ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІ

Қ АЗАҚ СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ Ұ ЛТТЫҚ Қ АУІПСІЗДІГІ

1. Қ ауіпсіздік категориясының тү сінігі мен мә ні. Қ ауіпсіздікті зерттеудің идеялық - теориялық негіздері

2. Ұ лттық қ ауіпсіздік тұ жырымдамасы

3. Ұ лттық қ ауіпсіздіктің қ азақ стандық ү лгісі

4. Қ азақ стан Республикасының қ ауіпсіздігіне қ атерлер

5. Ұ лттық қ ауіпсіздікті қ амтамасыз ету жү йесі

Орта ғ асырдағ ы саяси ой-пікірлердің барлығ ы діни идеологияғ а негізделді. Сол кезең нің ғ алымдары қ оғ амдағ ы барлық қ ұ былыстарды қ ұ дайдың жаратуы деп тү сіндірді. Ең алғ аш рет саясатты қ ұ дайшылдық, діни тү сіндірулерден ажыратып берген Н. Макиавелли болды. Оның “Патша” “Флоренцияның тарихы” деген атақ ты ең бектері бар. Макиавелли XVI ғ асырда саяси ғ ылымғ а “мемлекет”, “мемлекеттік қ ауіпсіздік”, “билік”, деген басты терминдерді енгізді. Ол мемлекеттің басты мақ саты билік болып табылады, мемлекеттің қ ауіпсіздігі саяси билікті ұ стап тұ ру жә не кү шейту, - деп тұ жырымдады. Бұ л дә уірдің тағ ы бір кө рнекті ө кілі XVI ғ асырда ө мір сү рген француз саяси ойшылы Жан Боден болды. Оның ойынша мемлекеттік қ ауіпсіздік мемлекеттік биліктің егемендікке жетуінен, жалпы мемлекеттік мү дделері қ орғ ау қ ажеттігінен қ ұ ралады.

Жаң а замандағ ы саяси ойда халық аралық, аймақ тық жә не ұ лттық қ ауіпсіздік секілді болашақ тағ ы тұ жырымдардың элементтері пайда болады. Мә селен, Т. Гоббстың саяси ілімдерінде ұ лттық қ ауіпсіздіктің біршама элементтері байқ алады, Б. Спинозаның ілімінде ұ жымдық қ ауіпсіздік элементтері, Гроций мен Канттың ілімдерінде ғ аламдық дең гейдегі халық аралық қ ауіпсіздік элементтері сө з болды.

Қ азіргі кезең дегі саяси ойдағ ы қ ауіпсіздік проблемасы.

Осы заманда Гоббстың, Канттың жә не Гроцийдің қ ауіпсіздік тұ жырымдары мемлекеттік қ ауіпсіздікке қ атысты ө згерістерді толығ ымен анық тап тү сіндіріп бере алмайды.

Қ азіргі саяси ой - пікірлерде қ ауіпсіздік мә селесі кө птеген даулар, пікірталастар тудырады. Осы кезең де қ ауіпсіздік мә селесін талқ ылауда бірнеше тұ жырымдар қ алыптасқ ан. Бұ л “қ ауіпсіздік” анық тамасын айқ ындаудың ә дістемесінің ә р салалы болуына ә келеді.

Қ ауіпсіздік мә селесін зерттеуді маң ызды жү ргізіп жатқ ан американдық мектеп болса, ал Кең естік дә уірден кейінгі кең істікте Ресей мектебі болып табылады. Бұ лармен қ оса Қ азақ станда да қ ауіпсіздік мә селесі қ арастырылуда. Мә селен, Тоқ аев, Қ асенов, Лаумулин, Карин, Спанова, Жү сіпов, Бакаев, Ашимбаев - ұ лттық қ ауіпсіздікті, Бакаев - ә скери қ ауіпсіздікті, Спанов – экологиялық қ ауіпсіздікті, Лаумулин – геосаяси қ ауіпсіздікті зерттеуде.

Қ ауіпсіздік терминіне келер болсақ, француз ғ алымы Робердің сө здігінде мынандай анық тама беріледі: “Қ ауіпсіздік – дегеніміз адамның ә р тү рлі қ ауіптерден қ орғ алғ анмын деп есептейтін кездегі жанның тыныштығ ы”. Мұ ндай мағ ынада “қ ауіпсіздік” термині ең алғ аш рет XII-ші ғ асырдан бастап қ олданыла басталады. Кейін, уақ ыт ө те келе қ оғ амымыздың дамуына орай “қ ауіпсіздік” термині бірқ атар ө згерістерге ұ шырады.

Қ ауіпсіздіктің классикалық либералдық пайымдалулары, ө з дамуында 3 кезең нен ө тті. I-кезең. XII- XVII ғ ғ. Бұ л кезең де адамның тә н қ ауіпсіздігі жө нінде сө з болды. Яғ ни, мемлекет ө зінің ә рбір азаматының ө мірі мен мү лкінің қ ауіпсіздігіне кепілдік беруге тиіс болды.

II-кезең XVIII ғ ғ. аралығ ы. Бұ л кезең Ұ лы француз буржуазиялық революциясы идеяларымен байланысты. Бұ л уақ ытта “қ ауіпсіздік” ә рбір азаматтың еркіндігі мен тең дігін қ амтамасыз ету, қ орғ ау ретінде пайымдалды.

III-кезең XX - XXI ғ асырлар басы аралығ ындағ ы қ ауіпсіздік тү сінігі кең мағ ынада пайдаланылады жә не бірқ атар дең гейлерді қ амтиды. Бұ лар: мемлекеттік аймақ тық, жалпы ә лемдік, халық аралық жә не осылармен қ атар қ оғ амдық ө мірдің экономикалық, саяси, экологиялық, мә дени секілді барлық жақ тарынан да қ амтып алды.

“Қ ауіпсіздік” - кең мағ ынада алғ анда мемлекеттің барлық азаматтарына ө мір сү руге қ алыпты жағ дайлар жасауы, ө мірлерін, еркіндігін, мү ліктерін ә р тү рлі ішкі жә не сыртқ ы қ ол сұ ғ улардан қ орғ ау болып табылады.

“Қ ауіпсіздік” тү сінігі мынандай аспектілерден тұ рады:

1. Ө мір сү руді қ амтамасыз ету территориямызғ а ешкімнің қ ол сұ қ пауы, мемлекеттің біртұ тастығ ы;

2. ішкі істерімізді сыртқ ы араласудан сақ тауғ а кепілдік беру;

3. айқ ын жә не алдын-ала болжалмағ ан қ атерлерді болдырмау.

“Қ ауіпсіздік” мемлекеттің тіршілік етуді қ амтамасыздандырудың синонимі болып табылады. Адамның дамуы ө ркениетінің барлық тә жірибесі, азаматтың жақ сы ө мір сү руі, бә рінен бұ рын оны қ оршағ ан ортаның қ ауіпсіздігіне байланысты болатынын дә лелдеп береді.

Адамның берік дамуы мен тіршілік ету мә селесі ә р тү рлі конференцияларда, симпозиумдарда, семинарларда қ арастырылуда. БҰ Ұ -ның қ оршағ ан ортаны қ орғ ау жә не даму мә селелері бойынша конференциясында да мемлекеттердің халық аралық, аймақ тық, ұ лттық қ ауіпсіздіктерін қ амтамасыз етудің жолдары мен қ ұ ралдары талқ ыланады.

Қ ауіпсіздік - бұ л анық талғ ан объектінің сыртқ ы жә не ішкі қ атерлердің ық палынан қ орғ алу жағ дайы. Қ ауіп - қ атерлер сырттан келуі немесе объектінің ө з ішінде болуы мү мкін.

1. Болу мү мкіндігі дең гейіне байланысты: шынайы жә не потенциалды;

2. Бағ ытталғ ан жағ ы мен субъективті факторлардың рө лінің сипаттамаларына байланысты, қ ауіп - қ атердің мынадай тү рлерін бө ліп алады, бұ лар ү ндеулер мен тә уекелдер.

Қ ауіптердің барлық тү рлері ұ лттық қ ауіпсіздіктің негізгі элементтері болып табылады, ө йткені қ ауіп - қ атерлер ұ лттық мү дделердің орындалуына кедергі келтіреді немесе оларғ а қ ауіп тө ндіреді.

Жоғ арыда айтылғ андарғ а байланысты ұ лттық қ ауіпсіздіктің бастапқ ы негізін мыналар қ ұ райды:

1. ұ лттық мү дделер;

2. қ ауіп-қ атер;

3. мү дделердің қ орғ алуы.

Бұ л анық тамаларды қ арай отырып, ұ лттық қ ауіпсіздік дегеніміз – біріншіден, азаматтар мен мемлекеттің басты, ө те қ ажетті мү дделерінің қ орғ алуы дең гейі жә не даму бағ ыттары екендігі кө реміз.

Ұ лттық қ ұ ндылық тардың жә не ө мір сү ру жағ дайының шынайы жә не потенциалды қ ауіптерден қ орғ алуы.

Ұ лттық мү дде астарында қ оғ ам мен азаматтардың объективті қ ажеттіліктері тү сіндіріледі. Бұ лардың орындалуынан, мемлекетінің тұ тастығ ы, ө міршең дігі, берік дамуы тә уелді.

Ұ лттық мү дделер саяси іс - қ имылдардың сипаты мен мазмұ нын, мемлекеттің ішкі жә не сыртқ ы саясатын айқ ындауы керек. Ұ лттық мү дденің қ алыптасуының басты кең істігі мемлекет жә не азаматтық қ оғ ам болып табылады.

Стратегиялық жоспарда, мемлекттің қ ауіпсіздігі қ ұ рылымының басымдық тары, мынадай 3 негізгі факторларымен анық талады:

1. жеке тұ лғ аның қ ауіпсіздігі;

2. қ оғ амның қ ауіпсіздігі;

3. мемлекеттің қ ауіпсіздігі.

Ә р мемлекеттің қ оғ амдық қ ауіпсіздігінің ө зіндік тұ жырымдары бар. Мә селен, Қ азақ стан Республикасының қ оғ амдық қ ауіпсіздік тұ жырымдамасы Қ Р Президентінің 1996 жылғ ы 30-сә уірдегі № 2967-ші жарлығ ымен қ ұ пталғ ан.

Қ оғ амдық қ ауіпсіздік тұ жырымдамасының мақ саты қ азіргі кезең дегі республикамыздағ ы қ оғ амдық қ атынастардың жақ сы, тиімді дамуы дең гейінде, мемлекеттік дең гейде қ амтамасыз ету болып табылады.

Тұ жырымдаманың міндеті Қ азақ стан азаматтары мен адамдарының заң ды мү дделерін жә не қ ұ қ ық тарын қ амтамасыз ету, Конституциалық қ ұ рылыс пен қ оғ амдық қ ауіпсіздікті қ орғ ау.

12 Следующая ⇒