Масалих мурсала, сәдду әз-зариға ұғымдары, мәні.

Араб тіліндегі «масалих», маслахат сө зінің кө пше тү рі. Мағ ынасы – бір нә рсенің мақ сатқ а сай, оң тайлы, пайдалы, жақ сы нә рсе дегенге саяды. Ал мурсала сө зі бос тасталғ ан, еркіне жіберілген, жасап, жасамауғ а қ атысты қ андай да бір діни мә тін жоқ нә рсе деген мағ ынаны білдіреді. Осы екі сө з тіркесінен қ ұ ралғ ан масалихул-мурсала сө зінің ислам қ ұ қ ығ ы ә діснамасындағ ы терминдік мағ ынасы – діннің негізгі мақ сатына сай келумен бірге нақ осы мә селенің негізгі діни қ айнар бастауларда арнайы ү кіммен бекітілмегендігі анық жағ дайда сол мә селеге қ атысты адам мен қ оғ ам ө мірінің игілігі ү шін жасалғ ан шешім дегенге саяды.

Сонымен қ атар бұ л ә діс «Истислах» деп те аталады. Жоғ арыдағ ы терминдік анық тамадан байқ ағ анымыздай масалихул-мурсала: біріншіден дінде ү кімі жоқ болса, екіншіден, қ иясқ а (аналогия ә дісі) салып салыстырып кө ре алатын насс (аят-хадистер) жә не ижмамен белгіленген ү кім кездеспеген жағ дайда жү зеге асырылады. Маслахаттар (пайдалы нә рселер) кейбір діни ү кімдерге негіз қ алыптастырып, осығ ан жү гінуге болатындығ ына қ атысты қ андайда бір дә лел табылса, оларғ а діни тұ рғ ыдан «маслахатул-мутабара», яғ ни сенімді (сү йенуге болатын) маслахат деген атау беріледі. Ол ө з ішінде ү шке бө лінеді:

1. Зә руліктер: Олар адамдардың діни ә рі кү нделікті тұ рмыстары ү шін қ ажетті, болмағ ан кезде тұ рмыс-тіршіліктерінің қ иындап, бұ зылуына, ақ ыретте жә ннә ттан мақ ұ рым қ алуғ а себеп болатын нә рселер. Мысалы мына бес зә ру нә рсені қ орғ ау осығ ан жатады: Дін, жан (ө мір), ақ ыл-ес, ұ рпақ пен дү ние-мү лкін сақ тау. Дінді-отанды сақ тау ү шін жихадқ а рұ қ сат етілген, ө зге адамдардың ө мірін сақ тау ү шін біле-тұ ра, қ асақ ана кісі ө лтірген адамғ а қ ысас (дә л сондай жаза тү рін беру) жасау, ақ ыл-есті сақ тау ү шін арақ ішкенге дү ре соғ у, ұ рпақ тың тазалығ ын сақ тау мақ сатында зина (ойнастық ) жасағ анғ а жә не ары таза ә йелдерге «зина жасады» деп жала жапқ андарғ а дү ре соғ ылуы секілді жазалардың белгіленуі т. б. Бұ лардың ә рқ айсысы қ оғ амның игілігі ү шін қ ажетті шаралар болғ андық тан шариғ ат тұ рғ ысынан сенімді (мутабар) деп табылады.

2. Хажият (Қ ажеттіліктер): Бұ лар ө мірдің кейбір машақ аттарынан қ ұ тылу ү шін адамдар мұ қ таж саналатын, олар болмағ ан жағ дайда қ иындық тудыратын жағ дайлар. Сауда-саттық, жалғ а беру секілді тү рлі азаматтық мә мілелер, сапар жағ дайында намаздарды қ ысқ артып, кей мә зһ абтарда екі намазды қ осып оқ у, жү кті жә не емізулі ә йелдер мен денсаулығ ы жарамайтын адамдардың ораза ұ стамауы, етеккір мен босану жағ дайындағ ы ә йелдердің намаз оқ ымауы, мә сінің сыртынан мә сіх тартуғ а рұ қ сат берілуі осы санаттағ ы мә н-жайларғ а жатады. Осылардың бә рі мұ ндай жағ дайлар ү шін рұ қ сат етілген ү кімдерге ү йлесімді сипаттар болып табылады.

3- Тахсиният: Намаз оқ у мақ сатында жасалатын тазалық, киім-кешекке қ атысты сә ндену жағ дайлары, жейтін нә рселердің ішінде кейбір адал емес нә рселерге тыйым салынуы, ә дептілік пен кө ркем мінезділіктің бекітілуі жә не т. б. қ оғ ам ү шін жақ сы қ асиеттерді сақ тау мақ сатында белгіленген пайдалар болып табылады. Бұ лар да ө з кезегінде ә лгі бекітілген ү кімдерге сай сипаттар.

Фиқ һ ғ алымдарының кө пшілігі масалихул-мурсаланы тек қ ана Имам Мә лік дә лел ретінде негізге алып, басқ алары санамағ ан деп жазса да, тү рлі фиқ һ кітаптарына жіті назар аударғ анда мә селенің ақ иқ аты бұ лай емес екендігі байқ алады. Ғ алымдардың кө пшілігі масалихул-мурсаланың ү кім шығ арар кезде мә н берілу қ ажет негізгі ұ стын, діни норма екендігін қ ұ птайды. Тө рт фиқ һ мә зһ абының имамдары да осы кө зқ арасты ұ станғ ан. Мұ ны олардың осы ұ стынғ а негізделген ү кімдерінен аң ғ аруғ а болады. Масалихул-мурсаланы дә лел болып саналмайды дегендердің алғ а тартқ ан уә ждері де жоқ емес. Дә лелге жү рмейді дегендердің пікірінше шариғ аттың бү тіндігін сақ тау шарт. Сондық тан да ү кімдер ұ рпақ тан-ұ рпақ қ а қ арай ө згермей, шариғ аттың қ асиеттілігі сақ талуы қ ажет. Олай болса, шариғ ат жайлы ешкім ө з ойы, қ алауы бойынша ү кім пішпеуі тиіс. Сонымен қ атар, мұ ндай кө зқ арастағ ылар дінде масалихул-мурсаланың ешбір тү рі норма деп саналмағ андығ ын алғ а тартады. Ғ алымдар бұ л уә жге былайша жауап береді: ү кімнің себептерінің немесе нә тижесінде пайда болатын игіліктердің ө згеруі ү кімнің де ө згеруін қ ажет етеді. Ө з кезегінде бұ л шариғ ат тұ рғ ысынан қ ұ птарлық іс. Масалихул-мурсаланы жетекшілікке алу қ оғ амның пайдасына шешілетін кү шті таң дау болып табылады. Бұ л адамның жеке қ алауына қ арай ү кім беру дегенге саймайды. Ө йткені, кісі маслахат бойынша іс-амал жасай алуы ү шін ол діннің негізгі мақ сатына сай келуі қ ажет. Маслахатты дә лелге санайтындар бұ ғ ан кө птеген мысалдар келтірген. Олардың ең негізгілері мыналар:

1. Қ оғ амдық жағ дай ұ дайы ө згеріп отыратындық тан адамның қ ажеттіліктері де ө згеріп отырады. Егер осы жайт назарғ а алынбаса адамдардың тұ рмыс-тіршіліктері қ иындайды. Ондай жағ дайда дін, яки бұ рынғ ы діни-қ ұ қ ық тық нормалар заманның ағ ымына ілесе алмай, қ оғ амның ілгері жылжып, дамуына кедергі болады. Бұ л ө з кезегінде діннің адам мен қ оғ ам игілігін кө здейтін тү пкі мақ сатына қ айшы.

2. Шариғ ат ү кімдері Жаратқ анның рақ ымы ретінде адамдардың игілігін кө здей отырып бекітілген. Аллаһ тағ ала осы ақ иқ атты паш ете отырып, Пайғ амбарымызғ а (с. а. с. ) «Сені кү ллі ғ аламғ а тек рақ ым ретінде жібердік» («Ә нбия» сү ресі, 21/107) десе, тағ ы бір аятта «Аллаһ сендерге қ иындық ты емес, жең ілдікті қ алайды» («Бақ ара» сү ресі, 2/185) деген.

3. Сахабалар, табиғ индер мен мужтахид имамдар ижтихадтарында қ иястан кө рі маслахатқ а баса мә н берген. Тіпті бұ л ижма дә режесіне дейін жеткен. Осығ ан қ атысты ислами қ айнаркө з кітаптарда кө птеген мысалдар келтірілген. Мә селен, Бірінші халифа Ә бу Бә кір (р. а. ) Омардың ұ сынысы бойынша ә ртү рлі заттарғ а бө лек-бө лек жазылғ ан Қ ұ ранды бір кітап ретінде жинастырып: «Бұ л ислам ү шін жақ сылық ә рі маслахат (пайда)» деген. Ә бу Бә кірдің зекет бермегендерге қ арсы жихад жариялауы, ө зінен кейін халифа ретінде Омарды тағ айындап кетуі де маслахат болатын

Толығ ырақ: http: //kazislam. kz/maqalalar/item/1221-islam-k-ky-ynda-kim-shy-aru-adisi-retinde-al-masalikh-al-mursala

12 Следующая ⇒