ҚР «Еңбек туралы» заңының 5-бабының 1-тармағы

Жұ мыс беруші мен қ ызметкердің арасындағ ы ең бек қ атынастары нормативтік қ ұ қ ық тық актілермен, ең бек туралы заң дарғ а сə йкес жасалғ ан жеке ең бек, ұ жымдық шарттармен реттеледі.

Ең бек қ ұ қ ығ ының пə нін қ ұ райтын барлық қ атынастарды қ арастырып ө телік: 1. Негізгі қ атынастар – жұ мыс берушінің (ұ йым, жеке кə сіпкер) қ ызметкердің ең бекке қ абілетін (оның жұ мыс кү шін, білімін, дағ дыларын жə не т. б. ) пайдалануымен байланысты ең бек қ атынастары шарттық жə не ақ ылы негізде жү зеге асырылады. Қ ызметкер ө з ең бегі ү шін алдын-ала белгіленген нормалар (тарифтер) бойынша жалақ ы не ұ йым табысының бө лігін алады, ал жұ мыс беруші ө зіне қ ажетті ең бек ө німін алады. Ең бек қ атынастарына қ ызметкер жə не жұ мыс беруші ө з еркі бойынша қ атысады.

Ең бек қ ұ қ ығ ы қ атынастарын қ ызметкердің жұ мыс берушімен ең бек жағ дайларын пайдалану жө ніндегі заң дыбайланысы (қ ызметкер ө з жұ мысын мұ қ ият орындауғ а, ал жұ мыс беруші оғ ан жалақ ыны жү йелі тү рде тө леугеміндетті) қ ұ райды.

Ең бек қ атынастары келесі ерекше белгілерімен сипатталады:

а) ең бек ү рдісінде туындайды жə не дамиды. Қ ызметкер ө зіне жү ктелген белгілі бір ең бек функциясын орындайды. Ал бұ л функция тұ рақ ты сипатқ а ие жə не соң ғ ы нə тижемен аяқ талмайды, яғ ни, ең бек қ атынастары – бұ л ұ зақ уақ ытқ а созылатын қ атынастар. Ө зге қ ұ қ ық тық қ атынастарда, мысалы, ең бекпен байланысты азаматтық қ ұ қ ық тық қ атынастарда орындаушығ а нақ ты бір тапсырма беріледі, ол бұ л тапсырманы орындағ ан соң барлық міндеттемелер де тоқ татылады, яғ ни, қ ұ қ ық тық қ атынастар тə мамдалады;

ə ) ең бек қ атынастары – бұ л нə тижесінде жұ мыс беруші ең бек ө німін, ал қ ызметкер ең бек шартының жағ дайларына қ арай белгілі бір ақ ы алатын ақ ылы қ атынастар;

б) ең бек қ атынастары ерік білдірудің белгісі болып табылады, яғ ни, ең бек жə не ең бек қ атынастары мə жбү рлі тү рде жү зеге асырылмайды, ал қ ызметкер мен жұ мыс беруші ө з қ алаулары бойынша серіктерді, ең бек жағ дайын жə не т. б. таң дай алады. Ең бекті таң дау кезіндегі ерік білдіруге дə лел ретінде қ ызметкердің жұ мысқ а тұ рардағ ы ө тінішті ө з қ олымен толтыратынын жə не жұ мыс берушінің осы ө тінішке қ ол қ оя отырып, қ ызметкерді қ ызметке алу туралы еркін білдіруін келтіруге болады;

в) қ ызметкердің ең бек тə ртібіне бағ ына отырып ең бек ұ жымына қ осылуын білдіреді. Бұ л дегеніміз, ең бек белгілі бір ішкі ең бек тə ртібі жағ дайында жү ргізіледі. Ішкі ең бек тə ртібінің ережелерінде ең бек ұ жымы мү шелерінің бірлескен қ ызметінің жағ дайлары жə не тə ртібі белгіленеді. Ішкі ең бек тə ртібінің ө зіне тə н элементі болып қ ызметкердің ең бек қ ызметі ү рдісінде жұ мыс берушінің, тікелей басшылық тың ө кіміне бағ ынуы табылады. Бұ л элемент ең бекпен байланысты ө зге қ оғ амдық қ атынастарда кө рініс таппайды. Бұ л кезде орындаушы ең бек режиміне бағ ынуғ а емес, ө німді уақ тылы жə не сапалы дайындауғ а міндетті. Мысалы, қ ысқ а мерзімді жалдау шарты бойынша адвокат, аспаз немесе қ ұ рылысшы жұ мысқ а тартылғ ан кезде жұ мысты орындаушының ө зі немесе оның бригадасы істей ме, олар жұ мыс уақ ытында ə лде тү нде жұ мыс істей ме жə не осы сияқ ты жағ дайлар жұ мыс беруші ү шін аса маң ызды емес, оны толғ андыратын басты мə селе – жұ мыстың уақ тылы жə не сапалы орындалуы;

г) ең бек қ атынастары ерекше заң ды фактпен – ең бек шартымен, келісіммен, лауазымғ а сайлау туралы актімен байланысты;

д) мамандығ ына, біліктілігіне, лауазымына қ арай жұ мысқ а тікелей қ атысудың қ ажеттігімен байланысты;

е) жұ мысқ а іс жү зінде қ абылданғ ан кезден басталады. Ең бек қ ұ қ ығ ы қ атынастарында жұ мысқ а қ абылдау бұ йрық пен рə сімделеді жə не қ ызметкерді кə сіпорынның штатына тұ рақ ты, уақ ытша немесе маусымдық жұ мысқ а алумен жү зеге асырылады. Ең бекпен байланысты ө зге де қ атынастарда жұ мысты орындаушы штатқ а алынбайды. Мұ ндай жағ дайда тапсырыс беруші ү шін ең бек ү рдісіне қ арағ анда ең бектің нə тижесі маң ыздырақ болады;

ж) қ ызметкерге оны жұ мыстан босату жө нінде бұ йрық жарияланғ ан жə не оның қ олына ең бек кітапшасы берілген кезде тоқ татылады.

1. Ең бек ұ жымының жұ мыс беруші жə не оның басшылығ ымен арасындағ ы ең бек-ə леуметтік сауалдар бойынша қ атынастары. Олар негізінен ө ндірісті ұ йымдастыру жə не ұ жымды басқ арумен байланысты, сонымен қ атар, нақ ты ұ йымдағ ы ең бек жағ дайына, қ ызметкерлерге жағ дай жасаудың материалдық -тұ рмыстық жə не мə дени нысандарын жақ сартуғ а, ұ йымның қ орын ұ тымды пайдалануғ а, ең бекті нормалауғ а жə не қ ызметкерлердің ұ жымдық жə не жеке мү дделерін кө здейтін ө згеде мə селелерге байланысты болады. Бұ л ең бек қ атынастары жеке жə не ұ жымдық ең бек шарттарының негізінде туындайды. Осы шараттар тараптардың арасында белгілі бір ең бек қ ызметін жү зеге асыруғ а қ атысты ө зара міндеттемелерінің туындауына да негіз болып табылады. Бұ л қ атынастар ең бек қ ұ қ ығ ының басты пə ні – ең бек қ атынастарына қ атысты қ ызметтік рө лді атқ арады жə не ең бек қ атынастарын ұ йымдастыруғ а, оларды нақ ты бір қ оғ амдық ең бек кооперациясының шең берінде басқ аруғ а бағ ытталғ ан;

2. Кə сіподақ органының қ ызметкерлердің мү дделерін қ орғ ау, ең бекке ақ ы тө леу жə не ə леуметтік кепілдіктер мə селелері бойынша жұ мыс беруші жə не оның басшылығ ымен арасындағ ы қ атынастары;

3. Азаматтарды жұ мысқ а орналастыруғ а жə не жұ мыс іздеп жү рген азаматтарды жұ мыспен қ амтуды қ амтамасыз етуге қ атысты қ атынастар. Бұ л қ атынастар азаматтардың ө здерінің қ абілетіне жə не кə сіби дайындығ ына сай жұ мыс табу мақ сатында, жеке мү дделері мен қ оғ амдық қ ажеттіктерді ескере отырып, мемлекеттік органдарғ а жү гінуімен қ атысты туындайды. Қ азақ стан Республикасында жұ мысқ а орналастыру жө ніндегі органдар жү йесінің болуы азаматтардың ең бекке қ атысты конституциялық қ ұ қ ығ ын жү зеге асыруғ а жағ дай жасайды. Ə сіресе, азаматтар жұ мыссыз қ алғ ан жағ дайда жұ мыс іздеуге немесе ө здерінің жаң а мамандығ ы бойынша кə сіби дайындық тан ө туге қ атысты қ иындық тарғ а ұ шырағ ан кезде олардың рө лі ерекше. Тə жірибе кө рсетіп отырғ андай, жұ мыс іздеуге қ атысты жə рдемді кө п жағ дайда ə йелдер, оқ у мекемелерін жаң адан тə мамдағ ан жастар, жұ мыстан қ ысқ артылғ ан қ ызметкерлер қ ажет етеді. Жалпы алғ анда жұ мысқ а орналасуғ а қ атысты қ атынастар ең бек қ атынастарының алдында жү реді. Бұ л ретте жұ мысқ а орналастыру жө ніндегі органдар кадрларды қ ажет ететін ұ йымдар мен белгілі бір мамандық, біліктілік, лауазым бойынша жұ мысқ а орналасуды қ алайтын азаматтардың арасында делдалдық функцияларды атқ арады. Ең басты міндетті – жұ мысқ а орналастыруды – шешу ү шін халық ты жұ мыспен қ амту жө ніндегі мемлекеттік қ ызмет органдары аумақ тардағ ы жə не нақ ты ұ йымдардағ ы бос жұ мыс орындары мен қ ызмет туралы мə ліметтер жинағ ына ие болады;

4. Қ адағ алау жə не бақ ылау органдарының жұ мыс берушімен ең бек заң дарын жə не ең бекті қ орғ ауды сақ тау мə селесіне қ атысты қ атынастары. Бұ л қ атынастар қ ұ зыретті органдардың ұ йымдарда ең бекті қ орғ ау жө ніндегі заң шығ арушылық жə не ө зге де нормативтік актілердің жə не ең бек туралы заң дардың, қ ауіпсіздік техникасының жə не ең бектің ө зге де қ ауіпсіз жағ дайларының сақ талуына қ адағ алау жасау қ ызметі барысында туындайды. Мысалы, мұ ндай органдардың қ атарынан санитарлық эпидемиологиялық қ ызметті, ө рт инспекциясын жə не т. б. атауғ а болады. Ең бек заң дарының сақ талуына жалпы қ адағ алауды прокуратура органдары жү зеге асырады. Ең бекті қ орғ ауғ а жə не ең бек заң дарының сақ талуына қ адағ алауды жү зеге асыру процесінде бұ л органдар ұ йымдармен, кə сіпорындармен қ ұ қ ық тық қ атынастарғ а тү седі. Бұ л қ атынастар ө з бетімен пайда бола бермейді, олар ең бекті қ орғ ау жə не қ ызметкерлердің қ ұ қ ық тарын қ орғ ау қ ажеттігіне байланысты туындайды. Сондық тан, аталғ ан қ орғ аушылық қ атынастар қ осымша санатқ а жатады. Алайда, бұ л қ атынастар кə сіпорынның жұ мысы басталмай тұ рып та туындауы мү мкін (мысалы, ұ йымды ұ йымдастыру жə не қ айта ө ң деу кезең інде ең бекті қ орғ ауғ а алдын ала қ адағ алау жасау);

5. Ө ндірісте кадрларды дайындау немесе біліктілікті кө теруге қ атысты қ атынастар.

Бұ л қ атынастар азаматтардың жеке, бригадалық немесе курстық білім алу кезінде жұ мыс мамандық тарын алуымен қ атысты туындайды. Ə детте мұ ндай білім алмастан бұ рын олар дербес жұ мыс істеумен айналысады. Бұ л қ атынастардың мазмұ нын жай ең бектің ө зі емес, белгілі бір мамандық қ а жə не біліктілікке оқ ыту қ ұ райды. Олардың мақ сатты бағ ыттылығ ы ө ндірістегі кə сіби білім алу арқ ылы азаматтарды білікті қ ызметкерлерретіндедайындаудық аматамасыз етуденкө рініс табады.

6. Жеке немесе ұ жымдық келіспеушіліктерден туындайтын ең бек дауларын шешуге қ атысты қ атынастар. Бұ лар қ ызметкерлердің ең бек жағ дайларын жə не ең бек заң дарының нормаларын белгілеу мə селелеріне қ атысты реттелмеген келіспеушіліктерді ең бек дауларын қ арайтын органдардың шешуімен байланысты туындайды. Бұ л қ атынастардың қ атысушылары болып бір жағ ынан қ ызметкер – жұ мыс беруші, ең бек ұ жымы – жұ мыс беруші табылса, екінші жағ ынан – ең бек дауларын қ арау жө ніндегі орган табылады. Бұ л қ атынастар іс жү ргізушілік сипатқ а ие, себебі олар ең бек дауын шешудің материалдық жағ ына емес, оны шешудің процедурасына қ атысты болады

⇐ Предыдущая 123 4 Следующая ⇒