15-ші тақырып. Мемлекеттік органдардағы сыбайлас жемқорлықпен күрес мәселелер.

жоспары:

1. Мемлекеттік органдардағ ы сыбайлас жемқ орлық пен кү рес мә селелері.

2. Сыбайлас жемқ орлық ты тудыратын себептер мен жағ дайлар.

Негізгі ұ ғ ымдар: сыбайлас, мемлекет, органдар, жемқ орлық, кү ресу.

Сыбайлас жемқ орлық ты қ арастырғ анда бірінші кезекте: «ол қ алай туындайды?, жемкорлық тың пайда болуына қ андай жағ дайлар ә сер етеді? », - деген сұ рақ тар туындайды. Философиялық тұ рғ ыдан қ арастырғ анда қ азіргі криминология саласында қ ылмыстың, жемқ орлық тың себебін ә леуметтік қ ұ былыстардың бірі деген тү сінік қ алыптасқ ан. Адамзат қ оғ амы дамуы барысында Шә кә рім Қ ұ дайбердіұ лы мынадай тұ жырым жасайды: «Ө зінің қ адыр-қ асиетін жақ сы білетін адам ө згелерді қ орламайды. Ол ә рқ ашанда ө мірге, яғ ни қ оғ амғ а адамның қ адыр-қ асиетін, сенімді бағ алай алады» деген. Францияның белгілі заң герлерінің бірі Арно Монтбур бірде «қ оршағ ан ортаны жаппай ластайтын нә рсеге ұ қ сас сыбайлас жемқ орлық болашақ адамдарының жү здерін жабың қ ы етеді» деп атап кө рсеткен еді. Яғ ни сыбайлас жемқ орлық адамның қ адыр қ асиетін бағ алай алмауына, бірін бірі қ орлауына ә келіп соқ тырады.

Ә лемдік тә жірибенің арғ ы-бергі тарихына кө з алып, ой зерделесек, экономикасы дамығ ан қ уатты мемлекеттердің ө зі сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү ресте тү бегейлі жең іске жетіп кө рмепті. Сонау мү лік тең сіздігі пайда болғ ан сә ттен бастап-ақ тіршілікке ө з дә нін тастап ү лгерген сыбайлас жемқ орлық тың біреудің мү лкін тартып алу секілді арнайы ә рекеттен мемлекет қ азынасын талан-таражғ а салу, мансабын пайдалану тә різді анағ ұ рлым жетілдірілген биік дә режеге кө терілуі талай-талай дә уірлерді артқ а тастағ ан бұ л дерттің ө лмейтін, ө шпейтін итжандылығ ын ә йгілесе керек. Сондық тан да негізгі мә нін ө згертпесе де заманына қ арай айла-шарғ ысын тү рлендіріп отыратын осынау қ ауіпті қ ылмысқ а Біріккен Ұ лттар Ұ йымы Бас ассамблеясының алғ ашқ ылардың бірі болып кү рес жариялап, ә лемдік дең гейде халық аралық конвенциялардың ә зірленуі тектен тек емес.

Қ азақ стан Республикасының “Сыбайласжемқ орлық пен кү рес туралы” Заң ы сыбайлас жемқ орлық қ а келесідей анық тама береді. Ол: “... мемлекеттік міндеттерді орындайтын адамдар, сондай-ақ соларғ а тең елген адамдар, тікелей ө зі немесе делдал арқ ылы ө здерінің лауазымды қ ұ зыреттерін жә не онымен байланысты мү мкіншілікті немесе ө з қ ұ зыреттерін басқ аша пайдаланып мү ліктік пайда алу ү шін заң мен қ арастырылмағ ан мү ліктік жайлылық ты жә не артық шылық ты қ абылдау, сондай-ақ жеке жә не заң ды тұ лғ алармен аталмыш жайлылық ты жә не артық шылық ты оларғ а заң сыз беруге осы адамдарды парамен сатып алу”.

Елбасымыз Н. Ә. Назарбаев ө зінің жолдауында «Сыбайлас жемқ орлық мемлекет ү шін ө те зиянды, саяси, экономикалық, реформалардын аяқ қ а тұ рып кетуіне кедергі жасайды, ә леуметтік жағ дайды ә лсіретеді» - деп сыбайлас жемқ орлық тың елдің экономикасының дамуына кері ә сері туралы ашып айтып, Қ азақ стан Республикасында 1998 жылы 2 шілдеде «Сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү рес туралы» Қ Р Заң ының шығ уына себеп болды. Сонымен, қ ұ қ ық қ орғ ау органдары мен ә скери бө лімдері басшылығ ының иелегінде Қ Р «Сыбайлас жемқ орлық пен кү рес туралы» заң ының талаптарын кү ллі ә скери қ ызметкерлердің орындауын қ амтамасыз ететіндей жеткілікті заң дылық базалары бар.

Жемқ орлық саясатта ғ ана емес экономика жә не баскару элиталарында да кең інен таралып отыр. Яғ ни қ ұ қ ық қ орғ ау органдары институционалды жемқ орлық пен кү ресуде ә лсіздік танытуда. Жемқ орлық пен оны тудыратын жағ дайлар екі жақ ты болып табылады. Біріншіден, жемкорлық ты терендететін жағ дайлар туындаса, екінші жағ ынан масштабты жемкорлық басым тү сіп оларды шешудің ө тпелі кезең ін туғ ызады. Бұ дан мынадай міндеттер туындайды: біріншіден, жемқ орлық тың пайда болуына ә сер ететін жағ дайлармен кү рес жү ргізу арқ ылы жемқ орлық ты азайту жә не дамуына кедергі жасау; екіншіден, бұ л проблемаларды шешуде қ ұ қ ық қ орғ ау органдарымен бірлесе ә рекет ету.

Қ азақ стандағ ы жемқ орлық мен халық тың ө мір сү ру дең гейі дү ние жү зілік тә жірибе бойынша коррупцияның дең гейі сол елдің халық тың ө мір сү ру дең гейіне байланысты болады деп кө рсетеді. Қ азақ стандағ ы 7 обылыста жү ргізілген тестің кө рсетуі бойынша экономиканың (50, 6%. ) тү суінен кейін халық ты толғ андыратын екінші жағ дай ол жемқ орлық (14%), одан кейін ұ йымдасқ ан қ ылмыс (10, 6%). Англияның консалтинг компаниялары жү ргізген зерттеу нә тижесі бойынша Қ азақ стан ә лемде жемқ орлық бойынша 7 орынды иеленеді екен. Қ азақ станның парламент қ ызметкерлерімен жү ргізілген сұ рақ бойынша 91% басты шешілуге жататын мә селелердің бірі отандық ө німді ө ндіруді ұ лғ айту жә не қ ылмыс пен жемқ орлық пен кү ресуді санайды.

Криминалды кә сіпқ ойшылық тың ө суі, кө птеген қ ылмыстардың ниет мақ саты пайда табу болып кең еюі қ ылмыстық ұ йымдардың ө здері жасырынып жә не жасырын тү рде жасалғ ан ә рекеттері, сонымен қ атар, кө лең келі экономиканың жетекшілері мен жасалғ ан ә рекеттер, соның бірі республика аумағ ынан тыс жерде қ ылмыс жасайтын топтармен байланысып, Қ ұ қ ық қ орғ ау органдарының қ ызметкерлерінің басын қ атыратын себептерінің бірі болып табылады. Солардың бірі, қ ылмыстық орта ұ йымдасу нысандары тү рінде орын алатын болды.

Криминалды ә лемнің ө кілдері ө з алдына кез келген тә сілмен пайда табуын кө здейді, қ аржы банк жү йесіне жә не кә сіпкерлік қ ызмет саласының мү мкіндігінше солармен сің ісіп кетуіне ә рекет жасап тырысып бағ ады. Сырқ ы экономикалық байланыстарды ө здерінің пайдасы ү шін пайдалануғ а, ө з орталарына мемлекттік қ ызметкерлерді жә не Қ ұ қ ық қ орғ ау органдары қ ызметкерлерін тартуда. Сол уақ ытта, жедел іздестіру шараларын жетілдіру, қ аржы шаруашылық қ ызметте қ адағ алауды кү шейту, қ оғ амда болып жатқ ан процесстерден байқ алуда.

«Сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү рес туралы» Заң да жемқ орлық қ а қ арсы кү рестің негізгі қ ағ идалары анық талып, сыбайлас жемқ орлық қ а байланысты қ ұ қ ық бұ зушылық тың тү рлері, сондай – ақ, жауапкершіліктің кү шіне ену шарттары белгіленген.

«Сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү рес туралы» Заң да қ ауіпті кесапаттың жолын кесу шаралары жан жақ ты қ арастырылғ анына қ арамастан ә лгіндей жағ ымсыз қ ұ былыстардың маң ызды буындардан қ ылан беріп, ол жайында дабыл кетерілгенімен ізінен сез ерген лауазымды тұ лғ аның іле-шала судан таза шығ атындығ ы бұ л тө ң іректе ә лі де кө птеген мә селелердің жете ойластырылмай отырғ андығ ын байқ атады. Бір сө збен айтқ анда, сыбайлас жемкорлық қ а қ арсы кү рестің кей жағ дайларда негізгі бағ ытынан ауытқ ып, қ атардағ ы науқ андық іске айналып кететіндігінде осындай да тү йткілдер бар тә різді. Кө птеген қ ұ қ ық қ орғ ау органдарының ө кілдері оны жоқ қ а шығ армайды.

Сыбайлас жемқ орлық бірталай экономикалық заң дардың іс-ә рекетін тө мендетеді жә не ә лемдік қ ауымдастық алдында елдің беделін тү сіреді, оғ ан тиімді шетел инвестиция жолында басты кедергі болып табылады. Адал жә не ә леуметтік бағ ытталғ ан бизнес нарық тан ысырылады, себебі сыбайлас жемқ орлық мұ ндай бизнесті тиімсіз етеді.

Сыбайлас жемқ орлық ә сіресе мемлекеттік билік органдарында қ ауіпті. Мұ ндай жағ дайда ол биліктің монополиясын, мемлекеттік қ ызметшілердің шешім қ абылдау ө кілеттігін кү шейтеді жә не шенеуніктердің қ атал қ ұ қ ық тық есеп беруін жә не бақ ылауда жоюын білдіреді.

Сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы кү рес жү ргізу, елде саясатты жә не ә леуметтік экономикалық жағ дайды ары қ арай нығ айту ү шін бірден бір сезілетін арнайы механизм болу қ ажет. Ол, республиканың ә р азаматы, конституциялық қ ұ қ ы жә не еркіндігінің қ орғ ауында қ ұ қ ық қ орғ ау органдары қ ызметін, мемлекеттің сыбайлас жемқ орлық қ а жә не заң бұ зушылық қ а қ арсы кү рес жү ргізу кү штері барына сенімді болулары қ ажет.

Сыбайлас жемқ орлық қ ұ былысы соң ғ ы кезде кө птеген ө згеріске ұ шырап жә не ол бү гін кү рделі кө п жақ ты қ ұ былыс ретінде кө рінуде. Осығ ан байланысты сыбайлас жемқ орлық ты тек қ ана парақ орлық қ а ә келіп тең еуге болмайды. Бұ л қ ұ былысты лауазым иесінің сонымен қ атар лауазым иесі болып табылмайтын мемлекеттік қ ызметкерлердің ө з қ ызмет ө кілеттігін пайдакү немдік немесе басқ а да жеке мү ддесіне пайдаланып азаматтардың немесе ұ жымдардың қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделеріне не қ оғ амның немесе мемлекеттің заң мен қ орғ алатын мү дделерін елеулі тү рде бұ зуғ а ә келіп соғ атын ә рекеттер деп анық тауғ а болады.

Ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

Негізгі ә дебиеттер:

7. Б. С. Абдрасилов Сыбайлас жемқ орлық қ а қ арсы мә дениет негіздері: оқ у қ ұ ралы Астана: Қ азақ стан Республикасы Президентінің жанындағ ы Мемлекеттік басқ ару академиясы, 2016. – 176 б.

8. Сериев Б. А. Қ азақ стан Республикасында жемқ орлық пен кү ресудің қ ылмыстық -қ ұ қ ық тық қ ырлары: Оқ у қ ұ ралы. – Талдық орғ ан: «Skylink» ЖШС баспасы, 2013. – 170 б, 67б.

9. Алауханов Е. Сыбайлас жемкорлық пен курес теориясы мен практика. Оқ улық. 2009. -278б, 207

10. А. Н. Ағ ыбаев. Қ ылмыстық қ ұ қ ық. Жалпы бө лім, Ерекше бө лім. Оқ улық. Алматы: Жеті жарғ ы, 2015 ж, 283 б, 341 б.

11. Seriev B. A. «Kazakhstan Model of Anti-Corruption Drive» // «Middle-East Jornal of Scientific Research 13 (Special issue of Politics and Law)»: 36-42. 2013 ISSN 1990-9233. - p. 36-40.

12. Mungiu-Pippidi, A., Dadaš ov, R. Legal anticorruption laws menrika
Europer. Crime, Law and Social Change2017. 68(4), с. 387-402

Қ осымша ә дебиеттер:

4. Ермухаметова С. Р., Коваленко Е. Ю., Рим жеке қ ұ қ ығ ы: Оқ у қ ұ ралы = Римское право: Учебное пособие / – Алматы: Нұ р – пресс, 2005 -162 бет.

5. А. В. Наумов Қ ылмыстық қ ұ қ ық. Жалпы бө лім. [Мә тін]: Лекциялар курсы / А. В. Наумов – Қ айта ө ң деліп жә не толық тырылып, 2 ші басылуынан аударылды / аударғ ан Н. О. Дулатбеков – Астана: Фолиант, 2001 – 660 бб

6. С. М. Ә пенов «Қ ылмысқ а қ атысушылық: Теория жә не практика мә селелері» [Мә тін]: Оқ улық / С. М. Ә пенов-Алматы: Заң ә дебиеті, 2006 -332 бб

Нормативтік қ ұ қ ық тық актілер:

⇐ Предыдущая 40 41 42 43 44 454647 48 49 Следующая ⇒