Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

Қ азақ стан Республикасының білім жә не ғ ылым министрлігі

Л. Н. Гумилев атындағ ы Еуразия Ұ лттық Университет

СӨ Ж №11, 12

Орындығ ан: Оразалиев Талгат Қ абылдағ ан: Каленова Т.

Астана 2016ж

Олжас Сү лейменовтың еуразияшылдық идеясы

Олжас Омарұ лы Сү лейменов – ақ ын, жазушы-ә дебиеттанушы, орыс тілді қ азақ, тілтанушы, Қ азақ тың қ оғ амдық -саяси қ ызметкері жә не дипломат. Олжас Омарұ лы Сү лейменов 1936 жылы 18 мамырда кавалер полкінің офицері отбасында туғ ан, 1937 жылы репрессияғ а ұ шырағ ан. 1954 жылы мектепті бітірген соң, Қ азақ мемлекеттік университетіне геологиялық барлау факультетіне тү сті. Оқ уының соң ғ ы жылдарын жұ мыспен ұ штастырып, геологиялық барлау партиясында жұ мыс істеді. 1955 жылы ә дебиетке деген қ ұ лшынысынан жұ мыс істей бастады, 1958 жылы екінші рет Мә скеудің А. М. Горький атындағ ы Ә дебиет институтына поэтикалық аударма бө ліміне тү сіп, 1961 жылы бітіріп шық ты.

«Казахстанская правда» газетінде ә деби қ ызметкер болып жұ мыс істеді, «Қ азақ фильм» киностудиясында сценари-редакциялық коллегиясының бас редакторы, «Простор» журналының журналистика бө лімінің мең герушісі, Қ азақ стан жазушылар одағ ы басқ армасының хатшысы болып сайланды. Гагариннің космосқ а ұ шқ анын хабарлағ анда, 1961 жылдың 12 сә уірінде Олжас Сү лейменовтың ө лең і газетке шық қ анда листовка ретінде Алматы жә не басқ а да Қ азақ станның қ алаларында ұ шақ тан жерге лақ тырылды. Ә серлегіш заманалық маң ызы бар жаң алық, ақ ын ө лең ін бір аптада «Адамғ а табын жер енді! » поэмасына айналдырды да, мамырда жарық қ а шық ты, бұ л авторғ а ү лкен танымалдылық сыйлады.

Сү лейменов сол сияқ ты танымалы автор, «Игорь полкы туралы сө зіне» де арнағ ан. Бұ л тақ ырыпқ а ол 1961 жылдан қ ызық қ ан болатын, Ә дебиет институтының студенті бола жү ріп, «Сө з» туралы жұ мысын жариялағ ан. Оның дипломдық жұ мысының тақ ырыбы тарихи грамматика бойынша — «Повести временных лет» жанды жә не жансыз категориялар», кандидаттық диссертациясының тақ ырыбы «Игорь полкы туралы сө зіндегі Тюркология».

Сү лейменов ө з концепциясында «Мен бірінші рет, «Игорь полкы туралы сө з» екі тілді оқ ырмандар ү шін екітілді автордың жазғ анын айттым дейді [1, 13-б. ]. Тү ркі тілін білетін орыс жазды десек те болады. Яғ ни, сол кезде Ресейде билингвизм қ олданылғ ан. Мен осыны, кө птеген кө не рессей деректеріндегі мә ліметтерге сү йене отырып дә лелдегім келді. Кең естік дә уірдегі тарихи ғ ылымда, орыс тіліне половецк жә не татар-монгол шапқ ыншылығ ы кезінен тек қ ана бірнеше тү рік сө здері енді, олар арқ ан немесе қ ымыз деген. Мен КӨ РІНБЕЙТІН тү ркизм туралы айтқ анмын, ә рқ ашан орыстікі деп есептейтін. Бұ л енді академиктерді таң қ алдырды. Мені таң қ алдырарлық жай, алғ аш екітілде оқ итын оқ ырмандар қ атарынан табылып «Игорь полкы туралы сө зін» оқ ыдым.

Сү лейменовтің жалпы жұ мысының негізі «Сө здегі» кең кө лемдегі тү рік лексикасы мен тү рік фразаларының қ абатын анық тауғ а бағ ытталғ ан, толық аяқ талғ ан мағ ынағ а ие болғ ан, сол сияқ ты «АзиЯ» кітабымен жалпығ а танылды.

Кітап алғ аш рет Ресей мә дениет фондының «Грифон» баспасымен Ресейде 2005 жылы шық қ ан, тө рағ асы Никита Михалков болғ ан.

Сү лейменов 1972 жылдан бастап Қ азақ комитетінің Азия жә не Африка жазушылармен байланыс орнатудың тө рағ асы болғ ан. 70 жылдардан–80 жылдардың аяғ ына дейін Кең ес комитетінің Азия жә не Африка елдерімен байланыс орнату тө рағ асының орынбасары болып қ ызмет атқ арғ ан. 70-шы жылдары ә деби дарыны мен азаматтық кө зқ арасы айқ ын кө рінеді. 18 жыл Қ азақ стан шахмат федерациясын басқ арғ ан, мемлекеттің саяси ө міріне де белсенді араласқ ан.

Олжас Сү лейменов 1989 жылдың басында КСРО халық депутатына сайлау алдындағ ы бағ дарламада Қ азақ стан Жазушылар Одағ ында бірінші хатшы болды. Оның бағ дарламасының бірінші пункті-Қ азақ станда атом сынағ ына тыйым салу. 1973 жылы Олжас Сү лейменов кең ес уақ ыты кезінде Қ азақ стан туралы «Жабайы жер» деген ө лең ін жазғ ан, соң ғ ы шумағ ы «Сынақ қ а тыйым салынсын» деп аяқ талады. Ә рине ө лең Семейдегі атомдық полигон сынағ ы туралы. Қ ызу соғ ыс кезінде болғ андық тан ерлік болып саналғ ан. Тек 1949-1963 жылдар аралығ ында жарылғ ан атомдық жә не сутекті бомбалардың қ уаты Хиросимағ а лақ тырылғ ан американың атом бомбасынан 2500 рет қ уатты болғ ан. Ә рине ө лең Семейдегі атомдық полигон сынағ ы туралы. Қ ызу соғ ыс кезінде болғ анда бұ л ерлік болып саналар еді. Тек 1949-1963 жылдар аралығ ында жарылғ ан атомдық жә не сутекті бомбалардың қ уаты Хиросимағ а лақ тырылғ ан американың атом бомбасынан 2500 рет қ уатты болғ ан. Ол аймақ та ү рейлі экологиялық апат тудырды. Халық ақ ыны ө з ө лең дерімен осы жағ дайларды елге жеткізіп, қ арсы тұ рмағ анда басқ а кім жырлар еді.

1989 жылдың ақ пан айында Олжас Сү лейменов Қ азақ стан халқ ына ү ндеуімен теледидардан шығ ады, келесі кү ні Алматыдағ ы Жазушылар Одағ ының ғ имарат алдындағ ы кө терілісте, атомдық бомбағ а қ арсы «Невада-Семей» қ озғ алысын жариялайды. Бір ай ішінде атомдық бомбағ а қ арсылық туралы халық ішінен 4 миллион қ олхат жиналады. Жаз айында Олжас Сү лейменов КСРО халық депутаттарының 1 съезінде қ озғ алыстың мақ саты мен талаптары туралы мә лімдеме жасайды. 1989 жылдың 19 қ азанында Семейде атом сынағ ы тоқ татылғ аннан кейін, 1990 жылдың мамыр айында алғ аш «Ядроғ а қ арсы конгресс» ө тті. Конгресс мемлекеттің қ атысуынсыз ө тті, ө йткені мемлекет пен қ озғ алыстың мақ саттары бір-біріне қ арама-қ айшы келетін, қ оғ ам жарылысты тоқ татуды талап етті, мемлекет жалғ астыруда болды. Қ озғ алысқ а кө мек ретінде шахматтан ә лемнің экс чемпионы Анатолий Карпов Ә лем Фондынан 400000 рубль аударады. Олжас Сү лейменов 1977-1995 жылдар аралығ ында Қ азақ стандағ ы шахмат федерациясының тө рағ асы болғ ан. 1991 жылы 29 тамызында Н. Ә. Назарбаевтің жарлығ ы бойынша мә ң гіге полигон жабылды, содан кейін атом жарылысына қ арсы ә лем бойынша мораторий ө тті: Жаң а Жерде (Ресей), Невадада (АҚ Ш), Муруорада (Франция), Лобнор кө лі (Китай) да атом жарылысы тоқ татылды. Атом жарылысын тоқ тату туралы кө п мемлекеттер ө зара келісім қ ұ рды. Атом жарылысына қ арсы халық қ озғ алысына арнап Жазушылар Одағ ының ғ имарат алдына жазумен гранитты куб қ ойылғ ан.

12 Следующая ⇒