Epilog (Эпилог) 19 страница

Był y tam poczty pań skie z samych weteranó w zł oż one, byli ż oł nierze ze stanic, dla któ rych wojna stał a się tym, czym dla innych pokó j: zwykł ym stanem i trybem ż ycia. Pod wojewodą ruskim stał o pię tnaś cie chorą gwi husarii, jazdy nawet przez cudzodziemcó w za nieporó wnaną uważ anej; był y chorą gwie lekkie, te same wł aś nie, na któ rych czele takie klę ski zadał hetman już po upadku Kamień ca rozproszonym czambuł om tatarskim; był y na koniec piechoty ł anowe, któ re z kolbami, bez wystrzał u, umiał y się rzucać na janczaró w.

Hodował a tych ludzi wojna, bo hodował a ona w Rzeczypospolitej cał e pokolenia; lecz byli dotychczas rozproszeni albo w usł ugach wrogich stronnictw. Teraz, gdy zgoda wewnę trzna powoł ał a ich do jednego obozu i pod jedną komendę, spodziewał się hetman zgnieś ć nimi potę ż niejszego Husseina i ró wnie potę ż nego Kapł ana. Prowadzili tych ludzi doś wiadczeni przywó dcy, któ rych imiona zapisane był y ró wnież niejednokrotnie w dziejach ostatnich wojen, w zmiennej kolei klę sk i zwycię stw.

Sam hetman jako sł oń ce stał na czele wszystkich (сам гетман, как солнце, стоял во главе всех) i wolą swoją tysią cami kierował (и волею своей тысячами управлял), lecz jacyż byli inni przywó dcy (но были ли иные полководцы), któ rzy przy tym chocimskim obozie (которые в этом хотинском лагере) nieś miertelną mieli się okryć sł awą (бессмертной должны были покрыть себя славой)?

Oto był o tam dwó ch hetmanó w litewskich (вот было там два гетмана литовских): wielki — Pac i polny — Michał Kazimierz Radziwił ł (великий — Пац и польный: «полевой» — Михал Казимеж Радзивилл). Ci na kilka dni przed bitwą poł ą czyli się z wojskami koronnymi (эти за несколько дней до битвы соединились с войсками коронными), a teraz z rozkazu pana Sobieskiego (а теперь по приказу пана Собеского) stanę li na wyż niach ł ą czą cych Chocim ze Ż wań cem (встали на возвышенностях, соединяющих Хотин с Жванцем). Dwanaś cie tysię cy wojownikó w (двенадцать тысяч воинов) sł uchał o ich rozkazó w (слушались их приказов), mię dzy nimi zaś był o dwa tysią ce wybornej piechoty (а среди них было две тысячи отборной пехоты). Od Dniestru ku poł udniowi stał y sprzymierzone puł ki woł oskie (от Днестра к югу стояли союзные полки валашские), któ re w przededniu bitwy opuś cił y obó z turecki (которые накануне битвы покинули табор турецкий), aby się z chrześ cijany poł ą czyć (чтобы с христианами соединиться). Obok Woł ochó w stał z artylerią pan Ką tski (рядом с валахами стоял с артиллерией пан Контский), w zdobywaniu obronnych miejsc, sypaniu wał ó w i kierowaniu armatą nieporó wnany (во взятии оборонительных мест = укреплений, насыпании валов и управлении = наводке орудий непревзойденный). W cudzoziemskich krajach on się w tej sztuce ć wiczył (в чужеземных краях он этому искусству обучался), lecz wkró tce i cudzoziemcó w nią przewyż szył (но вскоре и чужеземцев в нем превзошел). Za panem Ką tskim stał y piechoty ruskie i mazurskie Koryckiego (за паном Контским стояли пехоты русские и мазурские Корыцкого); dalej pan hetman polny Dymitr Wiś niowiecki (далее пан гетман польный Димитр Вишневецкий), chorego kró la brat stryjeczny (хворого короля брат двоюродный; stryj —дядя со стороны отца). Ten jazdę lekką miał pod sobą (этот кавалерию легкую имел под собой = своим командованием). Obok niego osadził się z wł asnymi chorą gwiami piechoty i jazdy pan Ję drzej Potocki (рядом с ним расположился с собственными хоругвями пехоты и конницы пан Енджей Потоцкий), niegdy hetmana przeciwnik (некогда гетмана противник), dziś wielkoś ci jego wyznawca (сегодня ярый его сторонник). Za nim i za Koryckim stanę ł o pod panem Jabł onowskim (за ним и за Корыцким стояли под /командованием/ пана Яблоновского), wojewodą ruskim (воеводы русского), pię tnaś cie chorą gwi husarskich (пятнадцать хоругвей гусарских), w bł yszczą cych pancerzach (в блестящих панцирях), w heł mach rzucają cych groź ne cienie na twarze (в шлемах, бросающих грозные тени на лицо), ze skrzydł ami u ramion (с крыльями у плеч). Las wł ó czni sterczał nad nimi (лес копий торчал над ними), lecz oni stali w spokoju (они же стояли в спокойствии), ufni w sił ę nieprzeł amaną (веря в /свою/ силу необоримую) i pewni (и уверенные), ż e im przyjdzie zwycię stwo rozstrzygną ć (что им придется победу решить).

Sam hetman jako sł oń ce stał na czele wszystkich i wolą swoją tysią cami kierował, lecz jacyż byli inni przywó dcy, któ rzy przy tym chocimskim obozie nieś miertelną mieli się okryć sł awą?

Oto był o tam dwó ch hetmanó w litewskich: wielki — Pac i polny — Michał Kazimierz Radziwił ł. Ci na kilka dni przed bitwą poł ą czyli się z wojskami koronnymi, a teraz z rozkazu pana Sobieskiego stanę li na wyż niach ł ą czą cych Chocim ze Ż wań cem. Dwanaś cie tysię cy wojownikó w sł uchał o ich rozkazó w, mię dzy nimi zaś był o dwa tysią ce wybornej piechoty. Od Dniestru ku poł udniowi stał y sprzymierzone puł ki woł oskie, któ re w przededniu bitwy opuś cił y obó z turecki, aby się z chrześ cijany poł ą czyć. Obok Woł ochó w stał z artylerią pan Ką tski, w zdobywaniu obronnych miejsc, sypaniu wał ó w i kierowaniu armatą nieporó wnany. W cudzoziemskich krajach on się w tej sztuce ć wiczył, lecz wkró tce i cudzoziemcó w nią przewyż szył. Za panem Ką tskim stał y piechoty ruskie i mazurskie Koryckiego; dalej pan hetman polny Dymitr Wiś niowiecki, chorego kró la brat stryjeczny. Ten jazdę lekką miał pod sobą. Obok niego osadził się z wł asnymi chorą gwiami piechoty i jazdy pan Ję drzej Potocki, niegdy hetmana przeciwnik, dziś wielkoś ci jego wyznawca. Za nim i za Koryckim stanę ł o pod panem Jabł onowskim, wojewodą ruskim, pię tnaś cie chorą gwi husarskich, w bł yszczą cych pancerzach, w heł mach rzucają cych groź ne cienie na twarze, ze skrzydł ami u ramion. Las wł ó czni sterczał nad nimi, lecz oni stali w spokoju, ufni w sił ę nieprzeł amaną i pewni, ż e im przyjdzie zwycię stwo rozstrzygną ć.

Z mniejszych zaś (из меньших же) — nie mę stwem, ale znaczeniem (не мужеством, но званием) — wojownikó w był pan kasztelan podlaski Ł uż ecki (воинов был пан каштелян подлясский Лужецкий), któ remu brata w Bodzanowie Turcy ś cię li (которого брата в Бодзанове турки зарубили), za co im wieczną zemstę poprzysią gł (за что им в вечной мести поклялся); był pan Stefan Czarniecki, wielkiego Stefana synowiec (был пан Стефан Чарнецкий, великого Стефана племянник), pisarz polny koronny (писарь польный коронный). On w czasie oblę ż enia Kamień ca (он во времена осады Каменца), pod Goł ę biem na czele hassy szlacheckiej po stronie kró la stoją c (под Голомбом во главе массы шляхетской на стороне короля стоя), ledwie ż e wojny domowej nie wzniecił (едва войны междоусобной не развязал), teraz zaś mę stwem pragną ł na lepszym polu zabł ysną ć (теперь же мужеством жаждал на лучшем поле /боя/ заблистать). Był pan Gabriel Silnicki (был пан Габриэль Сильницкий); któ remu wiek ż ycia zszedł na wojnach (у которого вся жизнь прошла в войнах), a staroś ć ubielił a już gł owę (а старость уже побелила голову); byli ró ż ni inni wojewodowie i kasztelanowie (были разные другие воеводы и каштеляны), mniej z poprzednich wojen znani (менее от предыдущих войн знаемые), mniej sł awni (менее прославленные), lecz tym bardziej sł awy chciwi (но тем более славы жаждущие).

Z mniejszych zaś -nie mę stwem, ale znaczeniem — wojownikó w był pan kasztelan podlaski Ł uż ecki, któ remu brata w Bodzanowie Turcy ś cię li, za co im wieczną zemstę poprzysią gł; był pan Stefan Czarniecki, wielkiego Stefana synowiec, pisarz polny koronny. On w czasie oblę ż enia Kamień ca, pod Goł ę biem na czele hassy szlacheckiej po stronie kró la stoją c, ledwie ż e wojny domowej nie wzniecił, teraz zaś mę stwem pragną ł na lepszym polu zabł ysną ć. Był pan Gabriel Silnicki; któ remu wiek ż ycia zszedł na wojnach, a staroś ć ubielił a już gł owę; byli ró ż ni inni wojewodowie i kasztelanowie, mniej z poprzednich wojen znani, mniej sł awni, lecz tym bardziej sł awy chciwi.

A mię dzy rycerstwem w senatorskie godnoś ci nie przystrojonym (а среди рыцарства, сенаторским званием не облеченного) bł yszczał nad innych pan puł kownik Skrzetuski (блистал над другими пан полковник Скшетуский), sł ynny zbaraż czyk (известный збаражец = герой Збаража), ż oł nierz na wzó r rycerstwu podawany (воин, по мнению рыцарства выдающийся), wszystkich wojen (всех войн), jakie od trzydziestu lat prowadził a Rzeczpospolita (какие за тридцать лет провела Речь Посполитая), uczestnik (участник). Sę dzielizna pokrywał a mu już gł owę (седина покрывала ему уже голову), lecz za to otaczał o go sześ ciu synó w (но зато окружало его шестеро сыновей) sił ą do sześ ciu dzikó w podobnych (силой шести вепрям подобных). Z tych starsi poznali już wojnę (из них старшие узнали уже войну), dwaj najmł odsi zaś prymicje dopiero odbyć mieli (двое самых младших же крещение только должны были пройти) i dlatego tak wielką do bitwy pł onę li ż ą dzą (поэтому такой великой к битве пылали жаждой), iż ojciec roztropnymi sł owy (что отец разумными словами) niecierpliwoś ć ich hamować musiał (нетерпение их утихомиривать должен /был/).

Z wielkim szacunkiem patrzyli towarzysze (с большим уважением смотрели товарищи) na ojca i synó w (на отца и сыновей), lecz wię kszy jeszcze podziw wzbudzał pan Jarocki (но большее еще удивление возбуждал пан Яроцкий), któ ry na oba oczy ś lepym bę dą c (который, на оба глаза слепым будучи), wzorem owego kró la czeskiego (по образцу оного короля чешского), Jana (Яна), na wyprawę jednak pocią gną ł (в поход, однако, отправился). Dzieci ni krewnych on nie miał (/ни/ детей, ни родственников он не имел), pachoł kowie prowadzali go pod ramiona (слуги водили его под руки), miał tylko nadzieję, ż e w bitwie gł owę zł oż y (имел только надежду, что в битве голову сложит), ojczyź nie się przysł uż y i sł awę pozyska (отчизне послужит и славу снищет). Tamż e był pan Rzeczycki (там же был пан Жечицкий), któ remu ojciec i brat w cią gu tego roku polegli (у которого на протяжении того года отец и брат полегли). Tamż e był pan Motowidł o (там же был пан Мотовило), któ ry ś wież o z niewoli tatarskiej się wyrwawszy (который, недавно из неволи татарской вырвавшись), w pole zaraz wycią gną ł na wspó ł kę z panem Myś liszewskim (в поле сейчас же отправился вместе с паном Мыслишевским). Pierwszy bowiem za niewolę chciał się pomś cić (первый потому что за неволю хотел отомстить), drugi za krzywdę (второй за обиду), jakiej w Kamień cu doznał (какую в Каменце изведал), gdy wbrew ukł adom i godnoś ci szlacheckiej kijami przez janczaró w był zbity (где вопреки договору и достоинству шляхетскому палками янычарами был избит). Byli i rycerze dawni ze stanic naddniestrzań skich (были и рыцари прежние с застав приднестровских), wię c zdziczał y pan Ruszczyc i niezró wnany ł ucznik, pan Muszalski (одичалый пан Рущиц и несравненный лучник пан Мушальский). Ó w z Kamień ca zdrową gł owę wynió sł dlatego (он из Каменца здоровую голову вынес потому), iż go mał y rycerz do ż ony z wieś cią wysł ał (что его маленький рыцарь к жене с вестью послал); był pan Snitko i pan Nienaszyniec (был пан Снитко и пан Ненашинец), i pan Hromyka (и пан Громыка), i najnieszczę ś liwszy ze wszystkich mł ody pan Nowowiejski (и самый несчастный из всех молодой пан Нововейский).

A mię dzy rycerstwem w senatorskie godnoś ci nie przystrojonym bł yszczał nad innych pan puł kownik Skrzetuski, sł ynny zbaraż czyk, ż oł nierz na wzó r rycerstwu podawany, wszystkich wojen, jakie od trzydziestu lat prowadził a Rzeczpospolita, uczestnik. Sę dzielizna pokrywał a mu już gł owę, lecz za to otaczał o go sześ ciu synó w sił ą do sześ ciu dzikó w podobnych. Z tych starsi poznali już wojnę, dwaj najmł odsi zaś prymicje dopiero odbyć mieli i dlatego tak wielką do bitwy pł onę li ż ą dzą, iż ojciec roztropnymi sł owy niecierpliwoś ć ich hamować musiał.

Z wielkim szacunkiem patrzyli towarzysze na ojca i synó w, lecz wię kszy jeszcze podziw wzbudzał pan Jarocki, któ ry na oba oczy ś lepym bę dą c, wzorem owego kró la czeskiego, Jana, na wyprawę jednak pocią gną ł. Dzieci ni krewnych on nie miał, pachoł kowie prowadzali go pod ramiona, miał tylko nadzieję, ż e w bitwie gł owę zł oż y, ojczyź nie się przysł uż y i sł awę pozyska. Tamż e był pan Rzeczycki, któ remu ojciec i brat w cią gu tego roku polegli. Tamż e był pan Motowidł o, któ ry ś wież o z niewoli tatarskiej się wyrwawszy, w pole zaraz wycią gną ł na wspó ł kę z panem Myś liszewskim. Pierwszy bowiem za niewolę chciał się pomś cić, drugi za krzywdę, jakiej w Kamień cu doznał, gdy wbrew ukł adom i godnoś ci szlacheckiej kijami przez janczaró w był zbity. Byli i rycerze dawni ze stanic naddniestrzań skich, wię c zdziczał y pan Ruszczyc i niezró wnany ł ucznik, pan Muszalski. Ó w z Kamień ca zdrową gł owę wynió sł dlatego, iż go mał y rycerz do ż ony z wieś cią wysł ał; był pan Snitko i pan Nienaszyniec, i pan Hromyka, i najnieszczę ś liwszy ze wszystkich mł ody pan Nowowiejski.

Temu przyjaciele nawet i krewni ś mierci ż yczyli (тому друзья даже и родственники смерти желали), albowiem nie był o już dla niego pociechy (ибо не было уже для него утешения). Po przyjś ciu do zdrowia przez cał y rok czambuł y znosił (после обретения /им/ здоровья в течение целого года чамбулы ликвидировал), szczegó lniej zaś Lipkó w ś cigał zawzię cie (особенно же липеков рубил всегда). Po rozbiciu pana Motowidł y przez Kryczyń skiego (после разбития пана Мотовило Крычинским) — za Kryczyń skim Podole cał e zjeź dził (за Крычинским Подолье все изъездил) odetchną ć mu nie dają c (передышки ему не давая) i cię ż ki mu był niezmiernie (и тяжким ему был безмерно). W tych wyprawach Adurowicza schwytał (в тех походах Адуровича схватил) i ze skó ry obedrzeć go kazał (и кожу ободрать ему приказал), jeń có w nie ż ywił (пленников в живых не оставлял), lecz ulgi w boleś ci nie znalazł (но облегчения в горе не нашел).

Na miesią c przed tą bitwą do husarii pana wojewody ruskiego się zacią gną ł (за месяц перед той битвой /он/ в гусарство пана воеводы русского завербовался). Z takim to rycerstwem staną ł pod Chocimiem pan Sobieski (с таким вот рыцарством стоял под Хотином пан Собеский). Za krzywdy Rzeczypospolitej w pierwszym rzę dzie (за кривду Речи Посполитой, прежде всего: «в первом ряду»), lecz i za swoje prywatne pragnę li się mś cić ci ż oł nierze (но и за свою личную жаждали мстить эти солдаты), albowiem w cią gł ych z pogań stwem walkach (поскольку в постоянных с язычеством схватках) na tej krwią przesią knię tej ziemi (на этой кровью пропитанной земле) niemal każ dy jakieś kochane gł owy utracił (почти каждый какую-нибудь любимую голову потерял), jakichś strasznych nieszczę ś ć nosił w sobie wspomnienie (таких же страшных несчастий носил в себе воспоминания). Kwapił się wię c do bitwy hetman wielki (торопился к битве гетман великий) widzą c, iż zaciekł oś ć w sercach jego ż oł nierzy (видя, что ярость в сердцах его солдат) do zaciekł oś ci lwicy moż e być poró wnaną (с яростью львицы может быть сравнима), któ rej niebaczni myś liwi mał e wybrali z komyszy (у которой безрассудные охотники детенышей забрали из камышей).

Temu przyjaciele nawet i krewni ś mierci ż yczyli, albowiem nie był o już dla niego pociechy. Po przyjś ciu do zdrowia przez cał y rok czambuł y znosił, szczegó lniej zaś Lipkó w ś cigał zawzię cie. Po rozbiciu pana Motowidł y przez Kryczyń skiego — za Kryczyń skim Podole cał e zjeź dził odetchną ć mu nie dają c i cię ż ki mu był niezmiernie. W tych wyprawach Adurowicza schwytał i ze skó ry obedrzeć go kazał, jeń có w nie ż ywił, lecz ulgi w boleś ci nie znalazł.

Na miesią c przed tą bitwą do husarii pana wojewody ruskiego się zacią gną ł. Z takim to rycerstwem staną ł pod Chocimiem pan Sobieski. Za krzywdy Rzeczypospolitej w pierwszym rzę dzie, lecz i za swoje prywatne pragnę li się mś cić ci ż oł nierze, albowiem w cią gł ych z pogań stwem walkach na tej krwią przesią knię tej ziemi niemal każ dy jakieś kochane gł owy utracił, jakichś strasznych nieszczę ś ć nosił w sobie wspomnienie. Kwapił się wię c do bitwy hetman wielki widzą c, iż zaciekł oś ć w sercach jego ż oł nierzy do zaciekł oś ci lwicy moż e być poró wnaną, któ rej niebaczni myś liwi mał e wybrali z komyszy.

Dnia 9 listopada 1673 roku od harcó w poczę ł a się wyprawa (дня 9 ноября 1673 года с поединков началось сражение). Gromady Turkó w wychylił y się od rana zza wał ó w (рати турок высунулись с утра из-за валов), gromady polskiego rycerstwa pospieszył y ku nim chciwie (рати польского рыцарства поспешили к ним жадно). Padali ludzie z obu stron (падали люди с обеих сторон), z wię kszą jednak turecką szkodą (с большим, однако, турецким ущербом = с бó льшими потерями у турок). Znacznych wszelako kilku tylko i Turkó w, i Polakó w poległ o (значительных /воинов/ всего несколько только и турок, и поляков полегло). Pana Maja zaraz z począ tku potyczki (пана Мая сразу же в начале стычки) olbrzymi spahia sztychem krzywej szabli przeszył (огромный сипахи острием кривой сабли прошил), lecz za to najmł odszy Skrzetuski jednym cię ciem (но за это самый младший Скшетуский одним ударом) cał kiem prawie owem u gł owę odcią ł (совсем почти оному голову отсек), czym na pochwał y roztropnego ojca (чем похвалу рассудительного отца) i na sł awę znaczną zarobił (и славу значительную заработал).

Tak to oni potykali się kupami lub pojedynczo (так вот они сшибались кучами или поодиночке = один на один), w innych zaś patrzą cych na walkę rosł o serce (у иных же, наблюдающих за стычками, росло = вскипало сердце) i ochota coraz wię ksza wzbierał a (и жажда /борьбы/ все большая поднималась). Tymczasem oddział y wojska rozstawiał y się (тем временем отряды войска располагались) naokó ł obozu tureckiego (вокруг табора турецкого), gdzie któ remu hetman naznaczył (где кому гетман назначил). Sam on stoją c za piechotą Koryckiego (сам он, стоя за пехотой Корыцкого), na starej drodze jasskiej (на старой дороге ясской), obejmował oczyma cał y ogromny obó z Husseina (охватывал глазами = взором весь огромный табор Хуссейна) i na twarzy miał ten pogodny spokó j (и на лице имел такое безмятежное спокойствие), jaki ma mistrz pewny swej sztuki (какое имеет мастер, уверенный в своем искусстве), zanim do dzieł a przystą pi (прежде чем к делу приступит). Od czasu do czasu ordynansó w z rozkazami wysył ał (время от времени /он то/ ординарцев с приказами посылал), to zamyś lonym wzrokiem spoglą dał na walkę harcownikó w (то задумчивым взглядом наблюдал за боями поединщиков). Pod wieczó r przyjechał do niego wojewoda ruski (под вечер приехал к нему воевода русский).

— Wał y tak obszerne (валы такие обширные) — rzekł (сказал) — iż niepodobna naraz ze wszystkich stron nastą pić (что невозможно одновременно со всех сторон наступать).

— Jutro bę dziem na wał ach (завтра /мы/ будем на валах), a pojutrze we trzy kwatery wytniem tych ludzi (а послезавтра в три четверти /часа/ вырежем тех людей) — odrzekł spokojnie pan Sobieski (ответил спокойно Собеский).

Dnia 9 listopada 1673 roku od harcó w poczę ł a się wyprawa. Gromady Turkó w wychylił y się od rana zza wał ó w, gromady polskiego rycerstwa pospieszył y ku nim chciwie. Padali ludzie z obu stron, z wię kszą jednak turecką szkodą. Znacznych wszelako kilku tylko i Turkó w, i Polakó w poległ o. Pana Maja zaraz z począ tku potyczki olbrzymi spahia sztychem krzywej szabli przeszył, lecz za to najmł odszy Skrzetuski jednym cię ciem cał kiem prawie owem u gł owę odcią ł, czym na pochwał y roztropnego ojca i na sł awę znaczną zarobił.

Tak to oni potykali się kupami lub pojedynczo, w innych zaś patrzą cych na walkę rosł o serce i ochota coraz wię ksza wzbierał a. Tymczasem oddział y wojska rozstawiał y się naokó ł obozu tureckiego, gdzie któ remu hetman naznaczył. Sam on stoją c za piechotą Koryckiego, na starej drodze jasskiej, obejmował oczyma cał y ogromny obó z Husseina i na twarzy miał ten pogodny spokó j, jaki ma mistrz pewny swej sztuki, zanim do dzieł a przystą pi. Od czasu do czasu ordynansó w z rozkazami wysył ał, to zamyś lonym wzrokiem spoglą dał na walkę harcownikó w. Pod wieczó r przyjechał do niego wojewoda ruski.

— Wał y tak obszerne — rzekł — iż niepodobna naraz ze wszystkich stron nastą pić.

— Jutro bę dziem na wał ach, a pojutrze we trzy kwatery wytniem tych ludzi — odrzekł spokojnie pan Sobieski.

Tymczasem zaszł a noc (тем временем наступила ночь). Harcownicy ś cią gnę li z pola (поединщики потянулись с поля). Hetman rozkazał przybliż yć się w ciemnoś ciach (гетман приказал приблизиться в темноте) wszystkim oddział om do wał ó w (всем отрядам к валам), czemu Hussein przeszkadzał (чему Хуссейн препятствовал), ile mó gł (сколько мог), z dział wielkiego kalibru (из пушек большого калибра), ale bez skutku (но без успеха). Nad ranem znó w poruszył y się nieco naprzó d polskie oddział y (под утро снова подвинулись немного вперед польские отряды). Piechoty poczę ł y sypać przed sobą szań czyki (пехота начала сыпать перед собой шанцы). Niektó re regimenta “przytarł y na dobre strzelenie z muszkietu” (некоторые полки «придержали хорошую стрельбу из мушкетов»). Jakoż janczarowie ję li gę sto dawać ognia ze strzelb (янычары же начали часто давать огонь = палить из ружей).

Z rozkazu hetmana nie odpowiadano jednak na ó w ogień prawie wcale (по приказу гетмана не отвечали, однако, на тот огонь почти совсем), natomiast piechota przygotowywał a się do ataku wrę cz (зато пехота приготовилась к атаке рукопашной). Ż oł nierze czekali tylko rozkazu (солдаты ждали только приказа), by rzucić się zapalczywie naprzó d (чтобы ринуться пылко = яростно вперед). Nad wydł uż oną ich linią przelatywał y ró wnież ze ś wistem i szumem kartacze (над вытянутой их линией /строя/ пролетала с таким же свистом и шумом картечь), jakoby stada ptastwa (как стаи птиц). Artyleria pana Ką tskiego (артиллерия пана Контского), rozpoczą wszy walkę o ś wicie (начав бой со светом = на рассвете), nie zmilkł a dotą d ani na jedną chwilę (не умолкала до сих пор ни на одну минуту). Po bitwie dopiero okazał o się (после битвы только оказалось), jak wielkie spustoszenia uczynił y jej pociski (какое огромное опустошение причинили ее снаряды) padają c na miejsca najgę ś ciej obstawione namiotami spahii i janczaró w (падая на места, наиболее густо заставленные шатрами сипахи и янычар).

Tak zeszł o do poł udnia (так продолжалось до полудня), ale ż e dzień (но что день), jako w listopadzie (как /обычно/ в ноябре), był kró tki (был короткий), wię c należ ał o się spieszyć (поэтому следовало спешить). Naraz huknę ł y wszystkie bę bny (сразу загремели все барабаны), kotł y, krzywuł y (литавры, трубы). Kilkanaś cie tysię cy gardzieli zawrzasł o jednym gł osem (несколько тысяч глоток закричали одним голосом) i piechoty, wspomagane przez nastę pują cą tuż lekką jazdę (и пехота, поддерживаемая наступающей тут же легкой конницей), ruszył y gę stym tł umem do ataku (ринулась густой толпой в атаку). “Naraz z pią ci stron zaatakował Turkó w Jegomoś ć (сразу с пяти сторон атаковал турок его милость). ”

Tymczasem zaszł a noc. Harcownicy ś cią gnę li z pola. Hetman rozkazał przybliż yć się w ciemnoś ciach wszystkim oddział om do wał ó w, czemu Hussein przeszkadzał, ile mó gł, z dział wielkiego kalibru, ale bez skutku. Nad ranem znó w poruszył y się nieco naprzó d polskie oddział y. Piechoty poczę ł y sypać przed sobą szań czyki. Niektó re regimenta “przytarł y na dobre strzelenie z muszkietu”. Jakoż janczarowie ję li gę sto dawać ognia ze strzelb.

Z rozkazu hetmana nie odpowiadano jednak na ó w ogień prawie wcale, natomiast piechota przygotowywał a się do ataku wrę cz. Ż oł nierze czekali tylko rozkazu, by rzucić się zapalczywie naprzó d. Nad wydł uż oną ich linią przelatywał y ró wnież ze ś wistem i szumem kartacze, jakoby stada ptastwa. Artyleria pana Ką tskiego, rozpoczą wszy walkę o ś wicie, nie zmilkł a dotą d ani na jedną chwilę. Po bitwie dopiero okazał o się, jak wielkie spustoszenia uczynił y jej pociski padają c na miejsca najgę ś ciej obstawione namiotami spahii i janczaró w.

Tak zeszł o do poł udnia, ale ż e dzień, jako w listopadzie, był kró tki, wię c należ ał o się spieszyć. Naraz huknę ł y wszystkie bę bny, kotł y, krzywuł y. Kilkanaś cie tysię cy gardzieli zawrzasł o jednym gł osem i piechoty, wspomagane przez nastę pują cą tuż lekką jazdę, ruszył y gę stym tł umem do ataku. “Naraz z pią ci stron zaatakował Turkó w Jegomoś ć. ”

Jan Dennemark i Krzysztofor de Bohan (Ян Деннемарк и Кристоф де Боан), wojownicy doś wiadczeni (воины опытные), wiedli cudzoziemskie puł ki (вели чужеземные полки). Pierwszy, zapalczywy z natury bę dą c (первый, горячим по натуре будучи), gnał tak zaciekle (гнал так упорно), iż przed innymi dotarł do wał ó w (что перед другими = раньше других достиг валов) i o mał o regimentu nie zgubił (и чуть полк не погубил), gdyż salwę kilkunastu tysię cy samopał ó w wytrzymać musiał (когда залп нескольких десятков тысяч самопалов выдержать должен был). Sam legł (сам /он/ погиб); ż oł nierze chwiać się poczę li (солдаты колебаться начали), lecz wł aś nie w tej chwili przyszedł im w pomoc de Bohan (но как раз в тот момент пришел им на помощь де Боан) i popł och powstrzymał (и панику сдержал). Ó w spokojnym (оный спокойным), jakoby na mustrze (словно на учениях) i do taktu kapeli zastosowanym krokiem (и к такту оркестра приспособленным шагом) przebył cał ą przestrzeń (преодолел все пространство) aż do tureckich wał ó w (вплоть до турецких валов), na salwę salwą odpowiedział (на залп залпом отвечал), a gdy zarzucono faszynami fosę (а когда забросали фашинами ров), pierwszy ją pod gradem kul przebył (первым его под градом пуль преодолел), skł onił się janczarom kapeluszem (поклонился янычарам со шляпой /в руке/) i pierwszy szpadą chorą ż ego na wylot przeszył (и первым шпагой хорунжего = офицера навылет прошил). Skoczyli, uniesieni przykł adem takiego puł kownika, ż oł nierze (кинулись, воодушевленные примером такого полковника солдаты) i rozpoczę ł y się straszliwe zapasy (и начались страшные бои), w któ rych sfornoś ć i ć wiczenie szł y z dzikim mę stwem janczaró w o lepszą (в которых дисциплина и уменье шли с диким мужеством янычар в состязание).