эволюциялық теориясы ашылғ аннан соң кү рт дами бастады. Археологиялық қ аба кезінде табылғ ан Ramapіthecus миоцен – плиоценде тіршілік еткен адам тә різді маймылдың қ алдық тары, гоминидтер тармағ ының бастапқ ы тү рі, яғ ни олар адам мен оғ ан туыстастардың арғ ы тегі деп саналды. Бұ л маймылдың қ алдық тары ндістан мен Пә кістаннан, Таяу Шығ ыс пен Неандерталдық Кроманьондық Homo sapіens

Балканнан, тіпті Африкағ а дейінгі континенттерден табылды (“рамапитектер” алғ аш рет Ү ндістаннан табылып, Рама қ ұ дайының қ ұ рметіне соның атымен аталғ ан).

1960 жылы ағ ылшын археологы Л. Лики Шығ ыс Африкадан миының кө лемі 670 см3, болып табылатын 18 – 2. 5 млн жылдар арасында тіршілік еткен “шебер адамның ” қ алдық тарын тапты. Осы қ абаттардан олардың ө зен тастарынан жасап шығ арғ ан, ұ штары ү шкір ең бек қ ұ ралдары да табылды. Осығ ан байланысты қ азіргі ғ ылымда бұ дан 2. 5 млн жыл бұ рын Шығ ыс Африкада адам мен адам тә різді маймылдар тармақ тары бө лінген, яғ ни адам мен шимпанзенің эволюциялық линиялары екіге бө лінген деген кө зқ арас бар. Бұ л тұ жырымдар “молекулалық сағ аттар” деп аталатын ө лшемдер арқ ылы дә лелденді. Нү ктелік мутациялар ә серінен гендердің ө згеру жылдамдығ ы (ДНК негіздерінің кейбір жұ птарының ө згеруі) ұ зақ уақ ыт бойына тұ рақ ты болып, оны осы эволюциялық тармақ тың негізгі тү бірінен бө ліну мерзімін анық тау ү шін қ олдануғ а болады.

Ғ алымдар дә л осы Шығ ыс Африкада адамдардың пайда болу себебі ретінде, осы аймақ та уран кен орындарынан бө лініп шығ атын радиацияның жоғ арғ ы дозаларының ә серінен болғ ан мутациялық ү рдістерді кө рсетеді. “Шебер Адамды” австралопитектерге (“оң тү стік маймыл”) жатқ ызады, олардың қ алдық тары 1924 жылы Африкадан табылғ ан. Австралопитектердің миының кө лемі адам тә різді маймылдардың миының кө лемінен ү лкен емес, бірақ олар ең бек қ ұ ралдарын жасай білген. Ява аралынан 1891 жылы табылғ ан қ алдық тар питекантроп деп аталды. 0. 5 млн жыл бұ рын ө мір сү рген питекантроптардың бойы 150 см, ми кө лемі 900 см3 болып, олар пышақ, бұ рғ ы, т. б. қ олдан жасалғ ан кескіш қ ұ ралдарды пайдаланғ ан.

ХХ ғ асырдың 20 жылдарында Қ ытайдан “синантроп” (“қ ытайлық адам”) табылды, оның миының кө лемі питекантропқ а жақ ын болып жә не олар от жағ ып, ыдыстарды пайдалана білген, бірақ тү сінікті сө з сө йлей алмағ ан.

1856 жылы Германиядағ ы Неандерталь жазығ ында 150-40 млн жыл бұ рын ө мір сү рген тіршілік иелерінің қ алдық тары табылды, олар неандерталдық тар деген атқ а ие болды. Неандертальдық тардың миының кө лемі қ азіргі заманғ ы адамдардың миына жақ ын, бірақ маң дайы шығ ың қ ы, қ ас ү стіндегі доғ асы, бас сү йегі тө мен болып, мамонттарды аулап, ү ң гірлерде тіршілік еткен.

Ең соң ында, 1868 жылы Францияның Кро-Маньон ү ң гірінен бас сү йегінің формасы мен кө лемі (1600 см3) қ азіргі заманғ ы адамдарғ а жақ ын, бойы 180 см, 40-15 мың жыл бұ рын ө мір сү рген тіршілік иелерінің қ алдық тары табылды. Бұ лар нағ ыз “саналы адамдар” болып саналды. Осы дә уірде нә сілдерге бө лінушілік пайда болғ андығ ы белгілі. Жекелеген бө лек топтарда ерекше белгілер (ақ нә сілділерде –ашық тү сті тері, т. б. ) қ алыптаса бастағ ан.

Біздің заманымыздың жаратылыстану ғ ылымы тұ рғ ысынан алғ анда, қ азіргі адамдардың арғ ы тегінің тізбегі тө мендегідей кө рсетіледі: адам мен жоғ ары сатыдағ ы маймылдардың ғ ылымғ а белгілі ең ертедегі тегі – рамапитек – шамамен 14 млн жыл бұ рын ндістаннан Африкағ а дейінгі аумақ та ө мір сү рген. Олардан 10 млн жыл бұ рын орангутангтің арғ ы тегі, Азияда тіршілік еткен – сивапитек бө лінген. Ғ ылымдағ ы мә ліметтер бойынша, адам тә різді тіршілік иелері басқ а приматтардан 4 млн жыл бұ рын бө лінген. Горилла, шимпанзе жә не адамның ортақ тегі – австралопитек – Африкада 2-4 млн жыл бұ рын тіршілік еткен. Австралопитектер зинджантроптың арғ ы тегі болуы мү мкін. Африкада қ абілетті адамның қ алдық тары – зинджантроп табылды, ол 2-2. 5 млн жыл бұ рын ө мір сү рген, осы жерлерде 2. 5 млн жыл бұ рын пайдаланылғ ан ертедегі ең бек қ ұ ралдары жә не тұ рмыстық заттардың қ алдық тары табылды. Зинджантроптар адамдар сияқ ты тік жү ріп, олардың қ ол сү йектері жақ сы дамығ ан. “Шебер” деп аталуының себебі, олар алғ ашқ ы рет тастан жасалғ ан ең бек қ ұ ралдарын пайдаланғ ан. Осыдан кейін, қ азіргі заманғ ы адамдардың дамуы тө мендегідей жү рді: 1. 9-0. 65 млн жыл бұ рын питекантроп; 400 млн жыл бұ рын синантроп жә не тү рлі мә ліметтер бойынша 150-40 млн жыл бұ рын ө мір сү рген (Homo sapіens – тің ертедегі тү рі) неандерталдық тар. Homo sapіens 100 млн жыл бұ рын ғ ана пайда болып, оның қ азбалары кроманьондық тар деп аталды.

Бұ л жерде, антропогенездің – тү п тү зу сызық бойынша жү ретін ү рдіс еместігін кө рсету керек. Адам эволюциясының жануарлардан адамғ а дейінгі ө ту сатылары тү зу сызық бойынша жү рген жоқ. Табиғ атта гоминидтердің бір ғ ана емес, бірнеше тармақ тары болғ ан жә не олардың кө пшілігі конкуренцияғ а шыдай алмай жойылып кетуі ә бден мү мкін.

Кейбір ғ алымдар адам эволюциясының белгілі бір тармағ ында пайда болғ ан неандерталдық тар гибридтену процесінің немесе олардан гө рі кү штірек жетілген тіршілік ортасына жақ сырақ бейімделген қ арсыластарымен тіршілік ү шін кү рес нә тижесінде жойылып кеткен деп жорамалдайды.

Ғ алымдардың екінші бір тобы тү рлі генетикалық зерттеулер нә тижесінде дә лелденген пікірді жақ тап, ү стін жү н басқ ан неандерталдық тардың арасында мутацияның ә серінен аналық адам - алғ ашқ ы Ева пайда болғ ан, неандерталдық осы алғ ашқ ы Евадан жә не бірнеше аталық адамдардан қ азіргі адам баласы пайда болды да, қ алғ ан неандерталдық тар эволюция процесінің барысында жойылып кетті деп тү сіндіреді.

Сонымен адам эволюция процесінің нә тижесінде адам тә різді приматтардан пайда болғ ан. Адам организмінің клеткалық қ ұ рамы жануарлардағ ы сияқ ты нуклеин қ ышқ ылдары мен белоктардан тұ рады. Адам организмінің кө птеген қ ұ рылымдары мен функциялары да жануарлардағ ыдай.

Эволюциялық шкалада жануарлар неғ ұ рлым жоғ ары сатыда болса, олардың адаммен ұ қ састық тары да соғ ұ рлым жақ ын. Барлық жануарлардың ішінде генетикалық аппараты жө нінен адамғ а ең жақ ыны шимпанзе. Адамның ұ рық тық даму стадиялары басқ а организмдердің эволюциясындағ ы даму стадияларымен бірдей. Адамдардың жануарларда ө те маң ызды функциялар атқ аратын кейбір органдары рудимент тү рінде сақ талып қ алғ ан (мысалы, соқ ыр ішек, шаш, жү н). Дегенмен, адамның жануарлардан айырмашылығ ы ерекше.

Олардың ішіндегі ең маң ыздысы – ақ ыл-ой. Жануарларда да қ уану, ренжу, қ айғ ыру сияқ ты сезімдер мен қ ызығ ушылық, кө ң іл аудару, есте сақ тау сияқ ты қ асиеттер бар. Бірақ, ең жоғ арғ ы сатыдағ ы жануарлардың тү сінікті ойлау қ абілеті жоқ, яғ ни олардың белгілі бір заттар мен олардың негізгі қ асиеттері туралы тү сініктері жоқ. Адамның тү сінікті ойлау қ абілеті неғ ұ рлым жоғ ары болса, соғ ұ рлым оның санасы да жоғ ары болып саналады.

Адамның екінші ерекшелігі – оның сө йлеу қ абілеті. Жануарларда ө з кезегінде басқ алармен қ арым-қ атынасты белгілердің кө мегімен жү зеге асырады. Бірақ адамдарда, И. П. Павлов “белгілердің екінші жү йесі” деп атағ ан (жануарларда бірінші белгілік жү йе) сө з арқ ылы қ арым-қ атынас жү зеге асырылады. Адамзат қ оғ амы жануарлардан осы арқ ылы ерекшеленеді.

Ү шінші ерекшелік – ең бек ету қ абілетілігі. Ә рине, барлық жануарлар белгілі бір жұ мыс атқ арады, ал жоғ ары сатыдағ ы жануарлар болса, оладра тіпті біршама кү рделі жұ мыс тү рлеріне де қ абілетті болады. Мысалы маймылдар ағ ашта ө сіп тұ рғ ан жемісті таяқ тың кө мегімен тү сіреді. Жалпы ең бек қ ұ ралдарын жасай білетіндер тек қ ана адамдар. Жануарлар қ оршағ ан ортағ а бейімделе алады, ал адам оны ө згертеді, яғ ни адамдаы адам еткен ең бек деген тұ жырымдарғ а осы негіз болады деуге болады. Адамның ең бек ету қ абілетіне байланысты қ алыптасқ ан тағ ы да басқ а ерекшеліктері бар. Олар – тік жү ру, соның нә тижесінде қ олдың босанып дамуы, ә сіресе бас саусақ тың жақ сы жетілуі жә не отты пайдалану.

Адамның жануарлардан ең басты ерекшектері: ең бек, тү сінік бойынша ойлау мен сө йлеу – адамның жануарлардан бө ліну жолдарында қ алыптасқ ан ең маң ызды белгілер болды.

⇐ Предыдущая 1 234 5 Следующая ⇒