1.4.2. SQL сұраныстардың құрылымдық тілі. 4 страница

SQL тілінің негізгі міндеті:

Сұ раныстарды даярлау мен орындау болып табылады.

SQL -ды пайдаланудың 2 ә дісі бар: статикалық жә не динамикалық. Тілді статикалық пайдалану кезінде программа мә тінде SQL тілінің функциясын шақ ыру бар болғ анда, бұ л шақ ырулар компиляциялаудан кейін орындалатын модульге қ атаң тү рде қ осылады.

Тілді динамикалық пайдалану кезінде SQL функциясын шақ ыруда динамикалық қ ұ ру жобаланады. Динамикалық ә діс ә детте қ осымшада SQL шақ ырудың алдын ала белгісіз болғ ан жағ дайда пайдаланады жә не ол қ олданушы арасында сұ хбат тү рінде қ ұ рылады.

Кесте 2. Тілдің негізгі операторлары

Тү рі	Атауы	Міндеті
DDL	GRЕАТ ТАВLЕ	Кесте қ ұ ру
	DRОР ТАВLЕ	Кестені ө шіру
DDL	АLТЕR ТАВLЕ	Кесте қ ұ рылымын ө згерту
	CREATE INDEX	Индекс қ ұ ру
	DROP INDEX	Индексті ө шіру
DML	SЕLЕСТ	Жазбаларды таң дау
	UРDАТЕ	Жазбаларды ө згерту
	INSЕRT	Жаң а жазбаларды ең гізу
	DЕLЕТЕ	Жазбаларды жою

SQL Server желілік компоненттерге сервистің келесілер секілді арнайы элементтерін қ осады, ОLЕ DВ(Оbgесt Linking аnd Еmbedding - Dаtаbаsе -деректер қ орларын байланыстыру жә не ену ) ОDВС(Ореn Dаtаbаsе Соnnесtіvіtу ашық ДҚ сә йкестіктері). Сервермен жұ мыста осылардың кө мегімен тү рлі клиенттік қ осымшалар сә йкестігі қ амсыздандырылады.

SQL Server 7. 0-мен жұ мыс Windows N7 Server компьютер-серверге орналастырылғ ан операционды жү йесінің басқ аруы бойынша жү реді. Ә рбір қ олданушы дербес компьютер клиент кө мегімен Windows NТ-ге доступ алады жә не SQL Server қ осымшасына.

SQL Server -де ДҚ қ ұ руғ а жә не жұ мыс істеуге SQL тілінің диалекті қ олданылады ол Тrаnsасt- SQL - атауын алғ ан. SQL алғ ашқ ы тілімен салыстырғ анда Тrаnsасt- SQL-ге қ осымша таң дауда, деректерді сақ тауда жә не операцияларды орындауда қ олданылатын кілттік сө здер енгізілген.

Негізгі операторлары ІNSЕRТ, DЕLЕТЕ, UРDАТЕ жә не SЕLЕСТ жә не басқ а операторлар деректермен операциялар орындауғ а SQL -дің ортақ синтаксисін ендіреді. Тrаnsасt- SQL -дің қ осымша мү мкіндіктері негізінен информация легін басқ аруғ а жә не операторлардың орындалу ретін анық тауғ а мү мкіндік береді.

Сурет - 1. 13 SQL- тілінде сұ раныс қ ұ ру

SQL-ды пайдаланудың 2 ә дісі бар: статистикалық жә не динамикалық. SQL тілінің негізгі міндеті: сұ раныстарды даярлау мен орындау болып табылады. [22]

2 «КӨ КСУ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ» Ұ ЙЫМДАСТЫРУ ЖҰ МЫСТАРЫН ЖҮ РГІЗУДЕ ДЕРЕКТЕР Қ ОРЫН ПАЙДАЛАНУ

2. 1 Кестелерге сипатама беру

MS Access іске қ осылғ аннан кейін 2. 1-суретінде кө рсетілгендей терезе ашылады. Онда қ олданушығ а келесі варианттардың ішінен біреуін таң дау ұ сынылады: жаң а деректер қ орын қ ұ ру; MS Access-тің ө зінің біліміне сү йену; ДҚ -н ашу.

Бұ л терезе тек қ ана программаның бастапқ ы жұ мыс істеу кезінде ғ ана қ олданылады. Ол MS Access-ті пайдаланып кө руге шақ ыру болып табылады, ал программаны қ олданғ анда ДҚ -н ашу жә не жабу басқ а жолмен орындалады.

Сурет - 2. 1 Программаны іске қ осқ анда пайда болатын терезе.

ДҚ ашу жә не жоғ арыда айтылғ ан Мастердің енгізілуі тө менде қ арастырылады. Ал енді біз ауыстырғ ышты жаң а ДҚ жағ дайына қ ойдық деп елестетейік. Бізге Жаң а ДҚ файл терезесі ұ сынылады. Ол файлды ашуғ а жә не сақ тауғ а мү мкіндік беретін стандартты терезелерге жатады. Windows-та жұ мыс істегендердің барлығ ы бұ л терезелерде не істеу керек екендігін жақ сы біледі: папка тандау, тізіміндегі файлдардың тізімін кө рсету жә не файлдың атын беру. Сіз файлдың атын таң дап алып ENTER клавишасын басқ ан кезде программа 2. 2 - суретінде кө рсетілген ДҚ терезесін ашады. Ол алты хаттамадан тұ рады. Қ аттамалардың аттарынан олардың ДҚ -ның қ ұ растырудың жә не қ олданудың қ ай аспектілерін орындайтыны тү сінікті.

Сурет - 2. 2 Деректер қ орының терезесі.

Жұ мыстың бастапқ ы этаптарында [3] бұ л терезеде ү ш кесте тү рі шығ ады олар конструктор (қ ұ растырушы) режимінде кесте қ ұ ру, мастер кө мегімен кесте қ ұ ру, мә ліметтер енгізу жолымен кесте қ ұ ру. Егер ДҚ -да жоқ дегенде бір кесте қ ұ рылғ ан болса, онда ол терезеде (қ олданушының жұ мыс істеп отырғ ан терезесінде) Ашу (Открыть) жә не Қ ұ растырушы (Конструктор) тү ймешіктері іске қ осылады. Біз ДҚ қ ұ рылғ ан кезде бұ л терезенің керекті ақ параттармен толатынын кө реміз. Оны атаулар (заголовок) кең істігінде тышқ ан тү ймешігін екі рет басу арқ ылы бү кіл экранғ а жаюғ а болады. Мұ ндай режимде жұ мыс жасау ың ғ айлы. ДҚ -да жоқ дегенде бір кесте болу керек болғ андық тан ДҚ -н қ ұ растыруды кесте жасаудан бастаймыз. Жұ мыс істеу барысында онда біз қ андай деректердің типтері орналасатынын жә не олардың қ андай қ асиеттері болатындығ ын анық таймыз. Қ ұ ру (Создать) тү ймешігін басқ аннан кейін программа жаң а кесте диалог терезесін ашады. Ол 2. 3—суретінде кө рсетілген. Бізде бірнеше жаң а кестелер қ ұ ру тә сілдері бар жә не олардың барлығ ын кө руге болады. [23]

Сурет - 2. 3 Жаң а кесте қ ұ ру терезесі

Кесте режимі (Режим таблицы).

Кесте режимін таң дай отырып біз 2. 4—суретінде кө рсетілгендей кесте дайындығ ына рұ қ сат аламыз.

Сypeт - 2. 4 Кестені кесте режимінде ө ң деу.

Программа бізге ә лі не кө рсету керек екендігін білмейді, сондық тан ол қ олдануғ а дайын абстрактылы кестені қ ұ райды. Қ олданушы оны пайдаланып, керекті қ асиеттерді анық тайды жә не кестені мә ліметтермен толтырады. Мысалы, кесте ө рісі бастапқ ыда ө зінше (ө ріс1, ө ріс2, ө рісЗ т. б) аталады, ал кейін сіз мағ ыналы басқ а атаулар бере аласыз. Ө рістердің типі оларғ а жазылғ ан ақ параттарғ а сә йкес программалармен автоматты тү рде анық талады.

MS Access бір қ арағ анда структурасы электронды кестеге ұ қ сайды. Мысалы, Excel жұ мыс парағ ы, бірақ бұ л сырт пішіннің ұ қ састығ ы. MS Access кестесінде жә не Excel жұ мыс парағ ында бағ аналар ұ зындығ ы мен жолдарының биіктігін ө згертуге болады. Бұ ғ ан тек қ ана тышқ анның кө рсеткішін жазбалардың бө лу облысында бө ліну жолдары (немесе бағ аналары) сызығ ында, тышқ анның тү ймешігін басып тұ рып керекті бағ ытта орналастыру керек. Бірақ та бұ ндай жағ дай Access пен Excel де ғ ана емес жә не басқ а да Microsoft программаларында да қ олданылады. Кесте режиміне ДҚ терезесін іске қ осу арқ ылы жә не кесте хаттамасындағ ы Открыть тү ймешігін басып қ айтып келуге болады. Мұ ндай режимде жұ мыс жасау ү шін Access экранғ а шығ арып отыратын инструменттер мен кесте элементімен байланысты контекстік менюді пайдаланғ ан ө те ың ғ айлы.

Кестелердің жолдарымен онша кө п жұ мыстар жасалмайды: жазбаларды қ осу жә не алу, жолдардың биіктігін ө згерту жә не ауыстыру буфері арқ ылы алмастыру - ү ш стандартты амалын орындауғ а болады. Мысалы, оның кө мегімен бір немесе бірнеше жолды кестенің басқ а жеріне кө шіруге болады.

Тышқ анмен ұ яшық тарды белгілеу кестемен жұ мыс жасау барысында ескеретін негізгі технологиялық амал. Бір ұ яшық ты белгілеу ү шін сол ұ яшық тың сол жағ ына тышқ анның кө рсеткіші ақ қ алың крест тү ріне айналғ анда тышқ анның сол жақ тү ймешігін басу жеткілікті. Егер де тышқ анды жай екі рет бассақ, онда тек қ ана деректер ғ ана бө лінеді. Бағ ананы белгілеу ү шін, оның атауының аймағ ына қ ойып, тышқ анды басу керек. Егер іргелес бағ ананы белгілеу қ ажет болса тышқ анның сол жақ тү ймешігін басып тұ рып керекті бағ аналардың атауларымен жү ргізу керек. Егер бағ ана белгіленген болса, онда тышқ анның сол жақ тү ймешігін басып, сол бағ ананы горизонталь бойынша орын ауыстыруғ а болады. Ал жазбалар тобын тандау ү шін тышқ анның сол тү ймешігін басып тұ рып керекті жазбалардың аймағ ын белгілейміз. Егер тө ртбұ рышты аймағ ын белгілеу керек болса, онда тышқ анның кө рсеткішін жаң а тө ртбұ рыштың фрагментін ұ яшық тың бұ рышына қ ою керек себебі ол толық ша ақ крестке айналу ү шін тышқ анның сол жақ тү ймешігін жібермей тұ рып оғ ан қ арама қ арсы (диагональ бойынша) ұ яшық тың бұ рышына апару керек. Егер сізге белгіленген тө ртбұ рыштың формасын ө згерту керек болса, онда сіз SHIFT клавишасын басып тұ рып басқ а белгіленген фрагменттің бұ рышына басқ а ұ яшық қ а жылжытуғ а болады. Бұ л егер де барлық ұ яшық экраннан кө рініп тұ рғ ан жағ дайда ө те ың ғ айлы. Егер белгіленген фрагментті тү гелімен кө руге мү мкін болмағ ан жағ дайда, онда оның бір бұ рыштық ұ яшығ ын белгілеу керек, содан кейін бетті диагональ бойынша бұ рыштық ұ яшық қ а аудару керек бұ дан кейін SHIFT клавишасын басып тұ рып оғ ан басу керек. Тағ ы да бір рет айта кететін нә рсе бұ л жағ дайлардың барлығ ы кестенің белгіленген тө ртбұ рышты аймағ ына қ атысты. Кестенің ө рістерімен байланысқ ан контекстік меню бірнеше командалардан тұ рады. [24]

Олардың кө бісінің тағ айындалуы олардың аттарының белгілі, кішкенесі ғ ана тү сіндіруді қ ажет етеді. Бағ аналарды жабу командасын таң дағ анда, сіздер экраннан таң далғ ан бағ ананы алып тастайсыздар, ал оларды қ айта шақ ыру ү шін бағ аналарды кө рсету командасын контекстік менюдан атаулы тереземен байланысқ анын, кө рсетеміз. Контекстік менюдің кө п командалары бас менюде де бар. Мысалы, жоғ арыдағ ы екі командаларды Формат менюінен тауып алуғ а болады. Бағ аналарды бекіту (закрепить столбцы) командасы таң дап алынғ ан бағ ананы экранғ а " бекітіп" қ ана қ оймайды, оны кестенің сол жағ ына жылжытады. Бағ ананы қ ою командасы Мастер қ оюды жібереді, бұ л туралы тө менде айтылып ө теді.

Шрифт командасы кә дімгі WINDOWS қ осымшасы процедурасында шрифт тандау мү мкіндігін қ амтамасыз етеді. Бағ аналарды кескіндеу командасы ө рістердің тізімін ашады, онда қ андай ө рістер кө рсетілуі керек, қ андай ө рістер кө рсетілмеуі керек екені кө рсетіледі. Осы жолмен оның атына байланысты бұ л команда ө рістерді " кө рсету" ү шін ғ ана емес сонымен бірге оларды ашу ү шін де пайдаланылады. Контекстік менюдегі командалардың таратылу тү ріне кө ң іл аударың ыздар.

Сү зу командалары кесте ұ яшық ү шін жә не тү гел кесте ү шін меню пункттарында орналасқ ан. Реттеу командалары менюдің ұ яшық жә не бағ анамен байланысқ ан пункттарында орналасқ ан. Буфермен жұ мыс істеу командалары бірнеше менюлерде кездеседі.

Реттеу командасының екі тү рі бар: " ө суі бойынша" жә не " кемуі бойынша". Олар бағ аналардың қ андай фрагменті бө лініп алынғ анына қ арамай толық реттеу қ амтамасыз етеді. Объект қ осу командасы кестедегі ө pic " ө pic объектісі OLE" типі болғ ан кезде ғ ана мү мкін. Егер кестеде " Гиперссылка" типті ө ріс болса, онда Гиперссылка пункті ДҚ -на ә ртү рлі документтер мен файлдарғ а бағ ыттамалар қ оюғ а мү мкіндік береді. Сонымен сіз кесте –

Сурет - 2. 5 Кестеде тетіктік ө ріс қ ұ ру туралы сұ рау.

қ ұ рып, оны деректермен толтырдың ыз. Енді оны жабуды ойлау керек. Кесте терезелерін жапқ аннан кейін программа экранғ а, қ олданушығ а Кесте статусына байланысты сұ рақ тар қ ойылатын, ә р тү рлі диалог терезелерін шығ арады. Мысалы, егер де соң ғ ы тетіктік ө ріс берілмесе, онда экранғ а 2. 5—суретінде кө рсетілгендей ескерту терезесі шығ ады. [25]

Мұ ндай жағ дайда программамен келісіп ДА тү ймешігін басқ ан жө н. Программа санағ ыш типті ө рісін қ ұ рады. Бұ л ө рістің аты КОД, ал ол кестедегі жазбалардың рет санын сақ тайтын болады. Есептегіш ө рісі кестеде жаң а жазбалар қ осылғ анда автоматты тү рде толтырылады. Оны қ олдану ө те ың ғ айлы, мысалы, реттеу операциясынан кейін жазбалардың ретін қ алпына келтіруде. Ол ү шін есептегіш ө рісін ө су ретімен реттеу керек.

Кесте жабылғ аннан кейін ол деректер қ орының терезесінен белгі тү рінде жә не ө зі кө рінеді. Бұ л 2. 2-суретінде кө рсетілген. ACCESS деректер қ орының кез-келген жұ мыс этапында кесте структурасын ө згертуге мү мкіндік береді. Бұ л ү шін конструктор режимі қ арастырылғ ан.

Қ ұ растырушы режимі. (конструктор режимі)

Бұ л режим MS Access-те кестелердің не екендігін жақ сы тү сіну ү шін мейлінше қ олайлы. Сондық тан егер де сіз осы ДҚ БЖ-мен жұ мыс жасағ ың ыз келсе онда қ ұ растырушы терезесімен мұ қ иат танысың ыз. Сонымен біз 2. 1-суретте кө рсетілгендей " Новая база данных" тү рінде Microsoft Access-ті іске қ осамыз жә не ОК тү ймешігін басамыз. Программа жаң а деректер қ орын қ ұ руды ұ сынады жә не бізге ашылғ ан терезеде оның атын беруіміз керек. Сонан соң келесі ашылғ ан терезеде Создать тү ймешігін басу керек. Бұ дан кейін Жаң а кесте терезесінде Қ ұ растырушы опциясын тандаймыз (2. 3-суретінде кө рсетілген). Ә рине, Қ ұ растырушы режимін ДҚ -дағ ы бұ рын бар басқ а да кестелер ү шін қ осуғ а болады. Кесте терезесі Қ ұ растырушы режимінде 2. 6—суретінде кө рсетілгендей болады. [26]

Сурет - 2. 6 Кесте қ ұ растырушысының терезесі.

Кесте қ ұ ру барысында бұ л режимде программа ешқ андай ө ріс қ ұ рмайды. Сіз ө зің із кесте структурасын анық тауың ыз керек. Конструктор терезесінің жоғ арғ ы бө лігінде барлық ө рістердің типі мен аттарының тізімін кө рсететін кесте (бланк) орналасқ ан. Суретте мысал ретінде қ олданушы анық тағ ан ү ш ө ріс кө рсетілген. Бастапқ ыда бланк терезесінің жоғ арғ ы бө лігі бос. Кесте қ ұ ру ү шін ең болмағ анда " ө ріс аты" жә не " ө ріс типі" графасын толтыру қ ажет. " Описание" графасы міндетті емес, ол графадағ ы мә лімет кестемен жұ мыс барысында экранның; тө менгі жолында шығ атын кө мекші текст тү рінде кө рсетіледі. Ө рістің типін беру ү шін " деректер типі" бағ анасына сә йкес ұ яшық қ а басу керек. Бұ л таң далғ ан ұ яшық оң жағ ында тізім символы пайда болады. Оны ашып керекті типті тандау керек.

Біз кесте ө рісінің біреуі кілттік ө ріс болып анық талуы керек екенін білеміз. Оны қ ұ ру ү шін курсорды бланктың керекті жолына қ ойып инструменттер панеліндегі Тетікті ө ріс тү ймешігін басың ыз немесе берілген жолмен байланысты контекстік менюден Тетікті ө ріс командасын таң дап алың ыз. Бірінші тетік бірнеше ө рістен тұ руы мү мкін. Мұ ндай жағ дай бірнеше ө рістердің комбинацияларының мә ні кестедегі жазбалармен сә йкестендірілген кезде туады. Мұ ндай кү рделі кілтті қ ұ ру ү шін бланктағ ы бірнеше жолды бө ліп алып, Тетікті ө ріс инструментін қ олдану керек. Бұ л ө рістің тетікті екенін жолды белгілеу аймағ ындағ ы кілттің суретінен кө руге болады. Кестеде бірден артық тетік болмайды, ал егерде сіз Конструктор режимімен жұ мыс жасай отырып кілт символымен екі немесе одан да кө п жол белгіленгенін кө рсең із, онда сіз бұ л кестеде кү рделі тетік қ ұ рылғ ан деп тү сінің із.

Жеке жағ дайларда деректер базасы бір кестеден тұ рады, мысалы, ұ йым қ ызметкерлерінің тізімі. Бірақ, ә детте реляциялық деректер базасы бір-бірімен байланысты кесте жиынтығ ынан тұ рады. [27]

Кестелер арасындағ ы байланысты ұ йымдастыру - байланыстыру немесе кестелерді қ осу деп аталады. Кестелер арасындағ ы байланысты ДҚ БЖ ұ сынғ ан қ ұ ралдар арқ ылы деректер базасын қ ұ рғ ан кезде немесе қ осымшаны жасағ ан кезде тұ рғ ызуғ а болады. Реляциялық деректер базасы бір-бірімен байланысты кестелерден басқ а ешқ андай кестемен байланыспағ ан бө лек кестелер де болуы мү мкін. Бұ л реляциялық деректер қ орының мағ ынасын бұ збайды, ө йткені бұ л базадағ ы ақ параттардың барлығ ы ортақ бір жү йеге жатады. Кестелерді байланыстыру ү шін байланыс ө рісін қ олданады. Байланыс ө рісі индексті болуы керек. Бастапқ ы кестемен байланыстыру ү шін бағ ың қ ы кестеден индекс алынады. Ол индексті тағ ы сыртқ ы индекс деп атайды.

Ескертпе!

Байланыс ө рістері индексті болу керектігін айтып кеткенбіз, бірақ, бұ л талап міндетті емес деректермен қ атынас қ ұ ру кезінде SQL тілі кө мегімен кестелерді индексті емес ө рістер арқ ылы байланыстыруғ а болады.

Кестелерді байланыстырғ ан кезде біреуі басың қ ы (аталық немесе мастер - Master), ал екіншісі - бағ ың қ ы (балалық немесе бө лікті - Detail) . Байланыстың ө зін «басың қ ы-бағ ың қ ы», «аталық -балалық » немесе «мастер-бө лікті» деп атайды. Мынандай байланыс тү рлері бар:

• «біреуіне-біреуі» қ атынасы

• «біреуіне-кө п» қ атынасы

• «кө пке-біреуі» қ атынасы

• «кө пке-кө п» қ атынасы

Бағ ың қ ы мен басың қ ы жазбаларының сә йкестігі «біреуіне-біреуі» қ атынасы болады. Бұ л жерде екі нұ сқ а болуы мү мкін:

• бастапқ ы кестенің бір жазбасы ү шін бастапқ ы кестеде жазба бар;

• бастапқ ы кестеде сә йкес жазба бағ ың қ ы кестеде болмайы мү мкін.

«Біреуіне-біреуі» қ атынасты ә детте кө п ө рісті кестені бірнеше кестелерге бө легенде қ олданады. Бұ л жағ дайда бірінші кестеде кө п қ олданатын жә не маң ызды ө рістер қ алады, ал қ алғ ан ө рістер басқ а кестелерге ауысады.

Басың қ ы кестенің бір жазбасына бағ ың қ ы кестенің бірнеше жазбалары сә йкес келуі - «біреуіне-кө п» қ атынасы болады, жеке біреуі емес. Бұ ндай қ атынас жиі кездеседі. Кестелер арасындағ ы байланысты жасағ аннан кейін басың қ ы кестеде бір жазбаны ашқ анда бағ ың қ ы кестенің автоматты тү рде бірнеше жазбалары ашылады, олардың байланыс ө рісінің мағ ынасы басың қ ы кестенің ағ ымды жазбаларының байланыс ө рісінің мағ ынасына тең болады. Бағ ың қ ы кестенің жазуларды осылай таң дау фильтірлеуге ұ қ сас деп айтуғ а болады. [28]

«Кө пке-біреуге» компьютерге кіріп ақ паратты кө ру «кө пке-кө п» қ атынас қ ұ ру арасындақ атынас қ ұ ру жолымен ерекшеленеді. «Біреуіне-кө п» қ атынас қ ұ руғ а сырттан қ арағ анда, яғ ни бағ ың қ ы кесте тү рінде, онда негізгі емес, «кө пке-біреуге» қ атынас қ ұ руғ а айналады. «Кө пке-кө п» қ атынас қ ұ ру дегеніміз - негізгі кестенің бір жазуы бағ ың қ ы кестенің бірнеше жазуымен сә йкес келеді жә не бір уақ ытта бағ ң ың қ ы кестенің бір жазуы басың қ ы кестенің бірнеше жазуымен сә йкес келеді.

Тә жірибе жү зінде «кө пке-кө п» қ атынас қ ұ ру бірталай сирек қ олданылады. Бұ л жерде кестелердің арасында жә не олардың жазуларының арасында байланыс қ ұ ру қ иынғ а соғ ады. Бұ дан басқ а, кө птеген ДҚ БЖ-лар, соның ішінде Paradox, бұ ндай қ атынасты қ олдамайды. Тағ ы да айта кететін жағ дай «кө пке-кө п» қ атынас қ ұ руда негізгі жә не бағ ың қ ы кестелер тү сінігі мағ ынасын жоғ алтады.

Қ арастырылғ ан байланыс қ ұ рулардың ішіндегі ең негізгісі «кө пке-кө п» қ атынас қ ұ ру болып табылады. Қ атынастың басқ а тү рлерін, оның варианттары сияқ ты қ арастыруғ а болады - «біреуіне-біреуі» қ атынас қ ұ ру жеке жағ дай тү рінде қ арастырылады, ал «кө пке-кө п» қ атынас қ ұ ру оның тө ң керісі болып табылады. «Кө пке-кө п» қ атынас қ ұ руды «біреуіне-кө п» қ атынас қ ұ руды қ осуғ а болады, яғ ни керекті бейнесінен кестені ө згертіп, бө ліп тастау керек. Бұ дан кейін «біреуіне-кө п» қ атынас қ ұ румен кестелер байланысқ ан деп атауғ а болады.

Біріккен кестелермен жұ мыс келесі ерекшеліктерден тұ рады:

• Ө рістерді ө згерткенде (редакторлегенде) екі кесте арасындағ ы байланыс бұ зылуы мү мкін, сондық тан байланысқ ан ө рістерді редакторлеу кезінде негізгі кестенің жазулары міндетті тү рде бағ ың қ ы кестелердің байланыс ө рістерінің мағ ынасын ө згерту керек.

• Басың қ ы кестенің жазуын ө шірген кезде, бағ ың қ ы кестенің де жазуын ө шіру керек (бірінен кейін бірін ө шіру керек).

• Бағ ың қ ы кестеге жазуды жаң адан қ осқ ан кезде, негізгі кестенің ө рісінің мағ ынасымен тең байланыс орнатылуы керек.

Орнату кезіндегі шектеулер байланыс ө рістерін ө згерткенде жә не бірінен кейін бірін ө шіргенде (жазуларды) кестелерді қ рғ ан кезде жасалынуы керек. Бұ л шектеу басқ а элементтермен салыстырғ анды, мысалы, ө рістердің мағ ынасы жә не индекстер, кестенің қ ұ рылымына кіреді жә не барлық қ осымшаларғ а ә сер етеді (деректер базасы операцияларын орындайды). Орнату, байланыс ө рістерінің мағ ынасын ө згерту жә не жазуларды бірінен кейін ө шіру шектеулері, кестенің қ ұ рылымына кірмеуі де мү мкін, яғ ни программалық ә діспен іске асырылады. Бұ л жағ дайда программист мыналарды қ амтамассыз етуі керек:

• кестелер арасындағ ы байланысты ұ йымдастыру;

• бағ ың қ ы кестенің байланыс ө рісінің мағ ынасын орнату (бұ л автоматты тү рде де іске асырылады);

• байланыс ө рісін редакторлеуді қ адағ алау (болдырмау);

• жазулардың бірінен кейін бірін ө шіруді ұ йымдастыру (болдырмау).

Мысалы, басың қ ы кестеден жазуды ө шірген жағ дайларда программист бағ ың қ ы кестедегі осығ ан сай жазуды тексеруі тиіс. Егер бұ нда жазулар бар болса, онда оларды да ө шіру керек, ө йтпесе екі кестенің жазуларын ө шірді болдырмау керек. Екі жағ дайда да пайдаланушығ а ескерту берілуі тиіс. Байланыс — бұ л бір кестедегі мә ліметтерді екінші кестедегі мә ліметтермен байланыстыру тә сілі. Кө птеген жағ дайларда кез-келген екі кесте " бірдің кө пке" қ атынасымен байланысады. MS Access-те тек қ осымша байланыстырғ ыш кестенің кө мегімен қ ұ руғ а болады. [29]

Дипломдық жұ мыста «Колледжтің ұ йымдастыру жұ мыстары» атты деректер қ оры қ ұ рылғ ан. Бұ л деректер қ орында секциялар, топ жетекшілері, топ студенттері жә не ұ йымдастыру жұ мыстарына байланысты мә ліметтер жинақ талғ ан. Мысалы деректер қ орында топ мә ліметі, қ ызметкерлер мә ліметі, студенттер тізімі, секция т. б. кестелерден қ ұ рылды. Бірінші қ ызметкерлер кестесіне тоқ талатын болсақ, ол келесі ө рістерден тұ рады.

Сурет - 2. 7 Қ ызметкерлер кестесінің ө рістерінің кө рсетілімі