Арнаулы шаралар және оның құқықтық негіздері

Арнаулы шаралар және оның құқықтық негіздері

Жедел іздестірудің арнаулы шаралары болып ҚР Конституциясымен бекітілген азаматтардың құқықтары мен бостандықтары белгілі бір шектейтін заңды негізде жүргізетін шаралар. Ондай құқықтарға жеке өмірге, отбасылық және жеке құпиясына қол сұғылмаушылық, тұрғын үйге, хат-хабар, телефон сөйлесулері және өзге де хабарламаларға қол сұқпаушылық жатады. Бұларды шектеудің өзі Конституцияда белгіленген. Конституциясының 12 бабының 5 бөлігі бойынша азаматтар мен адамның құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыруда басқалардың құқықтары мен бостандықтарын бұзбауға болмайды, 18 бабы заңда көрсетілген жағдайларда азаматтардың құқықтары шектелуі мүмкін. Конституциядағы шектеулер арқылы жедел іздестіру қызметінің қызметкерлері келесі арнаулы шаралар жүргізеді (ЖІҚ заңының 11 бабында көрсетілген):

1) почта-телеграф жөнелтiлiмдерiн бақылау;
2) байланыс желiлерiндегi жедел iздеу;
3) бейне-, аудиотехниканы немесе өзге де арнаулы техникалық құралдарды пайдалана отырып, сөздердi жасырын тыңдау және жазып алу, телефондар және басқа да сөйлесу құрылғылары арқылы жүргiзiлетiн сөйлесулердi тыңдау және жазып алу, сондай-ақ телефон арқылы жүргiзiлген сөйлесулер туралы мәлiметтер алу;
4) байланыстың техникалық арналарынан, компьютер жүйелерiнен және өзге де техникалық құралдардан ақпаратты алып тастау;
5) жедел кiру.

Аталған шараларға қысқаша сипаттама беріп кетейік:

Пошта жөнелтілімдерін бақылау. Шара мақсаты болып белгіліленген кезеңде нақты жеке немесе заңды тұлғаның (фамилиясы, аты, әкесінің аты, атауы, мекенжайы, басқа да белгілер бойынша) корреспонденцияларын бақылау. Бақылау шығыс және кіріс корреспонденцияларын бір уақытта немесе оның бір түріне ғана таралады. Бақылау барысында құқыққа қайшы әрекеттерді іске асырудағы әрекеттер затына тексеріліп, адресатқа жіберіледі. Шара жариялы емес нысанда жүргізіледі.

Байланыс желілеріндегі жедел іздеу.

Шара ең алдымен құқыққа қайшы әрекет барысында пошта, телеграф арналарын қолданудың белгілерін анықтауға бағытталады. Нақты бір объектіге емес, пошта,телеграф арналарына жүргізіледі. Бұдан басқа жасырынып жүрген қылмыскерлерге іздеу салынады. Көрсетілген міндеттерді орындау үшін корреспонденцияны тексеріс жүргізіледі.

Бейне-, аудиотехниканы немесе өзге де арнаулы техникалық құралдарды пайдалана отырып, сөздердi жасырын тыңдау және жазып алу, телефондар және басқа да сөйлесу құрылғылары арқылы жүргiзiлетiн сөйлесулердi тыңдау және жазып алу, сондай-ақ телефон арқылы жүргiзiлген сөйлесулер туралы мәлiметтер алу. ЖІҚ объектілері, жасырынып жүрген қылмыскерлер және жәбірленушілер, қылмыстық істе телефон байланысын қолдануына бөгет жасайды. Нақты бір объектіге, абонентке, қылмыскерлер телефон номерлеріне қатысты жариялы емес шаралар жүргізіледі. Жеке жағдайларда (бопсалау,қорқыту) тыңдаулар мен телефоннан жазып алу жариялы түрде жүргізіледі.

Байланыстың техникалық арналарынан, компьютер желілерінен және өзге техникалық құралдардан хабарлар алып тастау.

Өзінің мазмұны мен техникалық атқарылуына байланысты алдыңғы шараға ұқсас. Жедел іздестірудегі керекті ақпаратты текст түрінде схема, сызбалар, фотосуреттер арқылы ала алады. Шара нақтыбір объектілерге қатысты жариялы емес жүргізіледі.

Соның ішінде арнаулы техникалық құралдарды (дыбыс, бейне жазбаларды, киносурет түсірілімдерін және басқа да техникалық құралдарды), жеке адамның өміріне, денсаулығына және айналадағы ортаға зиянын тигізбейтін заттарды және материалдарды пайдалана отырып байқау.

Бағыты-құқыққа қайшы әрекеттерді әшкерелеу, тергеу бөлімшелеріне ауыр және аса ауыр қылмыстарды анықтауда көмектесу,адамдарды іздеу, т.б.

Жедел кіру. Тұрғын және басқа да жайларға, үйлерге, ғимараттарға, жер учаскелеріне, көлік және өзге техникалық құралдарға кіру және оларды тексеру.

ЖІҚ үшін қауіпті де ауыр арнаулы шаралардың бірі болып табылады. Шара нақты объектілерге байланысты жүргізіледі.

ЖІҚ туралы заңда барлық жедел іздестіру шаралары ауыр және аса ауыр қылмыстарды анықтау, болдыртпау, ұйымдасқан қылмыстылықпен күресетінін атап көрсеткен.

Арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары:
1) егер күдiктi, айыпталушы үшiншi бiр адамның телефонын немесе өзге де сөйлесу құрылғысын пайдаланады деген мәлiметтер болса немесе егер үшiншi бiр адам күдiктiге, айыпталушыға арналған не басқа адамдарға беру үшiн күдiктiден, айыпталушыдан ақпарат алады деген мәлiметтер болса, Қазақстан Республикасы Қылмыстық iс жүргiзу кодексiнiң 237-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген қылмыстар туралы қылмыстық iстер бойынша күдiктiге, айыпталушыға не үшiншi бiр адамға қатысты;
2) тергеуден, анықтаудан, соттан жасырынып жүрген және Қазақстан Республикасы Қылмыстық iс жүргiзу кодексiнiң 237-бабының бiрiншi бөлiгiнде көрсетiлген қылмыстарды жасағаны үшiн қылмыстық жауаптылықтан жалтарып жүрген, сондай-ақ хабарсыз кеткен адамдарды iздестiру жөнiндегi шараларды жүзеге асыру үшiн тек қана прокурордың санкциясымен жүргiзiледi.
Ауыр және аса ауыр қылмыстарды, сондай-ақ ұйымдасқан қылмыстық топтар, қылмыстық қоғамдастықтар (қылмыстық ұйымдар) әзiрлеп және жасап жатқан қылмыстарды анықтау, олардың алдын алу, жолын кесу және ашу мақсатында арнаулы жедел-iздестiру iс-шаралары көрсетiлген санаттағы қылмыстарға қатысы бар тексерiлетiн адамдарға қатысты прокурордың санкциясымен жүргiзiледi.
Мұндай iс-шараларды жүргiзуге санкцияны жедел-iздестiру қызметiн жүзеге асыратын органдардың қаулысы бойынша Қазақстан Республикасының Бас Прокуроры мен оның орынбасарлары, Бас әскери прокурор, облыстық және оларға теңестiрiлген прокурорлар бередi.
Қазақстан Республикасының әскери қауiпсiздiгiн және күзетiлетiн адамдардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету мүддесiнде Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлiгiнiң әскери барлау органдары және Қазақстан Республикасы Президентiнiң Күзет қызметi Қазақстан Республикасының аумағында байланыс қызметтерi мен құралдарын беретiн жеке және заңды тұлғалардың стационарлық аппаратурасына қосылуды болғызбайтын телекоммуникациялар желiлерiн пайдалана отырып, арнаулы жедел-iздестiру iс-шараларын жүзеге асыруға құқылы.

12 Следующая ⇒