Дина Рычкова

Дина Рычкова

Кузе?..

Ойлымаш

- Мо… тений тиде лум чарна уке?.. Мом тынар толаша?.. Молан пӱ ртӱ с тынар шуко лумым тений опта?.. Сайлан гын… осаллан… Мо… апрель тылзат пелышке шуэш – а лум опта да опта… Кунам шошыжо шуэш? - аҥ гасланен-вудыматен, шымле ийым эртыше Аркаш чочо капкаончылныжо коштмо корным эрыкта. – Таче теве адак мылам пашам пуэн – мо, корнывокшекат лекташ ок лийыс, калтак…

- Мом вудыматылат? Кӧ ден вурседылат? – шоктыш мыскара йӱ к.

Чочой, шке таҥ ашыжак ожнысо пырля тунемме йолташватым палышат, келесырын пелештыш:

- Вурседылам теве таче эр годсекак! Сулыкымат ыштем да… Мо, телыгоч лумым эрыктен-эрыктен, шеремат темын, шылыжемат коршта! Садлан ынде вурседыламак веле, калтак, - изиш каналтен шӱ лалташлан амал лекмылан куанен, кольмышкыжо эҥ ертен шогале. – Тый куш коштыч тыге? Шукертсек ужынат омыл… Кузе вара илет, однокласснице йолташ?

- Э-эй, однокласснице ман ынде… Тыят теве ноен шогалынат. Мыят, калтак, селаш коштым да чотак веле нойышым – тый денет кутырымо амал дене изиш шӱ лалтышаш гын веле… - ошкылмыжым чарныш Люба кова, неле сумкажым лумышкак шындыш.

- Мо… мом селаш шумеш коштат? Шинче мӧ ҥ гыштет. Ынде рвезе отыл вет тынар неле сумкам нумал толаш.

- Туге ман ынде… тыге ман ынде… тыге шо-о-ол. Пеш ом кай ыле да – сакырлошем пытен шол! Ялысе кевытыштыже ала-молан уке. Кевытче «кризис» малдалеш. Могай кризис лийын кертеш? Кумышкажлан прилавке йымач лу килоан кок мешакым луктын пуыш, а калыклан «уке» манеш. Эх, индешлымше ийлат веле ынже пӧ ртыл ыле! Кузе чот тунам калыкым орландарышт. Йӧ ра, кеч кызыт эл вуйлатышына эре сайлан ӱ шандара.

- Мо, ынде мыланна, шоҥ го карта-влаклан, сакырложашыже кӱ леш мо? Мый гын йӧ ршынат сакыран чайым ом йӱ. Шарнет, ожно эше начальний классыште тунеммына годымак учитылна йоча-влакым шыже велеш эре чодыраш коштыкта ыле? Шуанвондыгичкым ведра дене поген кондена ыле, эсогыл шуан име шуркалымымат корштымылан шотлен огынал… Нимогай сакырложашат тунам мыланна кӱ лын огыл, - мутым шуя Аркаш коча.

- Шарнем! Кузе ом шарне? А эше шарнет… эше эҥ ер воктенсе купышто шоптырвондо лышташым кузе ӱ чаш-ӱ чаш погена ыле? А кичкыжым туныктышына мӧ ҥ гӧ наҥ гайыкта ыле. «Тек ковада коҥ гаште кошта… Вара телым, кылмен черланымекыда, шоптыр чайым йӱ ыда» манеш ыле. Телым, чынак, тиде эн тамле эм ыле. А шоптырвондо да эҥ ыжвондо лышташ дене школышто техничке Наталя кока чайым шолтен йӱ кта ыле. Тиде тутло чай там да кугыеҥ -влакын поро кумылышт мыланна ӱ мыр мучкылан ситен, - шарнымаш тӱ няш кая Люба вовоят.

- Чынак… чынак… Ожнысо калык порак лийын! Йоча-влакым эре ваш полшаш, келшен илаш туныктеныт. Мемнан поколенийым вет сар ветеран-влак туныктеныт. Войнан осалжым ужшо-влак у тукымым патриот шӱ лышеш куштеныт. Садлан мемнан тукым шотанак лийын ман шонем, - луман пондашыжым ӱ штылалеш чочо.

- Шого, Аркуш, мемнан поколений манына да… Кызыт селаште Сепан Зоям ужым… Тудымак дыр… неужель вара паленат омыл… Мемнан деч ик класслан кугурак ыле… Мый саламлалтым… а тудо палыдымыла веле савырныш… ӧ рымат эсогыл… Вет тудо школ деч вара Ивановыш кайыш чай? Фабрикыш вет пеш каят ыле тунам… Вара колынам ыле, пуйто тушто служитлыше салтак пеленже Украиныш наҥ гаен манын… Зоя унала толын мо? Але мо? Нимат шым умыло: то сельсоветыш пурыш, то МФЦ-шке куржо. Пешак шыде чуриян ыле… Тый палет мо иктаж-мом?

- Э-э-э… миен шуо тугеже… Ончыгечсек туманлыме йӱ кшӧ шокта: «Мый беженка улам – мылам государстве оксам пуышаш! » манын толаша. Мыят телевизорышто кольым: Украин гыч толшо беженец-влаклан вуйлатышына лу тӱ жем гыч оксам пуаш ыштен, манеш. Тольык Зоялан тиде шагала чучеш витне: «Лу копек ден мом мый ыштем, тек эше ешарен пуат! » манын туманла гой…

- Мо, мыйын пенсиемат индеше утла веле да – вара мом ышташ ынде… - воштылале Люба вово. – Э-э-э, вет точно – Украинет гыч кызыт шылын толыт вет… Тугеже Зоятат мӧ ҥ гыжӧ пӧ ртылын аман…

- Мӧ ҥ гыжӧ можо… Ачажын сурт огыл, шкежат тыште илен огыл, чоҥ ашат полшен огыл… Шольыжын эргыже тошто оралте олмышто у пӧ ртым чоҥ ен шынден да… Арня веле толмыжланат, а шкенжым кугу оза семын куча, чылашт дене уже вурседылынат шуктен… Тиде ок келше, тудо ок келше… Чылан тудын ончыланже пуйто сукен шичшаш улыт. Пошкудак улына да мый чыла ужам-колам, - кочын шӱ лалтыш шоҥ го коча.

- Э-э-э, вот молан пеш шыдын койо, ала-могай тӧ ра гай шкенжым куча… - вуйжым рӱ залтыш шоҥ го кова.

- Могай тӧ ра тудо?! Мемнан гаяк коҥ гаш кышкыме пареҥ гым кочкын веле кушкын да…

- Вара Украиныште илен да пеш кугешна мо? Мо, мыят пел ӱ мырем шахтёрский Макеевкыште илен эртаренам. Ом кугешныс!

- Мо дене кугешнашыже… ала? Ни бизнесвумен огыл, ни депутат Госдумы огыл… Ала-могай быткомбинатыште эре ургызылан веле ыштен… Иленже Харьковышто.

Тиде жапыште пошкудо капка почылто. Тушеч кок рвезе, иктаж вич-шым ияш-влак, куржын лектыч, кидыштышт модыш пычал. Корнывокшелне мутланен шогылтшо шоҥ гыеҥ -влакым ужычат, коктынат лумыш уралтын возыч, кидысе пычалыштым виктен, «ту-ду-ду-ду-ту! » «лӱ йкалаш» пижыч. «Москаляка гиляка! Москаляка гиляка! » - шергылт кайыш урем мучко. Люба вово шӱ мжым кучыш, ошемалте.

- Мом ойлат? – ыш умыло коча.

- Мемнам пуштнешт… - пыкше пелештыш Люба вово. – Руш-влакым игылтыт.

- Мо-о-о? Ч-час пуэм мый тӧ мдалан «гилякам»! – коча кугуракшым руалтен кучыш.

- А-а-а, отписти мини! – караш тӱ ҥ але йоча вес йылмыла. – Вот мой папа убьёт всех москалей и тебя тоже убьёт!

- Ончо, Аркуш, марий ватын уныкаже мом ойла? Ончо, ӧ рдыж мландыште илыше марий ватет кузе уныкажым воспитыватла? Шкежат могай лийын? Кузе вара ынде тидым умылыман???

- Вот ынде умыло, мом умылаш лийшыжым. А вет пырля модын, тунемын кушкынна! Тудымат мемнан семынак Шочмо Элым йӧ раташ туныктеныт, чын патриот лияш ӱ жыныт! А тудо… - шыдын шӱ вале коча.

- Тачат война кая – фашизм ваштареш война. Мыйын эргым ден уныкамат бандер кашак ваштареш кредалыт. Тачысе теве тиде сӱ ретым ончен, кочын шоналтет: патриотизм шӱ лышеш куштымо марий ӱ дырамашат нацист койышан уныкам кушта гын, украинысе калыкшын ушыжым кузе чот пудыратен пытарены-ы-ы-ыт?! Э-эх, ончычак тиде мландым утараш кӱ леш ыле!

- Туге ыле да… Ме политик огынал шол… Вот ынде кузе тиде Зоя дене ик мландым тошкаш тӱ ҥ алына?..

-Мо-о… шке мӧ ҥ гыштак тыгайлан волям пуыман огыл ыле!

Кава гыч адак лум велаш тӱ ҥ але, эрыктен шындыме корным адак ош портыш левед шындыш. Йӧ ра кеч – ошо. Сайлан гын – йӧ ра ыле!

2022 ий, апрель