1.2 Сыбайлас жемқорлықтық қылмыстың себептік-кешендік факторлары

Ә леуметтік-экономикалық себептер. Сыбайлас жемқ орлық тың кең істік ерекшеліктерін талдау кезінде айқ ындалғ андай, елдегі сыбайлас жемқ орлық тың ө ріс алу дә режесі экономиканың даму дең гейіне тікелей байланысты. Алайда керісінше фактіні байқ ауғ а да болады. Халық аралық Валюта қ оры жү ргізген зерттеудің нә тижесі бойынша сыбайлас жемқ орлық ел экономикасының дамуына едә уір кедергі келтіреді. Сондай-ақ сыбайлас жемқ орлық елге келетін инвестициялар легін қ ысқ артатыны, дарынды адамдарды ө німсіз жұ мысқ а тартатыны, бай табиғ и ресурстарды тиімсіз пайдалануғ а жол беретіні, сонымен қ атар, сыбайлас жемқ орлық қ ұ рылымдық экономикалық ө ркендеуді арттыруғ а бағ ытталғ ан реформалардың жү ргізілуін тежейтіні айқ ындалды.

Саяси себептер. Тә жірибе кө рсеткендей, сыбайлас жемқ орлық мемлекеттің экономикалық жә не саяси дамуына кері ә сер етеді. Сыбайлас жемқ орлық тың дамуына ық палын тигізетін саяси факторларғ а мемлекеттік қ ұ рылымның ерекшеліктерін жатқ ызуғ а болады. Қ оғ амның демократиялануына байланысты сыбайлас жемқ орлық «жаң а» салаларды игерді, бұ л – саяси партияларды, электораттық лауазымдық қ ылмыстарды қ аржыландыру, сайлауда сайлаушылар дауысының басым кө пшілігін алуды қ амтамасыз ету ү шін саяси демеушілер жү йесін дамыту. Демократияландыру ү дерісі саяси қ ызметті жү зеге асыру ү шін орталық биліктің біршама ө кілеттіктерін аймақ тық жә не жергілікті билікке беруді кө здейді, ал бұ ндай жағ дай кейбір басшыларғ а жаң а конституциялық ө кілеттіктерін асыра пайдалануғ а мү мкіндік береді.

Ұ йымдық -институционалды себептер. Соң ғ ы кездері жү ргізілген зерттеулер кө рсеткендей, сыбайлас жемқ орлық мемлекеттіліктің институционалды негіздеріне сің іп, олардың қ ызметінің тиімсіздігі, дұ рыс ұ йымдастырылмауы салдарынан, есеп беру жә не бақ ылау жү йесінде нақ тылық болмағ андық тан кең ө ріс алуда. Мемлекеттің ұ лттық экономикағ а араласу факторына нақ тырақ тоқ талайық. Экономика саласында мемлекеттің ө кілеттігі кең тарағ ан жағ дайда сыбайлас жемқ орлық тың дамуына алғ ышарттар қ алыптасады, ал бұ л – «мемлекет қ оятын шектеулерден қ ашудың бірден бір тә сілі».

Қ ұ қ ық тық сипаттағ ы факторлар. Сыбайлас жемқ орлық - бұ л ә леуметтік жауыздық, біріншіден мемлекетке ү лкен қ аржылық нұ қ сан келтіреді, екіншіден мемлекеттік биліктің беделіне залал келтіреді, ү шіншіден қ оғ ам мен мемлекет билігінің ө кілеттіктерін моральдік тү рде қ ұ латады. Мемлекеттік аппараттың тиімсіз ұ йымдастырылуының салдарынан қ оғ амда қ ұ қ ық тық реттеудің кемшіліктері де орын алуы ық тимал. Қ ұ қ ық тық реттеудің кемшіліктеріне кейбір елдердің заң намасында сыбайлас жемқ орлық сипатындағ ы мә мілелер жасасқ аны ү шін қ ылмыстық жауапқ а тарту жә не жазалау жү йесінің болмауы, мемлекеттік қ ызметті ө теу жө ніндегі нақ ты ережелер мен регламенттің жоқ тығ ы жатады.

Мә дени-этикалық сипаттағ ы факторлар. Сыбайлас жемқ орлық қ а мә дени - этикалық факторлардың ық пал етуіне бағ а беру жең іл емес, себебі бұ л сала «материалды емес». Алайда қ оғ амның мә дениеттілігін сыбайлас жемқ орлық тың негізгі себебі ретінде қ арастыруымыз тиіс. Дін, мә дениеттің ажырамас бө лігі бола тұ рып, қ оғ амда сыбайлас жемқ орлық тың дамуының алғ ышарттары болуы мү мкін. Сондық тан қ оғ амда бір ә рекет норма деп танылса, оны қ ылмыс деп жариялау қ иындық келтіреді. Осы жағ дайғ а орай мынадай мысал келтірейік. Қ ытайда басты идеология конфуциандық болғ анын білеміз, оның қ ағ идаттары бойынша халық жоғ ары қ ызметтегі адамдарды «ә кеміз» деп қ арастырғ ан. Сондық тан қ абылдауғ а келмегеннен гө рі, қ абылдауғ а сыйлық сыз келгені наразылық туғ ызғ ан. Байқ ағ анымыздай, бір елде кейбір қ ұ былыс сыбайлас жемқ орлық тық деп танылса, екінші елде оны сыпайылық танутышылық деп біледі.

⇐ Предыдущая 123 4 Следующая ⇒