Арғымаҡ ат юл башлар

Аҙ һ анлы миллә ттә рҙ е теленә н айырыу-яҙ ҙ ырыу сә йә сә те бик ентекле уйланылып, һ ү ҙ кө сө нө ң тә ьҫ ире, атай-ә сә йҙ ә рҙ ең кү ң ел нескә леге иҫ ә пкә алынып аҡ рынлап ҡ ына Аң ғ а һ алынғ ан. Иң хә йлә ле алым — балаларын туғ ан телдә уҡ ытыуҙ ан атай-ә сә йҙ ә рҙ ең ү ҙ ҙ ә ренең “баш тартыуы” тураһ ында уйҙ ырмалар таратыу. Сө нки “донъяғ а тыуғ ан һ ә р бала юғ ары уҡ ыу йортона инергә тейеш, ә унда рус телен белмә һ ә ң, инеп булмай. Рус телен яҡ шы белеү ө сө н мотлаҡ туғ ан телде оноторғ а кә рә к, сө нки ул артыҡ тел, ауылды сыҡ ҡ ансы ғ ына эшкинә, унан кә рә кмә й ҙ ә, юғ ары белемле булыу ө сө н тотҡ арлыҡ яһ ай”. Ошондай фекер һ алына атай-ә сә й зиһ ененә. Ундай фекергә мө киббә н ышанғ ан атай-ә сә йҙ ә р бер нә мә не аң ламай – туғ ан телдә н яҙ ҙ ырыу – кү ң ел нурынан, кү ң елгә ял биреү, эске донъяны сә лә мә тлә ндереү сараһ ы булғ ан туғ ан моң дан да айырыу ул.

Беҙ быуын-быуындан ҡ андан ҡ анғ а кү сә килгә н тә биғ и һ ә лә тебеҙ ҙ е лә ү ҙ туғ ан телебеҙ аша асырғ а, ү ҫ терергә, бойомғ а ашырырғ а — ябай ғ ына итеп сағ ыштырып ә йткә ндә, йоҙ аҡ ты ү ҙ асҡ ысы менә н асырғ а тейешбеҙ. Туғ ан телдә н яҙ ыуҙ ың бала аң ына кире тә ьҫ ир яһ ауын тә биғ ә т иҫ тә тотҡ ан һ ә м кешегә сиклә ү һ еҙ телдә р ө йрә неү һ ә лә те биргә н. Кеше ү ҙ йә шә йеше ө сө н нисә тел кә рә к, барыһ ын да ө йрә нһ ен. Тик туғ ан теленә н яҙ маһ ын, балаларын да был ү ҙ ен-ү ҙ е дауалау мө мкинлегенә н мә хрү м итмә һ ен. Кешелек донъяһ ы йә шә йешендә туғ ан телдең ә һ ә миә те баһ алап бө ткө һ ө ҙ. Тә биғ ә т биргә н иҫ китмә ле мө ғ жизә ул – туғ ан тел. Туғ ан тел – ул тойғ о теле, моң теле. Беҙ туғ ан телдә һ ө йлә шеп туғ анлыҡ тойғ оһ он яҡ ынайтабыҙ, туғ ан телдә йырлап шатлыҡ ишә йтә беҙ, ҡ айғ ы тарҡ атабыҙ, кү ң ел сафландырабыҙ. Ә кү ң ел сә лә мә тлегенең физик сә лә мә тлеккә тә ьҫ ире иҫ китмә ле. Быны медик-ғ алимдар кү птә н иҫ бат иткә н.

Ә ммә совет идеологтары телдең ә һ ә миә тен шул тиклем тарайтты, ә йтерһ ең, тел - фә ҡ ә т аралашыу сараһ ы ғ ына. Ә лбиттә, тел – аралашыу сараһ ы ла. Ә ммә был уның анатомик функцияһ ы, ҡ улланылышы. Танау – тын алыу, кү ҙ – кү реү сараһ ы тигә н һ ымаҡ тө шө нсә. Тел бындай ғ ына функция ү тә й икә н, бө тә донъя халҡ ын бер генә аралашыу теленә кү сереп тә була. Лә кин ул саҡ та инде һ ә р миллә ттең рухи донъяһ ының асҡ ысы булып торғ ан туғ ан теле булмаһ а, ул юҡ ҡ а сыҡ ты тигә н һ ү ҙ. Ү ҙ рухи донъяһ ы булмағ ан миллә т ҡ ол хисабында ҡ ала. Ү ҙ телендә ү ҙ мә ҙ ә ни, сә нғ ә т, ә ҙ ә би ҡ аҙ аныштарынан кү ң ел ялы ала алмағ ан кеше башҡ а миллә ттә рҙ ең рухи ҡ аҙ анышынан ял алып маташырғ а мә жбү р була. Был иһ ә асыҡ ҡ анда тоҙ һ оҙ аш ашау менә н бер. Һ ө ҙ ө мтә лә кешенең йә шә ү маҡ саты фә ҡ ә т матди байлыҡ туплауғ а ғ ына ҡ айтып ҡ ала. Ундайҙ ар менә н идара итеү кү пкә ең ел, сө нки улар ү ҙ ҙ ә ренең рухи ихтыяжын ҡ ә нә ғ ә тлә ндереү ө сө н бер ни ҙ ә талап итмә й, уларҙ ы кү берә к аҡ са йә ки маҡ тау ҡ ағ ыҙ ы менә н дә алдаштырырғ а мө мкин. Шуның ө сө н дә аҙ һ анлы миллә ттә рҙ е туғ ан телһ еҙ, рухи донъяһ ыҙ ҡ алдырыу сә йә сә тен ү ткә реү юлдары уйлап табылғ ан да инде. Ҡ атнаш ғ аилә лә р маҡ тала, уларҙ ан тыуғ ан балалар вундеркинд була, тигә н уйҙ ырмалар таратыла... (Ҡ атнаш миллә тле ғ аилә нә н тыуғ ан балалар вундеркинд булып, фә н ө лкә һ ендә бө йө к асыштар яһ ауғ а һ ә лә тле булһ а, Япония ә ллә ҡ асан артта ҡ алып, Волга буйындағ ы республикалар, бигерә к тә ҡ атнаш ғ аилә лә р ҡ ороу яғ ынан иң юғ ары кү рһ ә ткестә ргә ө лгә шкә н башҡ орттар, алда барыр ине). Бө йө к комсомол тө ҙ ө лө штә ре, сиҙ ә м ер ү ҙ лә штереү, ауыл ерҙ ә рендә совхоздар ойоштороп, ситтә н башҡ а миллә т кешелә ренә н белгестә р саҡ ырып, мә ктә птә рҙ е рус теллегә ә йлә ндереү, мә ктә птә рҙ ә музыка дә рестә рен фә ҡ ә т рус программаһ ы буйынса ғ ына алып барыу, туғ ан республикаң дың, туғ ан халҡ ың дың тарихын ө йрә нмә ү, ө йҙ ә ғ аилә теле итеп рус теленә ө ҫ тө нлө к биреү ҙ е талап итеү һ ә м башҡ а юлдар менә н ө лгә штелә р был “юғ ары” кү рһ ә ткескә...

Рә сә й халыҡ тарын рус теллегә (ошо урында бер терминғ а аң латыу бирергә кә рә к: руслаштырыу тип ә йтеү һ ис кенә лә дө рө ҫ тү гел, сө нки бер миллә тте икенсе миллә ткә бер ваҡ ытта ла ә йлә ндереп булмай, телен генә ү ҙ гә ртергә мө мкин, ә миллә т булмышы шул кө йө ҡ ала) ә йлә ндереп маташыуҙ ан рус халҡ ына отош булдымы? Юҡ. Ул, ҡ уйы һ ө ткә һ ыу ҡ ушып кү бә йткә н кеү ек, һ ан яғ ынан артһ а ла, сифатын юғ алта барҙ ы. Совет власы йылдарында донъяның алтын фондына мә ҙ ә ниә т ө лкә һ ендә лә, сә нғ ә ттә лә, ә ҙ ә биә ттә лә классик ә ҫ ә рҙ ә р бармаҡ менә н генә һ анарлыҡ ө ҫ тә лде. Рус телле башҡ а миллә т кешелә ре рус халҡ ы сә нғ ә тенә н, ҡ аҙ аныштарынан файҙ алана ғ ына ала, нигеҙ ҙ ә, ниҙ ер ө ҫ тә й алмай. Ошо хә ҡ иҡ ә тте аң латыусыларҙ ы миллә тселектә ғ ә йеплә нелә р. Даими пропаганда ү ҙ енекен итте, һ ә м ә леге кө нгә тиклем туғ ан телен инҡ ар итеү селә р, балалары менә н фә ҡ ә т рус телендә генә һ ө йлә шеү се юғ ары белемле, ә ммә миллә тен инҡ ар итеү се белгестә р арта бара. Шуныһ ы ифрат ҙ ур ү кенес тыуҙ ыра - улар ү ҙ арттарынан башҡ орт миллә тле нә ҫ ел ҡ алдыра алмай.

Тә биғ ә т тө рлө -тө рлө ағ астар, ү ҫ емлектә р, ҡ оштар, хатта бө жә ктә р һ ә м башҡ а емештә рен бар итеп, һ ә р береһ енә ү ҙ енсә лек һ ә м тә ғ ә йенлә неш бү лгә н икә н – уның артабан да буталмай йә шә ү е хаҡ ында хә стә рлек кү ргә н.

⇐ Предыдущая 1 2 3 456 7 8 9 10 Следующая ⇒