Мемлекет механизмі

КІРІСПЕ
Мемлекет механизімі – мемлекет ә рекеттінің негізгі бағ ыттарын жү зеге асыратын қ оғ амды басқ аруды жү ргізетін, белгілі тү рде ұ йымдастырылғ ан, ішкі тұ тастығ ымен жә не ө зара байланыстығ ымен сипатталатын мемлекет органдарының жү йесі.
Мемлект механизімі шынайы ұ йымдастырушылық жә не материалдық кү ш, мемлекет оны қ олдана отырып, билікті жү зеге асырады жә не белгілі бір саясатты жү ргізеді. Ә детте заң ә дебиеттерінде «мемлекет механизмі» жә не «мемлекеттік аппарат» тү сініктер синоним сездер ретінде қ олданылады. Мемлекет механизмі – бұ л мемлекеттің міндеттері мен функцияларын жү зеге асыруғ а бағ ьггталғ ан мемлекеттік органдардың жү йесі. Мемлекет аппартының, оның барлық бө лімшелерінің мазмұ нын қ оғ амдык ө мірдің барлык салаларының тиісті ұ йымдаусы мен тиімді қ ызмет етуін қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан басқ арушылық, ұ йымдастырушылық қ ызметті қ ұ райды.
Сондай-ақ, мемлекет аппараты ретінде тұ рақ тылық ты (статика) алынғ ан мемлекеттің барлық органдарын, ал мемлекет механизмі ретінде осы органдарды қ озғ алыста (динамикада) қ арастырғ ан ғ ылыми кө зқ арастар да бар. Мемлекет аппартын зерттеу барысында белгілі бір мемлекеттік органының маң ызы, қ ұ рылу тә ртібі, қ ұ зіреттілігі туралы мә селелер кө теріледі, ал мемлекет механизімін зерттеу барысында мемлекеттік органдардың ә рекеті, олардың мемлекеттің белгілі бір қ ызыметін жү зеге асыру ү рдісіндегі ө зара байланысы қ арастырылады. Аталғ ан кө зқ арасдың авторларлары ретінде В. В. Лазеров пен С. В. Липенді атауғ а болады.
Мемлекет механизімінің маң ызды белгілеріне мыналар жатады:
- ол ө зара байланысты мемлекеттік органдардың тә ртіптелінген жиынтығ ын, яғ нижү йесін кө рсетеді. Мемлекет механизіміне заң шығ ару органдары (парламент), ө з ә кімшілігімен қ оса призидент, атқ ару аргандары (ү кмет, министірліктер, ведомствалар, мемлекттік камиттеттер, ә кімиаттар), сот органдары, пракуратурлық жә не ө зге де қ адағ алау органдары, полиция, салық полициясы, қ арулы кү штер жә не тағ ы басқ алар кіреді. Олар жиынтығ ында билік қ ұ рудың бір тұ тас жү йесін қ ұ райды;
- оның біртұ тастығ ы ортақ мақ саттар мен міндеттер арқ ылы қ амтамасыз етіледі. Мақ сат пен міндеттер жағ арыда кө рсетілген сан алуан мемлекеттік қ ұ рылымдарды тұ тас ағ зағ а айналдырады, ортақ мә селелерді шешуге бағ ыттайды;
- мемлекет механизмінің негізгі элементі ретінде биліктік ө кілеттіктерге ие мемлекеттік органдар танылады;
- мемлекеттік билікті жү зеге асырудың, нақ ты нә тижелерге жетудің ұ йымдастырушылық жә не материалдық кү ші, қ ұ ралы болып табылады.
Бұ л кызметтің нысандары кө п жағ дайда басқ арудағ ы заң дары мен қ ұ кық тық механизмдердің колданылу шамасына байланысты. Осығ ан сә йкес мемлекеттік аппарат қ ызметінің келесі нысандарын бө ліп карастыруғ а болады:
1. Тікелей басқ арушылық - бұ л ғ ылыми ұ сыныстар жасаумен, тә жірибе алмасумен байланысты, қ ұ қ ыктык, сипатты иеленбеген қ ызмет тү рлері;
2. Қ ұ қ ық тык нысандар - қ ұ қ ық тық. заң ды сипаттағ ы қ ызмет тұ рлері, яғ ни, олар барлық субъектілер ү шін міндетті болып табылады жә не мемлекеттік-міндетті салдарды туындатады.
Мемлекет аппараты кызметінің негізгі қ ұ қ ық тык нысандарына мыналар жатады:
а) қ ұ кық шығ армашылык қ ызмет - бү л нормативтік актілер жобаларын дайындауғ а, оларды қ абылдау мен жариялауғ а байлнысты қ ызмет;
ә ) кұ кык колданушы қ ызмет - бұ л қ ұ қ ық тық нормаларды жү зеге асырумен байланысты қ ызмет;
б) қ ұ кык корғ аушы қ ызмет - бү л заң дардың сакталуын бақ ылаумен жә не қ адағ алаумен, кінә лі тү лғ аларды занды жауапкер шілікке тартумен т. б. байланысты қ ызмет.
Мемлекет механизімінің қ ұ рылымы деп оның ішкі қ ұ рылысын, оның аралық элементтерінің орналасу тә ртібін, олардың ө зара бағ ыныштылығ ын, қ атынасын жә не байланысын айтамыз. Мемлекет механизімінің қ ұ рылымы мынандай элементтерден тұ рады:
1. Мемлекеттік органдар, олар ө здерінің тікелей биліктік функцияларын атқ ару барысында тығ ыз ө зара байланыста жә не бағ ыныштылық қ а болады. Мемлекеттік органдардың ерекшелігі сонда, олар мемлекеттік- билік ө кілеттіліктерге, яғ ни мемлекеттік кү шімен жалпығ а міндеті басқ армашылық шешімдер қ абылдаумен байланысты қ ұ ралдарғ а, ресурстарғ а жә не мү мкіншіліктерге ие болады. Оларғ а парламент, призидент, ү кімет, министірліктер, ведомоствалар, мемлекеттік комиттер, ә кімияттар жатады;
2. Мемлекетік ұ йымдар, оны басқ аша, мемлекет механизімінің «материалдық қ осымшалары» деуге де болады, олар мемлекеттің қ орғ ау ә рекетін жү зеге асыруғ а арналғ ан. Қ атарына қ арулы кү штерді, полицияны, салық полициясын жә не тағ ы басқ аларын жатқ ызуғ а болады;
3. Мемлекттік мекемелер – мемлекет механизімінің биліктік ө кілеттіктері болмайтын (олардың ә кімшілігін есепке алмағ анда), ә леуметтік, мә дени, тә рбиелеу- білім беру, ғ ылыми аймақ тардағ ы мемлекет атқ ару бойынша поактикалық ә рекеті тікелей жү зеге асыратын бө лігі. Оның институттарын, мектеп, бала-бақ ша, жоғ ары оқ у орындарын, тиаторларды жә не тағ ы басқ аларын кө руге болады;
4. Мемлекеттік кә сіпорындар – бұ лар да ә кімшілігін есепке алмағ анда биліктік ө кілеттіліктері болмайтын, шаруашылқ - эканомикалық ә рекеті жү зеге асыратын, ө нім шығ аратын немесе ө ндірісті қ амтамасыз ететін, ә ртү рлі жұ мыстар атқ аратын жә не қ оғ ам қ ажеттілігін қ анағ аттандыру, пайда табу ү шін кө птеген қ ызымет кө рсеттетін мемлекет механизімінің қ ұ рамдас бө ліктері. Оларғ а қ азыналық зауыт, фабрикалық жә не тағ ы басқ алары жатады;
5. Мемлекеттік қ ызыметкерлер-басқ арумен арнаулы тү рде айналысатын мамандр;
6. Ұ йымдастырушылық жә не қ аржылық қ ұ ралдар, мемлекет аппараттының ә ректін қ амтамасыз ету ү шін қ ажетті мә жбірлеу кү штері.

Негізгі бө лім:

А)Мемлекет механизімі мен оның қ ұ рылымы

Мемлекет механизмінің қ ұ рылымы ө згерместей қ алып қ алғ ан қ ұ былыстар емес, олар қ оғ амның даму ү рдісіне сә йкес ө згеріп, жетілдіріп отырады. Олардың ө згеру дең гейіне ішкі факторлар: елдің аумағ ы, зканомикалық даму дең гейі, саяси кү штер ара қ атынасы, мә дени-тариғ и, ұ лттық - психологиялық, діни-адамгершілік ерекшеліктері жә не сыртқ ы факторлар: халық аралық жағ дай, мемлекеттің ө зге елдермен ө зара қ атынасының сипаты ә серін тигізеді.
Мемлекет механизмінің қ ү рылымы.
Бұ л қ ұ рылымғ а мыналар кіреді:
1. Ө здерінің тікелей биліктік функцияларын жү зеге асыр барысында тығ ыз байланыстағ ы жә не ө зара бағ ыныстылық тағ ы мемлекеттік органдар;
2. Биліктік ө кілетгіктерге ие емес, алайда, экономика, білім беру, мә дениет, денсаулық қ орғ ау, ғ ылым т. б. салаларда жалпы ә леуметтік функцияларды атқ аратын мемлекетгік мекемелер мен кә сіпорындар;
3. Басқ арумен арнайы айналысатын мемлекеттік кызметшілер;
4. Мемлекеттік аппараттың кызметін камтамасыз ету ү шін кажетті ұ йымдастырушылық, қ аржылық жә не кү штеу қ ұ ралдары.
3. Мемлекеттік аппаратты ұ йымдастырудың жә не оның кызметінің кағ идалары - бұ л мемлекеттік органдарды қ ұ ру мен олардың кызмет етуінің негізгі бағ ыттарын анық тайтын бастамашылык ережелер. Оларғ а мыналар жатады:
1. Адам мен азаматтың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының артық шылыгы кағ идасы, бұ л қ ағ идағ а сә йкес, мемлекеттік қ ызметшілер аталғ ан қ ұ қ ық тар мен бостандық тарды мойындауы жә не қ орғ ауы тиіс;
2. Демократиялық қ ағ идасы, бул кагида мемлекеттік органдар қ ызметін қ алыптастыру мен ұ йымдастыруғ а азаматтардың кең келемде катысуын білдіреді;
3. Биліктің тармақ тарғ а бө ліну қ ағ идасы, бұ л қ ағ ида билік органдары мен лауазымды тұ лғ алар тарапынан заң сыз ә рекеттерді болдырмауғ а негізделген;
4. Заң дылық қ ағ идасы, бұ л барлық мемлекеттік қ ызметшілердің Конституцияны, заң дар мен заң га сә йкес актілерді сақ тау міндеттілігін білдіреді;
5. Жариялылык қ ағ идасы, бұ л кағ ида нақ ты бір мемлекеттік органдардың тә жірибелік қ ызметіне қ атысты қ ұ қ ық субъектілерінің ақ параттармен танысуын білдіреді;
6. Кә сібилік кағ иадсы, бү л қ ағ ида мемлекеттік аппарат қ ызметінде мейлінше кә сіби қ ызметкерлерді пайдалануғ а колайлы жағ дайлар жасайды;
7. Алқ алык пен дербестіктің ү йлесу қ ағ идасы, бұ л қ ағ ида мемлекеттік аппараттың демократиялык жә не бюрократиялык бастамаларының саналы сә йкестігін қ амтамасыз етеді;
8. Сайлаушылық пен тағ айындаушылыктың ү йлесу қ ағ идасы, бұ л кағ ида мемлекеттік басқ арудағ ы орталыктандыру мен орталық сыздаң дырудың тиімді байланысын білдіреді;
9. Бағ ыныстылық (иерархичность) қ агидасы, бұ л қ ағ ида мемлекеттік органдардың мемлекеттік аппараттағ ы ә ртү рлі дең гейде орналасқ анын білдіреді.

12 3 4 Следующая ⇒