СОҒЫС ЖӘНЕ ОТБАСЫ

Қ озғ айтын тақ ырыптардың бірі осы сұ рапыл соғ ыстың отбасы институтына тигізген ә сері. Соғ ыс уақ ытында бұ л сала зақ ымсызқ алмады. Ер адамдардың бұ рын-соң ды болмағ ан шығ ындары кө птеген ә йелдерді ық тимал некеден айырды. Бұ л бұ рын-соң ды болмағ ан ә йелдер ү лесінің едә уір артуына ә келді. Неке қ ұ рылу мә ліметтерін қ арастыру С. Захаровтың зерттеуін бағ алау арқ ылы мү мкіндік береді. Соғ ыс жылдары жә не соғ ыстан кейінгі жылдары ә йелдердің некеге тұ ру ү лесі бірден тү сіп кетті, 1970-1980 жылдары некеге тү ру тіпті 93, 5% қ ұ рады. Расында осы соғ ыс себебінен отбасы институты азайып ә рі қ арай бала туу мә селесін де қ ысқ артып жіберді. Бірақ соғ ыстың халық тың неке жағ дайына ә сері шектелмейді. Бұ л ә сер ә лдеқ айда терең жә не жан-жақ ты. Соғ ыс неке мен отбасын тұ рақ сыздандырды, кө бінесе ә рең басталғ ан некелерді жойып, неке нарығ ындағ ы бә секелестік кү шейе тү сті, бұ л ажырасулар санының ө суіне ә келді. Бү гінгі кү ні осы салдардың барлығ ын толығ ымен бағ алау мү мкін емес. Елде кө птеген жесірлер қ алды, бірақ олардың қ аншасы белгісіз жә не халық санағ ы олардың санын бағ алауғ а кө мектесе алмайды. Себебі соғ ысқ а дейін болғ ан санақ тар неке қ ұ ру мә лесесін қ арастырмағ ан. Неке жағ дайының тө рт санатын, оның ішінде жесірлер бойынша сұ рақ тар Ресейде 1897 жылғ ы алғ ашқ ы жалпы халық санағ ы кезінде қ ойылды. 1926 жылғ ы алғ ашқ ы Бү кілодақ тық халық санағ ы, яғ ни Сталиндік уақ ыт статистикасында осындай сұ рақ тар назардан тыс қ алады жә не 1937 жылғ ы санақ тан бастап 1970 жылғ ы санақ қ а дейін кең естік халық санағ ы (демек, 1959 жылғ ы халық санағ ы) тек екеуін ажыратуғ а мү мкіндік берді: санақ кезінде некеде тұ рғ ан жә не тұ рмағ ан адамдар.

Вишневский А. Г., Захаров С. В. (2010). Вопросы статистики. №2: 7-17.

Тиісінше, оларда жесірлердің саны туралы ақ парат болғ ан жоқ. Бірінші рет барлық некелер туралы мә селе 1979 жылғ ы кең ес халық санағ ының бағ дарламасында ғ ана пайда болды. Соғ ыстан кейінгі жетімдердің саны туралы ақ парат болғ ан жоқ. 1959 жылғ ы халық санағ ы салыстырмалы тү рде неке институтының ілгерілеуі ө те тө мен екенін кө рсетті. Жоғ арыда кө рсетілген суретке сү йенсек, алдың ғ ы санақ тармен 40-тан 59 жасқ а дейінгі ә йелдер арасында тұ рмыстағ ы ә йелдердің ү лесі 1959 жылы тіптен тү сіп кеткенін кө рсетті. Жесірдің ә рекеттері, ажырасуды тоқ тату жә не некеге тұ рмау. Соғ ыстан кейін ә йелдер санының артуы неке нарығ ының деформациясына ә келді. Соғ ыста кү йеуін жоғ алтқ ан кө птеген ә йелдердің жесірлігі жыныстық диспропорцияғ а байланысты. Айтарлық тай сандық басым жағ дайында ә йелдер некенің беріктігін едә уір ә лсіретеді, ал ерлердің бастамасы бойынша ажырасулар санының артуы некенің ұ зақ тығ ын қ ысқ артады. Бұ ндай диспропорциясы болғ ан кезде неке серіктестерін ө здігінен қ айта бө лу процесі жү реді, тек қ ана жасы бойынша, сонымен қ атар неке жағ дайы бойынша. Бұ л қ айта бө лу келесілер есебінен қ ұ рдастарымен, соғ ыс ә сер етпеген жас ерлермен ә йелдердің некесінің жоғ арылауы жү зеге асырылады.

Поляков Ю., В. Жиромская, Н. Араловец. «Демографическое эхо» войны

Мемлекет бұ л жағ дайда сө зсіз қ арсы тұ руғ а тырысты. Оғ ан қ ол жетімді жалғ ыз ә діс – неке жә не отбасы саласындағ ы заң наманы қ атайту еді. 8 жылы 1944 шілдеде соғ ыс аяқ талғ анғ а дейін бір жылдан аз уақ ыт бұ рын Жарлық қ абылданды. КСРО Жоғ арғ ы Кең есінің Президиумы, бұ ғ ан дейін болғ ан неке жә не отбасы саласындағ ы салыстырмалы либералды қ ұ қ ық тық нормаларды кү рт ө згертті. Жарлық жү кті ә йелдерге мемлекеттік кө мекті арттыру, ә йелдерді, кө п балалы жә не жалғ ыз басты аналарды, ана мен баланы қ орғ ауды кү шейту, «Батыр ана» қ ұ рметті атағ ын белгілеу жә не «Ана даң қ ы» орденін тағ айындау жә не «Ана медалі» беру сияқ ты отбасы институтын тұ рақ тандыру мә селелері қ озғ алды. Жарлық тың V бө лім " неке, отбасы жә не қ амқ оршылық туралы заң дарғ а ө згерістер енгізу туралы" бө лімде тек тіркелген неке ғ ана қ ұ қ ық тар мен ерлі-зайыптылардың міндеттерін туғ ызатынын кө рсетті. Тіркелген некеде тұ рмайтын адамнан туғ ан баланы кү тіп-бағ уғ а алименттер ө ндіріп алу талабын қ оюы мен ә ке болуды анық тау туралы ананың сотқ а жү гіну қ ұ қ ығ ы жойылды. Тіркелмеген некеден туғ ан баланың тууын тіркеу кезінде бала анасының тегі бойынша жазылады жә не ә кесінің аты анасының нұ сқ ауы бойынша қ ойылады. ережесі енгізілді. Тө лқ ұ жаттарда тіркелген некені жазу міндеті ажырасу рә сімін айтарлық тай қ иындады. Жарлық сонымен бірге қ олданыстағ ы норманы прокуратура органдарына қ олданыстағ ы қ ылмыстық заң намағ а сә йкес заң сыз тү сік жасатуғ а кінә лілерді жауапкершілікке тарту мә селесін кү шейтті. Жарлық " балаларғ а қ амқ орлық жә не аналар мен отбасын нығ айту ә рқ ашан кең естік кезең нің маң ызды міндеттерінің бірі болды" дегенді кө рсетті, бірақ іс жү зінде мемлекет ә йелдерге жесір болып қ алу ө з проблемасы екені туралы нақ ты тү сінік берді. Мемлекеттік статистика ү шін қ ол жетімді емес қ оғ амдық пікірді бұ л жарлық жасырғ ысы келгендей еді. Саны тіркелген ажырасулар шынымен азайды, бірақ бұ л тіркеусіз ажырасуларды тоқ татты дегенді білдірмейді, нақ ты саны туралы ештең е болмады, бірақ 1965 жылы ажырасу рә сімі жең ілдетілді. Тіркелген ажырасу саны бір жылда 1, 8 есе ө сті. Ажырасу процедурасының қ иындығ ы бірнеше рет некеге тұ руды қ иындатты, бірақ бұ л олардың едә уір бө лігі статистика арқ ылы бекітілмегенін білдіреді, сондық тан олардың саны да белгісіз. Соғ ыстан кейінгі демографиялық жағ дайды ешқ андай жарлық тар ө згерте алмады. Кө птеген ә йелдерды жалғ ыздық қ а, ал балаларды ә кесіз ө суге ә келіп соқ ты. Бұ л ө зкезегінде ә кенің тә рбиесін кө рмегендің ә леуметтік кө зқ арасына зардабын тигізді. Аталарымыз «Ә ке – асқ ар тау» деп бекер айтпағ ан.

Жарлық (1944). КСРО Жоғ арғ ы Кең есі Тө ралқ асының Жарлығ ы (1944). «Жү кті ә йелдерге, кө п балалы аналарғ а жә не жалғ ызбасты аналарғ а мемлекеттік кө мек, аналар мен балаларды қ орғ ауды кү шейту, Батыр ана-қ ұ рметті атағ ын тағ айындау жә не Ана Даң қ ы орденін жә не Ана медалын тағ айындау »

1-кесте. Некесіз туылғ ан балалар саны(пайыздық ү лес)

Иванова, Михеева зерттеуі

Соғ ыстан кейін некеден тыс туу кең інен таралды. КСРО-да жалғ ыз басты аналардың саны кү рт ө сті, бар мә ліметтер бойынша, 1945 жылы олар 281, 7 мың болса, ал 1957 жылы — 3312 мың. 1945 жылы барлық туылғ андардың тө рттен бір бө лігі заң сыз некеден болды, тіпті 10 жылдан кейін шамамен 17% -ды қ ұ рады(4-кесте). Ауыл халқ ында ө згерістер қ алалық тұ рғ ындарғ а қ арағ анда жоғ ары болды. 1944 жылғ ы Жарлық қ а сә йкес балалардың туу туралы куә лігінде ә кесі туралы ақ параттың орнына міндетті тү рде сызық ша қ ойылды. Осы " гуманистік" ереже бойынша 1945 жылдан 1968 жылғ а дейін

15 миллионнан астам бала осындай паспортқ а ие болды. Бірақ қ оғ ам бұ л туралы ештең е білмейді.

КСРО Орталық статистикалық басқ армасы (1975). КСРО халқ ы 1973. Статистикалық жинақ.

⇐ Предыдущая 123 4 5 6 Следующая ⇒