Қазақстандағы сайлау жүйесі.

Атқ арушы органдардың қ ызметін Ү кімет басқ арды. Ал оның қ ұ рылуына Президент тікелей қ атысады. Ө з қ ызметінде Ү кімет Елбасы алдында жауапты ә рі Парламентке есеп беріп отырады. Тікелей жә не ө здері сайлағ ан ө кілдер арқ ылы халық ел басқ ару ісіне қ атыса алады. Қ азақ стандағ ы сайлау республика азаматының ө зінің сайлау жә не сайлану қ ұ қ ыктарын еркін жү зеге асыруга негізделген. Президентті, мә жіліс жә не мә слихат депутаттарын, жергілікті езін-ө зі басқ ару органдары мү шелерін сайлау дауыс берудің қ ұ пиялылығ ы сақ талып, жалпығ а бірдей тө те сайлау қ ұ қ ығ ы негізінде ө ткізіледі. Республика азаматтарының сайлауғ а қ атысуы ерікті. Қ азақ станда жаң а сайлау жү йесінің ең гізілуі қ оғ амның саяси жү йесін одан ә рі демократияландыруғ а едә уір ық палын тигізді. Парламент сайлауы мен оны қ алыптастыруда саяси партиялардың белсенділігі арта тү сті. Партиялық тізіммен дауыс беруге рұ қ сат етілген 2000 жылғ ы соң ғ ы сайлау кезінде бұ л анық байқ алды. Бұ л жағ дай ө з кезегінде елдің саяси ө мірін одан сайын жандандыра тү сті. Мұ ны мынадан кө руге болады: 1998 жылдың соң ы мен 2000 жылдың басында Қ азақ стан Республикасының Ә ділет Министрлігінде «Қ азақ стан азаматтық партиясы», «Қ азақ стан халық тық республикалық партиясы», «Отан» республикалық саяси партиясы, «Қ азақ стан аграрлық партиясы» жө не басқ а да партиялар тіркеуден ө тіп, ө мірге жолдама алды. Алдың ғ ы саяси партиялар мен қ оғ амдық қ озғ алыстардың дү ниеге келуі халық тың қ алың кө пшілігінің саяси сана-сезімін, сондай-ақ саяси мә дениетін қ алыптастыруғ а ық пал етті. Саяси партиялар мен қ оғ амдық ұ йымдар, ұ лттық -мә дени орталық тар мен діни бірлестіктер қ оғ амдық сананың тү рліше тұ старын қ амтыды. Ө йткенмен, бұ лардың ішінде саяси партиялар ғ ана қ оғ ам мен мемлекет арасындағ ы дә некерлеуші буын қ ызметін атқ ара алады. Ө йткені ол, ең алдымен, ө з қ ызметінде қ алың кө пшіліктің мұ ң ын мұ ң дап, жоғ ын жоқ тауы тиіс. Қ азақ стан Республикасы Конституциясына енгізілген соң ғ ы ө згертулер мен толық тыруларғ а сә йкес, ел аумағ ында пропорционалды сайлау жү йесі кіріктіріледі. Қ азақ стан Республикасындағ ы саяси партиялар. Қ азақ станның социалистік партиясы (Қ СП) бұ рынғ ы Коммунистік партияның тікелей мү рагері ретінде 1991 жылы 7 қ ыркү йек кү ні Қ КП-ның кезектен тыс XVIII съезінің шешімдері нә тижесінде саяси сахнағ а шық ты. 1991—1993 жылдары Қ СП ымырашыл саясат ү станып, солшыл-орталық шыл кө зқ араста болып, ық палды болғ анмен ү кімет жү ргізіп отырғ ан саясатқ а ашық келіспеушілік кө рсете қ оймады. 1994 жылдан бастап оппозициялық кө ң іл кү йге ауысып, солғ а ығ ыса тү сті. 1995 жылы партияішілік мә селелердің асқ ынуынан партия басшылығ ы мен облыстық ү йымдардың саяси бағ ытында келіспеушіліктер туып, тұ тас ү йымдар коммунистер жағ ына шығ ып кетті. Қ СП қ азіргі кезде нақ ты кү ші мен ық палының жоқ тығ ынан іске қ абілетсіздігін байқ атуда. «Алаш» Қ азақ станның ұ лттық партиясы (Қ Ұ П) қ оғ амдық ұ йымы алғ ашқ ыда 1991 жылы 4 қ ыркү йекте ө ткен қ ұ рылтай конференциясында Қ азақ станның Республикалық партиясы (Қ РП) болып қ ұ рылды. 1999 жылы 29 мамырда Астана қ аласында Қ РП-ның III съезі болып ө тті, онда Қ РП «Алаш» Қ Ұ П болып ө згертілді. Съезде партияның жаң а Жарғ ысы мен бағ дарламасы қ абылданды, сайланбалы органның қ ұ рамы жаң артылды. «Алаш» Қ Ұ П 1991—1992 жылдары айрық ша белсенділік кө рсетті. 1993—1994 жылдары республикамыз мемлекеттік егемендік алуына орай бірқ атар саяси ұ рандары кө кейкестілігін жоғ алтуына жә не басшылығ ы арасында алауыздык пайда болуына байланысты партияның кө зқ арасы едө уір ө лсіреді. Ол 1995 жылғ ы Парламент, 1999 жылғ ы Елбасы сайлауларына қ атыспады. Қ азақ стан Халық Конгресі партиясы (Қ ХКП) 1989 жылы қ ұ рылып, іле-шала Қ азақ стан аумағ ында басталып, Қ азақ станның халқ ы жә не шетелдер қ ұ лшына қ олдағ ан «Невада—Семей» антиядролық қ озғ алысының базасында дү ниеге келді. Қ ХКП 1991 жылы 5 қ азан ісү ні ө ткен I (қ ұ рылтай) съезінде бекітілді. Республикалық статусы бар Невада—Семей қ озғ алысының кө пшілікке танымалдығ ына байланысты партия алғ ашқ ы кезде ө з жақ тастарын тауып, республиканың қ оғ амдық ө мірінде аса зор белсенділікке ие болды. Алайда 1995 жылдың соң ына карай О. Сү лейменовтың партиялық белсенділіктен қ ол ү зуіне байланысты, Қ ХКП партияішілік ө зінің идеологиялық кө зқ арасын анық тау кезінде кү рделі жағ дайларды бастан кешірді. Қ азақ станның коммунистік партиясы (Қ КП) 1991 жылы қ азан айында XVIII кезектен тыс (тө тенше) съезден кейін қ ұ рылды. Қ КП мү шелері бұ л датаны «ө зін-ө зі таратқ ан партияның қ айта бірігуі» деп, ал ө здерін 1903 жылы қ ұ рылғ ан большевиктер партиясының заң ды мұ рагері деп есептейді. Қ КП-ны қ айта біріктіру шешімі партияның XIX съезінде коммунистердің бір тобының коммунистік партияны социалистік деп ө згертуіне қ арсылық білдіруінен келіп шық ты. Қ КП-ның республикалық статусы бар. Қ олданыстағ ы заң ғ а ө згерістер енгізілуіне байланысты 1997 жылы 17 ақ панда қ айта тіркеуден етті. Ө з қ ызметінің басынан-ақ Қ КП елдің қ оғ амдық -саяси ө мірінебелсене қ атысып келеді. Ә сіресе 1998-1999 жылдары Елбасын сайлау жә не Қ азақ стан Республикасының ө кілетті органдарына депутаттар сайлау кезінде елсулі де тиімді кызмотімен кө зге тү сті. Қ азақ станның азаматтық партиясы (Қ АП) республикалың қ оғ амдық бірлестігінің 1998 жылы 17 қ арашада Ақ тө бе қ аласында І(қ ұ рылтай) жиналысы болып ө тті. Республикалық статусы бар. Ө з қ ызметінің алғ ашқ ы кү нінен бастан Қ АП саяси белсенді ө мір сү руде. Саяси сахнада ө з бетінше еенімді ө рекет етеді. Партияның негізгі мақ саты — Қ азақ стан Республикасының мемлекеттілігін нығ айтуғ а жә не дамытуғ а ү лес қ осу. ««Отан» республикалық саяси партиясы» қ оғ амдын бірлестігі — «Отан» РСП 1999 жылы 19 қ аң тарда Астана қ аласында Қ азақ стан Республикасының Президенттігіне кандидат Н. Ә. Назарбаевты қ олдайтын республикалық қ оғ амдық штаб қ оғ амдық бірлестігінің жалпы жиналысының шешімімен «Отан» республикалық партиясы қ оғ амдык бірлестігі болып ө згертілді. Республикалық статусы бар. Алғ ашқ ы кү ннен бастап партия елдің саяси ө міріне белсене араласты. Дү ниеге келген кү нінен бастап «Отан» РСП, ө зінің ойынша, ө з алдына қ ойғ ан екі басты саяси міндеттерді орындағ ан: қ атаң ұ йымдық структура қ ұ рылды жә не 1999 жылы елдің ө кілетті органдарына парламенттік жә не мә слихаттық орындардың кө пшілігін иемденді.

«Қ азақ станның аграрлық партиясы» (Қ АП) қ оғ амдық ұ йымы — 1999 жылы Астана қ аласында ө ткен қ ұ рылтай съезінің шешімімен қ ұ рылды. Съезд делегаттары ауыл шаруашылығ ын реформалауды қ олдау туралы ойларын білдірді. Республикалық статусы бар. Ол ауыл ең беккерлерінің мү ддесін қ орғ ау, бағ дарламалық жә не жарғ ылық мақ сат-міндеттерін жү зеге асыру, ө зін-ө зі басқ ару принципінде ә рекет етеді. Бү кіл Қ азақ стан қ оғ амының жағ дайыи жақ сартуғ а мү дделі. Қ азақ станның демократиялық партиясы (Қ ДП) қ оғ амдық бірлесті. і 1995 жылы зиялылар тобы қ ұ рғ ан «Азамат» қ оғ амдық қ озғ алысының тікелей мұ рагері. 1999 жылы 27 наурызда Қ ұ рылтай съезі болды Республикалық статусы бар. Елдің қ оғ амдық, ө мірінде партия белсенді бағ ыт ұ станып, кө птеген баспасө з конференцияларында билік қ ұ рылымдарының қ ызметіне байланысты кез келген мә селеге партия басшылығ ының пікірін білдіреді, тығ ырық тан шығ удың ө зекті мә селелері мен шаралары туралы ө з ойын ортағ а салады. 2004 жылм. і сайлауғ а катысқ ан жок. ''«Ауыл» шаруа социал-демократиялық партиясы» («Ауыл» ШСДП) цогамдық бірлестігі — 2000 жылы 30 қ аң тарда I съезі (қ ұ рылтай) болды. Республикалық статусы бар. Партия аграрлық партиямен шынайы идеологиялық келіспеушіліктер негізінде қ ұ рылды, аграрлық партия ауыл тұ рғ ындарының емес, «делдал капитал» мү ддесін қ орғ айды. Қ азақ стан патриоттары партиясы (Қ ПП) — 2000 жылы қ ұ рылғ ан, негізгі мақ саты — Қ азақ стан халық тарының ұ лттық қ айта ө рлеуі мен қ алыптасуын, еліміздің тұ рақ ты дамуын кө здейді. Қ азақ станның демократиялық «Ақ жол» партиясы (Қ ДП) — 2002 жылы қ ұ рылғ ан, Қ азақ станды одан ә рі демократияландыру мә селелерін талқ ылауғ а белсене атсалысуда. 2004 жылғ ы сайлауда Мә жіліске 1 мандатқ а ие болғ ан. «Руханият» партиясы — 2003 жылдың қ азан айында тіркелген. Партияның ә леуметтікнегізі — білім жә не денсаулық сақ тау, ғ ылым мен мә дениет салаларының қ ызметкерлерінен қ ұ рылғ ан. Парти» жоғ ары адамгершілікті, рухани бай қ оғ ам қ ұ ру міндетін алғ а койыи отыр.

Республикалық «Асар» партиясы — 2003 жылдың қ азан айында қ ұ рылды. Идеялық тү ғ ырнамасы «Қ азақ стан—2030» стратегиялық даму бағ дарламасына сә йкес келеді, негізінен, ол билік орындары меп қ оғ амның назарын халық тың ә леуметтік мө селелері мен ө мірлік мұ қ таждарына аударады.

1991 жылдан 2004 жылғ а дейінгі кезең де Қ азақ станда кө ппартиялық жү йе қ алынтасты. Оның жолғ а койылуында Республика Президенті Н. Ә. Назарбаев ү лкен рө л атқ арды. Оның қ олдауымен кө птеген демократиялық партиялар қ ұ рылып, елде саяси жағ дайдың дамуы қ оғ амды нығ айтуғ а негіз салды.

Кө ппартиялық жү йенің қ ұ рылуы Қ азақ стан Республикасында сайлау жү йесінің дамуына ө сер етті. Қ азақ станда депутаттық қ а кандидаттар ұ сыну қ ұ қ ығ ына сайлау ұ жымдары ғ ана ие емес, ө зін-ө зі ұ сыну арқ ылы азаматтардың ө здері де ұ сына алады.

2006 жылғ ы 22 желтоқ санда Астанада ө ткен Республикалық саяси «Отан» партиясының кезектен тыс X съезінде жаң а саяси ү йым — «Нұ р-Отан» Халыктық демократиялық партиясы қ ұ рылып, оның қ ұ рамына «Қ азақ станның азаматтық партиясы» мен «Қ азақ станның аграрлық партиясы» жө не «Асар» партиясы кірді. 2005 жылы 4 желтоқ санында ө ткен Қ азақ стан Республикасы Президентін сайлау. 2005 жылғ ы 25 казан кү ні сайлау алды ү гіт насихат жұ мыстары басталды. Қ азақ стан Республикасының Президенттігіне ү міткер ретінде 5 адам: Ерасыл Ә білқ асымов, Ә лихан Мұ хамедұ лы Бә йменов, Мэлс Хамзаұ лы Елеусізов, Нурсултан Ә бішұ лы Назарбаев, Жармахан Айтбайұ лы Тұ яқ бай дауысқ а тү сті. Орталық Сайлау комиссиясы сайлау алды ү гіт-насихат жұ мыстарының жү ргізілу Ережесін жө не сайлаудың ақ паратпен қ амтамасыз етілуін анық тап, кандидаттарғ а мемлекет есебінен берілетін басылым аумағ ы мен эфирден берілетін уақ ыт бө ліп отыратын. 2005 жылғ ы 4 желтоқ санда Қ азақ стан Республикасының Президентін бү кілхалық тық сайлау ө тті. Сайлауғ а жалпы есеппен млн 871 мың 571 адам (яғ ни 76, 78% сайлаушылар) қ атысты.

2005 жылдың 6 желтоқ санында Қ азақ стан Республикасы ОСК (Орталық Сайлау комиссиясы) республикада Елбасын сайлаудың қ орытындыларын ресми тү рде жария етті. Нұ рсұ лтан Ә бішұ лы Назарбаевтың кандидатурасына сайлаушылардың 91, 15%-ы дауыс I берді.

Сайлау кү ні 1605 бақ ылаушылар, соның ішінде 403 шетелдік БАҚ ө кілдері сайлау учаскелерін аралады. Олар ө здерінің есептерінде, Қ азакстандағ ы сайлаудың заң ғ а еш қ айшылық сыз, қ алыпты, ресми жағ дайда ө ткенін ерекше атап ө тті.

Сайлау қ орытындысын есептегенде де ешқ андай жө нсіздіктер болмағ аны тіркелді. Жалпы, халық аралық бақ ылаушылардың айтуынша, Президент сайлауы Қ азақ стан Республикасының сайлау туралы заң ына сә йкес ө ткізіліп, еркін, жариялы жағ дайда ө ткен сайлау деп бағ аланды. 2005 жылғ ы 7 желтоқ санда Қ азақ стан Республикасы Орталық Сайлау комиссиясының шешімімен Н. Ә. Назарбаев Қ азақ стан Республикасының Президенті болып тіркелді. 2006 жылдың 11 каң тарында Президентті ұ лық тау рә сімі ө тті

Сайлау жү йесі ұ ғ ымы ә детте екі — тар жә не кең мағ ынада қ олданылады. Кең мағ ынада сайлау жү йесі дегеніміз — Қ азақ стан Республикасындағ ы сайлауды ө ткізу мен ұ йымдастыруғ а байланысты туындайтын қ оғ амдық қ атынастар жү йесі. Оғ ан сайлау комиссияларын қ ұ ру мен олардың қ ызметі, сайлау округтерін, учаскелерін қ ұ ру, сайлау алдындағ ы ү гіт-насихат, сайлаудың қ орытындыларын анық тау, т. б. жатады. Tap мағ ынада сайлау жү йесі дегеніміз — сайлауғ а қ атысқ ан кандидаттардың немесе саяси партиялардың жең імпаздарын анық тау жү йесі. Бү гінгі таң да ә лемде мажоритарлық жә не пропорционалды сайлау жү йелері кең тарағ ан.

Мазмұ ны

1 Мажоритарлық сайлау жү йесі

2 Пропорционалды сайлау жү йесі

3 Қ азақ стан Республикасының сайлау органдары

4 Сайлау комиссияларының қ ұ қ ық тары мен міндеттері

5 Сайлау округтері

6 Сайлау учаскелері

12 3 4 5 Следующая ⇒