Тәуелсідік алған түрік мемлекеттері

1. Тү ркия Республикасы - Кіші Азия тү бегінде орналасқ ан, оны Қ ара, Жерорта, Эгей мен Мә рмә р тең іздері жан-жақ тан қ оршайды. Шығ ысында Грузия, Ә зірбайжан, Иранмен жә неАрмениямен, батысында Болгариямен, Грекиямен, оң тү стігінде Ирак жә не Сириямен шекаралас.

Тә уелсіздік кү ні: 1923ж, 29 қ азан

Елорда: Анкара

Ірі қ алалары: Стамбул, Измир, Анкара, Бурса, Адана, Анталия

Ү кімет тү рі: парламенттік республика

Президенті: Сайып Режеп Ердоғ ан

Премьер-министрі: Ахмет Даутоғ лу

Мемлекеттік діні: зайырлы мемлекет (ислам)

Жер аумағ ы: ә лем бойынша 37-шы орын, 783, 562 км

Халқ ы: 72млн 600мың (2011ж) 17-шы орын

Тү ркия президенттері:

1. Мұ стафа Кемаль Ататү рік – 1923ж 29қ азан -1938ж 10 қ араша (1-ші)

2. Исмет Иненю- 1938ж 11 қ араша-1950ж 22 мамыр

3. Джелаль Байяр – 1950ж 22мамыр -1960ж 27мамыр

4. Джемаль Гюрсель – 1961 10 қ араша-1966ж 28 наурыз (4-ші)

5. Джевдет Сунай – 1966ж 28 наурыз – 1973ж 28 наурыз

6. Фахри Корутюрк – 1973 6 наурыз -1980ж 6 сә уір

7. Кенан Эврен – 1982ж 9 қ араша – 1989ж 9 қ араша

8. Тұ рғ ыт Озал – 1989ж 9қ араша – 1993ж 17сә уір (8-ші)

9. Сү леймен Демирел – 1993ж 17 мымыр-2000ж 16мамыр (9-шы)

10. Сезер Ахмет Неджет – 2000ж 16 мамыр-2007ж 28 тамыз (10-шы президент)

11. Абдулла Гү л – 2007ж 28 тамыз – 2014ж 28 тамыз (11-ші)

12. Сайып Режеп Ердоган – 2014ж 28 наурыз- қ азірге дейін

2. Ө збекстан Республикасы - Орталық Азияда орналасқ ан мемлекет. . 1992 жылы 8 желтоқ санда қ абылданғ ан конституциясы бойынша – президенттік басқ ару нысанындағ ы зайырлы мемлекет. Президент 5 жылғ а сайланады. Жоғ ары заң шығ арушы органы (Олий Мажлис) – қ ос палаталы парламент заң шығ арушы палата (тө менгі палата) жә не Сенаттан (жоғ арғ ы палата) тұ рады. Атқ арушы органы – Министрлік Кабинет Ә кімшілігі жағ ынан бір автономиялық республикағ а (қ. Қ арақ алпақ стан) жә не 12 облысқ а бө лінеді.

Тә уелсіздік кү ні: 1991жыл 31 тамыз

Елорда: ташкент

Ірі қ алалары: ташкент, Самарканд, Ферғ ана, Андижан, наманган, Бұ қ ара

Ү кімет тү рі: президенттік республика

Президенті: Ислам Каримов (тұ ң ғ ыш президент, бү гінге дейін)

Премьер-министрі: Шавкат Мирзияев

Мемлекеттік діні: ислам

Жер аумағ ы: ә лем бойынша 41-шы орын, 31 025 500км

Халқ ы: 31млн 25мың (2013ж) 41-шы орын

3. Қ ырғ ызстан Республикасы - — Орта Азияда орналасқ ан мемлекет.

Жер аумағ ы – 198, 5 мың км2.

Халқ ы – 5, 2 миллион адам. Қ ырғ ыздар (60, 6%), орыстар (15, 3%), ө збектер (14, 3%), украиндар, татарлар, қ азақ тар, ұ йғ ырлар, немістер, тә жіктер, дү нгендер, т. б. ұ лт ө кілдері тұ рады.

Астанасы – Бішкек қ аласы (624 мың адам).

Конституциясы бойынша – Президенттік басқ ару нысанындағ ы мемлекет.

Заң шығ арушы органы (Жоғ арғ ы Кең ес) 2 палатадан тұ рады.

Ресми тілдері – қ ырғ ыз жә не орыс тілдері.

Ұ лттық мерекесі – 31 тамыз – Тә уелсіздік кү ні.

Ақ ша бірлігі – сом.

Президенті: Алмазбек Атамбаев

Премьер-министрі: Темир Сариев

Жогорку Кенеш спикері: Асилбек Жээнбеков

4. Тү рікменстан Республикасы - (тү рікм. Tü rkmenistan) — жер кө лемі 488, 1 мың км² алып жатқ ан, батыстан шығ ысқ а 1100, солтү стіктен оң тү стікке 650 км созылып жатқ ан Орталық Азиядағ ы мемлекет.

Тә уелсіздік кү ні: 1991жыл 27қ азан

Елорда: Ашхабад

Ірі қ алалары: Ашхабад, Ташховуз, Тү рікменабад, Тү рікменбашы

Ү кімет тү рі: президенттік республика

Президенті: Қ ұ рбанкулы Бердімұ хамедов

Мемлекеттік діні: ислам

Жер аумағ ы: ә лем бойынша 53-шы орын, 491 200км

Халқ ы: 5 млн 176мың (2013\0ж) 114-шы орын

Валюта: манат

5. Ә зербайжан Республикасы - (ә з. Azə rbaycan Respublikası ) — Ә зірбайжан солтү стігінде Ресеймен, солтү стік-батысындаГрузиямен, оң тү стік-батысында Армения жә не Тү ркиямен, оң тү стігінде Иранмен, шығ ысында Каспий тең ізі арқ ылы Қ азақ станмен шектеседі.

Негізгі заң ы – 1995 жылы 12 қ арашада қ абылданғ ан Конституция.

Мемлекет басшысы – президент Илхам Алиев

Премьер-министрі: Артур Расизаде

Заң шығ арушы жоғ арғ ы органы – тұ рақ ты парламент (Міллі мә жліс, 125 депутаттан тұ рады).

Атқ арушы ү кіметтің жоғ ары органы –Министрлер Кабинеті, оны премьер-министр басқ арады.

Аумағ ы: 86, 6 мың км² 111-ші орын

халқ ы: 9, 5 млн. Адам (2011ж) 89-шы орын

Астанасы – Баку (Бақ ы) қ аласы. Халқ ының 83%-ы ә зірбайжандар.

Мемлекеттік тілі – ә зірбайжан тілі.

Халқ ы негізінен ислам дінін ұ станады.

Ірі қ алалары: Баку, Гә нжә, сумгайыт, Мингечауыр, Нахчыван

6. 'TÜ RKSOY ( тү р. Uluslararası Tü rk Kü ltü rü Teş kilatı , ТҮ РКСОЙ) — Тү ркі мә дениетін жә не ө нерін дамыту халық аралық ұ йымы.

Қ ұ рылуы: 1993 ж. 12 шілдеде Алматыда келсімге қ ұ рылтайшы елдердің ө кілдері қ ол қ ойғ ан.

Тү ркия Республикасы ұ йымның арқ аушы елі болып тағ айындалды. TÜ RKSOY ұ йымының ресми қ ызмет тілі — тү рік тілі. Бас кең сесі Анкара (Тү ркия) қ аласында орналасқ ан.

1994 ж. бастап Полад Бү лбү л Оғ лы, Ә зірбайжан Республикасының Мә дениет министрі, ү ш рет (1994, 1997, 2000 жж. ) халық аралық ұ йымның Бас директоры болып сайланғ ан.

Мү шелері: 13 ел

Бас хатшысы: Дү йсен Қ ұ рабайұ лы Қ асейінов

Мү ше елдер (қ ұ рылтайшылар):

Ә зірбайжан Республикасы

Қ азақ стан Республикасы

Қ ырғ ыз Республикасы

Ө збекстан Республикасы

Тү ркия Республикасы

Тү рікменстан

Қ араушы елдер (кейіннен қ осылғ андар):

Алтай Республикасы

Башқ ұ ртстан Республикасы

Гә гә узия (Гагауз Йери)

Саха-Якутия Республикасы

Солтү стік Кипр Тү рік Республикасы

Татарстан Республикасы

Тува Республикасы

Хакас Республикасы

Ұ йымның басты мақ саттары:

· Халық аралық қ атынастарда жаң а тепе-тең діктің қ ұ рылуы мақ сатымен, аумақ тық жә не бү кіл дү ниежү зілік дең гейде жаң а мә дени ұ йымдарды қ олдау.

· Тү ркі тілінде сө йлейтін халық тар мен елдердің арасында достық қ атынастар қ ұ рып, ортақ тү ркі мә дениетін, тілін, тарихын, ө нерін, ә дет-дә стү рлерін зерттеп, жалпығ а жария ету, дамыту, сақ тау, болашақ ұ рпақ тарғ а мұ ра ету, баянды қ ылу.

· Тү ркі дү ниесінде ортақ бір тіл мен ә ліпби қ олданылуы ү шін тиісті орта жә не жағ дай қ алыптастыру.

· Тү ркі дү ниесі халық тарының ортақ ө ткенінің, тарихының, тілі мен ә дебиетінің, мә дениеті мен ө нерінің біртұ тас кү йінде ғ ылыми зерттеулерін кү шейту.

· Ұ лттың тарихын, ана тілін, ә дебиетін, мә дениеті мен ө нерін, ә дет-ғ ұ рпы мен дә стү рлерін болашақ ұ рпақ тарғ а мұ ра ету ү шін жағ дай жасау.

7. Халық аралық Тү рік Академиясы- 2009 жылдың 3 қ азанында Ә зірбайжан Республикасының Нахчыван қ аласында ө ткен Тү ркітілдес мемлекеттер басшыларының IX саммитінде Қ Р-ның Президенті Н. Назарбаев тү ркі дү ниесін зерттейтін халық аралық ғ ылыми орталық қ ұ ру туралы ұ сыныс жасады. 2010 ж25 мамырда Қ Рның Астана қ аласындағ ы Бейбітшілік жә не келісім сарайында Тү ркі академиясы ашылды. Бірегей ғ ылыми-зерттеу орталық тың тұ саукесеріне Қ Р Президенті Н. Назарбаев пен Тү ркия Президенті Абдуллаһ Гү л сонымен қ атар, Қ азақ стан, Тү ркия, АҚ Ш, Ресей (Татарстан, Башқ ұ ртстан, Чуваш, Якутия), Ө збекстан, Қ ырғ ызстан, Украина мемлекеттерінің кө рнекті тү рколог ғ алымдары қ атысты. Қ ырғ ыз Республикасының астанасы Бішкекте 2012 жылдың 22-23 тамызы кү ндері ө ткен Тү ркі Кең есі ІІ саммитінде Қ Р-ның Президенті Н. Назарбаев, Тү ркия Р-ның Президенті Абдуллаһ Гү л, Қ ырғ ыз Р-ның Президенті Алмазбек Атамбаев пен Ә зербайжан Рның Премьер-министрі Артур Расизаде Тү ркі академиясына халық аралық мә ртебе беру жө ніндегі келісімге қ ол қ ойды. Келісімді қ ұ рушы елдер ратификациялағ аннан кейін Қ азақ станда 2010 жылы қ ұ рылып, жұ мыс істеп тұ рғ ан Тү ркі академиясы 2014 жылдың 28 тамызынан бастап халық аралық мә ртебеге ие болды. Осылайша тү ркітілдес тө рт елдің ерікті тү рде қ ұ рғ ан бірегей халық аралық ғ ылыми ұ йымы — «Халық аралық Тү ркі Академиясы» ө з жұ мысын бастады.

Мақ саты: Кө не дә уірден бү гінге дейінгі тү ркі ә лемі тарихын, тілі мен ә дебиетін жә не мә дениетін зерттеп тү ркі мемлекеттерінің ә лемдік ө ркениеттегі орны мен ерекше ү лесін тө лтума деректер негізінде аша отырып жалпы тү ркі ә леміне қ атысты ғ ылыми зерттеулерді ү йлестіретін бірегей орталық қ а айналу.

Миссиясы: Тү ркі халық тарының ғ ылыми қ ауымдастығ ының ғ ылым мен білімінің дамуы, сондай-ақ басқ а да тү ркі тілдес мемлекеттер қ айраткерлерінің бастамаларына жағ дай жасау жә не олардың басын бір арнағ а қ осу.

Халық аралық Тү ркі Академиясының Президенті – Дархан Қ уандық ұ лы Қ ыдырә лі.

12 Следующая ⇒