«Ахмет Байтұрсынұлы».

Стр 1 из 2Следующая ⇒

Шымкентский Многопрофильный Колледж

Реферат

«Ахмет Байтұ рсынұ лы»

Предмет_______________

Группа_________________

Преподаватель_________

Студент(ка)_____________

«Ахмет Байтұ рсынұ лы».

Ахмет Байтұ рсынұ лы (5 қ ыркү йек 1872 жыл, қ азіргі Қ останай облысы, Жангелді ауданы Сарытү бек ауылы – 8 желтоқ сан 1937, Алматы қ аласы) — қ азақ тың ақ ыны, ә дебиет зерттеуші ғ алым, тү ркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қ оғ ам қ айраткері.

Қ азақ халқ ының 20 ғ асырдың басындағ ы ұ лт-азаттық қ озғ алысы жетекшілерінің бірі, мемлекет қ айраткері, қ азақ тіл білімі мен ә дебиеттану ғ ылымдарының негізін салушы ғ алым, ұ лттық жазудың реформаторы, ағ артушы, Алаш-Орда ө кіметінің мү шесі.

Ө мірбаяны

Атасы Шошақ немересі Ахмет ө мірге келгенде ауыл ақ сақ алдарынан бата алып, азан шақ ырып атын қ ойғ ан. Ә кесінің інісі Ерғ азы Ахметті Торғ айдағ ы 2 сыныптық орыс-қ азақ мектебіне береді. Оны 1891 жылы бітіріп, Орынбордағ ы 4 жылдық мектепке оқ уғ а тү седі. 1895-1909 жылы Ақ тө бе, Қ останай, Қ арқ аралы уездеріндегі орыс-қ азақ мектептерінде оқ ытушы, Қ арқ аралы қ алалық училищесінде мең геруші қ ызметін атқ арады. Ол ө те кемең гер, білімді тұ лғ аның бірі болғ ан.

Байтұ рсынұ лының саяси қ ызмет жолына тү суі 1905 жылғ а тұ с келеді. 1905 жылы Қ оянды жә рмең кесінде жазылып, 14500 адам қ ол қ ойғ ан Қ арқ аралы петициясы (арыз-тілегі) авторларының бірі Байтұ рсынұ лы болды. Қ арқ аралы петициясында жергілікті басқ ару, сот, халық қ а білім беру істеріне қ азақ елінің мү ддесіне сә йкес ө згерістер енгізу, ар-ождан бостандығ ы, дін ұ стану еркіндігі, цензурасыз газет шығ ару жә не баспахана ашуғ а рұ қ сат беру, кү ні ө ткен Дала ережесін қ азақ елінің мү ддесіне сай заң мен ауыстыру мә селелері кө терілді. Онда қ азақ даласына орыс шаруаларын қ оныс аударуды ү зілді-кесілді тоқ тату талап етілген болатын. Сол кезең нен бастап жандармдық бақ ылауғ а алынғ ан Байтұ рсынұ лы 1909 жылы 1 шілдеде губернатор Тройницкийдің бұ йрығ ымен тұ тқ ындалып, Семей тү рмесіне жабылды.

Ресей ІІМ-нің Ерекше Кең есі 1910 жылы 19 ақ панда Байтұ рсынұ лын қ азақ облыстарынан тыс жерге жер аудару жө нінде шешім қ абылдады. Осы шешімге сә йкес Байтұ рсынұ лы Орынборғ а 1910 жылы 9 наурызда келіп, 1917 жылдың соң ына дейін сонда тұ рды. Байтұ рсынұ лы ө мірінің Орынбор кезең і оның қ оғ амдық -саяси қ ызметінің аса қ ұ нарлы шағ ы болды. Ол осы қ алада 1913–1918 жылы ө зінің ең жақ ын сенімді достары Ә. Бө кейхан, М. Дулатұ лымен бірігіп, сондай-ақ қ алың қ азақ зиялыларының қ олдауына сү йеніп, тұ ң ғ ыш жалпыұ лттық «Қ азақ » газетін шығ арып тұ рды. Газет қ азақ халқ ын ө нер, білімді игеруге шақ ырды.

Байтұ рсынұ лының Орынбордағ ы ө мірі мен қ ызметі Ресей ү кіметінің қ атаң жандармдық бақ ылауында болды. Ол «Қ азақ қ а» жабылғ ан негізсіз жала салдарынан абақ тығ а отырып шық ты. Байтұ рсынұ лы 1917 жылы рев. ө згерістер арнасында ө мірге келіп, қ азақ тарихында терең із қ алдырғ ан Қ азақ съездері мен Қ азақ комитеттері сияқ ты тарихи қ ұ былыстың қ алың ортасында жү рді, оларғ а тікелей араласып, «Қ азақ газеті» арқ ылы саяси теориялық бағ ыт-бағ дар беріп отырды.

Байтұ рсынұ лы Алаш партиясы бағ дарламасын даярлағ ан шағ ын топтың қ ұ рамында болды. Байтұ рсынұ лы пен Дулатұ лы қ азақ арасында бұ рыннан келе жатқ ан ру – жү заралық алауыздық қ а байланысты Алаш Орда ү кіметінің қ ұ рамына саналы тү рде енбей қ алды, бірақ олардың қ азақ ұ лттық мемлекеттік идеясын жасаушы топтың ішінде болғ андығ ын замандастары жақ сы біліп, мойындады.

Алаш Орда қ ұ рамын бекіткен 2-жалпық азақ съезі Оқ у-ағ арту комиссиясын қ ұ рып, оның тө рағ асы етіп Байтұ рсынұ лын бекітті. 1919 жылы наурызғ а дейін Алашорда ү кіметінің Торғ ай облысы бө лімінің мү шесі болды. Байтұ рсынұ лы 1919 жылы наурызда Алашорда ү кіметі атынан Мә скеуге Кең ес ү кіметімен келіссө зге аттанды, осы жылғ ы шілдеде РКФСР Халық Комиссарлар Кең есі мен Қ азақ ә скери-революциялық комитеті тө рағ асының орынбасары болып тағ айындалды.

Байтұ рсынұ лының ық палымен сә уірде Алашорда басшылары мен мү шелеріне Кең ес ү кіметінің кешірімі жарияланды. Байтұ рсынұ лы бұ л тарихи кезең де «патшалардың тө рінде отырғ аннан, социалистердің босағ асында ө лгенім артық » деген пікірде болды (Қ Р Ұ Қ К архиві, 78754-іс, 6-т., 44-п). 1920 жылы В. И. Ленинге ү кіметінің Қ азақ станды басқ ару ісіндегі алғ ашқ ы қ адамын қ атал сынғ а алғ ан хатын жолдады. Қ азревком мү шесі ретінде Қ азақ станның Ресеймен шекарасының қ алыптасу ісіне белсенді тү рде араласты.

12 Следующая ⇒