Кеңістіктер туралы дидактикалық ойындар

«Кең істік»
Мақ саты: балаларды кең істікті бағ дарлауғ а жаттық тыру; ойлау қ абілеттерін, қ абылдау, зейін процесстерін дамыту.
Қ ұ рал-жабдық тары: ә ртү рлі заттар бейнеленген суреттер.
Мазмұ ны: Балалардың алдында ү лкен бө лменің суреті тұ рады. Балаларғ а суреттерді таратып беру. Суреттерді орындарына орналастыруды ұ сыну. Мысалы, балық ты аквариумғ а салу, гү лді ү стелдің ү стіне, суретті қ абырғ ағ а ілу. Ойын осылай жалғ аса береді.

«Жоғ арыда-тө менде»
Ойынның мақ саты: жоғ ары–тө мен ұ ғ ымдарын пысық тау. Байқ ағ ыштық ты, зейін, қ иялды дамыту.
Ойынның қ ұ рал-жабдық тары: қ ұ стардың, жануарлардың суреттері.
Ойынның мазмұ ны: Бала қ ораптың ішінен бір суретті алып, атын атап, орнын анық тап ү лкен суретке бекітеді. Мысалы, ұ шақ жоғ арыда аспанда ұ шады, балық тө менде су ішінде жү зеді.

«Оң жә не сол»
Ойынның мақ саты: ү лкен жә не аз заттарды ажыратуғ а жаттық тыру.
Ойынның қ ұ рал-жабдық тары: ү лкендігі ә ртү рлі ойыншық тар.
Ойынның мазмұ ны: Бір баланы ортағ а шақ ырып, оң қ олына ү лкен ойыншық ты, сол қ олына кішкентай ойыншық ты ал деп тапсырма береді. Ойын осылай жалғ аса береді.

«Суреттерді орналастыр»
Ойынның мақ саты: заттарды топтастыруғ а жаттық тыру, ө з бетінше тапсырманы орындауғ а дағ дыландыру, ойлау қ абілетін дамыту.
Ойынның қ ұ рал-жабдық тары: тор кө з салынғ ан қ ағ аз беттері, ә ртү рлі суреттер.
Ойынның мазмұ ны: Балалар берілген суреттерді ә р бағ анмен жолғ а олардың бірі ғ ана келетіндей етіп, шаршы тор кө здерге орналастырады.

«Танып ал да, атын ата»
Ойынның мақ саты: заттың тү р-тү сін, пішінін, атын атауғ а жаттық тыру; сө здік қ орын молайту; ойлау қ абілетін дамыту.
Ойынның қ ұ рал-жабдық тары: ә р тү рлі ойыншық тар немесе суреттер.
Ойынның мазмұ ны: Балаларғ а ә ртү рлі ойыншық тарды кө рсету. Ортағ а бір-бір баладан шақ ырып, бір ойыншық ты алып, оның тү р-тү сін, пішінін, қ асиетін анық тауды жә не сол ойыншық жайлы ә ң гіме қ ұ рауды немесе тақ пақ айтып беруді ұ сынады.

«Тә улік бө ліктері »
Ойынның мақ саты: тә улік бө ліктері жайлы білімдерін бекіту; тә улік бө ліктерін атауғ а, ажыратуғ а жаттық тыру.
Ойынның қ ұ рал-жабдық тары: суреттер
Ойынның мазмұ ны: Балалар кезектесіп суретті алып, тә уліктің қ ай бө лігі екенін айтады, сол сурет бойынша ә ң гіме қ ұ райды.

«Сипаттамасы бойынша тап»
Мақ саты: Ұ зын-қ ысқ а, кең -тар, биік-аласа, ү лкен-кіші ұ ғ ымдарын бекіту.
Кө рнекілік: Топтағ ы жануарлар бейнелейтін ойыншық тар.
Ойынның мазмұ ны: Сө реге аю, қ оян, қ асқ ыр, тү лкі т. с. с 5-6 ойыншық тар қ ояды. Ә рбір ойыншық тарды анық тап қ арап, атын қ айталайды. Балалардың біреуін бө лмеден шығ арып, ойыншық тар туралы жұ мбақ тар қ ұ растырады, м: «Ұ зын қ ұ лақ, қ ыли кө з, қ ысқ а қ ұ йрық -бұ л қ ай аң? Жұ мбақ тарды қ ұ растырып болғ ан соң, баланы шақ ырады. Егер ол жұ мбақ дұ рыс шеше алмаса, қ олына сол ойыншық беріледі де, жұ мбақ қ айта айтылады.

«Қ алай жү ріп, нені тапқ ың келеді? »
Мақ саты: Кең естікті бағ дарлай білуге ү йрету. Оң -сол, алдында- артында ұ ғ ымдарын бекіту.
Кө рнекілік: Кез-келген ойыншық тар немесе суреттері.
Ойынның мазмұ ны: Тә рбиеші ойыншық тарды топтың ә р жеріне қ ояды: баланың оң жағ ына-машина, сол жағ ына-доп, алдына-қ уыршақ, артына-зымыран қ ойып былай дейді: «алдың да қ уыршақ, оң жағ ында машина, сол жағ ың да доп, артың да зымыран, қ алай жү ріп, нені тапқ ың келеді? »

«Доппен ойнау»
Мақ саты: «Жоғ ары-тө менде», «астында-ү стінде», «сол жақ та-оң жақ та» ұ ғ ымдарын бекіту.
Кө рнекілік: доп.
Ойынның мазмұ ны: 1-вариант. Балалар екі командағ а бө лінеді. Жіп керіліп, оның екі ұ шынан ұ стап тұ руғ а болады.
«Доп тө менде» деген бұ йрық берілісімен екі бала /ә р командадан/ бірден допты жіптің астынан алып ө теді де, «доп жоғ арыда» деген бұ йрық берілісімен жіптің ү стінен лақ тырады. Ә рі қ арай ойынды ойыншылардың келесісі жалғ астырады. Ешқ андай қ ате жібермеген команда ұ тып шығ ады.
2-вариант: Балалар сапқ а тұ рады. Доп бірінші баланың қ олында «доп оң жақ та» деген бұ йрық айтылғ анда доп оң жақ қ а беріледі. «Тоқ та» деген бұ йрық бойынша допты сапта тұ рғ ан балалардың біреуі ұ стап қ алады. «Доп сол жақ та» деген бұ йрық бойынша доп сол жақ қ а беріледі.
Тапсырманы дә л ә рі тез орындағ ан балалар жең імпаздар атанады.

«Ойыншық ты тап»
Мақ саты: Кең істікті бағ дарлай білуге ү йрету.
Кө рнекілік: Топтағ ы ойыншық.
Ойынның мазмұ ны: Тә рбиеші ойыншық ты тығ ып қ ойып, бір баланы тақ тағ а шақ ырады. Тә рбиеші нұ сқ ауымен, мысалы: 1 адым алдығ а оң ғ а бұ рыл, 2 адым алдығ а тура жү р деп ойыншық қ а дейінгі жолды айтып отырады. Бала айтылғ ан нұ сқ аумен дұ рыс жү ріп отырса, ойыншық ты табады.
«Жоғ арыда–тө менде, биік-аласа»
Мақ саты: жоғ ары- ө мен, биік-аласа ұ ғ ымдарын пысық тау.
Кө рнекілік: Кө гілдір аспан, жасыл алқ ап, ө зен бейнеленген сюжетті суретті плакат тақ тада. Қ орапта ұ шақ тың, қ ұ стар тү рлері, балық тү рлері, аң дар тү рлері қ атырма қ ағ аздан жасалғ ан.
Барысы: Тақ тағ а бір бала шақ ырып қ ораптағ ы бір бейнені алып, атын атап, орынын анық тап сюжетті суретке іледі. Мысалы: Ұ шақ жоғ арыда-аспанда ұ шады, балық тө менде-су ішінде жү зеді, - деп сипаттап айту керек.

Сандық қ ұ рамды ажыратуғ а арналғ ан ойындар
«Карточкағ а қ андай сан жазылғ ан? »
Кө рнекілік: Суретті карточкалар.
Барысы:
1 вариант: Тә рбиеші карточканың бетіндегі 2 тү сті дө ң гелекті тө мен қ аратып қ олына ұ стап тұ рады да, балаларғ а былай дейді: «Карточкада екі сан» бейнеленген. Егер оларды қ оссақ 5 болады. Карточкада қ ай сандар бейнеленген? «Балалар тү рліше жауап береді». Балалардың біреуі карточкада жазылғ ан сандарды атағ ан кезде тә рбиеші карточканы топқ а кө рсетеді.
2 вариант: «Егер тоғ ыздан біреуін кемітсендер, сендер менің қ олымдағ ы санды табасындар». Балалар бұ л санды атайды. Жауабын бірнеше баладан сұ рау керек. Тә рбиеші сандық карточканы балаларғ а алдын ала кө рсетеді.
Бірінші болып дұ рыс жауап берген бала ұ тып шығ ады.

«Автобус»
Мақ саты: Санның қ ұ рамын пысық тау.
Кө рнекілік: Сандық карточкалар.
Барысы: Алаң ғ а бормен тікбұ рыш /автобус/ сызылғ ан. Екі бала бақ ылаушылар болып, бетіне «5»цифры жазылғ ан ү лкен карточканы ұ стап тұ рады. «Автобусқ а» сандық карточкаларында бейнеленген дө ң гелектердің қ осындысы
5 болатын /жол ақ ысы/ балалар ғ ана жұ птасып отырады. Ойын басталды дегеннен кейін ә рбір бала ө з сың арын іздеп табуғ а тырысады /2 жә не 3, 3 жә не 25, 1 жә не 4, 4 жә не 1/. Жұ птар бірінен соң бірі сапқ а тұ рады, «автобусқ а» кіреді, ө здерінің сандық карточкаларын кө рсетеді, ал «бақ ылаушылар» жұ птардың дұ рыс таң далуын тексереді.

«Сан қ ұ растыр»
Мақ саты: Санның қ ұ рамын пысық тау.
Кө рнекілік: Суретті карточкалар.
Барысы: Тә рбиеші бетіне бір сан, мысылы «6» саны жазылғ ан карточканы кө рсетеді. Ә рбір бала қ осындысы «6» санын қ ұ райтын екі сандық карточкаы кө рсетуі тиіс.
Мысалы: бір карточкада 5 дө ң гелек, екіншісінде–1 дө ң гелек, біреуінде–3, екіншісінде-3 шаршы жә не с. с.

«Ою қ ұ растыру»
Кө рнекілік: Бірнеше бө ліктерге бө лінген ою элеметтері.
Мақ саты: Балаларды сандардың ретін, қ ұ рамын оң ай табуғ а, таң баны айыра білуге дағ дыландыру.
Барысы:
1-вариант. Оюдың элементтерін жекелеп қ иып, мысалы 4 қ ошқ ар мү йізді 2-ге бө ліп, 8 бө лікті балаларғ а таратып береді. Тү стерін сә йкестендіру, бө ліктерін қ июластыру арқ ылы ою-ө рнек қ ұ растырылады.
2 вариант. Ою бө ліктерінің келесі бетіне сан жазылады.
Ө рнекті қ ұ растыру санғ а сә йкес орындалады.

«Поезд қ ұ растыр»
Мақ саты: 1-ді қ осу таблицасын қ айталату.
Кө рнекілік: 1-ді қ осу таблицасы берілген карточкалар, 0+1, 1+1, 2+1, т. с. с.
Барысы: Тә рбиеші карточкаларды балаларғ а таратып береді, оларды вагондар, ал бір баланы тепловоз деп тағ айындайды. Балалар қ олдарындағ ы карточкаларына қ арай отырып, алдымен «тепловозғ а» ретімен тіркелуі тиіс.

«Заттарды сана»
Мақ саты: 1. Балалардың назарын дамыту, байқ ағ ыштық тарын арттыру. 2. Кө кеністер санымен сандарды тауып қ ою. 3. Ойын арқ ылы кө кеністер тү рлері туралы білімдерін бекіту.
Кө рнекілік: Кө кеністер суреттері, сірің ке қ орабындағ ы сандар.
Барысы: Тә рбиеші балаларғ а кө кеністердің суреттерін таратып береді. Бір суретте бірнеше кө кеністер тү рлері болуғ а тиіс. Балаларғ а қ ойылатын талап кө кеністер санын анық тау.

«Дыбыс арқ ылы санды тап»
Мақ саты: Есту мү шелері арқ ылы баланың ойлау қ абілетін анық тау.
Кө рнекілік: Сірің ке қ орабындағ ы таратпа сандар.
Барысы: Тә рбиеші қ арындашпен ү стелді дыбыс шығ атындай етіп тық ылдатады. Балалар тың дап отырып алдарындағ ы цифрларынан тиісті санды кө рсетеді.

«Тез ойла»
Мақ саты: 1. Балалардың заттарды салыстыру, оң жақ, сол жақ сияқ ты тү сініктерін дамыту. 2. Кең естікті бағ дарлай білуге ү йрету. 3. Ойын арқ ылы шапшандық қ а, тез ойлауғ а баулу.
Кө рнекілік: Топтағ ы заттармен.
Барысы: Тә рбиеші балағ а ө зінің алдында, оң, сол жақ тарында нелер тұ рғ анын айтқ ызу. Кең істікті бағ дарлай білуге ү йрету.

«Қ анша? Қ андай? »
Мақ саты: 1. 10–ғ а дейін санауды бекіту.
2. 1-ші, 2-ші ұ ғ ымдарымен таныстыру.
Кө рнекілік: Сандар («Шалқ ан», «Бауырсақ » ертегісі бойынша)
Барысы: Ә р топтағ ы заттардың санын анық тау. Қ ораптан керекті санды алып қ ойып, ертегіні ә ң гімелеу, сандармен ретін анық тау. «Шалқ ан» ертегісі бойынша атасы бірінші, апасы екінші, қ ызы ү шінші, т. б. пайдалана кетуге болады.

«Ә рі қ арай кері сана»
Мақ саты: 10 кө леміндегі сандарды кері қ арай санауды қ айталау.
Кө рнекілік: Доп, сандық карточкалар.
Барысы: Тә рбиеші кө лемдегі санды кө рсетеді де, бір баланың атын атап: «Ә рі қ арай кері сана» - дейді. Ол: «Тоғ ыз, сегіз, жеті» деп санай бастайды. Тә рбиеші балалардың біреуіне қ арап, доп лақ тырады. «Жеті» - дейді. Допты тосып алғ ан бала «ү ш, екі, бір» деп жалғ астырады.

«Жазылмай қ алғ ан сандарды ата»
Мақ саты: 1. Балалардың сандардың реті туралы білімдерін бекіту. 2. Ойын ойнау арқ ылы байқ ағ ыштық қ а, тез орналастыруғ а баулу. 3. Ойын элементтерін пайдалана отырып математикағ а қ ызығ ушылығ ын арттыру.
Кө рнекілік: 15 дана сірің ке қ орабындағ ы сандар.
Барысы: Тә рбиеші балаларғ а текшелер таратып береді. Ол текшелерде сандар жазылады, сандар ретімен толық жазылмайды. Мысалы: 1 3 6 8 9.
Балалардың міндеті сол қ олдарындағ ы текшелерден жазылмай қ алғ ан санды анық тап атау. Егер сандар ретін анық атап шық са, жұ лдыздармен марапатталады. Ал егер сандар қ атарындағ ы жоқ санды таба алмаса, текшедегі бар сандардың қ ұ рамын анық тайды.

«Қ уыршақ тардың сыйлық тары»
Мақ саты: 1. Сандар мен олардың қ ұ рамы туралы білім беру.
2. Ойын ойнау арқ ылы шапшандық қ а, ө з бетімен жұ мыс жасау дағ дыларын дамыту.
Кө рнекілік: Қ уыршақ, шарлар.
Барысы: Қ уыршақ тың сыйлық шарлары таратылып беріледі. Балалар ол шарларды ү рлеп, қ андай тү сін жә не қ анша екенін айтады. Ү рленетін шарлардың тү стері ү ш тү рден аспауы керек. Шардың санымен артық, қ андай тү сті шардың кем екенін балаларғ а айтқ ызу.

«Жә ндікте неше аяқ бар? »
Мақ саты: 1. Балалардың санау жә не есептеу дағ дыларын қ алыптастыру. 2. Жә ндіктер туралы тү сініктерін жаң арту. 3. Ойын элементтерін пайдалана отырып математикағ а қ ызығ ушылық тарын арттыру.
Кө рнекілік: Ойыншық жә ндіктер
Барысы: Тә рбиеші балаларғ а бірнеше суреттер таратып береді. Бұ л суреттерде ә ртү рлі жә ндіктер суреттеледі. Балалардың міндеті осы суреттегі жә ндіктердің қ анша аяғ ы бар екенін анық тау. Ол ү шін суреттердегі жә ндіктердің аяқ тарын санап сол суреттің астына кеспе цифрлар арқ ылы белгілеп отырады да соң ынан ең аяғ ы кө п жә ндіктің суретін салу ұ сынылады.

«Нешінші? »
Мақ саты: «Нешінші? » ұ ғ ымын қ алыптастыру.
Кө рнекілік: Топтағ ы 10 тү рлі ойыншық тар.
Барысы: Тақ тағ а 10 тү рлі ойыншық тар суреті ілінеді. Ортағ а бір бала шығ ып, қ атардан бір ойыншық ты алады. Балалар қ атардан нешінші затты алғ андығ ын алақ андарын шапалақ тау арқ ылы кө рсетеді. Ойыншық тың атын атау керек. Ойын барысында «нешінші? » деген ұ ғ ымды қ алыптастыру. Балалардың сө здік қ орын дамыту, қ ызығ ушылығ ын арттыру.

«Қ ай қ олымда кө п? »
Мақ саты: Заттардың екі жиынтығ ын салыстыра білуге ү йрету.
Кө рнекілік: Асық тар, топтағ ы ұ сақ заттар.
Барысы: Балалар екі топқ а бө лінеді, оның ә рқ айсысы алма-кезек тә рбиешінің ү стеліне ө з ө кілін жібереді. Бір бала қ олын артына ұ стайды. Алдымен тә рбиешінің одан соң балалардың бірі оның қ олына текше, тү йме ә ртү рлі ұ сақ нә рселерді ұ статады. Бірақ ол бір қ олда кө п, екіншісінде аз болуы керек. Бала алдымен кө з мө лшерімен нә рсенің қ олында кө п екенін анық тау. Қ ай қ атарда кө п, қ ай қ атарда аз екенін салыстыру керек.

«Қ ол соғ у»
Мақ саты: Тез, дә л қ имыл жасау, есту қ абілетін жетілдіру, ретімен санауды, қ анша, қ анша болса сонша ұ ғ ымдарын қ алыптастыру.
Кө рнекілік: Тә рбиешінің жә не ә рбір баланың алдына тілі бар дө ң гелек/1-сурет/.
Барысы:
1-вариант: Тә рбиеші қ ол соғ ады. Балалар санайды. Тақ та алдына шақ ырылғ ан бала тә рбиешінің неше рет қ ол соқ қ анын айтуы немесе дө ң гелектің тілін саны сонша қ ара дө ң гелекшелер тұ рғ ан бө лікке қ аратып қ оюы тиіс.
2-вариант: Ойын кү рделенеді. Балалар ү ндемей, қ ол соғ у санын есептейді, ә рқ айсысы дө ң гелек тілін ө здігінен жылжытады. Тә рбиеші қ атарларды аралап, ойын ережесінің дұ рыс орындалуын тексереді.
Ойын екі-ү ш рет қ айталанғ ан соң, қ орытындысы шығ арылады. Ойыншылары қ ателеспеген қ атар ұ тып шығ ады.

«Ө зара айырмашылығ ын тап»
Мақ саты: 1. Суреттерді салыстыра отырып, айырмашылығ ын тапқ ызу.
2. Сө йлеу дағ дыларын қ алыптастыру, ойлау қ абілетін жетілдіру.
Кө рнекілік: бала санына (15 дана) суреттер жинағ ы.
Барысы: Ә р балағ а суреттер таратылып беріледі. Суреттерді салыстыра отырып, айырмашылығ ын тапқ ызу.

«Қ анша болса, сонша»
Мақ саты: Сандарды тани білуге ү йрету. Берілген тапсырманы дұ рыс орындай білуге жаттық тыру.
Кө рнекілік: Сандық карточка. ( «Кеспе сан» қ алтасынан алу)
Барысы: Тақ тағ а 3 бала шығ арып, сандық карточканы кө рсетіп, карточкада қ андай сан тұ рса, сонша қ имыл кө рсету. Тапсырманы сандарды ө згерте отырып, 2-3 рет қ айталау.

«Керісінше айт»
Мақ саты: Тә улік жө нінде тү сініктерін кең ейту. Қ арама-қ арсы мағ ыналы сө здермен жауап бере білуге ү йрету.
Кө рнекілік: доп
Барысы: Балағ а допты беріп қ арама-қ арсы мағ ыналы сө збен жауап беруді сұ райды. Мысалы: «таң » десе, бала «кеш» деп жауап береді.

«Неше саң ырауқ ұ лақ немесе кө кеністер? »
Мақ саты: Артық -кем ұ ғ ымдарын бекіту.
Кө рнекілік: Кә рзең ке, санырауқ ұ лақ тар, кө кеністер. (15 дана)
Барысы: Тә рбиеші балаларғ а былай дейді: «Саң ырауқ ұ лақ тың саны ү штен кем, бірден артық. Неше саң ырауқ ұ лақ бар? Кә рзең кеге кө кеніс тү рлерін салғ ызып жаттығ уды қ айталайды.

«Апта кү ндері»
Мақ саты: Апта кү ндерін атап, есте сақ тай білуге ү йрету.
Кө рнекілік: Апта кү ндерін шартты тү рде белгілейтін 1-ден 7-ге дейін дө ң гелектермен дайындалғ ан карточка.
Барысы: Арнайы дайындалғ ан карточканы кө рсетіп, таныстыру. Апта кү ндерін атату, карточканы таратып беру. Тақ тағ а шық қ ан бала карточкағ а сә йкес ө з апта атын білу керек. Тә рбиеші бұ йрығ ымен, «дү йсенбі» бір адым алдығ а десе, тұ рып қ алмай алдығ а шығ у керек. Бұ дан соң балалар кезекпен ауысып тақ тағ а шығ ады.

«Қ иындыларды дұ рыс бө л»
Мақ саты: Қ иындыларды тү сі мен ұ зындығ ы бойынша айыра білуге жаттық тыру.
Кө рнекілік: Ә рбір балағ а ұ зындық тары мен тү сі ә ртү рлі, мысалы: 2 қ ызыл, 1 жасыл, 2 сары, ең ұ зын-сары, ең қ ысқ а-қ ызыл, ұ зындық тары бірдей: қ ызыл, жасыл, сары қ иындылар жиынтығ ы.
Барысы: бірнеше тапсырмадан тұ рады.
1- тапсырма: балаларғ а барлық қ ызыл қ иындыларды сол жақ қ а, сары қ иындыларды оң жақ қ а, жасыл қ иындыларды ортағ а қ оюды тапсырады.
2- тапсырма: бірдей қ иындыларды бірінің ү стіне бірін тізіп қ ою.
3- тапсырма: оң жақ қ а ең ұ зын, сол жақ қ а ең қ ысқ а қ иындылар қ ою.
4- тапсырма: қ иындылардың ең қ ысқ асынан бастап, ең ұ зынына қ арай реттеп, бір қ атарғ а қ ою.
Тапсырманы дұ рыс орындағ ан столдағ ы балалар жең імпаз атанады.

«Қ андай сандар жетіспейді? »
Мақ саты: Сандарды тани білуге, аталғ ан сан арасындағ ы санды атай білуге ү йрету.
Кө рнекілік: сірің ке қ орабындағ ы таратпа материалдағ ы сандар.
Барысы: тә рбиеші екі санды атайды, мысалы: 3-5 десе, балалар қ ораптан сол сандарды алып, ортасындағ ы санды қ ою керек.

«Кө рші–кө рші»
Мақ саты: Сан қ ұ рамын атап, неше бірліктен тұ ратынын, сандарды салыстыра білуге ү йрету.
Кө рнекілік: Кеспе қ алтадағ ы сандық карточкалар: 1-10.
Барысы: Тә рбиеші бір санды атайды, м: 7 санын. Тақ тағ а бір бала шығ ып аталғ ан санды «кеспе қ алтадағ ы» сандар арасынан 7 санын алып қ ояды. Тә рбиеші: осы санның кө ршілерін кө рсетіндер дегенде, екі бала шығ ып 6 жә не 8 санын кө рсетеді. Ә р бала ө з санын тү сіндіру керек, м: 7 саны 6 санынан 1-уі артық, 8 санынан 1-уі кем, 7 бірліктен тұ рады.

3 – 5 ЖАСТАҒ Ы БАЛАЛАРҒ А ФОНЕМАТИКАЛЫҚ ЕСТУ Қ АБІЛЕТІН ДАМЫТУ Ү ШІН АРНАЛҒ АН ОЙЫНДАР

«Кім солай сө йлейді? »
Мақ саты: жануарларды дауысынан айыра білуге жә не дауыстарын еліктеуге ү йрету.
Қ ұ рал: Доп
Ойын барысы: ойынғ а 4-5 бала қ атысады. Балалар жарты дө ң гелекке турады, ортасында доппен тә рбиеші турады. Балаларғ а доп лақ тырып бір жануарды атайды. Бала допты қ ағ ып ап сол жануардың дыбыстауын еске тү сіру керек. Немесе допты лақ тырып: «Ит қ алай ү реді кө рсетші»

«Кім сені шақ ырды, тап»
Мақ саты: басқ а адамды дауысынан танып ү йрету.
Қ ұ рал: арнайы қ ұ рал керек емес.
Ойын барысы: 3 адамнан кем адам қ атыспайды. Біреуі ортағ а турып кө зін жұ мады. Тә рбиеші кө рсеткен бала, ортада турғ ан баланы шақ ырады. Бала шақ ырғ ан адамды дауысынан танып табу қ ажет. Таныса шең берге турады – шақ ырғ ан бала ортағ а турады.

«Бес санына шапалақ та»
Мақ саты: Беске дейін санап жә не ә рекетті тә рбиешінің ұ сынысы бойынша орындап ү йрету.
Ойын барысы: ойында екеулеп жә не топпен ойнауғ а болады. Тә рбиеші балағ а қ арама –қ арсы отырып айтады «қ азір мен 5 дейін санаймын «бес» деген кезде сен бір рет шапалақ тайсын»

«Бұ л не қ ылғ ан дыбыс»
Мақ саты: Баланы бір дыбысты бір дыбыстан жә не сө здің басындағ ы дыбысты ажыратып ү йрету.
Қ ұ рал: Бірдей дыбыстан басталатын суреттердің аттары.
Ойын барысы: Ойынғ а 3-5 балағ а қ атысуғ а болады. Ойыншылар ү стел басына отырады, тә рбиеші балаларғ а суреттерді кө рсетіп атайды. Балалар зейінді тың дап сө здегі бірдей дыбыстарды танып білу қ ажет. Табылғ ан дыбыс нақ ты айтылу қ ажет. Мысалы: ааапа, аана, ааайна, ааалма.

«Тында да айт»
Мақ саты: айналадағ ы заттардың дыбыстарын бір-бірінен ажырата білуге ү йрету, фонематикалық есту қ абілетін дамыту.
Қ ұ рал: ағ аш, металл қ асық тар, доп, қ ағ аз, кітап, суы бар стақ ан, қ оң ырау, кілттер.
ІІ нұ сқ асы ретінде музыкалық аспаптарды пайдалануғ а болады.
Ойын барысы:
Жеке жә не топпен ойнауғ а болады. Ең алды балалар ү стелдегі заттарды қ арап алады. Сосын тә рбиешіге теріс қ арап отырады, ал тә рбиеші заттардың дыбысын шығ арады, балалар дыбысты танып толық жауап береді: «Бұ л қ оң ыраудың сың ғ ыры» т. с. с.
ІІ-нұ сқ а.
Заттардың орнына музыкалық аспаптар пайдаланады. Балалар аспапты дыбысынан таниды.

«Зейінді дың да»
Мақ саты: Фонематикалық есту қ абілетін, есту ө ткірлігін дамыту.
Ойын барысы: Ойын 4-5 баламен ө ткізіледі. Доң геленіп отырады. Тә рбиеші жай дауыспен балалардан тапсырманың орындауын сұ райды, содан кейін осы тапсырманы орындайтын баланың атын сыбырлап айтады. Егер бала ө з атын естімесе, басқ а баланың атын айтады.

«Шапалақ та»
Мақ саты: Фонематикалық қ абілетін дамыту, ә рекетті ересектің ауызша инструкциясы бойынша орындап ү йрету.
Ойын барысы: ойынды 1 баламен де, топпен де ө ткізуге болады.
Тә рбиеші онғ а дейін санайтынын айтады, ал балалар «он» дегенді естігенде шапалақ тау қ ажет. Тә рбиеші 1-2 рет дұ рыс санап, сосын шатастырып санайды, ба-р тек қ ане «он» сө зіне шапалақ тау қ ажет. Қ ателескен б-р ойыннан шығ ады.

«Естігенде шапалақ та»
Мақ саты: Дыбыстардың арасынан берілген дыбысты ажырата білуге ү йрету, фонематикалық есту қ абілетін дамыту.
Ойын барысы: Берілген дыбысты естігенде шапалақ пен белгілеу. Тә рбиеші ең алды жеке дыбыстарды айтады, сосын буындардын арасынан берілген дыбысты белгілейді.
ІІ –нұ сқ а
Ү йренгеннен кейін дыбыстарды сө здердін арасынан, сө зтіркестердің, сө йлемнің арасынан естіп шапалақ пен білгілеу.

«Бірінші дыбысты ата»
Мақ саты: Сө здегі бірінші дауысты немесе дауыссыз дыбысты белгілеп ү йрету, фонематикалық естуді дамыту.
Ойын барысы: Тә рбиеші сө здерді айтады бірінші дыбысты дауыспен белгілеп айтады. Дауысты болса: созып, дауыссыз болса: нақ ты, кү шпен айтылады.
«Соң ғ ы дыбысты тап» деген ойын дә л осылыай ойналады тек қ ана соң ғ ы дыбысты белгілеп табады.

«Ұ йқ тама, сө зді тез ата»
Мақ саты: фонематикалық есту қ абілетін дамыту, бастапқ ы дыбысты басқ а дыбыстардан ажырата білуін жә не басқ а сө здегі осы дыбыстармен сә йкестіруін дамыту. Баланың сө здік қ орын молайту.
Қ ұ ралдар: бір дыбыстан басталатын суреттердің атаулары: 2-3 нұ сқ асы
Ойын барысы: Бұ л ойынды балалармен, олар бірінші дыбысты анық тап ү йренгеннен кейін ойнауғ а болады. Cуретті кө рсетіп қ андай дыбыстан басталатынын сұ рау. Сосын осы дыбыстан тағ ы басталатын сө здерді атаң дар.

«Қ айтала»
Мақ саты: Есту зейінділігін, фонематикалық есту қ абілетін дамыту.
Қ ұ ралдар: даң ғ ыра, дауылпаз.
Ойын барысы: Ойынды топпен де жеке де ойнауғ а болады. Балалар кө здерін жұ мады, тә рбиеші аспаппен ритмді соғ ады. Балалардан қ айталауын сұ райды, балалар шапалақ пен қ айталауы қ ажет.

«Сө зді айқ тап кө мектес»
Мақ саты: Фонематикалық есту қ абілетін дамыту, жетіспейтін дыбыстарды жалғ астыру.
Қ ұ ралдар: Заттық суреттер
Ойын барысы: Балалардың алдына бір-бірден суреттерді орналастырады, содан кейін сө здің соң ғ ы дыбыстарын аяқ тамай айтады. Бала суретке қ арап сө зді аяқ тау керек. Ойынды қ иындатуғ а болады: сө зді суретсіз аяқ тау, немесе берілген дыбыспен, буынмен аяқ та. Қ ал-та, бал-та, мал-та, ба-та, қ а-л, ма-л, ша-л, ба-л.

«Дыбыс қ айда тығ ылды»
Мақ саты: Фонематикалық есту қ абілетін дамыту, сө здегі дыбыстын орнын анық тау.
Ойын барысы: Ойынның алдында балаларғ а сө здің басы, ортасы, соң ы бар екендігін тү сіндіру қ ажет. Сосын тә рбиеші сө здерді айтады, ал балалар берілген дыбыстын орнын анық тау керек.

«Тізбек »
Мақ саты: Сө здің бірінші жә не соң ғ ы дыбысын ажыратып ү йрету.
Қ ұ ралдар: Заттық суреттер
Ойын барысы: Бірінші суретті орналастырады, содан кейін сонын соң ғ ы дыбысына басталатын суретті қ ояды т. с. с жалғ астырады. Ара- алма- автобус-сабын- нан

«Суретті таң да»
Мақ саты: Берілген сө зге суретті тауып кө рсету.
Қ ұ ралдар: Берілген дыбыстан басталатын сө здері бар заттық суреттер, басқ а дыбыстардан басталатын бір-неше суреттер.
Ойын барысы: Ойынның алдында заттық суреттерді ү стелге орналастыру, балалар қ арапалсын. Сосын тапсырма беріледі бір дыбысқ а барлық суреттерді жинастыру. (қ алта, ақ ша, ақ қ ала т. с. с)

«Суретті тіз»
Мақ саты: Сө здегі бірінші дыбысты анық тап ү йрету.
Қ ұ ралдар: Ә р-тү рлі дыбыстан басталатын заттық суреттер, ә р дыбысқ а бір неше суреттер.
Ойын барысы: Тә рбиеші баланың алдына суреттерді қ ояды да атайды, сосын оларды бірінші дыбысына қ арай топтастыруын сұ райды.
(С) – сабын, сү лгі, сурет, сиыр, сарымсақ
(П) – пальто, піл, пияз, парақ, парта. Т. б

«Дыбысты ата»
Мақ саты: Сө здегі бірінші, соң ғ ы дыбысты белгілеп ү йрету.
Қ ұ ралдар: Барлығ ында бір дыбыс бар заттық суреттер
Ойын барысы: Тә рбиеші суреттерді атап кө рсетеді. Балалар тың дап барлық сө здердегі дыбысты атайды. Жә не осы дыбысқ а ө зінің мысалдарын келтіріед

«Керікті сө зді кө рсет жә не ата»
Мақ саты: Есту зейінділігін, фонематикалық қ абылдауын дамыту; балаларды сө зде дыбыстарды естіп, дыбыс жұ птарын ажыратуғ а ү йрету (с - з, с - ц, ш - ж, ч - щ, с - ш, з - ж, ц - ч, с - щ, л - р), сө йлемдерде керекті сө здерді дұ рыс белгілету
Ойын барысы:
Тек қ ана берілген дыбыстары бар сө здерді белгілеу
С Асқ ат пен Мақ сат
Жамап – жасқ ап,
Жасапты он шақ ты аспап,
Соның ішіндегі
Ақ сапты аспабы
Жап - жақ сы аспап

З Сыздық судан сү лік сү зді,
Сыздық тың сү лік салмасын ү зді.
Салмадан сү лік сытылып шығ ып,
Суғ а тү сіп, сумаң дап жү зді.

«Кім жақ сы тың дайды? »
Мақ саты: Есту зейінділігін, фонематикалық қ абылдауын дамыту: балаларғ а сө здегі дыбыстарды естіп ажыратуғ а, сө йлемде керекті сө здерді дұ рыс белгілеп ү йрету.
Ойын барысы:

1 - нұ сқ а.
Екі баланы шақ ырту. Бір-біріне арқ аларымен тұ рғ ызу, топқ а қ ырынмен, тапсырма беріледі: «Мен сө здерді айтам, ал Мақ сат тек ш дыбысын естігенде қ олын кө тереді, ал Жансая ж дыбысын естігенде» балаларғ а тапсырманы қ айталату. Балалар дұ рыс жауаптарды санайды, қ ате жауаптарды белгілейді. Педагог сө здерді шағ ын интервалмен атайды (барлығ ы 15 сө з: 5 – ш дыбысымен, 5 – ж дыбысымен, 5 –керекті дыбыстар жоқ ).
Сө здер: шапка, айна, жылқ ы, тү лкі, шана, ожау, тышқ ан, қ онжық, кітап, ешкі, жаң ғ ақ, кү шік, орындық, жұ мыртқ а, қ ұ лып.
Қ алғ андары балалардың жауаптарын қ адағ алайды, қ ателерін дұ рыстайды. Соң ында ең зейінді баланы белгілейді.
2 - нұ сқ а.
Екі баланы шақ ырту. Бір-біріне арқ аларымен тұ рғ ызу, ш-ж дыбыстарына қ олдарын кө тереді, ал балалар осы дыбыстарғ а сө здер ойлап табады. Ойынның соң ында жең імпазды атайды.
3 - нұ сқ а.
Екі балағ а берілген дыбысқ а сө здер жинақ тату. Біреуіне ш дыбысымен, екіншіге ж дыбысымен. Сө здерді ең кө п жә не дұ рыс атағ ан бала жең еді

«Сө здер дауыстап жә не ақ ырын айтылады»
Мақ саты: Дауыс аппаратын жә не сө йлеу тілінің есту қ абілетін дамыту: сө здерді жылдамдығ ына дауыс жоғ арылығ ына қ арай естіп ажыратуғ а ү йрету, ә р жылдамдық пен дауыс жоғ арылығ ымен айтып жаттық тыру.
Ойын барысы:
Балалар жаң ылтпашты жаттайды (жаттық тырғ ан дыбысына байланысты). Мысалы с-з дыбысына дифференциация жасағ анда:
Сыздық судан сү лік сү зді
Сыздық тың сү лік салмасын ү зді.
Жаң ылтпашты ең алды сыбырлап, сосын ақ ырын дауыспен, сосын қ атты дауыспен айтуын ұ сынады.
Тағ ы да дауысты жаттық тыру ү шін тақ пақ тарды, бұ ынұ йқ астарды, санамақ тарды пайдалануғ а болады.

«Қ андай дыбыс барлық сө здерде бар? »
Мақ саты: фонематикалық қ абылдауын дамыту жә не дыбыстық талдаудың элементтерін: сө зде берілген дыбысты белгілеу, бірінші жә не соң ғ ы дыбысты анық тау.
Ойын барысы:
Тә рбиеші ү ш – тө рт, барлығ ында бірдей дыбыс бар, сө здерді айтады: шана, ағ аш, кү шік, қ олшатыр – сұ рақ қ ойылады, барлық сө здерде қ андай бірдей дыбыс бар? Балалар ш дыбысын айтады.
Сосын басқ а дыбыстарғ а сө здер беріледі: жаң ғ ақ, ожау, тә ж – ж; чемодан, чемпион – ч; асық, сағ ат, тас, сү лгі - с; аяз, қ азық, зембіл – з; лалагү л, лақ, балық, қ ол – л; ара, арба, раушан, қ ар – р;
Тә рбиеші дыбыстын дұ рыс айтылуын қ адағ алайды.

«Сө здегі бірінші дыбысты айт»
Мақ саты: фонематикалық қ абылдауын дамыту.
Ойын барысы:
Тә рбиеші ойыншық ты кө рсетіп, оның аты қ андай дыбыстан басталатынын сұ райды. Содан кейін басқ адай сө здер беріледі: достарының аттары, жануарлар, заттар. Дыбыстардың нақ ты айтуын қ адағ алау (дыбысты созбай айтқ ызу б-бэ емес)

«Сө здегі соң ғ ы дыбысты айт»
Мақ саты: фонематикалық қ абылдауын дамыту.
Кө рнекі қ ұ рал: суреттер (автобус, жаз, қ аз, тас, тіс, кү з, мұ з, тұ з, бас )
Ойын барысы:
Тә рбиеші суретті кө рсетіп соң ғ ы дыбысты атауын сұ райды. Барлық суреттерді атап ө ткесін, С дыбысына аяқ талатын сө здерді бір жақ қ а, З дыбысына аяқ талатын екінші жақ қ а бө лінеді.

«Асық пай ойлан»
Мақ саты: Балаларғ а тез ойлауына бір-неше тапсырмалар беріледі, жә не сө зде берілген дыбысты анық таушылығ ын тексеру
Ойын барысы:
«Бал» сө зіндегі соң ғ ы дыбысқ а сө з ойлап табу.
Қ ар сө зіндегі соң ғ ы дыбысы бар қ ұ стың атын есің е тү сір (торғ ай, тырна, қ арғ а... )
Бірінші дыбысы қ – болғ андай, соң ғ ы дыбысы Ш болғ андай сө здерді ойлап тап. (Қ арандаш, Қ ә мә ш, қ амшы, қ айшы…)
Егер ТО-ғ а бі дыбысты қ осса қ андай сө з болады? (тон, тор, ток, топ) Барлық сө здер бірдей дыбыстардан басталғ андай сө йлем қ ұ растыр: ж - Жазда Жанат жә не Жанар жылғ аның жағ асында жарысып жү гірді.
Бө лмеде екінші дыбысы а болғ андай сө здерді ойлап табың дар (тарақ, қ алта, тарелка, тақ та... )

Дауыссыз дыбыстармен жұ мыс жү ргізу кезіндегі ойын ә дістері.
с3) Буынұ йқ астар:
. ра-ра-ра – ұ шып жү р ара; ар-ар-ар – дала толы қ ар; ыр-ыр-ыр – ү йдың сыртында қ ыр; ры-ры-ры – жапырақ тар сары; ір-ір-ір – ү сті – басы кір;
4) Жаң ылтпаштар:
Мұ ртты мұ ртын сү ртті, мұ рттыны біреу тү ртті. Торта қ ойдым, орта қ ойдым, орта қ ойдым, жорта қ ойдым.
л – р дыбыстарына дифференциация жұ мысын жү ргізү
1) л - р дыбыстарын белгілеу.
- Балалар естерің е тү сірің дерші Тіл ү ндіктің жуан ә нін қ алай айтады. (“Л-л-л”. ) Ал енді мотордың ә нін еске тү сірейік (“Р-р-р”. )
- Мен сендерге суреттерді кө рсетемін, ал сендер л-р дыбыстарын нақ ты айтасындар.
2) Буынұ йқ астар:
Ло-ол-ор- торғ айғ а жасадым тор; ло-ло-ро - Мальвинаның досы Пьеро; ал-ар-ал – кө л жиегінде тал;
Балалардың дыбысты нақ ты дұ рыс айтуын қ адағ алау.
3) Сө йлеммен жұ мыс.
Сө йлемді тың дап есіне сақ тайды: Гү лге қ онды ара. Менің киімім ала. Педагог сө йлемді бастайды, ал балалар аяқ тайды. Педагогтың қ олы кімге тиді сол бала жауап береді: Гү лге қ онды.. . Менің киімім...
4) Жаң ылтпаштар:
Қ ыста боран болар, қ ар болар, қ ыздар шә лі, орамал оранар. Қ ара ала лақ, қ ара ала лақ. Қ ара ала лағ ым қ орада бірақ.
5) Мә тінде л – р дыбыстарына сө здерді белгілеу.
Мә тендерді тың дап отырып керекті дыбысты естігенде қ олдарын кө тереді.

⇐ Предыдущая 12