5. Баланың өсіп дамуына әсер ететін факторлар.

⇐ ПредыдущаяСтр 2 из 2

5. Баланың ө сіп дамуына ә сер ететін факторлар.

Баланың дамуына ә сер ететін факторлар:

Тұ қ ым қ уалаушылық

Ә леуметтік орта

Тә рбие

Тұ қ ымқ уалаушылық - ұ рпақ тың ата-ананың биолониялық ұ қ састығ ын елестетуі.

Орта- адам дамуына табиғ ижә не ә леуметтік орта ық пал жасайды.

Табиғ и орта- бұ л тү рлі табиғ ат жағ дайының адам тұ рмысына қ ызметіне ық пал жасауы.

Ә леуеттік орта-жеке адамның мінез-қ ұ лқ ының дамуына ық пал жасайтын ә леуметтік қ атынас, олардың кө п қ ырлы іс-ә рекеттері.

Даму-жеке адамды жетілдірудің ө те кү рделі жә не диалектикалық процессі. Баладан анадан туа біткен белгілі идеялар мен тү сініктер жә не ө жет, жұ мсақ немесе байсалды мінез болмайды. Баланың адамгершілік, ә уестік, белсенділік жә не батылдық сияқ ты қ асиеттері даму процесінде қ алыптасады.

6. Мектепке дейінгі жастағ ы баланың психикалық дамуы.

3-тен 6 жасқ а дейінгі аралық ты мектепке дейінгі кезең деп есептейді. Бұ л кезде бала алғ ышқ ы кезең мен салыстырғ анда тез ө сіп, салмағ ы тез артады. Жоғ ары жү йке жү йесінің дамуы да жоғ арылайды, бойының ө суінде де ө згерістер байқ алады. Мысалы, 5 жасында 6-7 см-ге артса, 6 жаста 7-8 см ө ссе, 7 жасында 10см ө седі. Баланың кеуде клеткасының ө суіне байланысты аяғ ы мен дене пропорциясы ө згереді. Бұ лшық еттері дамиды, денесі кішкене кезең мен салыстырғ анда сымбатты бола бастайды. Қ имыл қ озғ алысының дамуы бұ лшық етінің дамуына ү лкен ә серін тигізеді. Сонымен қ атар қ анайналым жү йесінің жұ мысында да ө згерістер байқ алады. Жү регінің кө лемі 4 жас пен 1 жасты салыстырғ анда 4-5 есе артады. Сә билік кезең мен салыстырғ анда қ ан тамырларының соғ уы да жиілейді. 5-6 жаста қ ан тамырларының соғ уы тө мендейді, бірақ ересек адаммен салыстырғ анда баланың қ ан тамырының соғ уы жиі болады. 7 жасқ а келгенде бас миы салмағ ы артады, яғ ни 3 жаста 1200 грамм болса, 7 жаста 1250 грамм болады. 3 жасқ а дейін баланың екінші сигналдық системасының дамуы психикасының дамуына ө зіндік сепігін тигізеді. Ө йткені бала қ ұ рбы-қ ұ рдастарымен, айналасындағ ы ү лкен адамдармен жиі-жиі тілдік қ арым-қ атынаста болады, бұ ның ө зі баланың логикалық ойлауына ерік сапасы мен есінің, қ абылдауы мен қ иялының, зейінінің дамуына ә сер етеді. Соның нә тижесінде баланың алдың ғ ы кезең дермен салытырғ анда қ оршағ ан ортамен қ арым-қ атынасы артып, жас кезең іне тә н ө зіндік ерекшелігі қ алыптасады.

3 жастан кейінгі кезең сә билік кезең нен мектепке дейінгі ө ту кезең і деп есептеледі. Осы кезде бала заттармен ө з бетінше ә рекет етуге талпынады, бірақ ә лі де болса ү лкендер тарапынан қ амқ орлық кү теді. Сө йлеуі дұ рыс дамып жетілуіне байланысты, сө зі анық емес, тү сініксіз болады.

3 жастан жоғ ары қ арай сө здік қ оры дамып, ө зінің ана тіліндегі барлық сө здерді мең геріп, тү сінеді, тілдік қ арым-қ атынасы жоғ ары сатығ а кө теріледі. Ойлауы кө рнекі амалдық, бейнелік болып, кейбір мә селені ө здігінен шешіп ой қ орытындысын шығ ара алады. Баланың санасының мазмұ ны кү рделеніп, 3 жастың соң ына қ арай мазмұ ндық рө лдік ойындар ойнайды.

4 жасқ а келгенде денесінің бұ лшық етінің кү ші артып, ептілігі, икемділігі, қ озғ алысқ а икемділігі байқ алады. Доптың немесе басқ а бір заттарды нысанағ а лақ тырып қ ағ ып алуды ү йренеді, бірақ кө ргені мен естігенін ұ зақ есінде сақ тап, ө з мағ ынасында тез жаң ғ ыртып бере алмайды. Рө лдік ойындарын да кү нделікті кө ріп жү ргендерін ғ ана бейнелейді.

5 жасқ а келгенде қ имыл-қ озғ алысының нақ ты дамуына байланысты, жү ру, жү гіру, секіру, қ абырғ адан ө рмелеу, ең бектеу, шаң ғ ы, шана, велосипед тебуді ү йренеді. Ү лкендермен еркін қ арым-қ атынас жасауына байланысты баланың граммматикалық сө здік ө оры молайып, тә рбиешінің айтқ ан сө здерін жақ сы тү сініп, оғ ан ө зінің тү сінігі бойынша жауап береді. Осы кезде тә рбиешінің тапсырмасын жә не қ арапайым ең ьек ә рекеттерін де орындайды. Ү лкендердің басшылығ ымен кө птеген ә дет-дағ дыларды мең геру де бала психикасының дамуына кө п ық палын тигізеді. Ертегі дә не ә ң гімедегі кейіпкерлерге ө зінше бағ а беріп, талдау жасайды, соның нә тидесінде қ иял, ойлау, есте сақ тауының дамығ андығ ын байқ аймыз. Бала ұ жыммен бірігіп, ойнап, ең бек ә рекеттерінің нә тижесінде ө зінің жасағ ан жұ мысына эмоциялық бағ а беріп, эстетикалық талғ амы артады. Бала 6 жасқ а келгенде ерекше қ арқ ынмен дамып, дене бітімі кү рделенеді, Барлық органдарының жұ мыс істеу қ абілеті артады, оқ у ә рекетін орындағ анда да, қ ағ аз-қ арындашпен де еркін ә рекет ете алатын болады. 6 жасқ а келгенде сө здің тура жә не жанама мағ ынасын тү сінеді. Бұ л жаста ойынның мазмұ ны кү рделеніп, ө мірдегі барлық шындық ты бейнелеуді кө здейді.

7. Нә рестелік кезең дегі анатомиялық ерекшеліктері

Нә ресте – бір жасқ а дейінгі сә би. Нә рестенің алғ ашқ ы бір жылы дү ниеге келу кезең іне (алғ ашқ ы 4 апта) жә не емшектегі кезең ге (1 жас толғ анғ а дейін) бө лінеді. Нә рестені анасының организмінен тыс ө мір сү руге бейімдеу ү шін оның организмінің кө птеген органдары мен жү йелерінің қ ызметін ө згертуге тура келеді. Мерзімінде туғ ан сә бидің салмағ ы 3, 0 – 3, 7 кг, бойының ұ зындығ ы 50 – 52 см, басының шең бері 34 – 35 см, кеуде шең бері 34 – 36 см болады. Жас Нә рестенің терісі ү лбіреген жұ мсақ келеді де дұ рыс кү тілмеген жағ дайда тері қ атпарлары базданып ірің дей бастайды. Сү йектерінде тұ з аз болғ андық тан, майысқ ақ келеді. Сә бидің кү тімі дұ рыс болмаса (мысалы, Нә рестені жастық қ а отырғ ызса, аяғ ына ерте тұ рғ ызса), сү йектері тез қ исаяды. Бас сү йегі онша жетілмей туады, оның қ осылғ ан жігі жұ мсақ, былқ ылдап тұ рады, оны ең бегі (ол 9 – 14 айда қ атаяды) деп атайды. Басында шашы (2 см-дей), тырнақ тары қ атты болады. Қ асы, кірпігі кө п білінбейді. Сә билердің ө кпесі мен тыныс алу органы, бұ лшық еттері онша жетілмегендіктен, ересек адамдарғ а қ арағ анда ауаны кө п қ ажет етеді. Нә рестенің жү йке жү йелері нашар жетіледі. Олар тә уліктің кө п уақ ытын ұ йқ ымен ө ткізеді, тек тоң ғ анда, жаялығ ы су болғ анда не іші кепсе ғ ана оянады. Дені сау бала 6 – 8 айлығ ында тіс жарады. Бұ л кезде сә билерде іштен туа біткен рефлекстер (сору, жұ ту, жан-жағ ына қ арау, ұ стау, т. б. ) дамиды. Олар дә мді жақ сы айырғ анымен, иіс сезу, кө ру, есту қ абілеттері ө те тө мен болады. Бірақ қ атты жарық қ а не айқ айғ а сә билер мазасызданып, жылап жауап қ айтарады. Олардың организмі анасынан алғ ан иммунитеттің нә тижесінде кейбір жұ қ палы ауруларды қ абылдамайды. ^[1] Алғ ашқ ы балалық шақ. (Нә ресте-бал бө бек) - Ө мірге жаң а келген нә ресте кү н санап ө сіп отырады. Мә селен, оның ө суі туғ ан кезіндегісімен салыстырғ анда бір жыл ішінде 25 процент ө седі. Нә рестенің сү йегі бірте-бірте қ атайып, бірақ ол ә лде де жұ мсақ шеміршек тә різді майысқ ақ келеді. Ө йткені оның сү йегінде бор мен тұ з қ ышқ ылы жеткіліксіздеу болады. Организмнің ү здіксіз ө сіп, дамуы - ө зара тығ ыз байланысты болатын процесс. Балалардың жас ерекшелігіне байланысты тү рлі мү шелер мен жү йелердің даму қ арқ ыны бірдей болмайды. Мә селен, адамның сү йек, буын жү йелерінің дамуы жиырма жасқ а таман, кө з бен есіту қ ызметінің дамуы жеті он жас шамасында аяқ талады. Нә рестенің жү йке жү йесінің даму қ арқ ыны да айтарлық тай болады. Алғ ашқ ыда жаң а туғ ан нә рестеде кейбір шартсыз рефлекстер боолады да(тамақ, қ озғ алыс, бағ дар т. б. ) кейін олар кө бейе тү седі. Шартты рефлекстер екі-ү ш жетіден кейін пайда бола бастайды. Екінші айда баланың барлық анализаторында шартты рефлекстер жасалуғ а мү мкіншілік туады. Мә селен, екі айлық бала жай суды тә тті судан, ал ү ш айлық бала тә ттіні тұ здан, сондай-ақ кейбір нә рсенің иісін ажырата алады. Тө рт айлық бала айналасына кө з тоқ татады, ү йдегі адамдарды бө тен кісілерден ажырата бастайды. Бес айда кө збен қ олдың координациясы қ июласады да, бала тө ң ірегіндегі нә рсенің бә ріне ұ мтылады, оны аузына апарады. Алты-жеті айлық балада ү лкендерге еліктеу бастаудың элементтері(алақ аның бір-біріне соғ у, ырық ты қ озғ алыстар жасау т. б. ) ересектер айтқ ан сө здерге ұ қ сас дыбыстар шығ аруы байқ алады. Шартты рефлекстердің анализаторларда пайда бола бастауымен нә рестелік кезең аяқ талады. Бірінші жарты жылдық та ми қ абығ ында тежелудің барлық тү рлері кө рінеді. Бұ л жағ дайдың тә рбие процесі ү шін ерекше маң ызы бар екендігі белгілі. Жарты жастан былай қ арай балада < < Бұ л не? > > рефлекстері қ ауырт дамиды. Қ ол сипай-сезу анализаторының қ ызметін атқ аруғ а кө шеді. Мұ ның ө зі нә рселерді ұ стай білу, отыру, ең бектеуге, айналасындағ ылармен қ арым-қ атынас жасауғ а мү мкіндік береді. Олар ү лкендердің сұ рауларына жауап қ айтаруғ а тырысады.

⇐ Предыдущая 12