Epilog (Эпилог) 12 страница

- — A gdy i ł okcia zbraknie (а когда и локтя не останется)?

- — To i nas zbraknie (тогда и нас не останется)! –— odpowiedział mał y rycerz (ответил маленький рыцарь).

Tymczasem kazał miotać na nieprzyjaciela rę czne granaty (тем временем /он/ приказал метать на неприятеля ручные гранаты), któ re wiele szkó d czynił y (которые большой урон причиняли). Najsprawniejszym w tej robocie okazał się (самым умелым в этой работе оказался) pan porucznik Dę biń ski (пан поручик Дембинский), któ ry bez liku Turkó w nabił (который без счета турок набилпобил), pó ki mu zbyt wcześ nie zapalony granat (пока ему слишком рано зажженная граната) nie pę kł w rę ku (не взорвалась в руке) i cał kiem onej nie urwał (и полностью ее не оторвала). W ten sposó b poległ i kapitan Szmit (таким образом погиб и капитан Шмит). Wielu ginę ł o od dział owego ognia (много /людей/ гибло от оружейного пушечного огня), wielu od rę cznej broni (много от ручного оружия), z któ rej strzelali janczarowie (из которого стреляли янычары) wś ró d gruzó w nowego zamku ukryci (среди развалин нового замка укрытые). Przez ten czas z dział zamkowych mał o strzelano (на протяжении этого времени из пушек замковых мало стреляли), czym niepomał u stropili się panowie rada w mieś cie (чем сильно обеспокоили господ /из/ совета в городе).

–— Nie strzelają (не стреляют), to już widać i sam Woł odyjowski zwą tpił o obronie (так уже, видно, и сам Володыёвский сомневается в обороне) –— takie był o powszechne mniemanie (такое было общее мнение).

Z wojskowych ż aden nie ś miał pierwszy wypowiedzieć (из военных ни один не смел первым высказать), ż e pozostaje już tylko najlepsze kondycje uzyskać (что остается уже только наилучших условий добиваться); ale ksią dz biskup (но князь епископ), pró ż en rycerskich ambicji (лишенный рыцарских амбицийбез рыцарских амбиций), gł oś no to wypowiedział (вслух это высказал). Przedtem jednak posł ano jeszcze (перед тем, однако, послали еще) pana Wasilkowskiego do generał a po wiadomoś ci z zamku (пана Васильковского к генералу за новостями из замка).

- — A co mi tam! wyleci brama, to się zza wał u bę dziem bronić; wyleci wał, to przedtem usypiem drugi –— i tak dalej, pó ki ł okieć gruntu bę dziem czuć pod nogami.

Lecz pan jenerał generał podolski utraciwszy wszelką nadzieję pytał:

- — A gdy i ł okcia zbraknie?

- — To i nas zbraknie! –— odpowiedział mał y rycerz.

Tymczasem kazał miotać na nieprzyjaciela rę czne granaty, któ re wiele szkó d czynił y. Najsprawniejszym w tej robocie okazał się pan porucznik Dę biń ski, któ ry bez liku Turkó w nabił, pó ki mu zbyt wcześ nie zapalony granat nie pę kł w rę ku i cał kiem onej nie urwał. W ten sposó b poległ i kapitan Szmit. Wielu ginę ł o od dział owego ognia, wielu od rę cznej broni, z któ rej strzelali janczarowie wś ró d gruzó w nowego zamku ukryci. Przez ten czas z dział zamkowych mał o strzelano, czym niepomał u stropili się panowie rada w mieś cie. –— Nie strzelają, to już widać i sam Woł odyjowski zwą tpił o obronie –— takie był o powszechne mniemanie. Z wojskowych ż aden nie ś miał pierwszy wypowiedzieć, ż e pozostaje już tylko najlepsze kondycje uzyskać; ale ksią dz biskup, pró ż en rycerskich ambicji, gł oś no to wypowiedział. Przedtem jednak posł ano jeszcze pana Wasilkowskiego do generał a po wiadomoś ci z zamku.

Ó w odpisał (оный отписал): “Zdaniem moim zamek i do wieczora się nie utrzyma (по моему мнению, замок и до вечера не удержимудержится/не удастся удержать), ale tu myś lą inaczej (но тут думают иначе). ”

Po przeczytaniu tej odpowiedzi nawet i wojskowi poczę li mó wić (после прочтения этого ответа даже и военные начали говорить):

- — Czyniliś my (/мы/ сделали), coś my mogli (/все/, что могли), nikt tu siebie nie oszczę dzał (никто тут себя не щадил), ale jak nie moż na, to nie moż na (но если нельзя, то нельзя) –— i trzeba się o kondycję uł oż yć (и нужно об условиях договориться).

Sł owa te wydostał y się na miasto (слова эти добрались до города) i spowodował y wielkie zbiegowisko (стали причиной большого сборища). Tł um stał przed ratuszem niespokojny (толпа стояла перед ратушей неспокойная); milczą cy (молчащая), raczej nieprzychylny niż przychylny ukł adom (скорее отрицательно, чем положительно к переговорам /относящаяся/). Kilku bogatych kupcó w ormiań skich cieszył o (несколько богатых купцов армянских радовались) się po cichu w sercach (потихоньку в душе), ż e oblę ż enie się skoń czy (что осада закончится), a targi się rozpoczną (а торги начнутся); lecz inni Ormianie (но другие армяне), z dawien dawna w Rzeczypospolitej osiedli (с незапамятных времен в Речи Посполитой осевшие) i wielce jej przychylni (и очень к ней привязанные; przychylny –— «доброжелательный»), a dalej Lachowie i Rusini chcieli się bronić (а также ляхи и русины хотели обороняться).

- — Mieliś my się poddawać (если /мы/ должны сдаваться), to lepiej był o od razu (то лучше было сразу) –— szemrano tu i owdzie (роптали там и сям) –— bo wtedy sił a dał oby się był o uzyskać (ибо тогда бы многого удалось бы добиться), a teraz kondycje nie bę dą ł askawe (а теперь условия не будут мягкими), wię c lepiej się pod gruzem pogrzebać (поэтому лучше под руинами похоронить себя = погибнуть).

Ó w odpisał: “Zdaniem moim zamek i do wieczora się nie utrzyma, ale tu myś lą inaczej. ”

Po przeczytaniu tej odpowiedzi nawet i wojskowi poczę li mó wić:

- — Czyniliś my, coś my mogli, nikt tu siebie nie oszczę dzał, ale jak nie moż na, to nie moż na –— i trzeba się o kondycję uł oż yć.

Sł owa te wydostał y się na miasto i spowodował y wielkie zbiegowisko. Tł um stał przed ratuszem niespokojny; milczą cy, raczej nieprzychylny niż przychylny ukł adom. Kilku bogatych kupcó w ormiań skich cieszył o się po cichu w sercach, ż e oblę ż enie się skoń czy, a targi się rozpoczną; lecz inni Ormianie, z dawien dawna w Rzeczypospolitej osiedli i wielce jej przychylni, a dalej Lachowie i Rusini chcieli się bronić.

- — Mieliś my się poddawać, to lepiej był o od razu –— szemrano tu i owdzie –— bo wtedy sił a dał oby się był o uzyskać, a teraz kondycje nie bę dą ł askawe, wię c lepiej się pod gruzem pogrzebać.

I pomruk niezadowolenia stawał się coraz gł oś niejszy (и гул недовольства становился все громче), aż nagle i niespodzianie zmienił się w okrzyki uniesienia i wiwaty (но внезапно и неожиданно сменился криками восторга и виватами).

Co się stał o (что случилось)? Oto na rynku pojawił się pan Woł odyjowski (вот на рынке = рыночной площади [/в польских городах обычно площадь перед ратушей] / появился пан Володыёвский) w towarzystwie pana Humieckiego (в обществе пана Гумецкого), bo ich jenerał generał umyś lnie wysł ał (поскольку их генерал специально послал), aby sami zdali sprawę z tego (чтобы сами отчитались в том), co się w zamku dzieje (что в замке происходит). Tł umy ogarną ł zapał (толпу охватил восторг). Niektó rzy krzyczeli tak (некоторые кричали так), jakby już Turcy wdarli się do miasta (словно турки уже ворвались в город); innym ł zy napł ywał y do oczu (иным слезы наворачивались на глаза) na widok uwielbionego rycerza (при виде любимого рыцаря), na któ rym znać był o trudy nadzwyczajne (на /лице/ которого видать было /следы/ трудов чрезвычайных). Twarz miał sczerniał ą (лицо имел почерневшее) od dymu prochowego i wychudł ą (от дыма порохового и похудевшее), oczy czerwone i wpadnię te (глаза красные и запавшие), lecz spoglą dał wesoł o (но глядел весело). Gdy obaj z Humieckim przedarli się wreszcie (когда оба с Гумецким протолкались, наконец) przez zbiegowisko (через толпу) i weszli na radę (и вошли в совет), i tam powitano ich radoś nie (и там приветствовали их радостно), ksią dz biskup zaś rzekł zaraz (а князь епископ сказал сразу же):

- — Bracia kochani (браться возлюбленные)! Nec Hercules contra pluresl plures! ([nec Hercules contra pluresl! –— лат. и Геркулес не одолеет многих]). Pisał nam już pan jenerał generał (писал уже мне пан генерал), ż e musicie się poddać (что должны сдаться).

I pomruk niezadowolenia stawał się coraz gł oś niejszy, aż nagle i niespodzianie zmienił się w okrzyki uniesienia i wiwaty.

Co się stał o? Oto na rynku pojawił się pan Woł odyjowski w towarzystwie pana Humieckiego, bo ich jenerał generał umyś lnie wysł ał, aby sami zdali sprawę z tego, co się w zamku dzieje. Tł umy ogarną ł zapał. Niektó rzy krzyczeli tak, jakby już Turcy wdarli się do miasta; innym ł zy napł ywał y do oczu na widok uwielbionego rycerza, na któ rym znać był o trudy nadzwyczajne. Twarz miał sczerniał ą od dymu prochowego i wychudł ą, oczy czerwone i wpadnię te, lecz spoglą dał wesoł o. Gdy obaj z Humieckim przedarli się wreszcie przez zbiegowisko i weszli na radę, i tam powitano ich radoś nie, ksią dz biskup zaś rzekł zaraz:

- — Bracia kochani! Nec Hercules contra pluresl plures! Pisał nam już pan jenerał generał, ż e musicie się poddać.

Na to Humiecki (на это Гумецкий), któ ry był czł owiek bardzo ż ywy (который был человек очень живой), a do tego moż ny familiant (и к тому же состоятельный и родовитый; familia –— «фамилия, семья»), nie oglą dają cy się na ludzi (не взирая на /присутствие/ людей), odrzekł ostro (ответил остро):

- — Pan jenerał generał gł owę stracił (пан генерал голову потерял); ma jeno tę cnotę (/он/ имеет только ту добродетель), ż e jej nadstawia (чтобы ее подставлять). Co do obrony (что /касается/ обороны), odstę puję gł osu panu Woł odyjowskiemu (/я/ уступаю слово пану Володыёвскому), bo lepiej ode mnie potrafi o tym powiedzieć (ибо лучше меня сумеет о том рассказать).

Wszystkie oczy zwró cił y się na mał ego rycerza (все глаза обратились к маленькому рыцарю), on zaś ruszył ż ó ł tymi wą sikami i odrzekł (он же пошевелил желтыми усиками и ответил):

- — Dla Boga (ради Бога)! kto tu o poddaniu wspomina (кто тут о сдаче упоминает)? Alboż eś my to nie przysię gli Bogu ż ywemu (разве ж /мы/ не поклялись Богу живому), ż e jeden na drugim padniem (что один за другим поляжем)?

- — Przysię galiś my, ż e uczynim, co w mocy naszej (поклялись /мы/, что сделаем /все/, что в силах наших), i uczyniliś my wszystko (и сделали все)! –— odrzekł ksią dz biskup (ответил князь епископ).

- — Kto co obiecywał, niech za to odpowiada (кто что обещал, пусть за то и отвечает)! Jam z Ketlingiem przysię gał (я с Кетлингом присягнул), ż e do ś mierci zamku nie damy (что до смерти замка не сдадим) –— i nie damy (и не сдадим), bo jeś lim ja obowią zany każ demu czł owiekowi sł owa kawalerskiego dotrzymać (ибо, если я обязан /данное/ любому человеку слово кавалерское сдержать), to có ż dopiero Bogu (не говоря уже о Боге), któ ren szarż ą wszystkich przenosi (который чином всех превосходит)?

- — No, a jak z zamkiem (ну, а как с замком)? Sł yszeliś my, ż e mina pod bramą (слышали /мы/, что мина под воротами)? Dł ugoż wytrzymacie (долго выдержите)? –— pytał y liczne gł osy (спрашивали многочисленные голоса).

Na to Humiecki, któ ry był czł owiek bardzo ż ywy, a do tego moż ny familiant, nie oglą dają cy się na ludzi, odrzekł ostro:

- — Pan jenerał generał gł owę stracił; ma jeno tę cnotę, ż e jej nadstawia. Co do obrony, odstę puję gł osu panu Woł odyjowskiemu, bo lepiej ode mnie potrafi o tym powiedzieć.

Wszystkie oczy zwró cił y się na mał ego rycerza, on zaś ruszył ż ó ł tymi wą sikami i odrzekł:

- — Dla Boga! kto tu o poddaniu wspomina? Alboż eś my to nie przysię gli Bogu ż ywemu, ż e jeden na drugim padniem?

-Przysię galiś my, ż e uczynim, co w mocy naszej, i uczyniliś my wszystko! –— odrzekł ksią dz biskup.

- — Kto co obiecywał, niech za to odpowiada! Jam z Ketlingiem przysię gał, ż e do ś mierci zamku nie damy –— i nie damy, bo jeś lim ja obowią zany każ demu czł owiekowi sł owa kawalerskiego dotrzymać, to có ż dopiero Bogu, któ ren szarż ą wszystkich przenosi?

- — No, a jak z zamkiem? Sł yszeliś my, ż e mina pod bramą? Dł ugoż wytrzymacie? –— pytał y liczne gł osy.

- — Mina pod bramą jest albo bę dzie (мина под воротами есть или будет), ale też już i wał przed bramą grzeczny się wznosi (но /мы/ тоже уже и вал порядочный перед воротами вознесли), i hakownice kazał em na niego pozacią gać (и гаковницы /я/ приказал на него втащить). Bracia kochani (братья возлюбленные), bó jcie się ran boskich (побойтесь ран Божьих); pomyś lcie (подумайте), ż e poddają c się trzeba bę dzie koś cioł y w rę ce pogan oddać (что, сдавшись, нужно будет костелы в руки басурман отдать), któ rzy je na meczety pozamieniają (которые их в мечети превратят), aby w nich sprosnoś ci odprawować (чтобы в них похабщину творить)! Jakż e to z tak lekkim sercem o poddaniu mó wicie (как же это с таким легким сердцем о сдаче говорите)? Jakim sumieniem chcecie otworzyć (с какой совестью хотите открыть) furtę srogiemu nieprzyjacielowi do serca ojczyzny (ворота жестокому врагу к сердцу отчизны)? Jać w zamku siedzę i min się nie boję (я в замке сижу и мин не боюсь), a wy się ich w mieś cie, opodal, boicie (а вы в городе, поодаль, боитесь)? Na mił y Bó g (не любите выради милого Бога)! nie dajmy się, pó kiś my ż ywi (не дадимся, пока живы)! Niech pamię ć tej obrony mię dzy potomnymi zostanie (пусть память об этой обороне среди потомков сохранится), jako zbaraska został a (как збаражская сохранилась)!

- — Zamek w kupę gruzó w Turcy obró cą (замок в груду развалин турки превратят)! –— odrzekł jakiś gł os (ответил какой-то голос).

- — To niech obró cą (да пусть превращают)! Z kupy gruzó w też się bronić moż na (с груды руин тоже обороняться можно)!

Tu zbrakł o nieco cierpliwoś ci mał emu rycerzowi (тут не хватило немного терпения маленькому рыцарю):

- — I bę dę się z kupy gruzó w bronił (и с груды руин оборонял бы), tak mi dopomó ż Bó g (пусть мне поможет Бог)! Wreszcie powiadam tak (впрочем, скажу так): zamku nie poddam (замка не отдам)! Sł yszycie (слышите)?

- — I miasto zgubisz (и город погубишь)? - — pytał ksią dz biskup (спросил князь епископ).

- — Ma-li na Turka pó jś ć (/если город/ должен турку отойти), to wolę je zgubić (то предпочитаю его погубить)! Przysię gł em (я поклялся)! Wię cej sł ó w nie bę dę tracił (больше слов не буду тратить) i idę sobie z powrotem mię dzy armaty (и иду себе назад к пушкам), bo te Rzeczypospolitej bronią (ибо те Речь Посполитую обороняют), zamiast ją przedawać (вместо /того, чтобы/ ее предавать)!

- — Mina pod bramą jest albo bę dzie, ale też już i wał przed bramą grzeczny się wznosi, i hakownice kazał em na niego pozacią gać. Bracia kochani, bó jcie się ran boskich; pomyś lcie, ż e poddają c się trzeba bę dzie koś cioł y w rę ce pogan oddać, któ rzy je na meczety pozamieniają, aby w nich sprosnoś ci odprawować! Jakż e to z tak lekkim sercem o poddaniu mó wicie? Jakim sumieniem chcecie otworzyć furtę srogiemu nieprzyjacielowi do serca ojczyzny? Jać w zamku siedzę i min się nie boję, a wy się ich w mieś cie, opodal, boicie? Na mił y Bó g! nie dajmy się, pó kiś my ż ywi! Niech pamię ć tej obrony mię dzy potomnymi zostanie, jako zbaraska został a!

- — Zamek w kupę gruzó w Turcy obró cą !! –— odrzekł jakiś gł os.

- — To niech obró cą! Z kupy gruzó w też się bronić moż na!

Tu zbrakł o nieco cierpliwoś ci mał emu rycerzowi:

- — I bę dę się z kupy gruzó w bronił, tak mi dopomó ż Bó g! Wreszcie powiadam tak: zamku nie poddam! Sł yszycie?

- — I miasto zgubisz? - — pytał ksią dz biskup.

- — Ma-li na Turka pó jś ć, to wolę je zgubić! Przysię gł em! Wię cej sł ó w nie bę dę tracił i idę sobie z powrotem mię dzy armaty, bo te Rzeczypospolitej bronią, zamiast ją przedawać!

To rzekł szy wyszedł (это сказав, вышел), a za nim Humiecki trzasną ł drzwiami na odchodnym (а за ним Гумецкий хлопнул дверью при выходе) i obaj bardzo spieszyli (и оба сильно спешили), był o im bowiem istotnie lepiej wś ró d gruzó w, trupó w, kul (было им потому что действительно лучше среди руин, трупов, ядер) niż wś ró d ludzi mał ej wiary (чем среди людей малой веры = маловерных). Po drodze dognał ich pan Makowiecki (по дороге догнал их пан Маковецкий).

- — Michał (Михал) –— rzekł (сказал) - — powiadaj prawdę (скажи правду), zaliś dla dodania serca tylko o oporze mó wił (неужели для поднятия духа только об обороне говорил), czyli też naprawdę (или вправду) potrafisz w zamku wytrzymać (сумеешь в замке выстоять)?

Mał y rycerz ramionami ruszył (маленький рыцарь пожал плечами).

- — Jak mi Bó g mił y (как мне Бог милый)! Niech miasta nie poddają (пусть города не отдают), a bę dę się rok bronił (а я год оборонялся бы)!

- — Czemu nie strzelacie (почему /вы/ не стреляете)? Ludzie się tym straszą (люди того пугаются) i dlatego o poddaniu gadają (и поэтому о сдаче говорят).

- — Nie strzelamy (не стреляли), boś my rzucaniem rę cznych granató w byli zabawni (потому что ручными гранатами забавлялись), któ re też znaczne szkody w gó rnikach uczynił y (которые тоже значительный ущерб среди горняков произвели).

- — Sł uchaj, Michał, macieli w zamku takowe obrony (слушай, Михал, имеете ли в замке такую оборону), byś cie i w tył od Ruskiej bramy bili (чтобы и назад от Русских ворот били)? Gdyby bowiem (если бы) (uchowaj Boż e (не дай Боже)! ) Turcy tamę przerwali (турки там прорвались), to się do bramy dostaną (то до ворот доберутся). Ja ze wszystkich sił pilnuję (я изо всех сил слежу), ale z samymi mieszczany (но с одними горожанами), bez ż oł nierzy (без солдат), rady nie dam (не справлюсь).

Na to mał y rycerz (на это маленький рыцарь):

- — Nie frasujż e się (не печалься), mił y bracie (милый брат)! Już ja pię tnaś cie dział od tej strony wyrychtował (уже я пятнадцать орудий с той стороны наладил). O zamek takż e bą dź cie spokojni (за замок тоже будьте спокойны). Nie tylko sami się obronim (не только сами защитимся), ale jak bę dzie trzeba (но как будет нужно), to i wam do bram posił ek damy (то и вам к воротам подкрепление дадим).

Usł yszawszy to pan Makowiecki uradował się bardzo (услыхав это, пан Маковецкий обрадовался сильно) i już chciał odchodzić (и уже хотел отойти), gdy mał y rycerz zatrzymał go jeszcze i spytał (когда маленький рыцарь задержал его еще и спросил):

- — Powiedz (скажи), ty czę ś ciej tam na tych radach bywasz (ты чаще там на этих советах бываешь), chcą li oni tylko nas doś wiadczyć (хотели они только нас испытать) czyli też naprawdę Kamieniec wydać w rę ce suł tań skie zamierzają (или вправду Каменец отдать в руки султанские намерились)?

To rzekł szy wyszedł, a za nim Humiecki trzasną ł drzwiami na odchodnym i obaj bardzo spieszyli, był o im bowiem istotnie lepiej wś ró d gruzó w, trupó w, kul niż wś ró d ludzi mał ej wiary. Po drodze dognał ich pan Makowiecki.

- — Michał –— rzekł - — powiadaj prawdę, zaliś dla dodania serca tylko o oporze mó wił, czyli też naprawdę potrafisz w zamku wytrzymać?

Mał y rycerz ramionami ruszył.

- — Jak mi Bó g mił y! Niech miasta nie poddają, a bę dę się rok bronił!

- — Czemu nie strzelacie? Ludzie się tym straszą i dlatego o poddaniu gadają.

- — Nie strzelamy, boś my rzucaniem rę cznych granató w byli zabawni, któ re też znaczne szkody w gó rnikach uczynił y.

- — Sł uchaj, Michał, macieli w zamku takowe obrony, byś cie i w tył od Ruskiej bramy bili? Gdyby bowiem (uchowaj Boż e! ) Turcy tamę przerwali, to się do bramy dostaną. Ja ze wszystkich sił pilnuję, ale z samymi mieszczany, bez ż oł nierzy, rady nie dam.

Na to mał y rycerz:

- — Nie frasujż e się, mił y bracie! Już ja pię tnaś cie dział od tej strony wyrychtował. O zamek takż e bą dź cie spokojni. Nie tylko sami się obronim, ale jak bę dzie trzeba, to i wam do bram posił ek damy.

Usł yszawszy to pan Makowiecki uradował się bardzo i już chciał odchodzić, gdy mał y rycerz zatrzymał go jeszcze i spytał:

- — Powiedz, ty czę ś ciej tam na tych radach bywasz, chcą li oni tylko nas doś wiadczyć czyli też naprawdę Kamieniec wydać w rę ce suł tań skie zamierzają?

Makowiecki spuś cił gł owę (Маковецкий опустил голову).

- — Michał (Михал) –— rzekł (сказал /он/) - — powiedz ty teraz szczerze (скажи тут сейчас искренне), zali się na tym nie musi skoń czyć (неужели на этом не должно кончиться = не этим кончится)? Czas jakiś bę dziem się opierać (время какое-то будем сопротивляться), tydzień, dwa, miesią c, dwa miesią ce (неделя, две, месяц, два месяца), ale koniec bę dzie jednaki (но конец будет одинаковый).

Spojrzał na niego ponuro Woł odyjowski (поглядел на него хмуро Володыёвский), po czym podnió sł szy rę ce zakrzykną ł (после чего, воздев руки, воскликнул):

- — I ty, Brutusie, przeciw mnie (и ты, Брут, против меня)? Ha (ха)! sami wó wczas swoją hań bę spoż ywać bę dziecie (сами тогда свой позор употреблять = есть будете), bom ja do takiej strawy nie przywykł (ибо я к такому блюду не привык)!

I rozstali się z goryczą w sercach (и расстались с горечью в сердцах).

Mina pod gł ó wną bramą starego zamku wybuchł a wkró tce (мина под главными воротами старого замка взорвалась вскоре) po przybyciu Woł odyjowskiego (после прибытия Володыёвского). Leciał y cegł y, kamienie, wstał a kurzawa i dym (летели кирпичи, камни, поднялась пыль и дым). Przestrach na chwilę opanował serca kanonieró w (страх на миг овладел сердцами канониров). Turcy też sypnę li się zaraz do wył omu (турки же устремились сразу в пролом), jak wsypuje się stado owiec przez otwarte drzwi do owczarni (как вбегает стадо овец через открытые двери в овчарню), gdy pastuch i potrzó dkowie napę dzają je z tył u biczami (когда пастух и подпаски подгоняют его сзади бичами). Lecz Ketling dmuchną ł w ową kupę kartaczami (но Кетлинг дунул в эту кучу картечью) z sześ ciu dział (из шести пушек) przygotowanych poprzednio na wale (приготовленных предварительно на валу); dmuchną ł raz, drugi, trzeci (дунул раз, второй, третий) i wymió tł ją z podwó rca (и вымел их со двора). Woł odyjowski, Humiecki, Myś liszewski (Володыёвский, Гумецкий, Мыслишевский) nadbiegli z piechotą i dragonami (подбежали = подоспели с пехотой и драгунами), któ rzy pokryli wał tak gę sto (которые покрыли вал так густо), jak muchy pokrywają w upalny dzień letni (как мухи покрывают в знойный день летний) ś cierwo woł u lub konia (падаль вола или коня).

Makowiecki spuś cił gł owę.

- — Michał –— rzekł - — powiedz ty teraz szczerze, zali się na tym nie musi skoń czyć? Czas jakiś bę dziem się opierać, tydzień, dwa, miesią c, dwa miesią ce, ale koniec bę dzie jednaki.

Spojrzał na niego ponuro Woł odyjowski, po czym podnió sł szy rę ce zakrzykną ł:

- — I ty, Brutusie, przeciw mnie? Ha! sami wó wczas swoją hań bę spoż ywać bę dziecie, bom ja do takiej strawy nie przywykł!

I rozstali się z goryczą w sercach.

Mina pod gł ó wną bramą starego zamku wybuchł a wkró tce po przybyciu Woł odyjowskiego. Leciał y cegł y, kamienie, wstał a kurzawa i dym. Przestrach na chwilę opanował serca kanonieró w. Turcy też sypnę li się zaraz do wył omu, jak wsypuje się stado owiec przez otwarte drzwi do owczarni, gdy pastuch i potrzó dkowie napę dzają je z tył u biczami. Lecz Ketling dmuchną ł w ową kupę kartaczami z sześ ciu dział przygotowanych poprzednio na wale; dmuchną ł raz, drugi, trzeci i wymió tł ją z podwó rca. Woł odyjowski, Humiecki, Myś liszewski nadbiegli z piechotą i dragonami, któ rzy pokryli wał tak gę sto, jak muchy pokrywają w upalny dzień letni ś cierwo woł u lub konia.

Rozpoczę ł a się teraz walka muszkietó w i janczarek (началась теперь битва мушкетов и янычарок). Kule padał y na wał na kształ t deszczu lub ziarn zboż a (пули падали на вал, словно дождь или зерна хлеба), któ re tę gi chł op szuflą w gó rę wyrzuca (которые хороший холоп совковой лопатой вверх подкидывает). Turcy roili się w gruzach nowego zamku (турки роились в развалинах нового замка): w każ dym doł ku (в каждой ямке), za każ dym zł amem (за каждым обломком), za każ dym kamieniem (за каждым камнем), w każ dej rozpadlinie ruin (в каждой расщелине руин) siedział o ich po dwó ch, trzech, pię ciu, dziesię ciu (сидело их по двое, трое, пятеро, десятеро) i strzelali bez chwili spoczynku (и стреляли без минуты передышки). Od strony Chocimia napł ywał y im coraz nowe posił ki (со стороны Хотина подтягивались им все новые подкрепления). Puł ki szł y za puł kami (полки шли за полками) i przypadł szy mię dzy gruzy (и, залегши между развалинами) rozpoczynał y natychmiast ogień (начинали сразу же огонь). Cał y nowy zamek był jak wybrukowany zawojami (весь новый замок был, как бы вымощен; [от bruk –— «/булыжная/ мостовая»] тюрбанами; bruk — /булыжная/ мостовая).