Мемлекеттің реттеуші әсерлерінің мүмкін мақсаты

Ќазаќстан Республикасыныѕ Конституциясы (26 бап) ә р азаматқ а кә сіпкерлік қ ызметпен айналысуғ а қ ұ қ ы берілген. Берілген принцип кә сіпкерлік қ ызметке мемлекеттің араласыу қ ажеттілігін дә лелдеуді қ арастырады.

Қ айта реттеу саясатының жалпы логикасы бойынша, 2009-2011 жылдардағ ы Қ азақ стан Республикасының рұ қ сат ету жү йесін жетілдіру концепциясымен анық талғ ан мемлекеттің регуляторлы функциясын тиімділендіруді жоғ арылату мақ сатымен мемлекеттік реттеудің функциясын тиімділендіру жү ргізіледі.

Сондай орындау саясатшыларды лайық ты тә уекелдердің бағ алау негізінде тиісті жү зеге асу, ұ лттық қ ауіпсіздік қ амтамасыз етуі, болатын біреудің мемлекет негізгі функцияларынан, кү й-жағ дай сияқ ты, жол бергісіз тә уекел болуымен сипатталып жатырғ аны тү сініледі. Тә уекел, сферадан тә уелсіз жә не қ ызмет тү рлерінің, зиян тү сіру ық тималдық арақ атынас жә не зиян мү мкін мө лшерлері бар. Зиянды ө мір зияны келтіруімен байланысты немесе азаматтардың денсаулығ ына, физикалық немесе заң герлік беттердің мү лігіне, мемлекеттік мү лікке, қ оршағ ан ортағ а зиян келтіруі.

Олар мә нді ә леуметтік мә селелерді шешуге, қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету, азаматтардың денсаулығ ына немесе ө міріне зиян келтірмеуін қ адағ алауда, заң ды немесе жеке тұ лғ аның мү лігіне қ ол сұ қ паушылық та, мемлекеттік мү лікке, қ оршағ ан ортағ а, азаматтардың қ ұ қ ығ ын жә не бостандығ ын қ адағ алауда бағ ытталғ ан. Сонымен қ атар маң ызды экономикалық зиян қ ақ пайлауы (шығ ындардың ) тұ лғ аның шектелмеген шең беріне арналғ ан, жағ дайлармен ескертілінгенді, тауарлардың нарық тың нә тижелі жұ мыс жасауына кедергі болушылармен жә не қ ызметтердің қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етуде.

Келесі ақ аулардың кө рінуімен осымен орайлас ұ қ сас жағ дайларды нарық та кө рініп жатыр (қ ұ лаулардың ):

· Бә секелестіктің шектелуі.

Мемлекеттік араласу экономика бө лек секторларының монополизациясына тенденция жең уімен қ ұ ру жолымен жү зеге аса алып жатыр жә не тә уелсіз салалық реттеуіштердің ү лгі толық жетілдіруінің, алқ а органдармен басқ аратындардың, салалық реттеуіш хабардарлық тары шектерде тариф жә не техникалық жө нге салу функциялары сыйстырып жатыр.

Қ азақ станда, салалық жө нге салу тә ртібі макроэканомикалық, георгафиялық жә не демографиялық жә не басқ а алғ ы шарттардан аралап шығ а, жасалғ ан тұ тынушылар, инвесторлар жә не ел ү кіметін сеніп жатыр келесі сфераларда:

Қ аражаттық секторда - Қ азақ стан Республикасының агенттігі жө нге салумен жә не қ аражаттық нарық қ адағ алауына жә не қ аражаттық ұ йымдардың;

Телекоммуникация сферасында жә не пошталық байланыстың - Қ азақ стан Республикасының агенттігі информатизациямен жә не байланыс;

Теміржолдық кө лік бұ тақ тарында, электрлік - жә не жылу энергетикасының, мұ най тасулары, мұ най ө нім жә не газды, азаматтық авиацияның, портты қ ызметтің - Қ азақ стан Республикасының агенттігі табиғ и монополиялардың жө нге салуымен.

· Сыртқ ы кү шті ә серлердің бар болуы (экстерналий).

Кең тү сінілуші сыртқ ы кү шті ә серлерді қ орлардың қ олдану баламалық қ ұ ны ұ ғ ымымен тар кездесетін (экономикалық игіліктердің ). Егер шек қ ойылғ ан қ орларды қ андай болмасын субъекті шаруашылық етуші қ анаса, толық қ ұ нның, шығ ындарды басқ а экономикалық агенттерге олардың тө лемей жатырғ андығ ы. Мына оқ иғ ада экономика негативтік сыртқ ы кү шті ә сермен байланысты. Позитивтік сыртқ ы кү шті ә серді қ абыл алумен байлаулы ө зінді қ осымша шығ ындардың шаруашылық етуші субъектісімен (қ ор қ олдану шығ ындары оның баламалық қ ұ ны шамадан асырып жатыр). Қ орлардың ысырапшыл шығ ындауы жанында экстерналиймен жағ ымсыз негативтік зардаптарды салыстырмалы артық ө ндіруге тенденция кө рінуімен байлаулы. Ү шін экстерналиймен дұ рыстардың обратна жағ дайы: орын жеткіліксіз ө ндіру болып жатыр, жоғ арылаумен қ осылушы шығ арылушы ө німге бағ алардың (жұ мыстар, қ ызметтің ), яғ ни қ оғ амдық игіліктердің ө ндіріс мү мкіндігі жоғ ын байқ алып жатыр.

· Ақ параттың толық еместігі (асимметрия).

Ақ параттың толық еместігін қ орлардың экономикалық агенттердің ү йлесімдісіз мінез-қ ұ лығ ы ескерте нә тижелі қ олдану мү мкіншіліктері шек қ ояды. Ақ параттық асимметрия астында ақ парат тарату ә ркелкісі тү сініледі, қ ажеттінің қ абыл алуғ а арналғ ан орынды шешімдердің экономикалық агенттерімен.

Сайып келгенде, мү мкін мақ саттармен мемлекет реттеуші ә серлері келіп жатыр:

1. Жең у - базардың, нә тижелі жұ мыс жасауғ а оның кедергі болушылардың жә не байлаулылардың:

бә секенің (концентрация биік дә реже жә не кіру биік нарық қ а тосқ ауылдары);

ақ парат кемдігімен тауарлардың базарларында жә не тұ тынушылардың хабарланғ ан таң дауына арналғ ан қ ызметтердің (ақ парат жоқ болып жатыр, ақ парат шындық емес, ақ парат шамадан тыс қ ымбат);

Шығ ындардың транзакционных тым шектен шық қ андығ ымен (тұ тынушы қ атысу шығ ындары нарық тарды кө ң іл болуларында биік, контрагент қ араниетті мінез-қ ұ лық тары оқ иғ ада ө тем алу шығ ындары қ оса);

Маң ызды сыртқ ы кү шті ә серлердің бар болуымен (экстерналий).

2. Сә йкестікте қ айта бө лу жү зеге асыруы мемлекетпен қ абылданғ ан міндеттемелермен (ең алдымен, ә леуметтік мінез-қ ұ лық тың, байлаулыны ұ лттық назарлармен).

Бірақ ө зі-ө зімен «сә тсіздіктің » базарды немесе мә нді ә леуметтік мақ саттарды білдірмейді, анау немесе базар жұ мыс жасауына басқ а қ ол сұ ғ уды тиісті іске асырылғ ан болады.

Араласу орындалу ү шін келесілердің дә лелденуі қ ажет:

- нарық «сә тсіздіктері» маң ызды болуы;

- шығ ын-шешім параметрі бойынша тиімді болатын жә не таза кіріс табуда ү кімет шешім табады.

Маң ыздылық «сә тсіздіктің » нарық ты жағ ымсыз оқ иғ алардың шабуылдау тә уекелі сын дең гейі барысымен анық талып жатыр. Демек, мемлекеттік жө нге салу қ олданылатын ә дістерінің сә йкестік қ амтамасыз етуіне арналғ ан мү мкін мақ саттарғ а мемлекет реттеуші ә серлері тә уекелдердің тең естіруін қ ажетті айқ ындарды қ ауіпсіздік сфераларында, кә сіпкерлік қ ызметке ық палын жасау бастан кешір.

⇐ Предыдущая 6 7 8 9 101112 13 14 15 Следующая ⇒