1. Темперамент туралы теориялар.

Темперамент жө нінде тү сінік.

Темперамент – 25 ғ асырдан бері ғ ылыми ойды қ ызық тырғ ан мә селелердің бірі. Оғ ан деген қ ызығ ушылық тың тө ркіні – адамдар бойында болатын дара ө згешеліктер. Ә р адамның, баланың жан дү ниесі ө з алдына бір болмыс. Оның қ айталанбастығ ы, бір жағ ынан, адам тә нінің биологиялық жә не физиологиялық қ ұ рылымы мен дамуына байланысты болса, екіншіден - ә леуметтік ерекше байланыстар мен қ атынастарғ а негіз бола алуында. Темперамент адамның биологиялық сипатынан кө рінеді. Адамдар арасындағ ы кө птеген психикалық айырмашылық тар: эмоция терең дігі, қ арқ ындылығ ы, тұ рақ тылығ ы, ауыспалы – қ озғ алғ ыштығ ы – бә рі осы темперамент табиғ атымен тү сіндіріледі. Дегенмен, осы кү нге дейін темперамент мә селесінің шешілмеген, талас – тартысты қ ырлары баршылық. Бірақ проблемағ а байланысты кө зқ арастардың кө пшілігіне қ арамай, ғ алымдардың бә рінің мойындайтыны: темперамент – жеке адамның ә леуметтік тұ лғ а ретінде қ алыптасуының биологиялық, яғ ни табиғ и ірге тасы. Темперамент кө біне адамғ а тума берілген ә рекет – қ ылығ ының ұ дайы қ озғ алыстағ ы сипатын белгілейді. Сондық тан, темпераменттік қ асиеттер басқ а психикалық қ ұ былыстарғ а қ арағ анда тұ рақ танғ ан, ө згеріске келе бермейді. Назар аударарлық тай ерекшелік, темпераменттің ә рқ илы қ асиеттері бір – бірімен кездейсоқ қ осылмай, заң дылық тар негізінде тү рлі темпераменттің белгілі қ ұ рылымын тү зеді. Сонымен, темперамент – адамның психикалық ә рекетінің нақ ты динамикасын айқ ындайтын психиканың дара қ асиеттерінің жиынтығ ы. бұ л психикалық ерекшеліктер адамның барша іс - ә рекетінде оның мазмұ ны, мақ саты жә не себеп – салдарына тә уелсіз бір қ алыпты кө рінеді. Есейген шақ та да, ө згеріске тү спей, ө зара байланыста темперамент кейпін ө рнектейді. Темперамент тү рінің жақ сы не жаманы болмайды. Олардың ә рқ айсысы ө зінің ұ намды тараптарына ие, сондық тан басты назар темпераментті реттеп, тү зетү ге қ аратылмай, нақ ты іс - ә рекетте оның тиімді жақ тарын саналы ә рі ө з орнымен пайдаланудың жолдарын табуғ а бағ ытталғ аны жө н. Адам ежелден – ақ ә рқ илы тұ лғ алардың психикалық бітістерін айыра танумен, олардың барлығ ын жалпыланғ ан аз санды саналық бейнелер бірігін психология тарихында алғ ашқ ыдан темперамент типтері деп аталады. Темпераменттің бұ л бірігімдік жү йесі ө мірлік іс- ә рекет Тұ рғ ысынан ө те тиімді, себебі оны пайдалана отырып, нақ ты тұ рмыстық жағ дайларда белгілі темперамент типіне жататын адамның болашақ ә рекет – қ ылығ ын кү ні ілгері пайымдауғ а болады.

1. Темперамент туралы теориялар.

Темперамент жө ніндегі ғ ылымның ірге тасын қ алағ ан ежелгі грек дә рігері – Гиппократ. Оның тұ жырымы бойынша, адамдар тө рт «дене шырындарының » - қ ан, шырыш, ө т, запыран - ө зара қ атынасымен ажыратылады. Осы психологиялық тағ ылымды арқ ау ете отырып, ежелгі дү ние дә рігері Клавдий Гален алғ ашқ ы рет темперамент тү рлеріне ғ ылымдық сипат берді. Гален темперамент тү рін жоғ арыда аталғ ан шырындырдың бірінің басымдылығ ымен байланыстырды.

Ол біздің заманымызғ а дейін жеткен темперамент атауларын белгіледі: сангвиник (sangius – қ ан), флегматик(phlegma – шырыш), холерик( chole - ө т), меланхолик(melaschole – запыран). Гален ендірген бұ л ғ ажайып жаң алық кейінгі жү зжылдық тар желісінде кө птеген ғ алымдар ізденісіне кү шті ық палын тигізді.

Ежелгі дә уірлерден бастап зерттеушілер адамдардың дене қ ұ рылымы жә не физиологиялық қ ызметінің ерекшеліктерімен сай келетін кө п тү рлі ә рекет – қ ылық тарды тастап, ретке келтіруге ат салысты. Осығ ан орай темпераменттің кө п тү рлі типологиясы қ алыптасты. Бұ лардың ішінде назар саларлық тай тип – адамның дене қ ұ рылымына байланысты дараланып, тума темперамент қ асиеттеріне негізделген – конституциялық типология (Э. Кречмер). Бұ л теорияның мә ні: ә р адам ө з дене қ ұ рылымына орай ө зіндік психикалық ерекшелікке ие. Осыдан, дене мү шелерінің сырттай ө лшемдеріне байланысты тө рт конституционалды психикалық тип белгіленген:

1Лептосоматик- бойшаң, нә зік денелі, тар иық ты, қ ол-аяғ ы ұ зын, сидыйғ ан.

2 Пикник- мығ ым, сезімшең, кіші не орта бойлы, қ арны қ ампиғ ан, домалақ бас.

3Атлетик- бұ лшық еттері кү шті дамығ ан, денесі мығ ым, берік, ұ зынша не орта бойлы, кең иық ты, жамбас сү йектері тартылғ ан.

4 Диспластик-дене бітімі қ исынсыз. Бұ л адамдар ә рқ илы мү шелік зақ ымдарғ а ұ шырағ андар.

Жоғ арыда баяндалғ ан конституциялық типология теориясының негізін қ алағ ан- Э. Кречмер. Бұ л теория Батыс Европада кең қ олдауын тапты. Ал осы теорияны арық арай жалғ астырғ ан У. Шелден болды. Сонымен, ә р адамның темпераменті ә ртү рлі, соғ ан байланысты адамдар да ә ртү рлі.

12 3 4 5 Следующая ⇒