Өмірбаян

Омаралиев Шабден Нұ рғ алиұ лы 1949 жылы 19 қ аң тарда Жамбыл облысы Меркі ауданы Кең ес ауылында мұ ғ алімдер отбасында дү ниеге келген, ұ лты қ азақ. Ә кесі Нұ рғ али домбыра, мандолинада ө те жақ сы ойнайтын, музыканы жақ сы тү сінетін адам, 38 жыл оқ у-ағ арту саласында, оның 26 жылында орта мектептерде директор болып қ ызмет атқ арғ ан. Қ азақ ССР Халық ағ арту ісінің озық қ ызметкері. Ә лі кү нге орталық, облыстық басылымдарда тә лім-тә рбие, тарих-шежіре, этнография жайында ой-толғ аулары мен ә ң гімелері, мақ алалары жарық кө ріп келеді. Бірнеше кітаптың авторы, Меркі ауданының Қ ұ рметті азаматы. Ал анасы -Мараткү л Байғ анаева ә нді ө те жақ сы айтатын адам еді. Қ азақ тың халық ә ндерін, татар халық ә ндерін нақ ышына келтіріп орындайтын. Ол да бү кіл саналы ғ ұ мырын ұ рпақ тә рбиесіне арнады. «Қ азақ ССР халық ағ арту ісінің озық қ ызметкері, «СССР ағ арту ісінің озық қ ызметкері» белгілерін иеленген, «Ең бек Қ ызыл ту» орденімен жә не бірнеше медальдармен марапатталғ ан. 1966 жылы «Калинин атындағ а» орта мектепті бітіріп, ең бек жолын «Большевик» мектебінде музыка пә нінің мұ ғ алімдігінен бастағ ан. 1970 жылы Рақ ышқ ызы Шайзадамен отау қ ұ рып, тө рт баланы тә рбиеледі. Қ азіргі уақ ытта барлығ ы ү йленіп, отбасылы болып отыр. Немерелерінің алды Шабден Дінмұ хаммед Қ Р ІІМ Алматы академиясын бітіріп, қ ұ қ ық саласында қ ызмет етіп жү р.

1967 жылы Шымкент педагогикалық мә дени-ағ арту институтына оқ уғ а тү сіп, сырнайдан Қ азақ станның ең бек сің ірген артисі Дмитрий Гусенцовтың сыныбын бітірді. Музыка теориясынан композитор Басыр Жү сібалиев дә ріс алып, 1972 – 1985 жылдары Меркі аудандық Қ ұ рманбек Жандарбеков атындағ ы музыка мектебінде мұ ғ алім, директор қ ызметтерін атқ арды. Дарынды музыканттар тә рбиелеуге ү лес қ осты. Жалпы, ең бек ө тілі 48 жыл болса, соның 42 жылын Меркі аудандық білім ағ арту саласына жұ мсады. 1985 жылдан бастап Меркі аудандық мә дениет бө лімінің мең герушісі болды. «Память» ардагерлер хорын ұ йымдастырып, хорды баян аспабында ө зі сү йемелдеді. Аудан ардагерлер хоры алғ ашқ ы концертін 1985 жылдың 9 мамыры кү ні берді. 2012 жылы зейнетке шық қ аннан кейін Меркі ауданына қ арасты Жеміс-жидек совхозындағ ы №44 орта мектебінде музыка пә нінен сабақ берді. №44 мектептегі жемісті ең бегінің арқ асында Республикалық мұ ғ алімдер конкурс-байқ ауларына қ атысып жү лделі бірінші орын алды. »Ұ лағ атты ұ стаз» тө сбелгісімен марапатталды.

– Ө нер жолын Шымкентте оқ ып жү рген кезінде бастады. Ол жерде Мұ хамеджан Рү стемов, Сейдалы Тұ рғ ымбаев, Кең ес Бағ ов, Сү гірә лі Сапаралиевпен шығ армашылық байланыс орнатты. Облыс кө лемінде шығ армашыл адамдармен болғ ан кездесулерде ақ ын Мұ хтар Шаханов, Исраил Сапарбаев, Жарылқ асын Боранбаевтар ө з ө лең дерін оқ ыса, Сү гірә лі Сапаралиев, Кең ес Бағ ов, Шабден Омаралиев т. б сазгерлер ө здерінің ә ндерін орындайтын. 1968 жылы Шә мші Қ алдаяқ овтың басшылығ ымен Шымкент қ аласының «Шығ армашылық ү йінде» Шымкент облысы композиторларының ә ндер жинағ ы жарық кө рді. Кітаптың редакторы – Шә мші Қ алдаяқ ов болды.. Бұ л жинақ қ а ақ ын досы Жарылқ асын Боранбаевтың ө лең іне жазылғ ан «Қ аракө зім, қ айдасың? » ә ні басылды. 1969 жылдары «Қ оштасқ ым келмейді», «Қ оштасу қ иын екен ғ ой», «Шымкент кештері» сынды ә ндері студенттер арасына таралып кетті. 1984 жылы «Тұ рар туралы ә н» жазылды. Сө зін Шырын Мамасерікова жазды. Облыстық мә дениет басқ армасы Тұ рар туралы ә нге конкурс жариялады. «Тұ рар туралы ә н» бірінші орынғ а ие болды. 1995 жылы «Ә уен» баспасынан Ө теген Спановтың қ ұ растыруымен «Қ арындасым-қ арлығ ашым» ә ндер жинағ ына «Қ оштасқ ым келмейді» ә нін енгізді. Бұ л ә нді бү гінде Заттыбек пен Қ адиша орындар жү р. Жуырда Тахир мен Біржан Ізтілеуов осы ә нге бейнеклип тү сірді.
«Ә ке туралы жыр», «Қ оштасқ ым келмейді», «Қ аракө зім, қ айдасың? » сияқ ты бірнеше ә ндері республикалық теле-радиолардың «Алтын қ орына» жазылды. Тү рлі басылымдарда жарық кө ріп, ә н жинақ тарына енді. Мә ртебелі мұ ғ алімдерге арналғ ан туындылары жылда ө тетін «Ұ лағ атты ұ стаздар» атты облыстық байқ ауларда орындалып келеді. Алматы, Шымкент, Тараз қ алаларында ө ткен сазгерлер байқ ауында жү лдегер атанды. 2004 жылы сазгерлік ең бегі бағ аланып, «Қ азақ стан Республикасының Мә дениет қ айраткері» қ ұ рмет белгісімен марапатталды.
Ә рбір шығ армашылық иесінің ө нер жолында сыйынар, ү лгі тұ тар пірі болады. Ө з пірім деп Нұ рғ иса Тілендиевті санайды. Нұ рғ иса Тілендиевке арнап «Сазгерлердің пайғ амбары – Нұ рағ а» деген ә н жазды. Ө лең ін меркілік ақ ын Фатима Манатова жазды. Ә н Биғ айша Байтұ рованың орындауында айтылып жү р. Нұ р-ағ аң а арнап «Арнау» атты кү й шығ арды. Ә нді де, кү йді де Нұ р-ағ аның қ олына табыс етіп, ризашылығ ын алғ ан. Елбасының 70 жылдығ ына да арнағ ан «Ел бірлігі – Нұ рсұ лтаным» атты ә н жазды. Облыстық байқ ауда бірінші орын алды. Ө лең ін Алматы қ аласында дә рігер боп жұ мыс істейтін ақ ы Тө рехан Ә бішев жазды.

Биылғ ы жылы Астана қ аласында 28-30 шілдеде ө ткен «Ұ лтымыздың бү гіні мен ертең і білімді ұ рпақ қ олында» атты республикалық ұ лттық педагогикалық конференцияда «Ұ лағ атты ұ стаз» тө сбелгісімен жә не мақ тау грамотасымен марапатталды. Оның ең бектері интернетте, баспасө з беттерінде жарияланып отырады. Жү зге жуық ә н-жырлары бар ұ стаз-сазгер Шабден Нұ рғ алиұ лы ә лі-де бө лісер тә жірибесі мол ардагер ұ стаз.

Дос маек

Шабден Омаралиев, Казакстан Республикасынын маданиятына эмгек сиң ирген ишмер, композитор: “Ашыралы Айталиевдин “Жылкычынын ырын” бү ткү л казак ырдап келатат”

Кыргыз-казак бир туугандыгында шек жок. Жакында казактын маданият министри кыргыздар жө нү ндө бир ооз кеп кыла коём деп, эки элдин тең жемесине калып, кечирим сураганга дейре барды. Ошентсе да, достук, туугандыкты ө згө чө туу тутуп, аздектеп, кыргыз-казак таланттарын да бирге баалап, ө зү да эки элдин ырларына обон жаратып, чыгармачылык карым-катнашта болгондор да четтен чыгат. Дегеле ө нө р адамдары кайсыл мезгил болбосун достуктун данакери. Тө мө ндө казактын композитору Шабден Омаралиев агайдын чыгармачылыгы, кыргыз эли тууралуу ойлору менен ортоктош болуң уз.

-Шабден агай, ө зү ң ү з казак болгонуң уз менен кыргыз элине деген бааң ыз, кү йү мдарлыгың ыз ө згө чө экен, мунун себеби эмнеде деп ойлойсуз?

-Менин туулуп - ө скө н жерим Жамбыл облусу, Мерке ооданы, Сыпатай баатыр чыккан Мерке айылы. Сыпатай баатыр ата-бабаларыбыздан болгон, анын урпактарынанбыз. Биз менен Кыргыз чек арасын 48 эле чакырым аралык бө лү п турган боордош элбиз. Казак -кыргыз кыз алып, кыз беришип, бир тондун ичи-сыртындай бө лү п болбос элбиз. Ошондуктан да, кыргыздын баатыры Шабдандай болсун деп, атымды да ата-энем Шабден коюшкан экен.

-Кыргыз менен казактын боордоштук сезимдерин Исхак Раззаков менен Мухтар Ауэзов сыяктуу инсандарыбыздын бири-бирине болгон сый-урматы достугунан да билебиз. Мухтар Ауэзов “Манас” эпосунун тарых-тагдырына кыргыздардан кем калышпай кү йгө нү н да угуп, окуп жү рө бү з. Албетте, бул бир гана мисал, коомчулукта дос жана тууган катары мына ушундай дең гээлде кү йү п-бышкандарыбыз азыр да жок эмес деп ойлоймун.

-Туура айтасыз. Асыресе ө нө р адамдары Сү йү нбай, Жамбыл, Кенен, Токтогул, Естебес акындардын достугун, Мухтар Ауэзов, Чың гыз Айтматов, Мухтар Шахановдорду мисал этү ү гө болот. Ашыралы Айталиев менен Онгар Оразбаев, бү гү нкү кү ндө гү тө кмө акындар Аалы Туткучев менен Балгынбек Имаштын, комуз менен домбуранын достугундай жанашкан Закир менен Адайдын, Элмирбек Иманалиев менен Айнура Турсынбаеванын айтыштары, жарыштары эки элдин бир туугандыгынын бү гү нкү данакери эмей эмне!

Мухтар Шахановдун:

Жалгай берсин кудалыкты эр-жигиттер, гү л кыздар,

Эки элге тең орток Манас- Абай асманында жылдыздар.

Кыргыздардан артык тууган болгон эмес казакта,

А казактай боор таппайт эч бир жерден кыргыздар! -деген ыр саптары эле эки бир тууган элдин ынтымагынын белгиси. Кыргыз Эл артисти Замирбек Ү сө нбаевдин: “Алматы менен Бишкектин оо, алыс бекен арасы, келип-кетип жакындаткан эки элди, бир туугандык карачы... Биз казактарды сыйлайбыз, кыргыздар казактарды жамандыкка кыйбайбыз, эгер казак кайгырса, биз капталдан карап турбайбыз”-деп ырдаган жайы бар, ушундан артык кандай далил болуу керек деп, ойлоймун.

- Ө зү ң ү з тууралуу ө нө р адамы катары кеп - сө з козгосок?

-Мен 1949 -жылы, Мерке ооданында дү йнө гө келипмин. Ата-энем да Казакстанга эмгеги сиң ген, айтылуу мугалимдер. Шымкент калаасындагы Маданият институтун бү тү ргө нмү н, 100дө н ашык обондуу ырларым бар. Мен Шымкентте окуп жү ргө н кезимде акын Мухтар Шаханов, Жарылкасын Боранбаев, Исраил Сапарбаев, Сү гү рали Сапаралиев, Мухамеджан Рү стемов сыяктуу ө нө р адамдары менен байланышта болдум. Студенттер сү йү п ырдаган " Коштоскым келмейди", " Коштасу кыйын екен гой", " Аке туралы жыр " обондуу ырларын жаздым. Жамбыл атабыздын устаты Сү йү нбай акын болсо, мен Казакстандын калк артисти, Эл баатыры Нургиса Тилендиевди устат туттум. Чыгармачыл адамдар ө зү ө лгө н менен чыгармалары ө лбө йт, ал урпакка аманат. Келечек урпактар чыныгы баалуу чыгармаларды ө здө рү издеп табат. Ага ишенешибиз керек. Анткени буга ө ткө н тарых кү бө. Бизде Иса Омардын “Казак-Кыргыз бир тууган”деген ырын жаштардан Ү мү т Есен аткарып жү рө т.

А ө зү м болсо, чыгармаларымдын ичинде кыргыздын мыкты акыны Акбар Рыскуловдун сө зү нө жазылган “Кыргыз ыры” деген ырына обон жаратканмын.

-Акбар Рыскулов менен чыгармачылык байланышың ыз барбы?

-Казакстанда элчи болуп жү ргө ндө " Маданият жана турмуш" журналына анын ырлары жарык кө рдү. Акындын ө зү н кө рбө сө м анын ырларынын арасынан “Кыргыз ыры” деген сө зү нө обонумду жаздым. Акын ө зү " Кыргыз ырына" обон жаратканымды билбейт. Аны айтып, мактаганга деле аракет кылбадым.

-Жогоруда айтып ө ткө н “Кыргыз ырына” обон жаратканың ызга караганда, маданиятыбызга ө згө чө эле кызыктар адам окшойсуз, сиздердин жаш куракта ө зү нү н таланты менен таасирленткен кыргыз ырчысы же обончусу бар беле?

-Кыргыз элинде Рыспай Абдыкадыров деген композитор, улуу обончу чыкты. Мен ошол Рыспай Абдыкадыров менен жашташ эле болсом да, ага таасирленип, баянымды тартып, обон чыгарып калдым десем болот. Ал кезекте биздин Мерке жеринде Казак телевидениеси кө рсө тпө й, биз Кыргыз телевидениесин гана кө рчү бү з. Аң дыганыбыз кыргыз телекө рсө тү ү лө рү болчу. Кыргыз ырларын ырдачубуз. Рыспай чыкканда кадимкидей дене-боюбуз дү ркү рө п, Рыспай сыяктуу обондорду жаратып, эл алдына аткарып чыккыбыз келип шерденип калчубуз.

Ал эми Ашыралы Айталиевдин " Жылкычынын ыры" деген чыгармасын бү ткү л казак сү йү п ырдады десем аша кеткендик болбойт. Азыр да Карагат Абилдина деген кызыбыз ырдап элге жеткирип жү рө т. Ашыралы Айталиевдин кө зү н кө рү п калдым, биз дасторкондо чай ичтик. Адамдыгы менен бирге акындыгы да керемет жан эле. Суусамыр жайлоосуна Эстебес Турсуналиев менен чогуу эс алып жү рдү к. Бү ткү л казак сыйлаган, урмат туткан инсан эле.

- Жигиттерибиз го, бири-бири менен достукка бекем болушат, а аял кишилердин арасындагы кыргыз-казак ө нө рпоз кыздарынын достугун да байкай алдың ызбы?

-Казак-кыргыз ө нө р адамдарынын арасы ө тө жакшы байланышта. Саламат Садыкова менен Багдат Саминованын, Баглан Бабижандын курбулук достуктары ө зү нчө эле керемет. Ошондой эле колуна комуз менен домбура алган жигит-кыздарыбыздын достуктары да уланып келет.

-Сиз айткан Саламат Садыкова эжекебизге казак журту, бийлиги да Казак Республикасына эмгек сиң ирген артистигин бергендиги биз ү чү н да сыймык.

-Биздин Мерке жеринин таланттуу композитору Алтынбек Корозбаевдин Кыргыз Республикасынын эмгек сиң ирген артисти деген атагы бар. Бул дагы достуктун шарапаты менен деп билем. Менин " Каракө зү м кайдасың " аттуу ырымды да 1969-1971- жылдары кыргыз жаштары ырдап калышты..

-Сырттан караган киши катары учурдагы кыргыз жаштарынын музыкага болгон табити кандай деп ойлойсуз, дегеле жаштарга бааң ыз?

-Музыка заманына карай ө нү гө т экен, мурда казак-кыргыз улуттук аспаптардын жардамы менен обон салса, жогоруда айтып ө ткө н Рыспай Абдыкадыровдун заманында аккардеон, баян менен обон салды. ВИА ансамблдери пайда болду. Бү гү н да мезгилине жараша обон жанрларын калыптандырып жатышат. Рыспай Абдыкадыровдун жолун улагандар да жок эмес деп ойлоймун, аларды колдоо гана керек. Кыргыз калкы ө нө ргө бай калк, ырчы калк. Аны жаш манасчылардын аба-бабасынан калган мурасты мурастап улантып кеткенинен эле билсек болот.

Айнагү л Базарбаева

Шә бден ОМАРӘ ЛИЕВ, композитор: Нұ рғ иса Тілендиевті пір тұ тамын

29. 07. 2015

Қ аншайым БАЙДӘ УЛЕТ

– «Қ оштасқ ым келмейді» ә нің ізді Қ азақ станның ең бек сің ірген артисі Бағ дат Сә мединова нә шіне келтіріп орындады. Ә лі кү нге репертуарынан тү сірген емес.

Бірақ осы уақ ытқ а дейін танымал туындының авторы кө лең кеде қ алып келгендей ә сер етеді. Сондық тан ө зің із жайлы ә ң гімелеп берің ізші... – 1949 жылы Жамбыл облысы Меркі ауданы Кең ес ауылында мұ ғ алімдер отбасында дү ниеге келдім. Ә кем Нұ рғ али домбыра, мандолинада ө те жақ сы ойнайтын, музыканы жақ сы тү сінетін адам. 38 жыл оқ у-ағ арту саласында, оның 26 жылында орта мектептерде директор болып қ ызмет атқ арғ ан. Қ азақ ССР Халық ағ арту ісінің озық қ ызметкері. Тоқ санғ а таяса да ә лі кү нге орталық, облыстық басылымдарда тә лім-тә рбие, тарих-шежіре, этнография жайында ой-толғ аулары мен ә ң гімелері, мақ алалары жарық кө ріп келеді. Бірнеше кітаптың авторы. Меркідегі републикалық дә режедегі тарихи-ө лкетану музейін алғ аш ұ йымдастырғ ан, ашқ ан кісі. Сол музейдің алғ ашқ ы директоры болды. Бү -гінде зейнетте. Меркі ауданының Қ ұ рметті азаматы. Ал анам Мараткү л Байғ анаева ә нді ө те жақ сы айтатын адам еді. Қ азақ тың халық ә ндерін, татар халық ә ндерін нақ ышына кел-тіріп орындайтын. Ол да бү кіл саналы ғ ұ мырын ұ рпақ тә рбиесіне арнады. «Қ азақ ССР халық ағ арту ісінің озық қ ызметкері, «СССР ағ арту ісінің озық қ ызметкері» белгілерін ие-

ленді. «Ең бек Қ ызыл ту» орденімен жә не бірнеше медальдармен марапатталды. Мамандық таң дау барысында мен де ата-анамнан алыс кетпедім. Ең бек жолымды 1966 жылы «Большевик» мектебінде музыка пә нінің мұ ғ алімдігінен бастадым. 1967 жылы Шымкент педагогикалық мә дени-ағ арту институтына оқ уғ а тү сіп, сырнайдан Қ азақ станның ең бек сің ірген артисі Дмитрий Гусенцовтың сыныбын бітірдім. Музыка теориясынан композитор Басыр Жү сібалиев ағ айдан дә ріс алдым. 1972 – 1985 жылдары Меркі аудандық Қ ұ рманбек Жандарбеков атындағ ы музыка мектебінде мұ ғ алім, директор қ ызметтерін атқ ардым. Дарынды музыканттар тә рбиелеуге ү лес қ остым. Бұ л кү нде республикағ а танымал ә нші, Қ азақ станның ең бек сің ірген артисі Бағ дат Сә мединова оқ ығ ан №5 «Ақ арал» мектебінде сабақ бердім. Бағ дат мектепте оқ ып жү рген кезінде-ақ ө з қ атарларының алды болатын. Ө зінің жан-жақ ты терең білімімен, жақ сы ә ншілігімен ерекшеленетін. Аудандық ә н жарыстарында шебер орындаушылығ ымен жү лделі орын-дарғ а ие болып жү рді. Ол кезде бү гінгідей музыкалық техниканың дамымағ ан кезі, тек баянның сү йемелдеуімен ә н айтатын. «Біздің класс» ә німен жү лде алғ аны ә лі есімде. Бағ дат қ ырғ ыз халық ә ндерін, қ ырғ ыз композиторы Рысбай Ә бдіқ адыровтың ә ндерімен қ атар, менің ә ндерімді де жақ сы орындайтын. Жалпы, ең бек ө тілім 48 жыл болса, соның 42 жылын Меркі аудандық білім ағ арту саласына жұ мсадым. Ә н шығ арып, ел аралап, атымды насихаттап жү руге шә кірт тә рбиелеуден қ ол тимеді. Дегенмен іште қ айнап жатқ ан ө нерді реті келгенде жарық қ а шығ арып отырдым. 1985 жылдан бастап Кең ес Одағ ы ыдырағ анғ а дейін Меркі аудандық мә дениет бө лімінің мең герушісі болдым. «Меркі ә уендері» фольклорлық -этнографиялық ансамблінің алғ ашқ ы мү шесінің бірімін, «Память» ардагерлер хорын ардагер ұ стаз Р. Сумская екеуміз бірге ұ йымдастырдық. Алғ ашқ ы концертімізді 1985 жылдың 9 мамыры кү ні бердік. Міне, содан бері аудандық Мә дениет ү йінде «Память» ардагерлер хоры ө з жұ мысын жалғ астырып келеді. Бұ л кү ндері Меркі ауданына қ арасты Жеміс-жидек совхозындағ ы №44 орта мектебінде музыка пә нінің жоғ ары санаттаы мұ ғ алімімін. – Жү зге тарта ә н-кү й шығ арыпсыз. «Қ оштасқ ым келмейді» сияқ ты ел аузында жү ргендері қ аншалық ты? – Ө нер жолымды Шымкентте оқ ып жү рген кезімде бастадым. Шығ армашылық пен айна-лысуғ а жақ сы орта ә сер етті. Шымқ ала – ө нер астанасы десем қ ателеспеймін. Себебі, ә н падишасы Шә мшінің туғ ан жеріндегі ө нерпаздардың игі ә сері кө п болды. Ол жерде Мұ хамеджан Рү стемов, Сейдалы Тұ рғ ымбаев, Кең ес, Сү гірә лі Сапаралиевпен шығ ар-машылық байланыс орнаттық. Шымкент қ аласындағ ы мектеп оқ ушыларымен жиі кездесулер ө тетін. Сол кездесулерде ақ ын Мұ хтар Шаханов, Исраил Сапарбаев, Жарылқ асын Боранбаевтар ө з ө лең дерін оқ ыса, біз ә ндерімізді орындайтынбыз. 1968 жылы Шә мші Қ алдаяқ овтың басшылығ ымен Шымкент қ аласының композиторларының ә ндер жинағ ы жарық кө рді. Редакторы – Шә мшінің ө зі. Бұ л жинақ қ а ақ ын досым Жарылқ асын Боранбаевтың ө лең іне жазылғ ан «Қ аракө зім, қ айдасың? » ә нім басылды. 1969 жылдары «Қ оштасқ ым келмейді», «Қ оштасу қ иын екен ғ ой», «Шымкент кештері» сынды ә ндерім студенттер арасына таралып кетті. Кейіннен менің ә ндерімді Бағ дат Сә мединова орындап, кең інен насихаттады. 1995 жылы «Ә уен» баспасынан Ө теген Спановтың қ ұ растыруымен «Қ арындасым-қ арлығ ашым» ә ндер жинағ ына «Қ оштасқ ым келмейді» ә нін енгізді. Бұ л ә нді бү гінде Заттыбек пен Қ адиша орындар жү р. Жуырда Тахир Ізімов пен Біржан Ізтілеуов бейнеклип тү сірді. «Ұ стаздар ә нұ раны», «Ә ке туралы жыр», «Қ оштасқ ым келмейді», «Қ аракө зім, қ айдасың? » сияқ ты бірнеше ә нім республикалық теле-радиолардың «Алтын қ орына» жазылды. Тү рлі басылымдарда жарық кө ріп, ә н жинақ тарына енді. Мә ртебелі мұ ғ алімдерге арналғ ан туындыларым жылда ө тетін «Ұ лағ атты ұ стаздар» атты облыстық байқ ауларда орындалып келеді. Алматы, Шымкент, Тараз қ алаларында ө ткен сазгерлер байқ ауында жү лдегер атанды. 2004 жылы сазгерлік ең бегім бағ аланып, «Қ азақ стан Республикасының Мә дениет қ айраткері» қ ұ рмет белгісімен марапатталдым. – Сіздің шығ армашылығ ың ызғ а кезінде қ андай тұ лғ алар бағ а берді? Кімдермен

дә мдес, сыйлас болдың ыз? Қ азір кімдермен араласасыз? – Ә рбір шығ армашылық иесінің ө нер жолында сыйынар, ү лгі тұ тар пірі болады. Ө з пірім деп Нұ рғ иса Тілендиевті санаймын. Нұ рғ иса Тілендиевке арнап «Сазгерлердің пайғ амбары – Нұ рағ а» деген ә н жаздым. Ө лең ін меркілік ақ ын Фатима Манатова жазды. Ә н Биғ айша Байтұ рованың орындауында айтылып жү р. Нұ р-ағ аң а арнап «Арнау» атты кү й шығ ардым. Ә нді де, кү йді де Нұ р-ағ аның қ олына табыс етіп, ризашылығ ын алғ ан-мын. – Иә, сіздің қ оржының ызда лирикалық ә ндермен қ атар, тарихи тұ лғ аларды дә ріптеуге арналғ ан дү ниелер де бар. Солардың бірі Алаштың ардақ ты тұ лғ асы Тұ рар Рысқ ұ ловқ а бағ ышталыпты. Бұ л ә ннің жазылуына не тү рткі болды? – Анамның туғ ан ағ асы Бекей Байғ анаев Тұ рар Рысқ ұ ловтың шә кірті болғ ан. Мә скеудің КУВТ-сын жә не оның аспирантурасын бітірген алғ ашқ ы қ азақ тардың бірі. Аупарткомдарда, обкомда басшы қ ызметтерде болғ ан. Тұ рардың басына қ ара бұ лт тө нгенде, 1938 жылы Сталиндік репрессияғ а ұ шырап Бекей атам да «Халық жауы» ата-нып, тү рменің ащы дә мін татқ ан кісі. Кейіннен ақ талды. 1984 жылы Тұ рар Рысқ ұ ловтың 90 жылдығ ын республика дең гейінде атап ө ткені мә лім. Ұ лы той Меркіден бастау алды. Сол жылы «Тұ рар туралы» ә нді ақ ын Шырын Мамасерікованың ө лең іне жазғ ан болатынмын. – Елбасының 70 жылдығ ына да арнағ ан «Ел бірлігі – Нұ рсұ лтаным» атты туындың ыздың да бар екенін білеміз... – Қ азақ стан елі тә уелсіздік туын тіккелі ел мен жердің азаттығ ын, Елбасының ерен ең бегін паш еткен «Ел бірлігі – Нұ рсұ лтаным» атты ә н жазғ аным рас. Ө лең і – Тө рехан Ә бішевтікі. Бұ л ә нді меркілік «Караван» отбасылық ансамблі орындап жү р. Ә н шық қ аннан кейін ұ лт Кө шбасшысына жолдадық. Президент кең сесі бастығ ының ор-ынбасары Молдағ ариновтың қ олы қ ойылғ ан хат алып, бір қ уанып қ алдық. Онда «Елба-сымыз Н. Назарбаевты қ ұ рметтеп, туғ ан кү ніне орай Т. Ә бішевпен бірігіп жазғ ан «Ел бірлігі – Нұ рсұ лтаным» деген ә нің із жазылғ ан дискіні салып жібергенің із ү шін кө птен-кө п рахмет! Н. Ә. Назарбаев хатың ызбен, жіберген сә лемдемең ізбен танысып, сіздерге ө зінің ризашылығ ы мен жақ сы тілектерін жеткізуді тапсырды. Ә нді дү ниеге ә келген ө здерің ізге де, орындаушы азаматтарғ а да алғ ыстан басқ а айтарымыз жоқ. Зор денсаулық, отбасыларың ызғ а амандық пен игілік, шығ армашылық ізденістерің ізге жетістіктер тілейміз» делінген. – Интернетке ө зің із туралы мә ліметтер, бірқ атар шығ армаларың ызды енгізіп қ ою керек сияқ ты. Ө йткені сіз туралы кө п мағ лұ мат кездеспейді... – Ә леуметтік желі арқ ылы жақ сы ө нер иелерімен, жазушылармен, ә ншілермен ой бө лісіп, ө зіме жақ ын іні-қ арындастармен танысып жатырмын. Желі арқ ылы Жанғ али Жү збайдай іні таптым. Жанғ али – қ азақ тың мақ танышына айналғ ан шертпе кү йдің шебері. Бір кү йімді сұ рап еді, ұ наса, кө ң ілінен шық са, жарық кө ріп қ алар. Ә зірге интернет парақ шаларын оның орындауындағ ы бірнеше кү йді насихаттауғ а пайдалануғ а тырыстым. Сондай-ақ Жаң ақ орғ анның тумасы, жақ сы ә нші-сазгер Ә бдірайым Ө мірдің шығ армаларына жұ рт назарын аудардым. Желідегі достарымды кү лдіру ү шін досым Жарылқ асын Боранбайдың «Созақ ә зілкештері» кітабынан ү зінділер беріп отырамын. Арасында ө зімнің тө л туындыларымды да, ө зім туралы ақ паратты да саламын. – Шығ армашылық кеш ө ткізу жоспарың ызда жоқ па? – Менің мамандығ ым мұ ғ алім болғ андық тан, бар ізденісімді оқ ушыларғ а арнаймын. Ә н жазу менің жақ сы кө ретін ісім, кә сібім емес. Ө зімнің рухани қ ажеттілігімді ө теу ү шін жазамын. Келешек ұ рпақ керектісін ө здері іздеп табар. Шындығ ын айтқ анда, авторлық шығ армашылық концерттер ө ткізу ойымда жоқ. Оны қ аражат кө термейді, ауылдық жерде тұ рғ аннан кейін оғ ан шама келмейді. Жоғ ары дә режеде ө тпегеннен кейін, оғ ан ә уре болмағ ан дұ рыс деп ойлаймын. Дегенмен кү йлерімді Қ ұ рманғ азы оркестрі, «Отырар сазы» оркестрі орындап, ә ншілер жанды дауыспен айтып жатса, ә рине қ уанар едім. Ол мен ү шін ү лкен арман.

Ө мірін ә нмен ә лдилеген ұ стаз

in Сұ хбат Сейсенбі, 10: 04, 10. 11. 0 359 Views

Ә н мен сө з – қ ұ стың қ ос қ анатындай болу керек, – дейді.

Ә сілінде, «Бір ә ннің дү ниеге келуі бір перзенттің дү ниеге келуімен пара-пар» екенін шығ армашылық пен айналысатын жандар жақ сы тү сінеді. Ал біз сө з еткелі отырғ ан меркілік сазгер Шә бден Омаралиев – ә сем ә н, сырлы ә уенмен ө рілген саналы ғ ұ мырында жү зге жуық ә ндерді дү ниеге алып келген талант иесі. Десек те, сыршыл сазгердің «Қ оштасқ ым келмейді», «Қ аракө зім, қ айдасың? », «Қ оштасу қ иын екен ғ ой», «Соғ ыстан қ айтқ ан гармоншы жігіттің ә ні» секілді ел арасына кең інен тарағ ан ә уезді ә ндердің авторы екенін кө пшілігіміз біле бермейтініміз анық. «Таза мінсіз асыл сө з ой тү бінде жатады» демекші, Шә кең ді ауылына арнайы іздеп барып ә ң гімелесіп, ой тү біндегі сырларын қ ағ азғ а тү сіріп қ айтқ ан едік.

– Сіздің ә кең із Нұ рғ алиды Меркіде танымайтын адам аз шығ ар. Ө йткені, осы аудандағ ы бір емес, бірнеше ауылдағ ы мектептерді басқ арды. Естуімізше, ол кісі де ө нерге жаны жақ ын, жабырқ ағ ан сә ттерінде жанына дауасын домбырадан тапқ ан екен. Сіздің де ә нге ә уестігің ізге ә кең іздің ә сері болғ аны ғ ой.

– Оның рас, біз бала кү німізде ә кеміздің жұ мыс бабымен осы аудандағ ы Ақ арал, Ақ тоғ ан, Қ ызылтаң, Меркі ауылында отбасымызбен кө шіп жү ріп ержеттік. Ә кем Нұ рғ али мектепте басшы, анам Мараткү л бастауыш сыныптарда дә ріскер бола жү ріп, екеуі де саналы ғ ұ мырларын бала тә рбиесіне арнады. Нақ тырақ айтсам, ә кем 38 жыл оқ у-ағ арту саласында, оның 26 жылында орта мектептерде директор қ ызметін атқ арғ ан. Қ ұ дайғ а шү кір, бү гінде жасы тоқ санғ а таяса да ә лі тың. Мерзімді басылымдарда тә лім-тә рбие, тарих-шешіре, этнография жайында ой-толғ аулары жарық кө ріп тұ рады. Бірнеше кітаптың авторы. Орайы келгенде айта кетейін, Меркідегі республикалық дә режедегі тарихи-ө лкетану музейін ашқ ан кісі.
Бала кү ндегі кейбір сә ттер ә лі кү нге кө з алдымнан кетпейді. Ә кем мектептен қ абағ ы тү сіп, жаны жабырқ ап келгенде домбырасын шертіп, тіпті, мондалинін алып, жү рек тебірентер ә уенге басатын. Ондай кезде анамыз да қ азақ ша ә ндермен қ оса, татар ә ндерін де нақ ышына келтіре шырқ ай жө нелетін. Сосын біз жалғ аймыз. «Ұ яда не кө рсең, ұ шқ анда соны ілесің » демекші, мен де мамандық таң дауда ата-анамнан ұ зап кетпедім. Шымкент педагогикалық мә дени-ағ арту институтына оқ уғ а тү сіп, сырнайдан Қ азақ станның ең бек сің ірген артисі Дмитрий Андреевич Гусенцовтың сыныбын бітірдім.
Қ ос қ арындасым да ө нерден алыстағ ан жоқ. Бағ ила Алматыдағ ы Ахмет Жұ банов атындағ ы музыкалық мектепті, Замира да сол қ аладағ ы Кү лә ш Байсейітова атындағ ы республикалық балалар музыка мектебінің скрипка сыныбын тә мамдады. Тіпті, ә кем отбасылық ансамбль де қ ұ рғ ан. Ә кеміз мандолинада, мен баянда, Бағ ила аккордеон аспабында, Замира скрипкада, Серік пен Рахат ансамбльдің сү йемелдеуімен ә ндер айтатын. Бұ л туралы «Мә дениет жә не тұ рмыс» журналында жазылды. Қ азақ радиосынан да арнайы хабар берілді.
– Ө зі ө сіп-жетілгеннен кейін ұ стазын ұ мытып кететіндер кө п. Ұ стазың ыздың ә кесінің атына дейін жадың ызда жатталып қ алғ анына қ арағ анда, талантың ыздың ашылуына бірден-бір себепкер болғ ан сол кісі сияқ ты.
– «Ұ стазы жақ сының ұ станымы жақ сы» дейді ғ ой халқ ымыз. Дмитрий Андреевичтің жеті буынғ а он саусағ ымен тіл бітіруі мені шексіз ә н ә леміне жетелеп, қ иялымды зең гір кө кке қ алық тататын. Ондай сә ттерде мен ө зімді ұ мытып, музыка атты тылсымның тұ ң ғ иығ ына батып, терең іне сү ң гіп кеткендей сезінетінмін. Ө нердің ө згеше ө лке екеніне сол кезде кө зім жетті. Қ иялшыл кейіпке еніп, томағ а-тұ йық танып жү ретін болдым. Миымда мың сан ә уен ойнап тұ ратын, сол ә уендер ұ мытылмай тұ рғ анда нотағ а тү сіруге асығ атынмын. Ондайда Сү гірә лі досым: «Ә й, осы сен сау емессің, дереу дә рігерге қ аралуың керек», – деп ә зілдейтін. Сол кездері «Қ аракө зім, қ айдасың? », «Қ оштасу қ иын екен ғ ой», «Қ оштасқ ым келмейді» ә ндері бірінен кейін бірі дү ниеге келді. Осы орайда музыка теориясынан композитор Басыр Жү сіпә лиевтен дә ріс алғ анымды атап ө ткім келеді.
Естен кетпес шақ тар екен ғ ой, сол бір дә урен кез. Мұ хтар Шаханов, Мұ хамеджан Рү стемов, Жарылқ асын Боранбаев, Кең ес Бағ ов, Исраил Сапарбаев, Сейдалы Тұ рғ ынбаев, Сү гірә лі Сапарбаевтармен танысып, Шымкентті, аудандарды аралап, шығ армашылық кездесулер ө ткізетінбіз. Шамамен 40 жылғ а жуық тап қ алды, Шымкентте мә дениет саласы бойынша жоғ ары дең гейде ұ йымдастырылғ ан ә н-жыр байқ ауында Мұ хаң а поэзия, мағ ан ә н жанры бойынша бас бә йгені берді. Одан беріде де «Тұ рар туралы ә н», «Айналайын», «Тараз», «Соғ ыстан қ айтқ ан гармоншы жігіттің ә ні» жә не тағ ы басқ а ә ндерім бас жү лдені жең іп алғ ан.
– Жү зге жуық ә н-кү й шығ арыпсыз. Соның ішінде «Қ оштасқ ым келмейді» ә нің ізді Қ азақ станның ең бек сің ірген артисі Бағ дат Сә мединова нақ ышына келтіре орындады. Тіпті, бұ лбұ л ә нші Бағ даттың ө зі сіздің шә кіртің із екен. Қ азір бір ә н жазса, он жерге жариялатып, жү з жерге сол ә н жайлы насихаттап жататын сазгерлер кө п. Ал жү з ә н жазғ ан сіз жайында былайғ ы жұ рт кө п біле бермейтін секілді. Бұ ғ ан не дейсіз?
– Бірінші Бағ дат жайында айтайын. Бағ датты «шә кіртім» деп меншіктеп алғ аным ың ғ айсыз болар. Ол – бұ л кү нде республикағ а танымал ә нші, Қ азақ станның ең бек сің ірген ә ртісі. Мен ол оқ ығ ан №5 Ақ арал мектебінде музыкадан сабақ бердім. Бағ дат мектепте оқ ып жү рген кезінде-ақ алғ ырлығ ымен ө з қ ұ рбы-қ атарластарының алды болатын. Аудандық ә н байқ ауларында шебер орындаушылығ ымен жү лделі орындар алып жү рді. Ол кезде бү гінгідей музыкалық техниканың дамымағ ан шағ ы, тек баянның сү йемелдеуімен ә н айтатын. Ол сол кезде ә сіресе қ ырғ ыз халық ә ндерін нә шіне келтіре шырқ айтын. Арасында менің ә ндерімді де орындап жү рді. Ал жоғ арыда айтып ө ткен «Қ оштасқ ым келмейді» ә німді ә лі кү нге репертуарынан тү сірген емес. Бағ даттың ә рбір қ адамына қ уанып отырамын.
Енді екінші сұ рағ ың а кө шейін. Біріншіден, атымды насихаттап жү руге, ел аралап кеш беруге шә кірт тә рбиелеуден қ олым тимеді. Екіншіден, теледидарғ а, радиоғ а, Композиторлар одағ ына барып, ә німді тық палауғ а арым да жібермеді, зауқ ым да соқ пады. Дегенмен, «Қ аракө зім, қ айдасың? », «Ұ стаздар ә нұ раны», «Ә ке туралы жыр» жә не жаң ағ ы «Қ оштасқ ым келмейді» секілді бірнеше ә нім республикалық телерадиолардың «Алтын қ орына» жазылғ ан. Бірер жыл бұ рын 87 ә нім топтастырылғ ан жеке ә н жинағ ымды шығ арғ анмын. Олардан бө лек те бірнеше ә нім тү рлі ә н жинақ тарғ а еніп, басылымдарда жарық кө рген. Менің мамандығ ым – мұ ғ алім, ә н жазу, қ азіргі тілмен айтқ анда, хоббиім. Ал ең бастысы, мен ү шін шә кірт тә рбиелеуден, білгенімді балаларғ а ү йретуден асқ ан бақ ыт жоқ. Осы ретте айта кетейін, менің ең бек ө тілім 48 жыл болса, соның 42 жылын Меркі аудандық білім ағ арту саласына жұ мсадым.
– Қ азіргі қ азақ эстрадасында ә ні-сө зі сапасыз, жең ілтек ә ндер кө бейіп кетті. Ол талғ амның тө мендігі ме, ә лде бү гінгі халық тың сұ ранысы осындай ма?
– Қ азіргі сазгерлердің кө бінің кемшілігі – сө зіне аса мә н бермейді, ә ннің табиғ атына, болмысына бойламайды. Талғ ампаздық жоқ. Мә селен, тә п-тә уір сазгерлер бар, бірақ сө зі сол ә нге татымайды. Ә н мен сө з қ ұ стың қ ос қ анатындай болуы керек. Бір қ анаты сынғ ан, жараланғ ан қ ұ стың кейпі қ андай болады?.. Дә л соның кері… Мысалы, Шә мші ә ндеріне Мұ қ ағ али, Қ адыр Мырза Ә ли секілді халқ ымыздың маң дайалды ақ ындарына сө з жаздырғ ан. Ә ндерінің ө міршең болуының бір себебі – содан. Бұ л тұ рғ ыда сазгер мен ақ ынның жү регінен жарып шық қ ан ол ә нді жү ректерге жеткізе білетін орындаушының да орны бө лек. Қ ысқ аша айтқ анда, сазгер, ақ ын, ә нші бұ л ү шеуі ошақ тың ү ш бұ тындай рө л атқ арады. Ө зім мұ ны басты назарда ұ стаймын. Ә ндерімнің сө зі Абай, Мұ қ ағ алидан бастап Шырын Мамасерікова, Мейіркү л Ә бжанова, Ермахан Сә беков жә не ө зге де ақ ындардың ө лең деріне жазылғ ан.
– Ә ң гімең ізге рахмет!