Этникалық қақтығыстардағы негізгі сұрақтарға тоқталып, оларды шешу жағдайларын көрсетіңіз.

36.Әлеуметтік антропологияның қалыптасу тарихын, жаратылыстанулық және қоғамдық ғылымдармен байланысын салыстырмалы талдауды қолдана отырып түсіндіріңіз.

Әлеуметтік антропология- зерттеу объектісі адам,мәдениет және қоғам болып табылатын ғылым және оқу пәні.Әлеуметтік антропология- түрлі әлеуметтік топтардағы,қауымдастықтағы,қоғамдар мен мәдениеттердегі адамдардың өмірлік тәжірибелерінің мәдени тұрғыдан әрқайлылығын зерттеу пәні ретінде қарастыратын ғылым.Әрбір мәдени топтың жас ерекшелігі,мәртебе,денсаулық пен аурушаңдық,әйел және ер кісі т.б. ұғымдарға қатысты қөзқарастары,түсініктері әрқилы.Антропология ұғымы гректің екі сөзінің негізінде – «антропос» адам және «логос» ілім қалыптасады.Антропология терминінің өзі XVI ғасырдың басында Германияда қалыптасып,анатомиялық контексте қолданылды.Ал кейінірек адамның жаны туралы ілім ретінде қарастырылды.Өз алдына дербес ғылым ретінде антропология XІX ғ. қалыптасты. Оның негізгі бөлімдері: адам морфологиясы,антропогенез ілімі,нәсілтану.Антропологияның негізгі ұғымдарына:адам,индивид,тұлға,дербестік,теңдестіру,архетип,мәдениет,өркениет т.б. жатады.Антропологияның физикалық және мәдени екі бағыты ғылыми білімнің жаратылыстану-ғылыми және гуманитарлық салаларының бөлінуіне сәйкес өз алдына жеке пәндерге бөлінді.

Әлеуметтік антропологияның шегі туралы пікірталастар тоқтар емес.Британияда әлеуметтік антропология,АҚШ-та мәдени антропология,Францияда-этнология,Ресейде әлеуметтік антропология және этнография ғылымдары болып қалыптасқан.Әлеуметтік антропология ұғымы ағылшындарда негізгі орынға ие болды. Радклифф-Браун, М. Фортес сияқты британ антропологтары Э.Дюркгеймнің әлеуметтік деректер туралы іліміне сүйене отырып,әлеуметтікті мәдениліктен бөлек автономды түрде қарастырды.

37.Жаһандану жағдайында Қазақстанның басшылыққа алған стратегиялық жобаларының бірі – Еуразия идеясын өзектендірудің негізгі себебін көрсетіңіз

Жалпы, кез келген серпінді идеяның шығу тегін тарихи тұрғыдан қарастырсақ, өзінің даму кезеңдерін қамтиды. Еуразияшылдық идея алғаш рет ХХ ғасырдың бірінші жартысында Еуропада қуғында жүрген орыс эмигранттарының арасында туған екен. Бұл дегеніміз, бұрынғы ақыл-ойдағы идеологиялық құндылықтардың өзгеріп, жаңа көзқарастың пайда болуымен байланысты туған ерекше идеялардың бірі болды деген сөз. 1921 жылы Еуропада жарық көрген орыстың еуразияшыл философтарының осы бағыттағы пікірлерін жинақтаған «Шығысқа шығу» атты еңбектің алғы сөзінде «Бұл мақалалар дүниетанудың апатты өзгерісі кезеңінде туған дүниелер. Болған және алдағы уақытта болатын өзгерістерден біз саяси, әлеуметтік-экономикалық дағдарыстарды ғана емес, дүниетану көзқарасында да терең өзгерістер болатынын болжап отырмыз», делінген.

Демек, мұнда еуразияшылдық идеясының екі кезеңі бар. Біріншісі, 1920-жылдары Н.С.Трубецкой, П.Н.Савицкий, Г.В.Вернадский дамытқан философиялық ой-пікірлер жүйесі болса, екінші кезеңін – 1990 жылдары Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың еуразияшылдық доктринасын теориядан шынайы болмысқа ұластыруға талпынған ерік-жігерімен байланыстыруға болады. Олай болса, ресейлік «ескі еуразияшылдық» пен қазақстандық «жаңа еуразияшылдықтың» айырмашылығын ажыратып алайық. Біріншіден, еуразияшылдық Ресей үшін тарихи тұжырымдама болып қалды. Ал Қазақстан үшін өмірлік қажеттілік. Екіншіден, ресейлік еуразияшылдық Батысқа қарсы тұрушылықпен ерекшеленді. Ал қазақстандық еуразияшылдық Батыстан алыстауға емес, керісінше, мемлекетаралық деңгейде неғұрлым терең қарым-қатынас орнатуға зор мән беріледі. Қазақстанның 2008 жылы қабылдаған «Еуропаға жол» бағдарламасы осының айғағы болып табылады. Үшіншіден, Назарбаевтың еуразиялық доктринасы орыстардікіндей тар ауқымдағы идеологиялық сызба емес, кең ауқымдағы халықаралық және өркениетаралық байланыстар әдісі, ашық түрдегі өркениеттік карта болып табылады. Ендеше, Көшбасшымыздың Еуразиялық идеясын неоеуразияшылдық емес, жаңа қазақстандық еуразияшылдық деп атауымызға әбден негіз бар.

Сараптай келгенде, еліміздің Ұлт Лидері Н.Ә. Назарбаевтың ұсынған Еуразиялық Идеясы өзінің маңыздылығын, өмірлік қажеттілігін тәжірибе жүзінде дәлелдеп келеді. Меніңше, сонау еуразияшылдықтан бастау алған бұл идея өзінің түпкі мақсатына жетеді деп ойлаймын. Яғни, болашақта құрылатын Еуразиялық Одақ Еуроодақтың кем тұстарын зерделей отырып, алып аймақтық интеграцияға айналуы тиіс. Алайда, теориядан шынайы тәжірибеге айналған идеяны жүзеге асырып, асығыстық танытып, Еуразиялық Одақты бірден құрмауымыз керек. Алдымен, қатысушы-мемлекеттердің саны ұлғайып, Одақ өз күшіне еніп, даяр болған сәтте, Елбасымыздың көздеген Еуразиялық Одақ Жаһандық әлем жүйесінде, Еуразия кеңістігінде өзінің орнын, рөлін табатыны айдан анық. Себебі, ағылшын ғалымы Х. Маккиндер айтқандай, «Хартлендті (жердің жүрегін - Еуразияны) кім өз бақылауына алса, сол бүкіл әлемді бақылайды».

38.Нәсілдердің қалыптасуына әсер ететін факторлардың классификациясын жасап, қазіргі уақытта өзекті болып отырған фактордың ерекшелігін сипаттаңыз

Нәсілтану – антропология ғылымының бір саласы.Әлем халықтарының антропологиялық құрамы көп түрлілігімен ерекшеленеді. Үш үлкен нәсіл туралы айтуға болады. Экваторлық (австриялық-негроидтық); еуразиялық (еуропалық); азиаттық-американдық (монголоидтық).Ірі нәсілдерді кішілерге бөлу: экваторлық –австриялық, веддоидтік, меланизистік, негрильдік (орталық африкалық), бушмендік (оңтүстік африкалық), эфиоптық (шығыс африкалық), оңтүстік киндиялық (дравидтік), экваторлық-атлант-балтықтық, ортаевропалық, индо-жерортатеңіздік, ақтеңіз-балтықтық, балкан-кавказдық, оңтүстік сібірлік (тұрандық), уралдық, арктикалық (эскимостық), қиыршығыстық, оңтүстік азиялық, лерикандық, полинезистік, курильдік (аниялық), және басқа.

Антропологияда түрлі зерттеушілер түрлі кезеңдерде «нәсіл» ұғымына түрлі анықтамалар берді.

Қазіргі кезеңдегі нәсіл ұғымының мағынасы 1684 жылы алғаш рет адамзат нәсілінің классификациясын жасауға әрекет жасаған француз ғалымы Ф. Берньенің түсіндіруіне ұқсас.Адамдардың бет-пішініне,терісінің,көзінің,шашының түсіне,сонымен қатар тілі мен мәдениетінің ерекшелігіне қарай ол адамзатты үш үлкен нәсілдік топқа бөлді.Осыған ұқсас жіктеуді ұсына отырып К.Линней төртінші нәсілдік топты- лапландықтарды (Швеция мен Финляндияның солтүстік аймақтарының халқы)-бөліп көрсетті.

Нәсілдердің қалыптасуына әсер ететін факторлар:

Ø географияық

Ø экономикалық

Ø этномәдени

Нәсілдердің құрылуына әсер ететін факторлардың бірі – географиялық фактор,ол климатқа тәуелді. Адамның мұрнының ені жылдық орта температураға,күннің әсеріне,жердің географиялық кеңдігіне байланысты болады. Мұрынның максималды ені тропикалық климатта өмір сүретіндерде, ал минималдық ені Скандинавия,Аляска,Гренландия т.б. жерлерде орын алады.Мұндай тәуелділікті пигменттерге де және тағы басқа да антропологиялық белгілерге айтуға болады.

Ал мұндай тәуелділіктен еркін болып есептелетін аралас атропологиялық типтер.Нәсілдерді жіктеу, оларға классификация жүргізу «бейнелеу», «сиапаттау» әдістерін қолдану негізінде : шашының түріне, қаттылығына, түсіне,мұрнының ерекшеліктеріне,қасының қалыңдығына,бетінің формасына,денесің,қолының,аяғының ұзындығына қатысты жүзеге асады.

Нәсілдер классификациясын жасай отырып,нәсілдерді ірілендіруге әрекет жасаған Т.Гексли 1870 жылы адамзатты екі үлкен топқа бөлуді ұсынды. Ақ түстілерге – еуропоидтар мен монголоидтарды, ал қара түстілерге- негроидтарды топтастырып көрсетті.

Егер нәсілдердің құрылуында географиялық фактор негізгі орынға ие болса,онда қазіргі уақытта бірінші орныға экономикалық және этномәдени факторлар шықты. Американың ашылуы түрлі этностар мен антропологиялық типтердің араласуына алып келді. Еуропалықтардың индеецтермен араласуы метистердің, еуропалықтар мен негрлердің араласуы мулаттардың, индеецтердің негрлермен араласуы самбоның қалыптасуына алып келді.

39.Әлеуметтік және мәдени антропологияның, этнология мен этнографияның ерекшеліктеріне антропология ғылымының негізін салушылардың көзқарастары тұрғысынан талдау жасап, Қазақстанда антропология ғылымының даму жағдайларын сипаттаңыз

Дәстүрлі түрде, антропология «мәдени» және «әлеуметтік» болып бөлінеді. Егер де тек «мәдени» және «әлеуметтік», сөздерінің мәніне ғана тоқталар болсақ, онда екеуінің арасындағы аса үлкен айырмашылық жоқ. АҚШ та зерттеушілердің тұрақты қоғамдық ұйымы жоқ үндіс қоғамдарын зерттей бастауы мәдени антропология мектебінің қалыптасуына алып келді (негізін қалаушы Ф. Боас). Әлеуметтік топты белгілі бір жүйе деп қарастырудың орнына, бірінші орынға даму динамикасының мәселелері шықты, дәлірек айтсақ мәдениеттің бір ұрпақтан келесі ұрпаққа қандай жолдармен берілетіні жөнінде. «Әлеуметтік антропология» термині Англияда метериалды мәдениеттіпен емес, сенім, дәстүр және ұстанымдар мәселелерімен қызығатын Дж. Фрэзер басқарған кафедраны белгілеу пайда болды. «Әлеуметтік антропология» терминінің пайда болуы А.Р. Радклиф-Браун есімімен байланысты, ғалым өз зерттеу жұмыстарының пәнін анықтай отыра, қоғамдық қатынастар мен қоғамдық құрылымдарды зерттеуге ерекше назар аударды. Алайда, ең маңыздысы, антропологияның өзін «әлеуметтік» немесе «мәдени» деп аталуында емес, оның жалпы адамды тануына ұмтылуында, бір жағдайда оның зерттеу негізі заттық нәрсе болса, екінші бір жағдайда оның зерттеу негізі түсініктер болып табылады.

Францияда антропология адамның физикалық сипаттамасын білдірсе, этнография ұлттық (және өзге) мәдениеттің дәстүрлері мен ерекшеліктерінің сипаттамасын, ал этнология алғашқы ееуіне негізделген аналитикалық пәнді білдіреді.

Этнография и этнология терминдері неміс дәстүрінде де жиі қолданылады. 1869 жылдан бері «Цайтшрифт фюр этнологи» журналы басылып шығады. Алайда өз халқының дәстүрлі мәдениетін зерттейтін Volkskunde термині мен өзге ұлттардың мәдениетін зерттейтін Volkerkunde терминдері де аса танымал болды.

Ресейде халықтар туралы ғылым-этнография мен адамды биологиялық тұрғыдан зерттеу-антропология дәстүрлі түрде бөлінген. Бірнеше онжылдықтар бойы этнография тек фольклористика мен өлкетанумен тығыз байланысты сипаттамалық пән болып келді.

Кеңестік дәуірде салыстырмалы мәдениеттанулық зерттеулерді ғылымдардың перифериясы деп есептеу қабылданды, ол ол еңбектердің авторлары мәдени антропологияның өкілдері емес, филологтар, тарихшылар, тіпті философтар болып келді. «Этнология» терминінің өзі қолданысқа тек 1980- жылдардың соңында ғана енді, ал бұған дейін түрлі халықтарды зерттеу этнография деп аталып, физикалық антропологиямен бірікті.

Кеңес дәуіріндегі этнологияның жарқын өкілдеріне, батыстық ғылымда қалыптасқан көрсеткіштерді қолдана анықтасақ, Ю.Лотман А. Гуревичті жатқызуға болады. Кеңес дәуірінде батыс ғылымының жетістіктерін кеңінен танымал етуге ерен еңбек еткен И. Кон есімі ғалымдар ішіндегі орны айрықша. Ол орыс тілінде американдық антрополог Маргарет Мидтің көптеген еңбектерін орыс тілінде жариялаған, сонымен қатар оның аудармаларында және редакциялық басқаруымен Зигмунда Фрейдтің ізбасарларының еңбектері жариялынып шықты.

Орта Азия мен Қара теңіз жағалауындағы көшпелі мәдениет мәселелерімен айналысатын А. Хазанов, этноархеология және алғашқы қауымдық қоғам тарихы саласында өзінің еңбектерінің басым көпшілігін посткеңістік республикаларының, әсіресе Қазақстан Республикасының ұлттық-әкономикалық мәселелеріне арнаған.

Қазақстандағы жалпы толыққанды мәдени антропологиялық мектептің бар екендігі жөнінде айту әлі ертерек, дегенмен бұл үрдіс қалыптасу деңгейінде. Ресеймен аналогия келтірсек, Қазақстанда антропологиялық зерттеулер тек тарихи, мәдениет философиясы, этнография, этнология, әдебиеттану, фольклористики, елтану ғылымдары шеңберінде ғана қарастырылды.

Жалпы, барлық зерттеу жұмыстарын шартты түрде ежелгі қазақ даласын мекендеген және қазіргі Қазақстан территориясын мекендейтін түрлі этностар мен халықтардың мәдениеті мен тұрмыс тіршілігін зерттеген ғалымдардың еңбектеріне бөлсе болады. Мәдени антропологиялық зерттеу жұмыстары деп атауға болатын бірінші топты аса танымал ғалымдар құрайды: Т. Нагель, Г. Диц, Т. Нельдеке, В.Радлов, В. Бартольд, А Диваев, В. Вельяминов-Зернов, И. Аничков, Г. Потанин.

Екінші топты 19- 20 ғасырлардың бас кезеңіндегі қазақ зиялы топтарының өкілдері құрайды: Ш. Уәлиханов, Ә. Бүкейханов, М. Тынышбаев. Жане қазіргі заман ғалым зерттеуші, философтары мен мәдениеттанушылары, қоғамдық қайраткерлер: Ғ. Айдаров, С. Ақатай, С.Әкішев, Ә Марғулан, М. Мағуин, О. Сүлейменов, Мұрат Әуезов, Ғарифолла Есім, М. Орынбеков, К. Нурланов, Т. Ғабитов, Ж. Алтаев, Б. Нұржанов, З. Исмағамбетова, А. Наурзбаева, А. Қодар, Н. Масанов, Н. Шаханова және т.б.

Мәдени антропологияның негізін - әлем халықтарының мәдениеті мен тұрмыс түршілігін зерттейтін этнография және мәдениеттерді салыстырмалы зерттеу ғылымы этнология ғылымдары құрайды.

19 ғасырда аталған ғылыми пәндердің зерттеушілері мәдени антропологияның негізін қалады, ал 20 ғасырда эмперикалық базаның өзгеруіне байланысты, өзге социогуманитарлық ғылымдардан алынған әдіснамалық жүйенің қолдануы нәтижесінде, аталмыш ғылымның шеңбері кеңейе түседі.

Адамзат қоғамын зерттеу этнография мен ежелгі заман антропологиясынан басталады. Қазіргі заман этностарынын, мәдениеттерді және өркениеттерді жан-жақты және жүйелі түрде зерттеу үшін бір ғана антропологиялық білім жеткіліксіз. Көмекке , мәдениеттің арнайы салаларын құрайтын және жалпы ғылымның арнайы салаларын құрайтын тарихшылар, әлеуметтанушылар, экономистер, өнертанушылар, психологтар келеді.

Антропологиялық және этнологиялық пәндер, түрлі зерттеу салаларына байланысты лингвистика, археология, юриспруденция, тілтану тәрізді гуманитарлық ғылым салаларын қамтиды. Мәдени антропология және этнография археология, физикалық антрпология, фольклористика, тілтану, әлеуметтану, тарих және басқа да ғылымдармен зерттеу барысында түйісіп, тығыз байланыста болады.

Этникалық қоғамдырдың топтық психологиялық ерекшеліктерін зерттеу барысында психологиямен тығыз байланыста этнопсихология ғылымы туындайды. Алайда, бұл салалардың бір-бірінен оқшауланбайтынын, керіснше бір бірінің кемшіліктерін тауып, анықтап, толықтырып, тек қосыла отыра қарастырылып отырған мәдениет жөнінде толыққанды мәлімет бере алатындығын айта кету қажет.

Мәдени антрпологияның әлеуметтік мәдениеттен, мәдениет социологиясынан, мәдениет философиясынан, этнографиядан, этнологиядан айырмашылығын айта кетейік.

Этнография, этнология ғылымдарының зерттеу пәні әлем халықтарының пайда болуы(этногенез), жалпы даму заңдылықтары, таралуы, мәдени-тарихи өзара қарым-қатынастары, олардың материалды және рухани мәдениеттері, тұрмыс-тіршілік ерекшеліктері.

Әлеуметтік антропология – нақты тарихи жағдайларға қатысты, қоғамдық-мәдени өзгерістер заңдылықтарын талдау мәселесімен айналысатын теориялық зерттеудің бағыты.

Мәдениет социологиясы мәдениеттің қоғамдық құрылымдар мен қоғамдық институттарға сәйкес құрылымы мен қызмет етуін зерттейді.

Мәдениет философиясында мәдениеттің мәні, мақсаты, құндылықтары, оның шарттары мен түрлерін зерттеудің әдіс, тәсілдері қарастырылады.

Сәйкесінше, этнография, этнология, мәдени және әлеуметтік антропология сипаттық бағыттарымен ерекшеленеді, олар бірінші кезекте, эмперикалық деректердің жинақталуы мен талдануына сүйенетін, түрлі қоғамдар мен түрлі кезеңдердің мәдениетін зерттейтін жүйелі салыстырмалы ғылымдар. Мәдениет философиясы өз пәнінін теориялық тұжырымдауға, яғни мәдениеттің қызмет етуі мен өзгерін түсінуге бағытталған.

21 ғасырда гуманитарлық ғылымның парадигмасы өзгерді, ол адамның табиғи, жаратылыстық, жасанды, мәдени мәндерінің антагонистік түсініктерінің бірлігіне бағыт ала отырып, мәдениет мәселелерін зерттеуді экожүйе және оның инварианттарыретіндеөзекті мәселеге айналдырады.

Осылайша, антропология ғылыми танымның саласы болып табылып, адамның табиғи және жасанды ортада тіршілік ету мәселелерін зерттеумен айналысады, адамның уақыт пен кеңістіктегі өзгермелігі жөніндегі білім жүйесі ретінде танылады. Жиырмасыншы ғасыр барысындағы антропологтар, этнографтар жекелеген халықтардың, мәдениеттердің, субмәдениеттердің тарихы бойынша орасан зор эмперикалық деректерді жинады, сонымен қатар антропологиялық теорияның қалыптасуындағы фундаментальді базаны құрды. Қазіргі таңда антропология көптеген бағыттарға бөлінген: ғылыми-жаратылыстану, философиялық, теологиялық, психологиялық, тарихи және т.б.

Мәдени антропология мәдениеттанулық білімнің саласы ретінде мәдениеттердің вариативтілігін зерттеумен айналысады. Бұл тұста басты назар белгілі, жергілікті және кезеңдік форматтағы өзіндік мәдениеті бар адамға аударылады.

40.Этникалық қақтығыстардағы негізгі сұрақтарға тоқталып, оларды шешу жағдайларын көрсетіңіз.

Этникааралық қақтығыстар - қандай да бір аумақта, көпэтникалы мемлекеттерде этностардың арасындағы әртүрлі себептерден туындаған қақтығыс. Басқа қақтығыстарға қарағанда зардабы ауыр, шешілуі қиын. Этникааралық қақтығыстардың шығу себептері - этнос құндылықтарын кемсіту нәтижесінде туындаған жанжалдар аса ауыр әрі эмоционалды бояуы қанық болады. Құндылықты қақтығыстар қоғам өмірінің кез келген саласында кездесуі мүмкін. М.Вебердің пайымдауынша, адамдардың іс-әрекеті мінез-құлық ережелерін, мақсатын айқындайтын құндылықтармен үйлескенде ғана мағыналы болмақ. Этникааралық қақтығыстардағы құндылықты ерекшелік мәдени, тіл, дін, басқа да әлеуметгік-мәдени айырмашылықтардан туындаған қақтығыстарда айшықты болады (экс-Югославиядағы азаматтық соғыс себебі дін алуандылығынан туындаған субмәдениеттер (православиелік, католиктік, мұсылмандық) болды). Сондай-ақ этникааралық қақтығыстар тұрмыстық деңгейде де шығуы мүмкін. Ол түйсікте жатқан басқа этносты жаратпау социо-психологиялық факторы негізінде туындайды. Ұзақ қайшылықтан кейін себебі қандай болса да, қақтығысушы этностардың бір-біріне өшігуі бұқаралық сипат алады. Этникалық қақтығыстардың тарихи себебі этнос жадында сақталып қалған өткендегі окпе, реніштен туындайды. Олар өздігінен өзі тікелей себеп бола алмайды. Егер қақтығыс пісіп-жетілсе немесе қақтығыс шыққан болса, этнос санасындағы барлық өкпе-наз "ақтарылады" және "отқа май құяды". Қақтығыстардың шығу себебі қандай болмасын, олар нақтылы мақсатты көздейді, біреудің мүддесін білдіреді (кейде, тіпті қақтығысқа қатысушылар оны байқамауы да мүмкін).

Этникааралық қақтығыстардың реттелу жолдары - қандай да бір этникааралық қақтығысты түбірімен, түпкілікті біржола шешу мүмкін емес. Этностар бар жерде әйтеуір бір қайшылықтар туындайды. Мәселе осы қайшылықты шиеленістірмей, күш қолдануға жеткізбей дер кезінде алдын алып, даулы мәселелерді бейбіт жолмен шешуге талпынуда. Көпэтникалы қоғамда этносаралық қарым-қатынастар реттеліп отырылуы керек. Бұл қатынастардың басқару стратегиясын жасау үшін полиэтникалы кеңістікте жалпыға ортақ құндылықтар мен ережелерді табу қажет. Жалпыға бірдей ойын ережесін жасау керек, ол әмбебап, бүкіл көпэтникалы қоғамды құндылықты-ережелік алаңмен қамту, екінші жағынан жеке дәстүрлер мен құндылықтар шектелмеуін ойластырған жөн. Осыдан келіп мемлекет пен оның құрамына кіретін этностар арасында "қоғамдық келісімге" келудің қажеттігі туады. Мұндай келісім этникааралық қатынастардың барлық қырын қамти алмайды, дегенмен негізгі маңызды нормалар мен қағидаттар ұсынылуы керек: жеке тұлға мен этнос қауіпсіздігі кепілдігі, тең құқықтық, қайшылық туа қалған жағдайда күш қолданудан бас тарту, дау-жанжалды бейбіт жолмен шешу және т.б. Осы жағдайда ойын ережесінің ешкімге "бүйрегі бұрмауы" керек, сонда ғана ол тиімді болмақ.
Егер этникааралық қақтығыстың алдын алу мүмкін болмай, қақтығыс орын алса, ең алдымен күш қолдануға жол бермей, зорлық-зомбылықты тоқтату керек. Одан кейін қақтығысты тіл табысу кезеңіне өткізу, қандай да бір себептермен қақтығысушы жақтардың арасында диалог мүмкін болмаса ара ағайындық жасау. Қақтығысты реттеудің келесі кезеңі - "қазыға жүгіну" (арбитраж). Міндетті арбитраж қақтығысты реттеу мен күшпен басудың аралығында болады. Қақтығыстарды реттеудің ең соңғы жолы - күшпен басу.

⇐ Предыдущая 12