Топырақты негізгі ластаушыларға пестицидтер (улы химикаттар), минералды тыңайтқыштар, өндіріс қалдықтары, ластанған заттардың ауадағы газды-түтінді ұшқындары, мұнай және мұнай өнімдері және т.б. жатады.
Топырақтың ластануы дегеніміз химиялық заттар, биологиялық организмдер (бактерия, вирус, қарапайымдар, гельминттер) мен олардың тіршілік өнімдерінің шамадан тыс мөлшерде болуы…….
Кесте 1 - Топырақтағы химиялық заттардың шекті рауалы концентрациясының санитарлы нормалары
Затар
ШРК, мг/кг
Шектеуші көрсеткіштер
Қозғалмалы түр
Кобальт
5,0
Жалпы санитарлық
Фтор
2,8
Транслокациялық
Хром
6,0
Жалпы санитарлық
Суда еритін түр
Фтор
10,0
Транслокациялық
Жалпы құрамы
Бенз(а)пирен
0,02
Жалпы санитарлық
Ксилол (орто-, мета-, пара-)
0,03
Транслокациялық
Мышьяк
2,0
Транслокациялық
Көмір флотац. калдық.
3000,0
Сулы және жалпы санитарлық
Сынап
2,1
Транслокациялық
Қорғасын
32,0
Жалпы санитарлық
Қорғасын +сынап
20,0+1,0
Транслокациялық
Күкірт қосылыс.(S):
- кәдімгі күкірт;
- күкіртсутек;
- күкірт қышқылы
160,0
0,4
160,0
Жалпы санитарлық
Ауалық
Жалпы санитарлық
Стирол
0,1
Ауалы
Формальдегид
7,0
Ауалы
Хлорлы калий
560,0
Сулы
Хром
0,05
Жалпы санитарлық
Ацетальдегид
10,0
Миграционды-ауалы
Изопропилбензол+ альфаметилстирол
0,5
Миграционды-ауалы
Суперфосфат (Р2О5)
Өсімдікке өту
2. Тәжірибелік бөлім
2. 1 Сынама дайындау әдістері
Жасыл аналитикалық химияның негізгі міндеттерінің бірі – топырақта қауіпті ластағыштарды анықтау. …..
……нан микрополимерлі жабындысы арқылы экстракцияға және олардың аналитикалық құралдағы десорбциясы мен талдауына негізделген (Сурет 1).
Сурет 1 – Қатты фазалы микроэкстракция әдісімен сынама дайындау үрдісі
Қорытынды
Топырақ ауыл шыруашылығының негізі және планета тұрғындарының 95-97%-ын қамтамасыздандыратын азық-түліктің негізгі көзі болып табылады.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Новиков Г.В., Дудурев А.Н. Санитарная охрана окружающей среды современного города. – М.: Химия, 2001, 239с.
2. Handbook of of Solid Phase Microextraction / Edited by Pawliszyn J.- University of Waterloo, Саnada-2011
3. http://bilimsite.kz/
4. Ақбасова А.Ж., Самнова Г.Ә. Экология. Жоғары оқу орнына арналған оқу құралы. − Алматы: Бастау, 2003. – 292 б. 6. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау. – Алматы, 2001.−115б
5. Другов Ю.С., Родин А.А. Анализ загрязненной почвы и опасных отходов. Практическое руководство. М.:Биноком, 2007, 414 с.
6. Козыбаева Ф. Почвы Казахстана. Проблемы и пути их решения. 03.07.2014.
7. Момышов М.Н., Таубекова Ғ.К., Махамедова Б.Ж. Қоршаған ортаны қорғау және табиғи қорларды тиімді пайдалану. – Алматы, 2002 − 250 б
9. СТБ ИСО 13877-2005. Качество почвы. Определение полициклических ароматических углеводородов. Метод высокоэффеквной жидкостной хроматографии. Беллоруссия, 2005
10. ГОСТ Р 53217-2008 (ИСО 10382:2002). Качество почвы. Определение содержания хлорорганических пестицидов и полихлорированныхбифенилов. Газохроматографический метод с электронзахватным детектором. Россия, 2002
11. Определение органических веществ в почвах и отходах производства и потребления: Сборник методических указаний. МУК 4.1.1061-4.1.1062-01. Издание официальное. - М.:Минздрав Росии, 2001. – С.26.
12. МУК 2142-80 по определению хлорорганических пестицидов в воде, почве, продуктах питания, кормах и табачных изделиях методом хроматографии в тонком слое. Россия, 1980
13. СТ РК 2131-2011. Определение содержания хлорорганических пестицидов и полихлорированныхбифенилов. Газохроматографический метод с электронзахватным детектором. Казахстан, 2011
14. СТ РК ISO 11264-2012. Качество почв. Определение гербицидов. Метод жидкостной хроматографии высокого разрешения (НPLC) с УФ-обнаружением. Казахстан,2012
15. Егемова С.С., Кенесов Б.Н., Наурызбаев М.К.., Мусина З.М. «Определение среднелетучих органических загрязнителей в почве методом твердофазной микроэкстракции:обзор» Известния Национальной Академии Наук, серия химии и технологии №5, 2014 (407) г, стр.27-33 (УДК 541.13)
16. Разработка методических основ контроля органических экотоксикантов в Республике Казахстан с применением методов зеленой аналитической химии: отчет НИР (промежуточный) / АО «Нац.центр научно-техн.информ.» рук. Кенесов Б.Н., исполн.: Алимжанова М.Б. Алматы, 2013 г. – 97 с. № ГР 0112РК01391. - Инв.№0213РК01653-2013.
17. Panagos P., Van Liedekerke M., Yigini Y., and Montanarella L., Contaminated sites in Europe: review of the current situation based on data collected through a European network // J. Environ. Public Health. – 2013. – Vol. 1. – P. 158-164.
18. Егемова С.С., Кенесов Б.Н., Наурызбаев М.К., Мусина З.М. Определение среднелетучих органических загрязнителей в почве методом твердофазной микроэкстракции: обзор // Известия Национальной академии наук Республики Казахстан. Серия химии и химической технологии. – 2014. – № 5. – С. 27–33.
19. Report I. Science for Environment Policy IN-DEPTH REPORT Soil Contamination: Impacts on Human Health // Sci. Environ. Policy. – 2013. – no. 5. – PP. 1–29.
20. Требования к безопасности токсичных и высокотоксичных веществ: ТР РК / 2010: утв. Постановлением Правительства Республики Казахстан от 19.11.2010 № 1219. – Астана, 2010. – 40 с.
21. Предельно допустимые концентрации компонентов жидких ракетных топлив и продуктов их трансформации в объектах окружающей среды: гигиенические нормативы: утв. приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан 18.11.2010, № 899. – Астана, 2010. – 3 с.
22. Другов Ю.С., Зенкечич И.Г., Родин А.А. Газохроматографическая идентификация загрязнителей воздуха, воды.почвы и биосред. Практическоеруководство.- М.:Биноком, 2005, 743 с.
23. Егемова С.С., Кенесов Б.Н., Наурызбаев М.К.., Мусина З.М. «Определение среднелетучих органических загрязнителей в почве методом твердофазной микроэкстракции:обзор» Известния Национальной Академии Наук, серия химии и технологии №5, 2014 (407) г, с.27-33
24. Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 декабря 2011 года № 1684Об утверждении Санитарных правил «Санитарно-эпидемиологические требования к объектам воспитания и образования детей и подростков»
25. Canadian Council of Ministers of the Environment. Canadian Soil Quality Guidelines for the Protection of Environmental and Human Health – Phenol. - 1999.
26. Michałowicz J., Duda W. Phenols – Sources and Toxicity// Polish J. of Environ. Stud. (16). – 2007 - №3 – P. 347-362
27. United States. Environmental Protection Agency. Toxicological review of phenol. – 2002. P 10
28. Okolelova A.A., Zheltobruhov V.F., Merzlyakov A. Phenolic toxication soil in the zone of the petrochemical enterprise // Fundamental Researches. – 2013. - № 4-2(in Russian)
29. Kahru A., Maloverjan A., Sillak H., Põllumaa L. The toxicity and fate of phenolic pollutants in the contaminated soils associated with the oil-shale industry //Environ. Sci. Pollut. Res. Int. 2002.- №1– P. 27–33. DOI: 10.1007/BF02987422
30. Toxicology profile for phenol - Anlanta: U.S. Deprtment of health and human services Public Health Service Agency for Toxic Substances and Disease Registry, 2008.
31. Mahugo Santana C., Sosa Ferrera Z., Esther Torres Padrón M. and Juan Santana Rodríguez J. Methodologies for the extraction of phenolic compounds from environmental samples: new approaches // Molecules. – 2009. – Vol. 14, no. 1. – PP. 298–320.
32. Егемова С.С., Кенесов Б.Н., Наурызбаев М.К., Мусина З.М. определение среднелетучих органических загрязнителей в почве методом твердофазной микроэкстракции: обзор // Известия Национальной академии наук Республики Казахстан. Серия химии и химической технологии. – 2014. – № 5. – С. 27–33
33. Егемова С.С. Совершенствование методологии количественного определения органических загрязнителей в почве методом твердофазной микроэкстракции: дисс. … РhD: 6D060600 / КазНУ им. аль-Фараби. – Алматы, 2015. – 97с.
34. Zhang Zh., Jang M.J., Pawliszyn J. Solid–phase microextraction: a solvent free alternative for sample preparation // Analytical Chemistry. – 1994. – Vol.66 (17). – P.844A–853
35. GyorgyVasandKarolyVekey. Solid-phase microextraction: a powerful sample preparation tool prior to mass spectrometric analysis// Journal of mass spectrometry.-2004. Vol 39.-P.233-251
36. Llompart Maria, Ken Li, Merv Fingas. Headspace solid phase microextraction (HSSPME) for the determination of volatile and semivolatile pollutants in soils // Talanta,-1999.-Vol 48.-P.451–459
37. Renato Baciocchi, Marina Attina, Giusy Lombardi, Maria Rosaria Boni. Fast determination of phenols in contaminated soils// Journal of Chromatography.-2001. –Vol.81.-P. 135–141
38. Robert S. Dungan. Headspace Solid Phase Microextraction (HS SPME) for the Determination of Benzene,Toluene, Ethylbenzene, and Xylenes (BTEX) in oundry Molding Sand// Analytical Letters-2013.- Vol 38. -P. 2393–2405.
39. Rusong Zhao, Xia Wang, Shan Fu, Jinpeng Yuan, Ting Jiang and. Xiaobai Xu. A novel headspace solid-phase microextraction method for the exact determination of organochlorine pesticides in environmental soil samples//Anal Bioanal Chem-2006.-Vol.384.-P1584–1589
40. Maria Fernandez-Alvarez, Maria Llompart, J. Pablo Lamas, Marta Lores, Carmen Garcia-Jares and Rafael Cela, Thierry Dagna. Simultaneous determination of traces of pyrethroids, organochlorines and othermain plant protection agents in agricultural soils by headspace solid-phase microextraction–gas chromatography//Journal of Chromatography A-2008-Vol 1188. -P 154–163.
41. Brown S., Rickrode M., Caldwell T., Determination of JP-8 components in soils using solid-phase microextraction–gas chromatography–mass spectrometry//Fuel -2008-Vol 87. -P 2334–2338.
42. Yonghua Wang, Juan Zhang,Youchao Ding, Jia Zhou, Lixiao N, Cheng Sun. Quantitative determination of 16 polycyclicaromatic hydrocarbons in soil samples usingsolid-phase microextraction// J. Sep. Sci.- 2009-Vol 32. -P.3951–3957
43. Mohammadi A., Ameli A., Alizadeh N. Headspace solid-phase microextraction using a dodecylsulfate-dopedpolypyrrole film coupled to ion mobility spectrometry for the simultaneous determination of atrazine and ametryn in soil and water samples// Talanta.-2009-Vol.78 -P.1107–1114
44. B.N.Kenessov, Jacek A. Koziel, T. Grotenhuise, L.Carlsen. Screening of transformation products in soils contaminated with unsymmetrical dimethylhydrazine using headspace SPME and GC–MS// Analytica Chimica Acta.-2010-Vol.674 -P. 32–39
45. Rada D., Durovic, Jelena S., Gajić Umiljendić, Svjetlana B. Cupać and Ljubiša M. Ignjatović. Solid phase microextraction as an efficient method for characterization of the interaction of pesticides with different soil types // J. Braz. Chem. Soc. – 2010. – Vol.21(6). – P.985-994.
46. Rada D. Đurović, Tijana M. ĐorĐević, Ljiljana R. Šantrić, Slavica M. GaŠić, LjubiŠа M. Ignjatović. Headspace solid phase microextraction method for determination of triazine and organophosphorus pesticides in soil // Journal of Environmental Science and Health. Part B. – 2010. – Vol.45. – P.626-632.
47. Fabio S. Higashikawa a,b, Maria Luz Cayuela a, Asuncion Roig a, Carlos A. Silva b,Miguel A. Sanchez-Monedero.// Matrix effect on the performance of headspace solid phase microextraction method for the analysis of target volatile organic compounds (VOCs) in environmental samples. Chemosphere.-2013-Vol 93.-P 2311–2318.
48. Alimzhanova M.B., Kenessov B., Nauryzbayev M.K., Koziel J.A. Effects of moisture content and solvent additive on solid-phase microextraction of total petroleum hydrocarbons from soil // Eurasian chem-tech. Journal, 2012, Vol. 14, №4, Р.169-176
49. Kolushpaeva A.T. Evaluation of the current state of environmental problems related to pollution of soil // Economics, law, culture in the era of social transformation - Almaty, 2010 – P. 186-187.(in Russian)
50. Smith K. A., Mullins C. E. Soil and Environmental Analysis. – 2 изд. –подредакцией Marcel Dekker, New York, 2000. ISBN 0-8247-0414-2
51. Mahugo Santana C., Sosa Ferrera Z., Esther Torres Padrón M., Juan Santana Rodríguez J. Methodologies for the extraction of phenolic compounds from environmental samples: new approaches //Molecules(14) – 2009 - № 1 - P. 298–320. DOI: 10.3390/molecules14010298
52. Souza-Silva É. A., Reyes-Garcés N., Gómez-Ríos G. A., Boyaci E., Bojko B., Pawliszyn J. A critical review of the state of the art of solid-phase microextraction of complex matrices in. bioanalytical and clinical applications // TrAC Trends Anal. Chem (71) – 2015 - №5 - P. 249–264. DOI: 10.1016/j.trac.2015.04.01713
53. Baciocchi R., Attinà M., Lombardi G., Boni M. R. Fast determination of phenols in contaminated soils //J. Chromatogr. A (911) – 2001 - № 1- P. 135–41. DOI: 10.1016/S0021-9673(00)01249-8
54. Buchholz K. D., Pawllszyn J. Optimization of Solid-Phase Microextraction Conditions for Determination of Phenols //Anal. Chem. (00) – 1994 -№ 1 – P. 160–167.DOI: 10.1021/ac00073a027
55. Bartfik P. Сap L. Determination of phenols by solid-phase microextraction // Journal of Chromatographya (767) – 1997 -№ 5, P. 171–175.DOI: 10.1021/es00049a026
56. SimõesN. G., CardosoV. V., FerreiraE., BenolielM. J., AlmeidaC. M. M. Experimental and statistical validation of SPME-GC-MS analysis of phenol and chlorophenols in raw and treated water //Chemosphere (68) – 2007 -№ 3 - P. 501–10. DOI: 10.1016/j.chemosphere.2006.12.057
57. Yegemova S., Bakaikina N. V, Kenessov B., Koziel J. A. Talanta Determination of 1-methyl- 1H -1, 2, 4-triazole in soils contaminated by rocket fuel using solid-phase microextraction , isotope dilution and gas chromatography – mass spectrometry// Talanta(143) - 2015 – P. 226–233.DOI: 10.1016/j.talanta.2015.05.045
58. Subramanyam B., DasA.Study of the adsorption of phenol by two soils based on kinetic and isotherm modeling analyses //Desalination (249) – 2009 -№ 3 - P. 914–921.DOI: 10.1016/j.desal.2009.05.020
59. CarlsenL., KenessovB. N “A QSAR / QSTR study on the human health impact of the rocket fuel 1 , 1-dimethyl hydrazine and its transformation products. Multicriteria hazard ranking based on partial order methodologies //Environ Toxicol Pharmacol(27) – 2009 - №3 - P. 415–423DOI:10.1016/j.etap.2009.01.005
60. Report I. Science for Environment Policy IN-DEPTH REPORT Soil Contamination: Impacts on Human Health // Sci. Environ. Policy. – 2013. – no. 5. – PP. 1–29.
61. Michałowicz J. and Duda W. Phenols - Sources and toxicity // Polish J. Environ. Stud. – 2007. – Vol. 16, no. 3. – PP. 347–362.
62. Poerschmann J., Zhang Z., Kopinke F., Pawliszyn J. Solid phase microextraction for determine the distribution of chemicals in aqueous matrices // Analytical Chemisrty. – 1997. – Vol.69. – P.597-600.
63. Bartak P., Cap L. Determination of phenols by solid-phase microextraction // J.Chromatogr. A. – 1997. – Vol. 767. №1-2. – P.171-175.
64. Воробьев С. Экспресс метод анализа почвы на общую токсичность // Уфоком.-2010.
