АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздік тұжырымдамасы

Жалпы “ұ лттық қ ауіпсіздік” терминінің ө зі ең алғ аш рет АҚ Ш-та пайдаланылғ ан еді. Бұ л мә селе 40-жж. ортасында, ІІ-ші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін пайда болды. Ол кезең де АҚ Ш ә лемдегі ү лкен мү мкіндіктері бар, ірі мемлекет жағ дайында еді. Бұ л жылдары АҚ Ш-тың ұ лттық қ ауіпсіздік қ ағ идасы Кең ес Одағ ы мен Варшава шарты ұ йымы мемлекеттеріне қ арсы бағ ытталғ ан ә скери - саяси қ арсылық тарына бағ ындырылғ ан болатын.

1990 жылдардың басында КСРО-ның ыдырауы нә тижесінде, АҚ Ш ұ лттық қ ауіпсіздігінің қ ағ идаларының негізгі тұ жырымдық ережелері қ айта қ аралды. Мә селен, бұ рын АҚ Ш ұ лттық қ ауіпсіздігінің мә ні американдық қ ұ ндылық тарды қ орғ ау жә не коммунизмге қ арсы тұ ру болса, ал социалистік лагерь ыдырағ ан соң АҚ Ш-тың ұ лттық қ ауіпсіздігінің қ ағ идаларының мақ саты мыналар болды:

1. АҚ Ш-тың дү ниежү зіндегі жоғ арғ ы орында тұ руын бекіту жә не қ орғ ау;

2. АҚ Ш-тың бү кіл жауларын шеттету;

3. Жоғ арыда айтылғ андарды ескере отырып, АҚ Ш-тың ұ лттық қ ауіпсіздігінің қ ағ идасы, шын мә нінде американдық басшылық қ ағ идасына айналғ анын кө реміз.

АҚ Ш-қ а жә не оның одақ тастарына деген соғ ыс қ аупі жойылды. Ендігі басты АҚ Ш-тың мә селесі ә лемнің барлық тү кпіріндегі елдердің экономикасындағ ы жетекші жағ дай ү шін кү рес болып табылуда.

1990-жж. АҚ Ш-тың Ұ лттық қ ауіпсіздігі тұ жырымдамасы (мемлекеттік хатшы У. Кристоффер) мыналардан тұ рды:

1. АҚ Ш-тың экономикасының кү шеюі;

2. Дү ниежү зінде АҚ Ш-тың кө мегімен демократияны ұ лғ айту;

3. Ө мір сү ріп тұ рғ ан қ ұ ндылық тарды қ орғ ау ү шін, АҚ Ш-тың ә скери кү шін ұ лғ айту;

АҚ Ш-тың ұ лттық қ ауіпсіздік қ ауіпсіздік қ ағ идасының принциптері:

1. Америка ө зінің дү ниежү зіндегі жоғ арғ ы мемлекет ретіндегі ө зінің жетекшілігін сақ тап қ алуы керек.

2. дү ниежү зіндегі ең кү шті мемлекеттермен саяси, экономикалық қ атынастарды орнату.

3. американдық идеялар мен мү дделеді ұ лғ айту мақ сатында, ә лемдегі демократиялық ү рдістерді қ орғ ау.

АҚ Ш-тың ұ лттық қ ауіпсіздік тұ жырымдамасының бес бағ ыты бар, бұ лар:

1. Ғ аламдық сауда жү йесін дамыту;

2. Европадағ ы ұ лттық қ ауіпсіздіктің жаң а тә ртібін дамыту;

3. Таяу Шығ ыста бейбітшіліктің орнауына ық пал ету;

4. ЖҚ Қ таралуына кедергі келтіру;

5. Халық аралық терроризммен жә не наркобизнеспен кү рес.

Бұ л айтылғ андардан шығ атын тү йін, АҚ Ш қ азіргі кезең де коммунизмге қ арсы тұ ру қ ағ идасынан кетіп ә лемдегі жетекшілігін ұ лғ айту стратегиясын, ө зінің ұ лттық қ ауіпсіздігі стратегиясында жү ргізуде.

Жапонияның ұ лттық қ ауіпсіздік тұ жырымдамасы

Жапонияның ө зінің ұ лттық мү ддесін жү зеге асыру ү лгісі ө те қ ызық ты. Кө птеген уақ ытқ а созылғ ан тарихи кезең де Жапон ү кіметі мемлекеттің территориялық бө лшектенбеуден, отаршылдық тан қ ұ тылып қ ана қ ойғ ан жоқ, сонымен қ атар ұ лттық қ ауіпсіздікті кү шейту мә селесін де шешіп алды.

Ө зінің тарихи дамуында Жапония бірнеше дағ дарысты кезең ді жақ сы жең іп шығ а алды:

1. Ежелгі жә не орта ғ асырда биліктің кү шті орталық танбауы жергілікті кландардың сепаратистік қ атерлерден қ ұ тқ арды.

2. ХІХ ғ асырда АҚ Ш пен Европалық мемлекеттер Жапонияның ұ лттық қ ауіпсіздігіне жә не егемендігіне қ ауіп тө ндіре отырып, еріксіз ө здерінің сателлиті етіп алмақ шы болды.

3. ХІХ ғ асырдың 20-30 жж АҚ Ш Жапония мен экономикалық ә скери аймақ тары қ атынастарында стратегиялық ұ стану саясатын жү ргізеді.

4. 40-жж. ортасында АҚ Ш-тың Жапонияны ә лемдік державалар қ атарынан шығ ару саясаты сә тсіздікке ұ шырайды. Бұ ғ ан Жапонияның ойластырып ө ткізген ұ лттық қ ауіпсіздік тұ жырымдамасы себеп болды.

5. ХІХ ғ асырдың 60-70 жж. Жапонияның тез экономикалық даму қ арқ ынымен сипатталады. Осының нә тижесінде Жапония ә лемдегі ірі мемлекеттердің екінші сатысын иеленеді. Жапонияның ұ лттық қ ауіпсіздік тұ жырымдамасы, Жапония АҚ Ш пен ЕЭС елдерінің ө ткізу нарқ ы, шикізат жә не энергиялық шикізат кө здері ү шін бә секелестігіне тө теп беруіне кө мектесті.

6. Ө ткен ғ асырдың 90 жж. қ ырғ иқ абақ соғ ыс аяқ талғ ан соң, Жапонияның ұ лттық қ ауіпсіздік тұ жырымдамасы азиялық аймақ тағ ы атом қ аруының таралмауы, ішкі мә селелердің қ иындауы, мә селен азиялық экономикалық дағ дарыс, бірқ атар халық аралық оқ иғ алардан кейінгі нашар салдарларды кү шейтпеуді болдырмау секілді мә селелермен соқ тығ ысты. Жапонияның билеуші тобы мемлекеттік қ ауіпсіздікті ө здерінің саясатының басты міндеті ретінде қ арастырып, ә р тү рлі белгілі экономикалық, саяси, дипломатиялық, қ ұ қ ық тық соғ ыс сипатындағ ы идиологияларды кең қ олданды. Бұ л халық аралық бә секелестік кү ресінің ерекше белгілеріне жә не тарихи дә уірдің ө зіндік ерекшелігіне байланысты болды.

1980-жж. басында Жапонияда ұ лттық қ ауіпсіздік, ұ лттық мү дде оларды қ орғ ау жолдары жө ніндегі ә р тү рлі даулар мен пікірталастар басталды. Бұ л пікірталастардың себебі, Жапонияның дү ниежү зінде ө зінің тролін айқ ындау қ ажеттілігінен туындайды. Нә тижесінде, 1980-жж. Жапонияда ұ лттық қ ауіпсіздікті тұ тастай қ амтамасыз ету қ ағ идасы пайда болады. Бұ л қ ағ ида, жү зеге асыруғ а тиіс болды:

1. ұ лттық қ ауіпсіздікке жету жолдарының ә р тү рлі варианттарын негіздеуге;

2. Жапоняның ұ лттық қ ауіпсіздігін барлық Батыс ә лемімен байланыстыруғ а.

Бұ л қ ағ идағ а сә йкес Жапонияның ұ лттық қ ауіпсіздігі мынандай 3 негізгі тү рге бө лінеді:

· Саяси қ ауіпсіздік. АҚ Ш, Евразия, Жапония тә різдес ү шбұ рышты стратегиялық мемлекеттердің кү ш-жігерін біріктіру жә не АҚ Ш -Жапония - Қ ытай секілді басқ а ү шбұ рышты қ алыптастыру. Бұ ғ ан себеп болғ ан АҚ Ш-тың антисоветтік жә не пекиндік саясаты.

· Экономикалық қ ауіпсіздік бір жағ ынан Батыс - Шығ ыс, екінші жағ ынан Солтү стік - Оң тү стік шептеріндегі қ арсылық тарды шешу қ ажеттілігімен тү сіндіріледі.

· ә скери қ ауіпсіздік – бұ л Жапонияның ө зінің АҚ Ш жә не НАТО-ның басқ а мү шелерімен ә скери байланысын кү шейту, ө зінің қ арулы кү штерін дамыту дамыту мақ саты.

1990 жж басында КСРО-ның кү йреуімен биполярлы дү ниенің ыдырауы нә тижесінде “Ұ лттық қ ауіпсіздікті тұ тастай қ амтамасыз ету” қ озғ алысы да кү йреді. Осығ ан байланысты барлығ ын басып - жаншитын АҚ Ш-тың жетекшілігі ө суде, онымен Жапония текетіресуге жағ дайы келмеуде.

1990 жж Жапонияның ұ лттық қ ауіпсіздігіне қ ауіптер мынандай кезекпен қ оюғ а болады:

1. Ресей;

2. Корея тү йіні;

3. Қ ытай;

4. Оң тү стік Шығ ыс Азия (Оң тү стік Қ ытай тең ізіндегі территориялық даулар).

Жапонияның ұ лттық қ ауіпсіздік тұ жырымдамасы елдің арнайы қ ұ жаты болды жә не ол ахуалды сипаттамада болды. Жапондық тар ә р кезде ұ лттық мү дделерді қ орғ аудың ә р тү рлі ә дістерін шебер пайдалана отырып ө здерінің мемлекеттік тә уелсіздігін ішкі жә не сыртқ ы қ ауіптерден қ орғ ай алады:

1. дипломатиялық кең істікте шебер маневрлар жасау арқ ылы;

2. ғ ылыми техникалық жә не ө ндірістік қ уатты пайдалан нә тижесінде;

3. кү шті белсенді іс - шаралар жү ргізу нә тижесінде.

Жапония басшылығ ының мемлекеттік ұ лттық қ ауіпсіздігін қ ажетті дең гейде ұ стауы мынандай принциптерге негізделген:

1. ұ лтының ө зінің сақ талуына, оның тұ рақ ты жә не тә уелсіз дамуына, егемендік пен территориялық қ ауіпсіздікті қ орғ ау идеология мен ұ лттық рухты кү шейту ү шін ішкі жә не сыртқ ы жағ дайларды жақ сы жасау басымдық тары беріледі.

2. Жапонияның ұ лттық қ ауіпсіздік тұ жырымдамасы еш уақ ытта бұ л мә селелер басты міндет болып саналғ анымен тек ә скери жеке қ орғ ануды кү шейту мә селелерімен шектелмеген болатын.

Жапония ІІ-ші дү ниежү злік соғ ыста жең ілгенге дейінгі уақ ытта, мемлекеттің ең басты қ ауіпсіздігі тек мыналар ғ ана деп есептеген болатын:

1. бақ ылау территорияларының баршылығ ы;

2. олардың шикізаттарын ұ лттық мү дде ү шін еркін пайдалану;

3. мемлекеттік шекаралар параметрі бойынша орналасқ ан кө рші мемлекеттермен достастық қ атынастардың аса қ ажеттілігі жоқ деп есептеген болатын.

Халық аралық жә не тарихи тә жірибелермен толық қ аннан кейін, жапон жетекшілері кө ршілес елдермен жә не ә лемдік қ ауымдастық пен достық қ арым - қ атынаста болу керек екендігін тү сініп олармен есептесе бастады.

Реседің ұ лттық қ ауіпсіздігі тұ жырымдамасы

КСРО-ның ыдырауына дейінгі, Кең ес Одағ ының ұ лттық қ ауіпсіздігінің басты мақ саты:

1. қ орғ ануды қ амтамасыз ету;

2. америкағ а қ арсы тұ рудағ ы стратегиялық басымдық тарғ а жету еді.

КСРО-ның ыдырауына мен жаң а тә уелсіз мемлекеттердің пайда болуына байланысты ұ лттық қ ауіпсіздіктің жаң а тұ жырымдамасы пайда болды.

Ресейдің ұ лттық қ ауіпсіздігінің жаң а тұ жырымдамасы мынандай:

1. қ азіргі ә лемдік қ ауымдастық тағ ы Ресейдің орнын анық тау;

2. мемлекеттегі саяси-экономикалық, ә леуметтік жағ дай;

3. Реседің ұ лттық мү дделерін жария ету;

4. қ ауіп - қ атерді анық тау;

5. ұ лттық мү ддені қ амтамасыз ететін органдар мен олардың ө клеттіліктерін анық тау;

6. Ресейдің ұ лттық қ ауіпсіздігінің тұ жырымдамасы экономикалық, ғ ылыми-техникалық, экологиялық -ақ параттық факторлардың негізінде кө п салалы идеологияның қ алыптастыруғ а септігін тигізеді;

7. Басқ а мемлекеттердің Ресейдің саяси - экономикалық жә не ә скери саладығ ы қ уатын ә лсіреткісі келетіндігі анық талғ ан;

8. Ресейдің ұ лттық мү дделері: Конституциялық қ ұ рылыстың, мемлекеттік биліктің, институттардың тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету, азаматтық бейбітшілікті, ұ лттық келісімді, қ ұ қ ық тық тә ртіпті, демократия негіздерін дамыту, ә р тү рлі шиеленістерді экстремизмді, сепаратизмді, терроризмді жою кө п салалығ ын кү шейту, интеграция, ә скери агрессияғ а қ арсы тұ ру, ә скери қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету жә не т. б.

9. Қ ауіп - қ атерлер: Ресей ә леуметтік - экономикалық жағ дайының дағ дарысы, халық аралық қ атынастардың шиеленісуі. Ресейдің федеративті қ ұ рылымына қ ауіп.

10. Ресей Федерациясының қ ауіп - қ атері мынандай факторлармен байланысты:

· ә скери-саяси блоктар мен одақ тардың кү шеюі;

· НАТО-ның Шығ ысқ а қ арай таралуы;

· қ ырып-жою қ аруларын таратпау;

· Ресей Федерациясының мемлекетті шекаралары мен ТМД-ның сыртқ ы саяси шекараларындағ ы шиеленістердің пайда болуы;

Ресей Федерациясының ұ лттық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету міндеттері мыналар болып табылады:

· Ресей Федерациясының ұ лттық қ ауіпсіздігіне қ ауіп - қ атерді болжап білу жә не жою;

· Елдің территориялық тұ тастығ ы мен шекараларының қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету;

· Елдің экономикасын кө теру;

· Тә уелсіз экономикалық бағ ытты жү ргізу;

· Ресей Федерациясының сыртқ ы қ айнар кө здерінің тә уелділігін жең у;

· ә скери қ уатты қ олдау жә не орнату тә ртібін кү шейту;

11. Ресей Федерациясының ұ лттық қ ауіпсіздігін қ амтамасыз етудің негізгі принциптері:

· Ұ лттық қ ауіпсіздіктің саяси жә не экономикалық басымдық тарын Ресей Федерациясының ә скери қ уатына сү йене отырып қ амтамасыз ету;

· Ресей экономикасы сферасындағ ы деформацияларды жою;

· Халық билігінің жү ргізілуінің Конституциялық принципін қ амтамасыз ету;

· Белсенді сыртқ ы саяси бағ ытты жү ргізу, мә селен, елдің экономикалық жә не ә леуметтік дамуын, ғ аламдық жә не аймақ тық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету, ядролық жә не басқ а соғ ыстарды болдырмау ү шін іс - шаралар жү ргізу.

⇐ Предыдущая 12