Нивелирлік белгілер. Тахеометр

Нивелирлік белгілер

Нивелирлік белгілер – геометриялық нивелирлеу пункттерін жергілікті жерде белгілеу жә не бекіту ү шін орнатылатын белгілер. Нивелирлік белгілер тұ рақ ты жә не уақ ытша, сондай-ақ іргетастық жә не грунттық реперлер, қ абырғ алық жә не шойын маркалар мен реперлер жә не т. б. болып бө лінеді.

Секстант]

Секстант — тең іздік жә не авиациялық астрономияда қ олданылатын астрономиялық бұ рыштарды ө лшейтін қ ұ рал. Мұ ның кө мегімен аспан шырақ тарының биіктігін жә не жердегі нү ктелердің арасындағ ы бұ рыштарды ө лшейді. Бақ ылау уақ ытында секстантты ешқ айда бекітпей қ олда ұ стайды.

Секстант

Секстант аспан шырағ ының кө кжиекү стіндегі биіктігін, сондай-ақ, аспан шырақ тарының арасындағ ы бұ рыштық қ ашық тық тарды ө лшеуге арналғ ан бұ рыш ө лшеуіш кө не астрономиялық аспап, ол 17 ғ асырдың соң ынан бастап қ олданылмайды.

Тахеометр

Тахеометр (грек. tachyc, tacheos – шапшаң жә не …метр) – тахеометрлік тү сіру кезінде қ олданылатын геодезиялық аспап. Тахеометр арқ ылы белгілі бір нү ктенің (пикеттің ) бақ ылаушы тұ рғ ан (прибор орналасқ ан) нү ктемен салыстырғ андағ ы горизонталь жә не вертикаль бұ рыштары, қ ашық тығ ы жә не ө сімшесі (h) анық талады. Тахеометрлер дө ң гелектік, номограммалық, авторедукциялық жә не ішкі базалық болып ажыратылады. ^[1]

№2 Биіктікті ө лшеу

Ағ аштың биіктігін немесе кез келген басқ а нысанды кө лең ке, немесе айна, тікбұ рышты ү шбұ рыш арқ ылы анық тау.

1) Ағ аштың немесе кез-келген нысанның биіктігін, оның бойы мен кө лең ке ұ зындығ ы тұ рғ ысынан биіктігін анық тау ә дісі.

Егер жазық жерде ө з кө лең кең нің ұ зындығ ын қ адаммен ө лшей алсаң ыз онда былай пропорция жасауғ а болады AK / ak = KE / ke мұ нда AK - ағ аштың биіктігі (B), KE ағ аштың кө лең кесі (D), ak - сіздің биіктігің із (b), ke - сіздің кө лең кең із (d).

Мысалы, кө лең келі ұ зындығ ы ү ш қ адамғ а тең, D ағ ашының кө лең кесі тоғ ыз қ адамғ а тең, яғ ни кө лең ке кө лең кеден ү ш есе кө п. Егер сіз биіктігі 1, 5 метрге жетсең із, ағ аштың биіктігі B = 1, 5 x 3 = 4, 5 метр болады.

2)Ағ аштың немесе басқ а объекттің биіктігін полюсте жә не оның ө суімен анық тау ә дісі.

Осындай ә діс бұ лтты ауа-райы жағ дайында, нысандардың кө лең келері кө рінбейтін кезде қ олданыла алады. Бұ л жағ дайда, ө лшеу ү шін, сіздің бойың ыздың ұ зындығ ына тең полюсті алуғ а тура келеді. Сіз жатып-ақ ағ аштың ү стің гі жағ ын бір тік сызық та полюстің жоғ арғ ы нү ктесімен кө руге болатындай қ ашық тық та орнатылуы тиіс. Сонда ағ аштың биіктігі сіздің басың ыздан ағ аштың негізіне дейінгі қ ашық тық қ а тең, яғ ни AC = BC.

3)Ағ аш немесе басқ а объекттің биіктігін луж немесе айна арқ ылы анық тау ә дісі.

Лужбен, айнамен немесе гелиографпен ағ аштың биіктігін немесе жердегі кез-келген басқ а объектіні тө мендегідей ө лшеуге болады. Сізбен ағ аш

арасында луж орналастырылғ ан болсын (B). Суда ағ аштың жоғ арғ ы жағ ының сұ лбасы кө рінетін нү ктені табың ыз. Одан лужғ а дейінгі қ ашық тық тан (BO) луждан сізге дейінгі қ ашық тық кө п болғ ан сайын, ө лшеніп жатқ ан ағ аш сізден сонша есе ү лкен болады. Луждың орнына сіз ағ аштың жоғ арғ ы жағ ын кө ре алу ү шін кө лденең орналастырып, айна қ олдануғ а болады.

№3

Ө зеннің енін анық тау.

Ө зеннің енін қ алай анық тау керек?

Ө зеннің енін ө лшеу принципі изосцель ү шбұ рыштарының қ ұ рылысына негізделген.

Міне, ө зеннің енін мынадай жағ дайларда ө лшеуге болады:

1)Қ арама-қ арсы жағ ағ а қ арап тұ рың ыз, В нү ктесі.

2)Қ арама-қ арсы жағ алаудан бір нү кте белгілең із, мысалы, ағ аш, А нү ктесі.

3)Оң ғ а бұ рылып, 50 қ адамды санау керек.

Екінші бағ даршаны орнатың ыз, Е нү ктесі.

4)Сол бағ ытта тағ ы 50 қ адам жү ріп, C нү ктесін қ ойың ыз.

5)Тағ ы да бұ рылысты мү мкіндігінше 90 градусқ а дейін ұ стап, оң ғ а бұ рылың ыз.

6)A жә не E бағ дарларына назар аударып, қ озғ алысты бастаң ыз. Бағ дарлар бір сызық та болғ анда, D нү ктесінде тоқ таң ыз. C нү ктесінен D нү ктесіне дейінгі қ ашық тық (қ адамдардың саны) ө зеннің ені болады.

Ө зеннің енін ө лшеу

Қ арапайым тә сілмен, қ андай да бір кү шті пайдаланбастан, осы жағ дайда ө зеннің енін шамалап ө лшеуге болады.

№4 Геометриялық фигуралар жә не оларды жасау жолдары

Тө ртбұ рыш:

Ә р тү рлі тө ртбұ рыштар

Тө ртбұ рыш - тө рт нү ктеден жә не оларды тізбектей қ осатын тө рт кесіндіден тұ ратын фигура.

Сонда бұ л берілген нү ктелердін ешбір ү шеуі бір тү зудің бойында жатпауы тиіс, ал оларды қ осатын кесінділер қ ыйлыспайтын болуы тиіс. берілген нү ктелер тө рбұ рыштың тө белері деп, ал оларды қ осатын кесінділер тө ртбұ рыштың қ абырғ алары деп аталады

Ү шбұ рыш

Ү шбұ рыш - ең қ арапайым кө пбұ рыш, ү ш нү ктеден, ү ш қ абырғ адан жә не ү ш бұ рыштан тұ рады немесе бір тү зу бойында жатпайтын ү ш нү ктені қ осатын кесінділерді шектейтін жазық тық бө лігі.

Ү шбұ рыш'.

Ү шбұ рыштардың тү рлері: тең қ абырғ алы, тең бү йірлі, сү йірбұ рышты, тік бұ рышты, доғ ал бұ рышты.

Пирамида

Пирамида деп. Бір жағ ы кез келген кө пбұ рыш, ал қ алғ ан n жағ ы тө белері ортақ ү шбұ рыштардан тұ ратын кө пжақ ты атайды.

Аталғ ан кө пбұ рыш пирамиданың табаны, ал ортақ тө бесі бар ү бұ рыштар бү йір жақ тары, бү йір жақ тарының бірігуі бү йір беті, бү йір жақ тарының ортақ қ абырғ алары бү йір қ ырлары, барлық бү йір қ ырлараның ортақ тө бесі пирам иданың тө бесі деп аталады.

Ромб

Барлық қ абырғ алары тең параллелограмм ромб деп аталады. Ромб деген сө йлем параллеллограмның дербес тү рі болғ андық тан параллелограмның барлық қ асиеттері ромбының қ асиеттері болады. Ромбының диагональдары тік бұ рыш жасап қ иылысады. Ромбының диагональдары оның бұ рыштарының биссекрисалары болады.

Призма

Призма – табандары параллель жазық тық тарда жататын тең кө пбұ рыштардан тұ ратын, бү йір қ ырлары табандарына перпендикуляр кең істік дене. Яғ ни ә р тү рлі жазық тық тарда жататын жә не параллель кө шіргенде бір-біріне дә л келіп беттесетін екі кө пбұ рыштан жә не осы кө пбұ рыштардың сә йкес нү ктелерін қ осатын барлық кесінділерден тұ ратын кө пжақ ты айтады. Кө пбұ рыштар-призманың табандары, ал сә йкес тө белерді қ осатын кесінділер призманың бү йір қ ырлары деп аталады

Трапеция

Трапеция (от кө не грекше: τ ρ ά π έ ζ ι ο υ — «ү стел»; τ ρ ά π ε ζ α — «дастарқ ан, ас, тамақ ») деп тек қ арама – қ арсы екі қ абырғ асы параллель тө ртбұ рышты айтады.

Трапеция

Параллель қ абырғ алары трапецияның табандары деп аталады, басқ а екі қ абырғ асы бү йір қ абырғ алары деп аталады, ал бү йір қ абырғ аларының орталарын қ осатын кесіндіні трапецияның орта сызығ ы деп атайды.

Шар

Шар — бір нү ктеден (орталығ ы-центрі) басқ а нү ктелердің кең істік бойынша бір қ ашық тық та (радиус) орналасқ анда пайда болатын пішін (фигура) шар. Шар негізінен іші бос кең істік жә не бү тін болады. Шар пішіндес заттар табиғ атта ө те кө п кездеседі: жер шары, жұ лдыздар, атом жә не оның қ ұ раушылары, су тамшысы, ыдыстардың дө ң гелектеніп келуі негізінен бү кіл ә лемдік тартылыс заң ына магнит ө рісіне тә уелділігі яғ ни бір нү ктеге басқ а нү ктелердің тартылуы шардың пайда болуына ә сер етеді.

Цилиндр

Ц илиндр (кө не грекше: κ ύ λ ι ν δ ρ ο ς — білік, цилиндр)

цилиндр немесе цилиндрлік бет — берілген бағ ытқ а параллель жә не бағ ыттауыш сызық арқ ылы ө тетін кең істіктің жасаушы тү зулерінің жиыны;

тұ йық цилиндрлік бетпен жә не ө зара параллель екі жазық тық пен (Цилиндр табандары) шектелген дене. Егер Цилиндрдің табандары оның жасаушыларына перпендикуляр болса, онда ол тік Цилиндр деп аталады. Табандары дө ң гелек болып келген тік Цилиндрді тік дө ң гелек Цилиндр не дө ң гелек Цилиндр деп атайды. Мұ ндай Цилиндрдің кө лемі V=π r2h-қ а, ал бү йір беті S=2π rh-қ а тең, мұ ндағ ы r — Цилиндр табанының радиусы, h — Цилиндр биіктігі. Цилиндрдің табанына параллель емес жазық тық пен қ иылғ ан бө лігін қ иылғ ан Цилиндр деп атайды.

⇐ Предыдущая 1 2 34